Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 października 2016 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa w Łodzi w sprawie o sygnaturze akt VIII C 2687/15 z powództwa Miasta Ł. – Zarządu Lokali Miejskich w Ł. przeciwko A. D. o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego w punkcie 1. nakazał pozwanej opróżnienie lokalu mieszkalnego numer (...) położonego przy ulicy (...) w Ł. wraz z rzeczami do niej należącymi; w punkcie 2. orzekł, że pozwanej przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego; w punkcie 3. nakazał wstrzymanie eksmisji pozwanej z lokalu do czasu złożenia pozwanej przez Gminę Ł. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego; w punkcie 4. nie obciążył pozwanej kosztami procesu; w punkcie 5. przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa w Łodzi na rzecz adw. A. K. kwotę 147,60 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła pozwana, będąc reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika ustanowionego z urzędu, zaskarżając przedmiotowy wyrok w części tj. w zakresie punktu 1. Zaskarżonemu orzeczeniu pozwana zarzuciła:

I.  naruszenie następujących przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i pominięcie przy wydawaniu rozstrzygnięcia okoliczności dotyczących sytuacji życiowej pozwanej, w szczególności przyczyny, dla której zaniechała ona uiszczania czynszu na rzecz powoda, oświadczenia pozwanej o zamiarze spłaty zadłużenia jak tylko podejmie pracę w zakładzie karnym oraz poniesionych przez pozwaną inwestycji na wynajmowane od powoda mieszkanie;

II.  naruszenie następujących przepisów prawa materialnego, a mianowicie przepisu art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że żądanie przez powoda opróżnienia przez pozwaną lokalu mieszkalnego nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nie stanowi nadużycia prawa przysługującego powodowi, jak również nieuwzględnienie przez Sąd I instancji faktu, że powód przed wypowiedzeniem umowy najmu nie próbował wyegzekwować kwoty zaległego czynszu i tym samym nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy najmu, co uniemożliwia prowadzenie sprawy o eksmisję.

Skarżąca wskazała, że Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie odniósł się do kwestii wskazanych przez pozwaną dotyczących jej sytuacji życiowej oraz przyczyn, dla których zaniechała ona uiszczania czynszu na rzecz powoda. Sąd nie rozważył jaki wpływ ta okoliczność ma na rozstrzygnięcie sprawy. W przypadku nawet, gdyby uznać, że jest to kwestia bez znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, to Sąd I instancji powinien przedstawić uzasadnienie przyczyny, dla której stoi na takim stanowisku, i zawrzeć to w uzasadnieniu wyroku. W żaden sposób Sąd I instancji nie uwzględnił też tego, że pozwana zobowiązała się do spłaty istniejącego zadłużenia, ale w tym celu musi podjąć zatrudnienie w zakładzie karnym, co aktualnie z przyczyn od niej niezależnych jest niemożliwe. Ponadto w żaden sposób Sąd I instancji nie odniósł się do kwestii nakładów, które pozwana poniosła na mieszkanie należące do powoda, które w sposób bezsprzeczny podniosły standard tego lokalu, a za które to nakłady powód w żaden sposób nie rozliczył się z pozwaną. Skarżąca zarzuciła, że działanie powoda zmierzające najpierw do wypowiedzenia umowy najmu pozwanej, a następnie do opróżnienia przez nią lokalu stanowi nadużycie przysługującego mu prawa. W ocenie pozwanej działanie to narusza godność pozwanej, jak również cechuje się daleko idącą nieuczciwością działania po stronie powoda. Pozwanej w następstwie przeprowadzonej eksmisji zostanie przyznany lokal socjalny, którego standard odbiegał będzie w sposób zdecydowany od standardu lokalu numer (...) położonego w Ł. przy ul. (...). W momencie opuszczenia zakładu karnego pozwana nie będzie miała możliwości powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych, tylko zostanie zmuszona funkcjonować w warunkach uwłaczających jej godności. Zdaniem pozwanej działanie powoda jest skrajnie nieuczciwe, gdyż powód umieści pozwaną w mieszkaniu socjalnym o niskim standardzie, a zamiast tego uzyska dostęp do lokalu pozwanej, które zostało przez nią wyremontowane. Pozwana wskazała, że zasady współżycia społecznego nakazywałaby pomoc osobom znajdującym się w takiej sytuacji jak pozwana. Powód natomiast nie tylko nie chce pomóc pozwanej, ale jeszcze chce wykorzystać położenie pozwanej dla osiągnięcia własnej korzyści finansowej. Osobom powracającym do społeczeństwa po odbyciu długoletnich kar izolacyjnych powinno pomagać się i umożliwiać ponowne funkcjonowanie w społeczeństwie. W tym celu konieczne jest im zapewnienie godnego życia, chociażby pod względem mieszkaniowym. Ponadto skarżąca wskazała, że powód przed dokonaniem wypowiedzenia umowy najmu oraz przed wniesieniem powództwa o eksmisję pozwanej nie podjął żadnych działań zmierzających do wyegzekwowania zaległości czynszowych od pozwanej.

