Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z powództwa E. W.

przeciwko Gminie D.

o zapłatę 100 000 zł

1.  zasądza od pozwanej Gminy D. na rzecz powódki E. W. kwotę 837,00 zł (osiemset trzydzieści siedem i 00/100 złotych);

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  nie obciąża powódki kosztami procesu;

4.  przyznaje radcy prawnemu P. K. wykonującemu zawód w indywidulanej kancelarii w P. kwotę 3 600,00 (trzy tysiące sześćset i 00/100 złotych), która zostanie powiększona o odpowiednią stawkę podatku VAT, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu i nakazuje jej wypłacenie z rachunku Skarbu Państwa –Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim.

Sygn. akt I C 1611/14

UZASADNIENIE

Powódka E. W. w pozwie wniesionym przeciwko Urzędowi Gminy w D. zażądała zasądzenia odszkodowania w kwocie 100 000 zł „za wybudowaną na jej własności sieć wodociągową, bezprawne i bezumowne użytkowanie jej własności”. Na uzasadnienie żądania podała, że na jej nieruchomości oznaczonej numerami działek (...) w obrębie geodezyjnym B., przebiega sieć wodociągowa o długości około 200 m, która została wybudowana w 1985 r. i stanowi własność pozwanego Urzędu Gminy w D.. Na skutek wybudowania wodociągu nieruchomość została zniszczona i utraciła swoje przeznaczenie.

W piśmie przygotowawczym złożonym w dniu 24 lutego 2015 r. powódka sprecyzowała oznaczenie strony pozwanej w ten sposób, że pozwanym jest Gmina D., jak również sprecyzowała żądanie pozwu wskazując, że domaga się zasądzenia wynagrodzenia w kwocie 100 000 zł za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości w okresie od 1985 r. do chwili obecnej.

W piśmie przygotowawczym złożonym w dniu 2 kwietnia 2015 r. powódka wskazała, ze dochodzona pozwem kwota 100 000 zł stanowi wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z jej nieruchomości w okresie od 1 lipca 1985 r. do 19 stycznia 2015 r.

Pozwana Gmina D. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki kosztów procesu. Pozwana podniosła, że poprzedni właściciel nieruchomości wyraził zgodę na posadowienie wodociągu. Zgłosiła również zarzut zasiedzenia służebności przesyłu, wskazując, że korzysta z linii wodociągowej nieprzerwanie od końca lat 70 –tych, tj. przez okres ponad 30 lat. Dodatkowo podniosła zarzut przedawnienia roszczenia.

W piśmie procesowym złożonym w dniu 14 lutego 2017 r. pozwana podniosła, że w związku z posiadaniem służebności w dobrej wierze nabyła ją w dniu 10 grudnia 2005 r. ewentualnie w dniu 27 sierpnia 2012 r.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Powódka E. W. jest właścicielką nieruchomości położonej w miejscowości B., gmina D., oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek (...) o łącznej powierzchni 0,3558 ha. Własność nieruchomości nabyła na podstawie umowy darowizny zawartej w dniu 9 sierpnia 2000 r. z rodzicami E. i M. małżonkami T.. Rodzice powódki nabyli własność nieruchomości z mocy prawa na podstawie art. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.

/dowód: kopia aktu własności ziemi Nr ON -451/732/72 k. 169 -169 odwrót, odpis zwykły księgi wieczystej nr (...) k. 207 odwrót, zeznania powódki k. 50, adnotacje 00:05:52 -00:08:17, k. 456, adnotacje: 00:05:17 -00:05:39/

W dniu 30 września 1981 r. Kopalnia (...) w budowie z siedzibą w R. wystąpiła z wnioskiem o zatwierdzenie planu realizacyjnego i wydanie pozwolenia na budowę na budowę wodociągu grupowego K. –K., składającego się ze stacji wodociągowej i sieci wodociągowej na terenie objętym zasięgiem leja depresyjnego w rejonie eksploatacji odkrywki (...) we wsiach: K., Ł., G., K., K. B., P., M., K. P., B., B., D., S., K., K. K., F., J., B., B.. Do wniosku załączono plan realizacyjny na stację wodociągową i plan realizacyjny na sieć wodociągową z kompletem uzgodnień, oświadczenie D. Wywłaszczeń Kopalni zawierające zobowiązanie do wypłaty odszkodowań za starty w uprawach rolnikom, których grunty zostaną naruszone w związku z przeprowadzeniem wodociągu oraz decyzje Naczelników (...) R., K., G. i D. o przychyleniu się do wniosku (...) w budowie o wydanie pozwolenia na budowę wodociągu grupowego K. –K. w sołectwach położonych na terenie każdej z tych gmin.

/dowód: wniosek z 30.09.1981 r. k. 72, uzgodnienia k. 64 -65, sprawdzenie projektu technicznego zasilania energią elektryczną k. 73, projekt techniczny (...) k. 74 -89, oświadczenie (...) w budowie z 23.09.1981 r. k. 90, decyzja Naczelnika Gminy R. k.91, decyzja Naczelnika Gminy K. k.92 - 93, decyzja Naczelnika Gminy D. k.96 -97, protokół nr (...) k. 98, informacja o terenie k. 99, opinia sanitarna k. 100, uzgodnienia aneksu do (...) wodociągu grupowego K. -K. w zakresie wodno –kanalizacyjnym k. 101 -102, opinia nr (...) k. 103, uzgodnienia aneksu do (...) k. 104, k. 105, notatka służbowa k. 106, odpis uzgodnień k. 107 -109, warunki ogólne i techniczne przyłączenia urządzeń elektrycznych do wspólnej sieci dla obiektu k. 110 -111, decyzja w sprawie zatwierdzenia wód podziemnych k. 112, realizacyjny plan zagospodarowania terenu k. 116 -127, protokół w sprawie uzgodnienia danych wyjściowych do projektowania k. 128 -129, trasy projektowanych linii SN -15kV oraz sieci wodociągowych k. 142 -168/

