Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 1717/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Małgorzata Gerszewska

Sędziowie:

SSA Jerzy Andrzejewski

SSA Alicja Podlewska (spr.)

Protokolant:

st.sekr.sądowy Wioletta Blach

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2017 r. w Gdańsku

sprawy J. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu- IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 lipca 2016 r., sygn. akt IV U 470/16

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

SSA Alicja Podlewska SSA Małgorzata Gerszewska SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 1717/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony J. Ł. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 23 lutego 2016 r., odmawiającej prawa do emerytury. Skarżący domagał się zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. od dnia 1 maja 1978 r. do dnia 31 lipca 1994 r. gdzie pracował jako traktorzysta i kierowca pojazdów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie z uwagi na brak 15 letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Wyrokiem z dnia 19 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał skarżącemu prawo do emerytury od dnia 25 stycznia 2016 r.

Sąd I instancji dokonał następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych.

Ubezpieczony J. Ł., ur. (...) w okresie aktywności zawodowej był zatrudniony:

-

od dnia 1 września 1972 r. do dnia 30 czerwca 1975 r. w (...) Oddział (...) w G. jako uczeń zawodu,

-

od dnia 27 września 1975 r. do dnia 31 lipca 1994 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. jako mechanik, traktorzysta i kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony w pełnym wymiarze czasu pracy,

-od dnia 2 października 1994 r. do dnia 2 kwietnia 1995 r. zarejestrowany był w PUP w O. jako bezrobotny z prawem do zasiłku,

- od dnia 3 kwietnia 1995 r. do dnia 30 września 1995 r. w T. Sp.z o.o w O. jako ślusarz,

-

od dnia 1 października 1995 r. do dnia 31 grudnia 1995 r. w H. Sp.z o. o w M. jako ślusarz,

- od dnia 1 stycznia 1996 r. do dnia 1 stycznia 1998 r. (a także nadal do dnia 31 lipca 2001 r.) w O. sp. z o.o w M. jako ślusarz.

Skarżący nie miał innych okresów składkowych i nieskładkowych przed 1999 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w ust. 1a i 1b, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184.

Art. 184 ust. 1 stanowi, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Ust. 2 Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W myśl art. 32 ust. 1 ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3. Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (ust. 2).

Stosownie do § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43) pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach . Zgodnie zaś z § 3 rozporządzenia za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia", uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Natomiast zgodnie z § 2 ust. 2 powoływanego wcześniej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. okresy pracy m.in. w warunkach szczególnych stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w odpowiednim świadectwie, jednak świadectwo takie bądź jego brak nie jest jednak bezwzględną przesłanką ani do zaliczenia, ani do niezaliczenia danej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach. Decydujące znaczenie ma zawsze fakt rzeczywistego wykonywania pracy w szczególnych warunkach, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie charakteru pracy także w oparciu o inne dowody niż świadectwo z zakładu pracy, nawet jeśli pracownik go nie posiada, bądź przedkłada świadectwo nieodpowiadające określonej w przepisie formie.

Sąd Okręgowy wskazał, że prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowi w systemie emerytalnym uprawnienie wyjątkowe, związane z ujemnym oddziaływaniem zdrowotnym warunków pracy na pracownika, co uzasadnia przyjęcie obniżonego wieku emerytalnego. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w wykazie A określa prace wykonywane w poszczególnych działach gospodarki, rolnictwa, przemysłu itp. Dział VIII - Transport i łączność, wymienia w poz. 2 m.in. prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, a w poz. 3 pracę kierowców ciągników, jako podstawę do prawa do emerytury w niższym wieku. Z kolei przepisy resortowe, wydane w oparciu o § 1 ust. 2 cytowanego rozporządzenia, tj. zarządzenie Nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. oraz zarządzenie Nr 16 Ministra Rolnictwa Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 4 listopada 1988 r., określa stanowiska prac, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach w zakładach pracy danego resortu. W stanowiących załączniki wykazach odpowiednio w Dziale VIII, w poz. 2 - transport wymienia się w pkt 2 stanowisko kierowcy samochodu ciężarowego, a w poz. 3 – transport, w pkt 1 kierowcę ciągnika kołowego.