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów skarżąca wniosła o zmianę punktu 1. zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji, a także przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z uwzględnieniem nakładu pracy pełnomocnika. Nadto, na wypadek nie uwzględnienia apelacji, pozwana wniosła o nieobciążanie pozwanej na zasadzie art. 102 k.p.c. kosztami postępowania apelacyjnego w postaci kosztów zastępstwa procesowego powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

Zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku motywy tej oceny nie wykazują nieprawidłowości w rozumowaniu, błędów logicznych bądź też niezgodności z doświadczeniem życiowym. Z tego względu Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd I instancji ustalenia, a w konsekwencji przyjmuje za swoje, uznając za zbędne powielanie ich w treści niniejszego uzasadnienia.

W pierwszej kolejności zachodzi konieczność odniesienia się do sformułowanego przez pozwanego zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego, albowiem wnioski w tym zakresie ze swojej istoty determinują rozważania co do pozostałych zarzutów apelacyjnych, skoro jedynie nieobarczone błędem ustalenia faktyczne, będące wynikiem należycie przeprowadzonego postępowania mogą być podstawą dla oceny prawidłowości kwestionowanego rozstrzygnięcia w kontekście twierdzeń o naruszeniu przepisów prawa materialnego.

W ocenie Sądu Okręgowego za chybiony należało uznać podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez poczynienie ustaleń nie mających odzwierciedlenia w zebranym materiale dowodowym, a także zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie podnoszonych przez pozwaną okoliczności faktycznych. Uzasadnienie tych zarzutów sprowadza się do stwierdzenia skarżącej, że Sąd I instancji dokonał ustaleń z pominięciem przy wydawaniu rozstrzygnięcia okoliczności dotyczących sytuacji życiowej pozwanej, w szczególności przyczyny, dla której zaniechała ona uiszczania czynszu na rzecz powoda, oświadczenia pozwanej o zamiarze spłaty zadłużenia jak tylko podejmie pracę w zakładzie karnym oraz poniesionych przez pozwaną inwestycji na wynajmowane od powoda mieszkanie.

Należy podkreślić, że art. 233 § 1 k.p.c. uprawnia Sąd do oceny wiarygodności mocy dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału. Uprawnienie to nie oznacza dowolności w ocenie, albowiem dokonując takiej oceny Sąd nie może ignorować zasad logiki, osiągnięć nauki, ani doświadczenia życiowego. Dopuszczenie się obrazy art. 233 § 1 k.p.c. przez Sąd może więc polegać albo na przekroczeniu granic swobody oceny wyznaczonej logiką, doświadczeniem, zasadami nauki albo też na niedokonaniu przez Sąd wszechstronnego rozważania sprawy. W tym drugim przypadku wyciągnięte przez Sąd wnioski mogą być logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym, jednakże Sąd czyni je w oparciu o część materiału dowodowego, a pozostałą część tego materiału, która pozwoliłaby na wyciągnięcie innych wniosków, pomija. Swobodna ocena dowodów rozumiana jak wyżej jest prawem sądu orzekającego – stąd kontrola prawidłowości tej oceny dokonywana przez Sąd odwoławczy musi być z reguły ostrożna, albowiem pamiętać należy o tym, iż Sąd odwoławczy w tym zakresie dokonuje prawidłowości oceny dowodów, których sam nie przeprowadził. Podobna wykładnia art. 233 § 1 k.p.c. była przedmiotem licznych orzeczeń Sądu Najwyższego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.09.2002 r. II CKN 817/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.04.2002 r. V CKN 1446/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.03.2002 r. IV CKN 859/00).

Pozwana pozostawała w zwłoce z płatnością co najmniej trzech rat czynszu i została z odpowiednim wyprzedzeniem uprzedzona o zamiarze wypowiedzenia umowy, zaległości czynszowe powstały bezpośrednio przed przesłaniem do pozwanej wezwania do uregulowania zaległości czynszowych w terminie miesiąca od daty otrzymania wezwania, pod rygorem, w przypadku braku zapłaty, wypowiedzenia umowy najmu lokalu mieszkalnego. Spełnione zostały zatem przesłanki z art. 11 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. 2014, poz. 150) do wypowiedzenia umowy najmu.