Decyzją z 26 października 1981 r. Wojewódzki Zarząd Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego w P. zatwierdził plan realizacyjny i udzielił Kopalni (...) w B. z siedzibą w R. pozwolenia na budowę wodociągu grupowego K. –K., składającego się ze stacji wodociągowej i sieci wodociągowej na terenach położonych we wsiach: K., Ł., G., K., K. B., P., M., K. P., B., B., D., S., K., K. K., F., J., B., B.. Decyzja została doręczona Kopalni (...) oraz Urzędom Gmin w R., w D., w G. oraz w K..

/dowód: odpis decyzji z 26.10.1981 r. k. 62 -63/

W dniu 10 grudnia 1985 r. Kopalnia (...) jako inwestor odebrała od wykonawcy zakres robót i jednocześnie przekazała inwestycję wraz z dokumentacją powykonawczą, inwentaryzacyjną i innymi niezbędnymi dokumentami do eksploatacji Wojewódzkiemu Zakładowi Usług (...) w P..

/dowód: pismo (...) S.A. Oddział Kopalnia (...) k. 41, odpis decyzji z 26.10.1981 r. k. 62 -63/

Decyzją z dnia 27 sierpnia 1992 r. Wojewoda (...) przekazał Związkowi (...) z siedzibą w B. nieodpłatnie własność mienia państwowego, należącego do Wojewódzkiego Zakładu (...) w P. z siedzibą w P., tj. nieruchomość położoną w K. K., gmina R., oznaczoną w ewidencji gruntów numerami działek: 570/1, 571/1 o powierzchni 7 204 m ² oraz środki trwałe stanowiące studnie głębinowe, sieć wodociągową i urządzenia towarzyszące – (...).

/dowód: odpis decyzji Wojewody (...) z 27.08.1992 r. k. 217/

W dniu 11 kwietnia 1995 r. Związek (...) z siedzibą w B. zawarł z Gminą D. umowę o przekazaniu nieodpłatnie na jej rzecz sieci wodociągowej (...) znajdującej się na jej terenie. Gmina D. przejęła wszelkie zobowiązania dotyczące przekazanego majątku.

/dowód: umowa nieodpłatnego przekazania majątku k. 4 -4 odwrót/

Przebieg sieci wodociągowej na działkach (...) został ujawniony na mapie sytuacyjno –wysokościowej sporządzonej w 1993 roku.

/dowód: pismo Starosta (...) z 7.07.2015 r. k. 53 -54/

W dniu 20 stycznia 2015 r. powódka E. W. wniosła do Sądu Rejonowego w Radomsku pozew przeciwko Gminie D. o zapłatę kwoty 2 000 zł miesięcznie za bezprawne i bezumowne użytkowanie jej własności. W piśmie złożonym w dniu 11 czerwca 2015 r. powódka rozszerzyła żądania pozwu wnosząc o nakazanie pozwanej usunięcia sieci wodociągowej. W piśmie złożonym w dniu 18 czerwca 2015 r. powódka sprecyzowała żądanie pozwu w ten sposób, że wniosła o ustanowienie służebności przesyłu na rzecz Gminy D. za wynagrodzeniem podtrzymując żądanie usunięcia sieci wodociągowej.

/dowód: odpis pozwu k. 205, odpis pisma o rozszerzeniu pozwu k.206, odpisy pism procesowych pełnomocnika powódki k. 207, 212, 213, 213 odwrót/

Nieruchomość stanowiąca własność powódki jest położona w miejscowości B. na terenie Gminy D.. Miejscowość B. znajduje się około 6 km od R.. Gmina D. to gmina wiejska. Na jej terenie gminy zdecydowanie dominują tereny leśne i rolne. Nieruchomość powódki posiada od strony wschodniej dostęp do drogi krajowej DK (...). Uzbrojenie w postaci energii elektrycznej znajduje się przy południowej granicy działki gruntu nr (...). Przez nieruchomości biegnie wodociąg i sieć telekomunikacyjna. Obecnie nieruchomość stanowi nie użytkowy grunt rolny w części porośniętą samosiejką z pojedynczą sosną. Do 01.01.2008 roku był to las. Zgodnie z decyzją Starosty (...) z dnia 01.07.2008 roku znak WO.III. (...) zmieniono sposób użytkowania działek nr (...) z gruntu leśnego na grunt rolny. Działki mają kształt prostokąta, zwężającego się w kierunku północnym o szerokim dostępie do drogi krajowej DK (...). Szerokość działki nr (...) przy jej południowej granicy wynosi 21 m a szerokość działki nr (...) przy jej północnej granicy wynosi 14 m. Nieruchomość jest położona w sąsiedztwie terenów leśnych, oraz pojedynczej zabudowy mieszkaniowej, położonej w dalszej odległości od drogi krajowej. Teren działek nierówny z widocznym nasypem pokrywającym się z trasą przebiegu wodociągu. Przy północnej granicy działki nr (...) znajduje się hydrant.