W ocenie Sądu I instancji z wyjaśnień wnioskodawcy i zeznań świadków E. K. i R. P. jednoznacznie wynika, że skarżący pracował w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. jako kierowca ciągnika, a od 1984 r. dodatkowo jako kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony i kierowca ciągnika. Zarówno skarżący jak i świadkowie ww. zgodnie wskazali, że wnioskodawca w trakcie tego okresu zatrudnienia pracował początkowo tylko jako kierowca ciągnika, a następnie jako kierowca ciągnika i samochodu ciężarowego. W okresie letnim wykonywał ciągnikiem prace polowe na zlecenie rolników, zwoził zboże, a zimą dowoził nawozy, wapno, wykonywał zlecone czynności związane z utrzymaniem dróg. Świadkowie zgodnie zeznali, że ubezpieczony od lat 80-tych łączył obowiązki kierowcy ciągnika i kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony Stara. Wykonywał te obowiązki zamiennie, zależnie od potrzeb pracodawcy przy użyciu ciągnika lub samochodu /transport/. Pracował w pełnym wymiarze czasu pracy i nie wykonywał innych prac oprócz wyżej wskazanych w tym mechanika. Świadkowie spójnie przedstawili charakter pracy skarżącego na stanowisku traktorzysty i kierowcy (...) ze wskazaniem rodzajów wykonywanych usług rolniczych w okresie wiosenno-jesiennym i okresie zimowym. Świadkowie zgodnie potwierdzili wyjaśnienia skarżącego o łączeniu od lat obowiązków kierowcy cięgnika i samochodu ciężarowego.

Zdaniem Sądu I instancji zebrany materiał dowodowy daje podstawy do przyjęcia, że skarżący w trakcie zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. wykonywał obowiązku kierowcy ciągnika, a następnie po uzyskaniu prawa jazdy kat. C /21 listopada 1983 r./ łączył te obowiązki z czynnościami kierowcy samochodu S. o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 u pracy.

Nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego, że możliwe jest łączenie w przebiegu dniówki prac o różnym charakterze polegające na wykonywaniu nie jednego, lecz kilku rodzajów prac w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie. W takim wypadku do czasu pracy w warunkach szczególnych zlicza się czas równolegle wykonywanych czynności tylko wtedy, gdy różne prace wszystkie łącznie lub każda z osobna odpowiadają pracom w szczególnych warunkach i wszystkie razem wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11, niepubl. i 24 stycznia 2013 r., III UK 47/12, niepubl.).

W ocenie Sądu I instancji „zaprzeczeniem prawnej możliwości zaliczenia pracy wnioskodawcy w spornym okresie jako pracy w szczególnych warunkach nie może sprzeciwiać się fakt, iż jego pracodawca nie należał do resortu zajmującego się transportem”.

Wnioskodawca wykonywał w pracę traktorzysty, która to praca ze względu na jej szczególną specyfikę, warunki w jakich jest wykonywana oraz jej uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia powinna być uznana za pracę w warunkach szczególnych. Nie należy zatem odmiennie traktować zatrudnienia ubezpieczonego w spornym okresie powołując się jedynie na stanowiskowo - branżowy charakter wyodrębnienia poszczególnych prac. Kierowcy ciągników, czy kombajnów muszą zdobyć szczególne uprawnienia do kierowania tymi pojazdami nie tylko z uwagi na ich większe gabaryty, ale i specyficzną obsługę (np. ze względu na dodatkowe oprzyrządowanie, czy konieczność wykonania specjalistycznych prac) oraz warunki w jakich te pojazdy są prowadzone (zwiększony hałas, nadmierne drgania, nieutwardzone podłoże, po którym się poruszają i związane z tym np. zapylenie). To właśnie te specyficzne warunki pracy panujące przy kierowaniu tymi pojazdami zdecydowały, zdaniem Sądu Okręgowego, że prace kierowców ciągników i kombajnów zostały zaliczone do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, czyli prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości i wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne, bądź otoczenia.

W związku z tym przyjęcie, że tylko kierowcy ciągników bądź kombajnów zatrudnieni w firmach transportowych wykonywali pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, wypaczałoby sens tej regulacji, bowiem ze względu na ich specyfikę, pojazdy te wykorzystywane są do określonych dla nich czynności, w tym prac polowych z którymi wiąże się także szereg czynności transportowych.