Należy zauważyć, że Sąd I instancji w niezbędnym zakresie poczynił także ustalenia odnośnie sytuacji rodzinnej i materialnej pozwanej. Okoliczności te, jak również dotychczasowy sposób korzystania z lokalu, w tym powody zaprzestania uiszczania należności czynszowych, w myśl regulacji art. 14 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, mają znaczenie dla badania przesłanek do otrzymania lokalu socjalnego, nie mają wpływu na ocenę skuteczności dokonanego wypowiedzenia umowy najmu. Podnoszona przez pozwaną okoliczność poczynionych nakładów na mieszkanie również nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Wprawdzie zgodnie z treścią art. 461 k.c. zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej (prawo zatrzymania), jednakże przepisu tego nie stosuje się, gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych. Zatem pozwanej nie przysługiwało prawo zatrzymania lokalu, a okoliczność czynienia nakładów na lokal pozostaje bez wpływu na ocenę zgłoszonego roszczenia eksmisji. Nadto należy wskazać, że nakłady poczynione na lokal mogą być ewentualnie dochodzone przez pozwaną w odrębnym postępowaniu.

Nie można zatem stawiać zarzutu Sądowi I instancji, że jego ocena zebranego materiału dowodowego ma charakter dowolny, ponieważ argumenty zawarte w uzasadnieniu wyroku znajdują odzwierciedlenie w obiektywnych okolicznościach sprawy. Dla skuteczności naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza bowiem samo stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń stanu faktycznego, ale koniecznym jest wykazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie.

W tym stanie rzeczy, gdy ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji okazały się prawidłowe, a w ich świetle trafna była ocena, że powódka skutecznie wypowiedziała pozwanej umowę najmu przy zastosowaniu przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Wbrew zgłoszonym przez pozwaną zastrzeżeniom w ocenie Sądu Okręgowego uwzględnieniu roszczenia powoda o nakazanie opuszczenia wskazanego lokalu mieszkalnego nie stoją również na przeszkodzie zasady współżycia społecznego, o których mowa w art. 5 k.c.

Zgodnie z tym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Przepis ten wskazuje klauzule jako normy społeczne ogólne, odnoszące się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane i jako takie nie korzysta z ochrony. Ma on zastosowanie, gdy w innej drodze nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonywaniem prawa podmiotowego drugiej osoby. Klauzule generalne z art. 5 k.c. należy traktować jako normy społeczne, niezawierające ściśle sprecyzowanych elementów wskazujących, co należy rozumieć przez zasady współżycia społecznego, czy też społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa pozwalające na korektę oceny prawnej przypadków wyjątkowych. Istotą i funkcją ich jest możliwość uwzględnienia w ocenie różnego rodzaju, lecz o charakterze wyjątkowym, okoliczności faktycznych. W orzecznictwie zwraca się uwagę, że przy stosowaniu art. 5 k.c. należy mieć na względzie jego szczególny charakter, a w związku z tym konieczne jest uwzględnienie całokształtu okoliczności rozpoznawanej sprawy, w tym i charakteru oraz przedmiotu roszczenia.

Wprawdzie pewne wątpliwości rodzi problem korzystania w procesie windykacyjnym z zarzutu nadużycia prawa (art. 5 k.c.), jednakże zdaniem Sądu Okręgowego teoria zakazu nadużycia praw podmiotowych ma zastosowanie do wszystkich praw podmiotowych, a więc zarówno praw o charakterze majątkowym, jak i osobistym, praw wynikających ze stosunków obligacyjnych, rzeczowych (własnościowych) i innych. Nie ma podstaw do przyjęcia, że istnieją tzw. prawa bezwzględne, do których zakaz nadużycia nie ma zastosowania. Oczywistym jest, że wykonywanie każdego prawa podmiotowego podlega ocenie z punktu widzenia zgodności z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Jednocześnie należy jednak stwierdzić, że zarzut nadużycia praw o charakterze rzeczowym należy oceniać z dużą ostrożnością, w sprawach o wydanie nieruchomości na podstawie art. 222 § 1 k.c., zastosowanie art. 5 k.c. jest co do zasady wyłączone, a jeśli je dopuścić, to całkiem wyjątkowo i po dokonaniu oceny całokształtu okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 118/97 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2011 r., I CSK 520/10, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1992 r., II CRN 99/92, LEX nr 9086; z dnia 3 października 2000 r., I CKN 287/00, OSNC 2001, nr 3, poz. 43; z dnia 18 stycznia 2007 r., I CSK 223/06, OSP 2008/3/25).

W orzeczeniu z dnia 23 marca 2000 r. wydanym w sprawie I CKN 440/98, LEX nr 521753, Sąd Najwyższy podkreślił, iż w świetle konstytucyjnej zasady ochrony własności, która znalazła wyraz w art. 21 ust. 1 Konstytucji nie jest dopuszczalne - tak jak to miało miejsce uprzednio - ekstremalne ujmowanie nadużycia prawa własności i w związku z tym zbyt liberalne stosowanie w tym zakresie klauzuli generalnej zawartej w art. 5 k.c. Zasady współżycia społecznego, chroniąc przed nadużyciem prawa własności, nie mogą tego prawa w ogóle unicestwiać. Dlatego w procesie windykacyjnym mogą one jedynie powodować odroczenie wydania nieruchomości, a nie całkowite pozbawienie uprawnionego jego prawa podmiotowego.