Na nieruchomości powódki znajduje się sieć wodociągowa o średnicy 160 mm wykonana z rur PCV, posadowiona na głębokości średnio 1,5 m biegnąca przez całą długość nieruchomości, najpierw przez jej środek a następnie bliżej zachodniej granicy. Zgodnie z pomiarami z mapy zasadniczej całkowita długość wodociągu na przedmiotowej nieruchomości wynosi 205 m. Szerokość pasa ochronnego wynosi 4,20 m, po 2,10 m od osi wodociągu (2 m + 0,16 m + 2 m).

Zgodnie ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy D. zatwierdzonego uchwałą Nr XV/88/2000 Rady Gminy w D. z dnia 26 lipca 2000 roku działki gruntu nr (...), obręb 3 B., Gmina D. położone są w terenach kompleksów leśnych (Ls), w obrębie pasa drogowego drogi krajowej oraz przebiega przez nie istniejąca sieć telekomunikacyjna. Według art. 43 ustawy o drogach publicznych obiekty budowlane przy drogach oraz niebędące obiektami budowlanymi reklamy umieszczone przy drogach poza obszarami zabudowanymi, powinny być usytuowane w odległości od zewnętrznej krawędzi jezdni, co najmniej 25m w przypadku drogi krajowej poza terenem zabudowy. Wynika z tego, że na przedmiotowej nieruchomości brak jest możliwości realizacji zabudowy. Z przeznaczenia nieruchomości wynika, że jest to nieruchomość leśna i takie też przeznaczenie nieruchomości przyjęto przy określaniu wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości.

Dostęp do rurociągu jest niezbędny do wykonywania wszelkich czynności związanych z użytkowaniem wodociągu, tzn. przeglądami technicznymi czy usuwaniem ewentualnych awarii. Właściciel nieruchomości ma obowiązek utrzymania użytkowanej nieruchomości w obszarze przebiegu wodociągu w sposób nie powodujący utrudnień w prawidłowym funkcjonowaniu uzbrojenia oraz zachowania wymaganych odległości w przypadku stawiania małej architektury, ogrodzeń oraz sadzenia drzew i krzewów.

Powierzchnia nieruchomości powódki wyłączona z normalnej eksploatacji w związku z przebiegiem przez jej teren wodociągu o średnicy Ø 160 mm wynosi 861m ² (205 m x 4,20 m).

Z analizy rynku wynika, ze na rynku brak jest danych rynkowych dotyczących stawek czynszów dzierżawy podobnych gruntów w okresie od 2004 roku do 2015 roku, co byłoby niezbędne dla celu wyceny. Z uwagi na powyższe stawkę czynszu dzierżawy dla przedmiotowej nieruchomości w poszczególnych latach określono jako procentowy udział w wartości gruntu.

Na terenie gminy D. i ościennych notowane są w obrocie pojedyncze transakcje nieruchomościami leśnymi, ale dotyczy to w większości nieruchomości wraz z drzewostanem. W cenie transakcyjnej nieruchomości leśnych zawarta jest najczęściej razem cena gruntów rolnych i leśnych wraz z drzewostanem istniejącym na gruncie. Z przeprowadzonej analizy wynika, że ceny jednostkowe gruntów rolnych nieużytkowanych, porośniętych samosiejka oraz leśnych w obrocie wolnorynkowym zawierają się w przedziale od 8000 zł/ha do 20000 zł/ha w zależności od lokalizacji, ewentualnych możliwości zabudowy, kształtu oraz dostępności infrastruktury. W przypadku typowych gruntów rolnych i leśnych wielkość powierzchni nie ma bezpośredniego wpływu na cenę jednostkową. Z analizy wynika, że ceny gruntów rolnych zaczęły rosnąć od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej z tym, że był to raczej wzrost stały i dużo bardziej liniowy aniżeli w przypadku gruntów budowlanych gdzie nastąpił skokowy wzrost w 2006 - 2008 roku a następnie nawet lekki spadek a w przypadku gruntów rolnych takich skokowych wzrostów czy późniejszych spadków nie zanotowano. Przeprowadzona analiza rynku potwierdza, że ceny słabszych gruntów rolnych i porośniętych samosiejka w 2004 i 2005 roku wahały się w przedziale od 4000zł/ha do 6000zł/ha.

Dla przedmiotowej nieruchomości z uwagi brak wiarygodnych danych o relacji stawki czynszu dzierżawy do wartości rynkowej niezabudowanej nieruchomości leśnej rolnej o takim możliwym zagospodarowaniu przyjęto, że wartość współczynnika czynszu dzierżawnego będzie równa stopie kapitalizacji R (odwrotność podejścia dochodowego). Stopę kapitalizacji jako równą stopie dyskontowej określono z rynku kapitałowego według formuły: r = rb + rn + rx, gdzie: rb - rentowność bezpiecznych lokat kapitałowych, rn - premia za ryzyko inwestowania na rynku nieruchomości, rx - premia za ryzyko inwestowania w konkretną nieruchomość. Z analizy innych segmentów rynku wynika, że wysokość czynszu dzierżawy gruntu zależy od jego wartości, gdyż pośrednio odzwierciedla walory lokalizacji i możliwości wykorzystania.

Jednostkową wartość rynkową prawa własności przedmiotowej nieruchomości jako gruntu leśnego oszacowano w podejściu porównawczym, metodą porównywania parami.

Jednostkowa wartość rynkowa nieruchomości powódki w części dotyczącej samego gruntu wynosi: Wi = 1,50 zł/m ². Jednostkową wartość rynkową działek gruntu nr (...), obręb 3 B., Gmina D. w poszczególnych okresach od 27.11.2004 roku do 19.01.2015 roku jako gruntu leśnego określono poprzez zastosowanie trendu czasowego w poszczególnych latach w odniesieniu do jednostkowej wartości dla 2014 i 2015 roku wynoszącej 1,50 zł/m ² . Średni trend czasowy gruntów rolnych słabszych z możliwością zalesienia lub rolnych porośniętych samosiejka określony na podstawie transakcji rynkowych w latach 2004 - 2015 wynosi średnio 210 % i jest to raczej trend stały a nie skokowy jak w przypadku gruntów budowlanych. Trend czasowy w poszczególnych latach został określony poprzez analogię do średnich cen gruntów rolnych dla województwa (...) publikowanych przez GUS. Jak wynika z tych danych łączny trend czasowy dla takich gruntów w latach 2004 - 2015 wynosi 227% i jest zbieżny z łącznym trendem czasowym określonym na podstawie cen transakcyjnych w latach 2004 - 2005 i 2014 - 2015.

Określona z rynku kapitałowego stopa dyskonta wyniesie:
r = 1,11 % + 7,25 % + 2,00 % = 10,36 %. Przy przyjętym założeniu, że nie wystąpi ryzyko wzrostu lub zmniejszenia się dochodu i wartości nieruchomości wtedy stopa wzrostu dochodu q = 0 a co za tym idzie w takim przypadku stopa kapitalizacji będzie równa stopie dyskontowej.

Współczynnik uwzględniający sposób korzystania z nieruchomości przez właściciela nieruchomości i właściciela infrastruktury ustalony przez rzeczoznawcę majątkowego dla okresu 27.11.2004 roku do 19.01.2015 roku jako gruntu leśnego lub rolnego o możliwym leśnym zagospodarowaniu k = 1,0. Przyjęcie współczynnika w takiej wielkości uwzględnia brak możliwości sadzenia drzew, co w przypadku leśnego przeznaczenia nieruchomości powoduje całkowite ograniczenia w wykorzystaniu i użytkowaniu nieruchomości przez jej właściciela z tytułu istnienia wodociągu w nieruchomości przy jej leśnym przeznaczeniu. W odległości 2m od skrajni rurociągu nie można sadzić drzew.

Potencjalny czynsz dzierżawny za okres od 27.11.2004 roku do 19.01.2015 roku dla nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości B., oznaczonej zgodnie z ewidencją gruntów jako działki gruntu nr (...), obręb 3 B., Gmina D. w związku z istnieniem na nich sieci wodociągowej „ (...)" o średnicy Ø 160 mm określono zgodnie z formułą: W. = 861 m ² x 1.0 x 10,36% (...).

Wartość czynszu dzierżawnego w poszczególnych okresach wynosi:

Ostatecznie wartość wynagrodzenia liczona za poszczególne okresy za bezumowne korzystanie z niezabudowanej nieruchomości położonej w miejscowości B., oznaczonej zgodnie z ewidencją gruntów jako działki gruntu nr (...), obręb 3 B., Gmina D. od 27.11.2004 roku do 19.01.2015 roku w związku z istnieniem na nich sieci wodociągowej „ (...)" o średnicy Ø 160 mm wynosi 837 zł.

Przewidywanie jakie mogłyby być wydane warunki zabudowy i zagospodarowania terenu jest zdarzeniem, którego dla całego 10 letniego okresu kiedy zmieniały się także przepisy w tym zakresie nie do jednoznacznego określenia. Jednak biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy, a w szczególności art. 43 ustawy o drogach publicznych stanowiący, że obiekty budowlane przy drogach oraz niebędące obiektami budowlanymi reklamy umieszczone przy drogach poza obszarami zabudowanymi, powinny być usytuowane w odległości od zewnętrznej krawędzi jezdni, co najmniej 25 m w przypadku drogi krajowej poza terenem zabudowy należy stwierdzić że warunki zabudowy dla przedmiotowej nieruchomości nie powinny być wydane. Ponadto najbliższe sąsiedztwo posiada linię zabudowy położoną poza zachodnią granicą przedmiotowej nieruchomości, co ma dodatkowo negatywny wpływ na możliwość uzyskania warunków zabudowy.

W przypadku nieruchomości leśnych bezpośrednie sąsiedztwo drogi krajowej nie ma wpływu na ich wartość. Duży dodatni wpływ drogi krajowej na wartość nieruchomości może wystąpić tylko w przypadku ewentualnie ich magazynowego lub usługowo - produkcyjnego przeznaczenia ale nie leśnego. Przyjęte w analizie rynku nieruchomości położne są na terenie gminy G., a więc na najbardziej lokalnym i bliskim rynku. Brak w analizie rynku podobnych nieruchomości o podobnym leśnym przeznaczeniu przy drodze krajowej nr (...) wynika z faktu, że na rynku brak jest w obrocie tego typu nieruchomości położonych przy tej drodze. Poprzez odpowiednie określenie stopni cech nieruchomości porównawczych i wycenianej w opinii uwzględniono charakter przedmiotowej nieruchomości jak też jej położenie przy drodze krajowej.

Zapisy na stronach 16 i 17 studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy D. dotyczą zgodnie z zapisami na stronie 12 tego studium diagnozy stanu, a nie kierunków rozwoju, które określają przeznaczenie poszczególnych terenów. Czym innym są uwarunkowania a czym innym są określone kierunki rozwoju zawarte w studium. Pomijając nawet powyższe wyjaśnienia z zapisu punktu 3 wynika, że dotyczy on obszarów o dobrych warunkach glebowo - rolniczych i jest preferowany pod uprawy połowę z zabudową zagrodową i jednorodzinną a wiec punkt ten pomimo tego, że dotyczy uwarunkowań a nie kierunków rozwoju dotyczy całkowicie innych gruntów aniżeli nieruchomość będąca przedmiotem wyceny. Ponadto punkt 3 studium dotyczy ogólnych zapisów dotyczących uwarunkowań zagospodarowania poszczególnych terenów a nie kierunków rozwoju, które określają możliwe zagospodarowanie danych terenów.