Pozwana podniosła, że działanie powodowej gminy narusza godność pozwanej, jak również cechuje się daleko idącą nieuczciwością, zmierza do osiągnięcia przez gminę korzyści majątkowej. Otóż pozwanej w następstwie przeprowadzonej eksmisji zostanie przyznany lokal socjalny, którego standard odbiegał będzie w sposób zdecydowany od standardu dotychczas zajmowanego lokalu mieszkalnego, w momencie opuszczenia zakładu karnego pozwana nie będzie miała możliwości powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych, tylko zostanie zmuszona funkcjonować w warunkach uwłaczających jej godności. Jednocześnie działanie powoda jest skrajnie nieuczciwe, gdyż powód umieści pozwaną w mieszkaniu socjalnym o niskim standardzie, a zamiast tego uzyska dostęp do lokalu pozwanej, które zostało przez nią wyremontowane.

Zdaniem Sądu Okręgowego przywołane przez apelującą okoliczności nie uzasadniają oceny, że roszczenie powoda należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Należy zauważyć, że na skutek prawidłowo poczynionych ustaleń faktycznych, Sąd I instancji przyznał pozwanej prawo do lokalu socjalnego, co skutkowało wstrzymaniem wykonania rozstrzygnięcia w zakresie nakazu opróżnienia przedmiotowego lokalu do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Tym samym postulat pozwanej w postaci odroczenia nakazu opróżnienia lokalu został osiągnięty, a należy pamiętać, że również w przypadku uwzględnienia tamującego zarzutu z art. 5 k.c. i oddalenia na tej podstawie roszczenia o eksmisję, rozstrzygnięcie takie nie ma charakteru trwałego tj. nie wyklucza wniesienia po zakończeniu niniejszego postępowania tożsamego powództwa w przypadku zmiany okoliczności faktycznych.

Nie sposób również przyjąć, że dokonując samego wypowiedzenia umowy najmu, strona powodowa nadużyła swego prawa podmiotowego. Pozwana pozostawała w zwłoce z zapłatą czynszu lub innych opłat za używanie lokalu co najmniej za trzy pełne okresy płatności zarówno w chwili wezwania do uregulowania zadłużenia, jak również w momencie złożenia pozwanej wypowiedzenia umowy najmu. Zaległości dotyczyły okresu bezpośrednio poprzedzającego złożone wypowiedzenie umowy. Możliwości majątkowe pozwanej, która przed osadzeniem w zakładzie karnym utrzymywała się z zasiłku stałego oraz zbieractwa, nie posiadała żadnego majątku, ani oszczędności, nie pozwalały na uregulowanie zaległości oraz uiszczanie bieżących należności. Okoliczności te wskazują, że próba wyegzekwowania powstałych zaległości mogłaby okazać się bezskuteczna.

W tym stanie rzeczy zarzut pozwanej naruszenia art. 5 k.c. nie zasługiwał na uwzględnienie. W konkretnych okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy nie występowały bowiem okoliczności, które mogłyby stanowić uzasadnioną podstawę do oddalenia powództwa w oparciu o zasady współżycia społecznego.

Nie ulega wątpliwości, że osoby, które odbywają karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, szczególnie wieloletnią, mogą mieć problemy w przystosowaniu się do życia po opuszczeniu zakładu karnego. Osoby takie mogą jednak korzystać z różnych form pomocy postpenitencjarnej. Pomoc postpenitencjarna ma dość szeroki wymiar i składa się z wielu elementów, takich jak aktywizacja społeczna i zawodowa, pomoc informatyczna, pomoc prawna, pomoc terapeutyczna, psychologiczna, czy wreszcie celowa pomoc materialna, w tym możliwość ubiegania się, podobnie jak inne osoby spełniające określone kryteria, o przyznanie lokalu socjalnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. wyroku, przyznając adwokatowi A. K. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi - Widzewa w Łodzi kwotę 146,70 zł, w tym podatek VAT, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu (§ 2, § 4, § 13 pkt 1 i § 16 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2015.1801)).

Wniosek o przyznanie zwrotu kosztów w zakresie uiszczonej opłaty sądowej od apelacji nie mógł zostać uwzględniony, gdyż wydatku tego nie można uznać za niezbędny wydatek adwokata zwracany przez Skarb Państwa w ramach ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Nie jest to bowiem wydatek obciążający adwokata, lecz stronę, w tym przypadku pozwaną, w której imieniu apelacja została wniesiona; pełnomocnik z urzędu nie ma obowiązku wykładania go za stronę (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2011 r., V CZ 91/10, niepubl.).