Ogólny planu (...) nie ma nic wspólnego z określeniem przeznaczenia danej nieruchomości, a ponadto jest bezprzedmiotowy w niniejszej sprawie, ponieważ przedmiotowa nieruchomość położona jest w miejscowości B..

/dowód: opinia biegłego w dziedzinie budownictwa i szacowania nieruchomości Z. K. k. 232 -266, informacja z rejestru gruntów k. 267, mapa sytuacyjno –wysokościowa k. 268 -269, mapa ewidencyjna k. 270, powierzchnia zajęta przez sieć wodociągową k. 271, zaświadczenie Wójta Gminy D. k. 272, decyzja Starosty (...) z 1.07.2008 r. k. 273, jednostkowe ceny gruntów rolnych w okresie od 2005 roku do 2014 roku publikowane przez GUS wraz z wyliczeniem trendu czasowego w poszczególnych latach k. 274, uzupełniająca opinia biegłego w dziedzinie budownictwa i szacowania nieruchomości Z. K. k. 300 -307, uzupełniająca opinia biegłego w dziedzinie budownictwa i szacowania nieruchomości Z. K. k. 433 -435/

Sąd oddalił wniosek powódki o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu szacowania nieruchomości. Jak bowiem przyjęto w orzecznictwie potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczasowej złożonej opinii (por. wyrok SN z dnia 5 listopada 1974 r., I CR 562/74, LEX nr 7607; uzasadnienie wyroku SN z dnia 4 sierpnia 1999 r., I PKN 20/99, OSNAPiUS 2000, nr 22, poz. 807; uzasadnienie wyroku SN z dnia 10 stycznia 2001 r., II CKN 639/99, LEX nr 53135). Przy czym potrzebą taką nie może być przeświadczenie strony, że dalsze opinie pozwolą na udowodnienie korzystnej dla strony tezy (por. wyrok SN z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00, OSNAPiUS 2003, nr 7, poz. 182).

Biegły z zakresy budownictwa i szacowania nieruchomości Z. K. sporządził opinię główną oraz dwie opinie uzupełniające. Opinia jest wyczerpująca i odnosi się do wszystkich kwestii zawartych w tezie dowodowej postanowienia sądu oraz pismach powódki zawierających zastrzeżenia do opinii. Wnioski opinii są kategoryczne oraz należycie uzasadnione, w sposób pozwalający na sprawdzenie logicznego toku rozumowania biegłego. Powódka wnosząc o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego nie przedstawiła argumentów wskazujących na brak zgodności opinii z zasadami logiki, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia skuteczności wyrażonych w niej wniosków. Przekonanie powódki o budowlanym przeznaczeniu nieruchomości było nieuzasadnione w świetle treści studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy D. oraz regulacji przepisów art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tj. Dz.U. z 2016 r., poz. 1440 ze zm.) oraz art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz.U. z 2016 r., poz. 778 ze zm.). Biegły Z. K. w pierwszej opinii uzupełniającej dokonał szczegółowej analizy tego zagadnienia, której poprawności powódka nie zdołała skutecznie zakwestionować. Złożony przez powódkę Plan (...) na lata 2005 -2013 nie ma znaczenia dla oceny przeznaczenia danej nieruchomości, a poza tym nie dotyczy miejsca położenia nieruchomości powódki. Powódka nie wykazała również, że jej nieruchomość spełnia łącznie wszystkie warunki niezbędne do wydania decyzji o warunkach zabudowy.

Oddalono również wniosek powódki o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości w celu ustalenia utraty wartości nieruchomości powódki na skutek posadowienia urządzeń sieci wodociągowej w wysokości szkody majątkowej z tytułu niemożności korzystania z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem, albowiem profesjonalny pełnomocnik powódki precyzując żądanie pozwu wskazał, że powódka żąda zasądzenia wskazanej w pozwie kwoty jako wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z jej nieruchomości w zakresie służebności przesyłu. Oznacza to, że powódka ostatecznie nie domagała się od pozwanej zapłaty odszkodowania za pogorszenie rzeczy. Omawiany dowód nie miał zatem znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto źródłem tego rodzaju roszczenia byłby czyn niedozwolony polegający na wybudowaniu urządzenia przesyłowego. W związku z tym ewentualne roszczenie odszkodowawcze przysługiwałoby rodzicom powódki, będącym właścicielami nieruchomości w tej dacie, w stosunku do Kopalni (...) w R. jako podmiotu, który wybudował przedmiotowy wodociąg.

Oddaleniu podlegał również wniosek powódki o ustalenie wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od 1 lipca 1985 r. do 26 listopada 2004 r. z uwagi na przedawnienie tej części roszczenia oraz podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia, jak również brak legitymacji powódki do dochodzenia roszczeń za okres poprzedzający nabycie przez nią własności nieruchomości, tj. przed 9 sierpnia 2000 r.

Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o odroczenie rozprawy wyznaczonej na dzień 14 lutego 2017 r. ponieważ kolizja terminów rozpraw profesjonalnego pełnomocnika strony nie stanowi nadzwyczajnego wydarzenia ani przeszkody, której nie można przezwyciężyć. W takiej sytuacji powinien on zapewnić swoje zastępstwo w formie przewidzianej w odpowiednich przepisach. Tylko w sytuacjach wyjątkowych, np. krótkiego terminu dzielącego zawiadomienie pełnomocnika strony o terminie posiedzenia sądu od terminu tego posiedzenia, można uznać za uzasadniony wniosek pełnomocnika o odroczenie terminu rozprawy, gdy w tym samym czasie ten sam pełnomocnik ma obowiązek uczestniczyć także w innych posiedzeniach sądu, a jednocześnie nie może zapewnić odpowiedniego zastępstwa (por. wyr. SN z 16.1.2014 r., I UK 285/13, L.). W niniejszej sprawie pełnomocnik strony pozwanej został zawiadomiony o terminie kolidujących rozpraw w dniach 15 grudnia 2016 r. i 19 stycznia 2017 r., co umożliwiało zapewnienie odpowiedniego zastępstwa na jednej z rozpraw wyznaczonych na dzień 14 lutego 2017 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne w nieznacznej części.

Powódka po sprecyzowaniu powództwa domagała się zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie przez pozwaną z jej nieruchomości w zakresie służebności przesyłu przez okres od 1 lipca 1985 r. do 19 stycznia 2015 r.

Zgromadzony materiał dowodowy potwierdza, że na nieruchomości powódki znajdują się urządzenia do przesyłu wody, wchodzące w skład sieci wodociągowej należącej do pozwanej i eksploatowanej przez pozwaną.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że powódka jest właścicielką nieruchomości od 9 sierpnia 2000 r. i nabyła jej własność w trybie sukcesji singularnej. W związku z tym nie ma legitymacji do dochodzenia należności z tytułu bezumownego korzystania przez pozwaną z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu tylko za okres przed datą 9 sierpnia 2000 r. Legitymacja procesowa czynna w tym zakresie przysługuje poprzednim właścicielom nieruchomości, czyli rodzicom powódki.

Strona pozwana kwestionując powództwo zgłosiła kilka zarzutów, spośród których najdalej idącym był zarzut zasiedzenia służebności przesyłu.

Zgodnie z treścią art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia, przy czym przepisy o nabyciu własności nieruchomości w drodze zasiedzenia stosuje się odpowiednio. Chodzi tu w szczególności o odpowiednie stosowanie przepisów o terminach zasiedzenia oraz skutkach ich przerwania i zawieszenia. Posiadaczem służebności jest w myśl art. 352 § 1 k.c. osoba, która faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności. W przypadku służebności przesyłu jej posiadanie będzie na ogół polegać na utrzymywaniu na nieruchomości urządzeń przesyłowych oraz dokonywaniu remontów i okresowych konserwacji. Do istoty instytucji zasiedzenia nieruchomości należy upływ dłuższego okresu czasu. Zgodnie z art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. posiadacz samoistny służebności (tj. osoba, która korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności) w złej wierze nabywa ją przez zasiedzenie z upływem 30 lat. Posiadacz samoistny w dobrej wierze nabywa tę służebność przez zasiedzenie z upływem 20 lat. Do zasiedzenia służebności stosuje się odpowiednio art. 176 § 1 k.c., który przewiduje możliwość doliczenia czasu posiadania poprzedniego posiadacza służebności. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 października 2008 r. III CZP 89/08 ( Biuletyn SN 2008/10) „przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 ¹ – 305 ⁴ KC) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa”. Zgodnie z tezą postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2013 r. V CSK 287/12 (opubl. OSNC 2014/2/20) przedsiębiorca posiada nieruchomość w zakresie służebności przesyłu od chwili wejścia na grunt w celu wybudowania urządzenia służącego do przesyłania energii elektrycznej. W orzecznictwie uznano, że dla spełnienia przesłanki widoczności trwałego urządzenia zlokalizowanego pod ziemią, wystarczające jest, jeżeli na powierzchni gruntu widoczna jest jej część (osadnik), a nawet wiedza właściciela nieruchomości służebnej wynikająca ze świadomości pobudowania urządzenia, fizycznej możliwości stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg (por. postanowienie SN z 24.4.2002 r., V CKN 972/00, OSP 2003, Nr 8, poz. 100, postanowienie SN z 26.07.2012 r. , II CSK 752/11, O.: L.).

Według stanowiska Sądu Najwyższego wybudowanie na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych przez korzystające z nich przedsiębiorstwo po uzyskaniu decyzji wydawanych w procesie budowlanym nie rozstrzyga o możliwości zakwalifikowania posiadania nieruchomości, na której te urządzenia zostały posadowione, jako wykonywanego w dobrej wierze (por. uchwała z 20.11.2015 r., III CZP 76/15, OSNC 2016, Nr 12, poz. 138, postanowienie z 19.05.2016 r. (IV CSK 522/15, opubl. L.). W uzasadnieniu uchwały z dnia 20 listopada 2015 r. wskazano, że zgodnie z ustawą z dnia 21 października 1974 r. Prawo budowlane, obowiązującą od dnia 1 marca 1975 r. do dnia 31 grudnia 1994 r., tytułem wykazującym prawo do dysponowania nieruchomością mogło być, poza własnością czy użytkowaniem wieczystym, także uprawnienie wynikające z użytkowania, czy ze stosunku obligacyjnego (najem, dzierżawa). Z wydania pozwolenia na budowę na podstawie prawa budowlanego z 1974 r. nie można jednak wyprowadzić pewnych wniosków co do tego, że inwestor w dacie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę miał tytuł do dysponowania nieruchomością oraz o rodzaju tego tytułu. Na tej podstawie można co najwyżej wnioskować, że organ administracji publicznej prowadzący postępowanie o wydanie pozwolenia na budowę przypisał inwestorowi taki tytuł, gdyż była to dla niego jedna z przesłanek warunkujących uwzględnienie wniosku o wydanie żądanego pozwolenia. Oznacza to, że o rodzaju tytułu prawnego inwestora do dysponowania nieruchomością organ administracji publicznej właściwy w sprawie o wydanie pozwolenia na budowę powinien wypowiedzieć się nie w rozstrzygnięciu, lecz co najwyżej w uzasadnieniu decyzji, w związku z objaśnieniem przesłanek jej wydania. Trzeba podkreślić, że dla organu administracji publicznej tytułem inwestora do dysponowania nieruchomością w rozumieniu art. 29 ust. 5 prawa budowlanego z 1974 r. nie musiała być wcale służebność o treści służebności przesyłu, zwłaszcza, że taki tytuł inwestora musiałby powstać z zachowaniem warunków określonych w art. 245 KC. Nie sposób przyjąć, żeby inwestor mógł powołać się przed organem właściwym do wydania pozwolenia na budowę na przysługiwanie mu na cudzym gruncie służebności o treści służebności przesyłu, gdyby oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu tego prawa zostało złożone bez zachowania określonych w tym przepisie wymagań co do formy. Uprawnienie do dysponowania nieruchomością na cele inwestycyjne mogło jednak wynikać ze stosunku obligacyjnego między inwestorem a właścicielem nieruchomości, a o istnieniu takiego stosunku może świadczyć na przykład to, że właściciel nieruchomości, po doręczeniu mu decyzji o pozwoleniu na wybudowanie urządzeń przesyłowych na jego gruncie nie kwestionował przesłanek, które leżały u podstaw jej wydania i nie wnosił od niej dostępnych mu środków zaskarżenia. Pozwolenie na budowę jest aktem niezbędnym do legalnego zrealizowania zamierzeń inwestycyjnych na nieruchomości, ale nie wynika z niego jakikolwiek tytuł prawny do władania cudzą nieruchomością w zakresie jej wykorzystania na cele budowlane i dalszego korzystania ze wzniesionych na niej urządzeń. Tytuł taki musi być uzyskany na podstawie umowy albo stosownego orzeczenia, względnie przez zasiedzenie. Posiadacz, który wie, że dysponuje decyzją wydaną w procesie budowlanym, która nie może wykreować tytułu do cudzej nieruchomości w postaci służebności o treści służebności przesyłu, nie może być uznany za posiadacza służebności w dobrej wierze, a więc takiego, który w sposób usprawiedliwiony, choć błędny, jest przekonany, że jego posiadanie służebności jest legalne. O takim zakwalifikowaniu posiadania służebności mogłyby świadczyć inne okoliczności ustalone w konkretnej sprawie, ale nie samo to, że posiadacz służebności uzyskał decyzję o pozwoleniu na budowę i na jej podstawie wzniósł urządzenia, których legalnemu utrzymywaniu na gruncie ma służyć zasiadywana służebność.

Sieć wodociągowa znajdująca się na nieruchomości powódki jest z całą pewnością urządzeniem trwałym. Jest również urządzeniem widocznym, albowiem na powierzchni nieruchomości znajduje się hydrant, a powódka miała fizyczną możliwość stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg.

W świetle zebranego materiału dowodowego posiadanie służebności przez poprzedników prawnych pozwanej należy liczyć od 10 grudnia 1985 r. to jest od daty odebrania od wykonawcy zakresu robót przez Kopalnię (...). Strona pozwana nie przedstawiła bowiem dowodów pozwalających ustalić datę zajęcia nieruchomości powódki w celu wybudowania urządzeń przesyłowych.

W związku z przytoczonym najnowszym nurtem judykatury Sądu Najwyższego w kwestii dobrej wiary posiadacza służebności przesyłu, o takim zakwalifikowaniu posiadania służebności przez poprzednika prawnego pozwanej ( Kopalni (...)) nie może przesądzać wyłącznie to, że uzyskał on decyzję o pozwoleniu na budowę i na jej podstawie wzniósł urządzenia m. in. na nieruchomości powódki. Należy podkreślić, że decyzja o zatwierdzeniu planu realizacyjnego i udzieleniu pozwolenia na budowę wodociągu grupowego K. –K. nie zawiera uzasadnienia. Ponadto właściciele nieruchomości, na których zrealizowano inwestycję, w tym również rodzice powódki, nie byli uczestnikami postępowania administracyjnego w przedmiocie udzielenia pozwolenia na budowę poprzedzającego budowę tego wodociągu i nie została im doręczona żadna z decyzji w wydanych w tym postępowaniu. Nie ma zatem podstaw do ustalenia na zasadzie domniemania faktycznego istnienia stosunku obligacyjnego między Kopalnią (...), a rodzicami powódki. Na usprawiedliwione przekonanie o legalnym posiadaniu służebności nie może również wskazywać oświadczenie D. Wywłaszczeń Kopalni (...) zawierające zobowiązanie do wypłaty odszkodowań za starty w uprawach rolnikom, których grunty zostaną naruszone w związku z przeprowadzeniem wodociągu. Nie wynika bowiem z niego, że inwestor dokonywał wypłaty odszkodowań na rzecz właścicieli gruntów z związku z trwałym ograniczeniem ich własności.

W związku z powyższym Kopalnia (...) w R., dysponując wyłącznie decyzją wydaną w procesie budowlanym, która nie może wykreować tytułu do cudzej nieruchomości w postaci służebności o treści służebności przesyłu, nie może być uznana za posiadacza służebności w dobrej wierze. W konsekwencji posiadanie służebności przesyłu przez nią oraz jej następców prawnych, było posiadaniem w złej wierze. Nabycie przez pozwaną służebności przez zasiedzenie mogło zatem nastąpić dopiero po upływie 30 lat czyli z dniem 10 grudnia 2015 r. Bieg terminu zasiedzenia został jednak przerwany na skutek złożenia przez powódkę w dniu 20 stycznia 2015 r. wniosku o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem. W uchwale Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2011 r. ( III CZP 124/10, OSNC 2011, Nr 9, poz. 99), przesądzono, że wniosek właściciela nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem ( art. 305 ² § 2 KC) przerywa bieg terminu zasiedzenia tej służebności.

Zarzut przedawnienia roszczenia okazał się częściowo uzasadniony. Zgodnie z art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Według art. 117 § 2 zdanie pierwsze k. c. po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.

W orzecznictwie jednolicie przyjęto, że wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy nie jest świadczeniem okresowym, lecz należnością jednorazową za cały okres korzystania i w związku z tym przedawniają się po upływie dziesięciu lat (por. uchwała SN z 24.10.1972 r., III CZP 70/72, OSN 1973, Nr 6, poz. 102, wyrok SN z 4.12.1980 r., II CR 501/80, OSN 1981, Nr 9, poz. 171 i wyrok SN z 3.12.2004 r., IV CK 613/03, L.).

Ponieważ bieg terminu przedawnienia został przerwany na skutek wniesienia pozwu w dniu 27 listopada 2014 r., roszczenie powódki uległo przedawnieniu w części obejmujące okres od 9 sierpnia 2000 r. do dnia 26 listopada 2004 r., a pozwana może uchylić się od jego zaspokojenia w tej części.

Zgodnie z treścią art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Natomiast stosownie do przepisów art. 224 § 2 i 225 w zw. z 224 § 2 k.c. posiadacz w dobrej wierze od chwili, gdy się dowiedział o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy oraz posiadacz w złej wierze mają obowiązek uiszczania wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.

Jak wskazano wyżej pozwana jest posiadaczem służebności przesyłu w złej wierze, w związku z czym ma obowiązek uiszczania wynagrodzenia za korzystanie w takim zakresie z nieruchomości powódki.

Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy jest należnością jednorazową, a oblicza się je według cen rynkowych, biorąc pod uwagę warunki oraz czas korzystania bezumownego (por. wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2000 r., IV CKN 5/00, Lex nr 52680).

Zgodnie z poczynionymi ustaleniami wynagrodzenie za korzystanie przez pozwaną z nieruchomości powódki w zakresie służebności przesyłu w okresie od 27 listopada 2004 r. do 19 stycznia 2015 r. wynosi 837 zł i do tej kwoty powództwo okazało się zasadne, a w pozostałej części podlegało oddaleniu.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowi art. 102 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej jedynie część kosztów albo nie obciążać jej kosztami w ogóle. Hipotezą przepisu są objęte zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz, ocenianie z uwzględnieniem zasad słuszności. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu oraz jego znaczenia dla strony. Drugie wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym zastrzeżeniem, ze niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych (por. postanowienie SN z 1.12.2011 r., I CZ 26/11, opubl. L.).

Odnosząc powyższe wskazówki do okoliczności rozpoznawanej sprawy, należy wskazać, że ustalenie wysokości należnego powódce wynagrodzenia za korzystanie przez pozwaną z nieruchomości wymagało wiadomości specjalnych, których powódka nie posiada Nie można było zatem oczekiwać od powódki na etapie przedsądowym określenia wysokości roszczenia w sposób zbliżony do kwoty ustalonej przez Sąd po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego. Ponadto powódka znajduje się w trudnej sytuacji materialnej. Zasądzone świadczenie, nie jest wysokie i nie poprawi bieżącej sytuacji życiowej i majątkowej powódki, która uzasadniała wcześniejsze zwolnienie powódki od kosztów sądowych. Strona pozwana jest jednostką samorządową, a zatem jej kondycja materialna jest zdecydowanie lepsza. Dodatkowo pozwana korzysta ze stałej obsługi prawnej i ponosi stałe koszty z tym związane, niezależnie od liczby procesów toczących się z jej udziałem. Niezbędne koszty procesu należne stronie pozwanej przewyższają kwotę zasądzonego roszczenia. Wobec częściowej zasadności powództwa, postawy strony pozwanej, która zarówno na etapie przesądowym, jak i w toku procesu, nie była skłonna uznać roszczenia nawet w części oraz sytuacji materialnej stron, zasądzenie kosztów procesu przewyższających uwzględnione roszczenie byłyby sprzeczne poczuciem słuszności.

Stosownie do przepisów §§ 15 -17 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 490) Sąd przyznał pełnomocnikowi powódki koszty nieopłaconej pomocy prawnej od Skarbu Państwa, obejmujące opłatę w kwocie 3 600 zł, podwyższoną o stawkę podatku od towarów i usług zgodnie z treścią § 2 ust. 3 rozporządzenia.

ZARZĄDZENIE

doręczyć pełnomocnikom stron odpisy wyroku z dnia 28 lutego 2017 r. wraz z uzasadnieniem.