W dotychczasowych poglądach Sądu Najwyższego wskazywano na wyodrębnienie prac w wykazie A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w oparciu o stanowiskowo - branżowy ich charakter, co skutkuje, iż nie można dowolnie wiązać stanowisk pracy z branżami, do których stanowiska te nie zostały przypisane. Jednocześnie jednak w orzecznictwie prezentowany jest szeroko pogląd, iż co do zasady takie przyporządkowanie wykonywanej pracy do określonej branży ma znaczenie jednak nie zawsze wynika ono z funkcjonowania pracodawcy w ramach danego resortu. Może się bowiem zdarzyć także wykonywanie przez pracodawcę zadań formalnie przypisanych innemu resortowi. Dalej w orzecznictwie podkreśla się, iż odesłanie w art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do norm rozporządzenia oznacza w rzeczywistości wskazanie prac i stanowisk oraz warunków ubezpieczonych zatrudnionych w szczególnych warunkach, a nie działów branżowych. O kwalifikacji zatrudnienia, jako pracy w warunkach szczególnych decyduje bowiem w szczególności uciążliwość i szkodliwość konkretnej pracy wynikającej z jej własnej specyfiki (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2014 r. w sprawie sygn. akt I UK 337/13, Lex nr 1458817; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014 r. w sprawie sygn. akt I UK 314/13 niepublikowane).

Wykonywane przez wnioskodawcę czynności kierowcy ciągnika lub kombajnu świadczącego wyłącznie transport, czy też wykonującego prace przy transporcie i prace polowe nie różnią się w istotny sposób. W obydwu przypadkach wykonywane są czynności kierowania pojazdem mechanicznym, przy czym prace polowe mogą być nawet bardziej uciążliwe od tych polegających na transporcie towarów ze względu na miejsce ich świadczenia oraz obsługiwane doczepionych specjalistycznych maszyn rolniczych. Pracę tego rodzaju wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i brak jest jakichkolwiek podstaw do poczynania odmiennych ustaleń.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż znane jest także odmienne stanowisko prezentowane w orzeczeniach Sądu Najwyższego, jak chociażby z wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r. w sprawie sygn. akt I UK 172/13 (Lex nr 1467146). Jednak bezkrytyczne jego przyjęcie w sytuacji, gdy uprzednio Sąd Najwyższy nie kwestionował tak kwalifikowanej pracy jako wykonywanej w warunkach szczególnych, jak i przy uwzględnieniu faktu, iż praca traktorzysty w stanie prawnym obowiązującym do końca grudnia 1979 r. (na podstawie załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia) była bez ograniczeń wymieniona w dziale "rolnictwo" oraz mając na uwadze logikę aktualnej regulacji, należy jednoznacznie wskazać na dopuszczalność kwalifikacji pracy kierowcy ciągnika także wtedy, gdy oprócz czynności typowo transportowych świadczy on pracę polowe (podobnie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 lutego 2013 r. w sprawie sygn. akt III AUa 1842/14, Lex nr 1679889)

Dlatego według Sądu I instancji za w pełni uprawnione uznać należy przyjęcie, że praca wnioskodawcy w kwestionowanym okresie, była pracą w warunkach szczególnych wymienioną w wykazie A, dział VIII, poz. 2 i 3 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Dodatkowo Sąd Okręgowy wskazał, że prawodawca w tej samej pozycji działu VIII obok prac kierowców ciągników wymienił prace kierowców kombajnów lub pojazdów gąsienicowych. Przy tym oczywistym jest zaś, że urządzenie jakim jest kombajn jest maszyną rolniczą wykonującą prace polowe. Zestawienie tych trzech rodzajów prac (kierowca ciągnika, kombajnu i pojazdu gąsiennicowego) łącznie pod poz. 3 działu VIII - w transporcie spowodowane było uznaniem tych prac za prace w warunkach szczególnych właśnie ze względu na samo kierowanie tymi pojazdami, a nie ze względu na wykonywanie takiej pracy wyłącznie "w transporcie" - rozumianym jako "w ruchu publicznym".

Wobec tego Sąd I instancji zważył, że wnioskodawca spełnił przesłankę 15 lat pracy w warunkach szczególnych i na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c. orzekł jak w wyroku. 477

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

1.  prawa materialnego tj. art. 184 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez uznanie, iż wnioskodawca udowodnił 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach w okresie pracy na stanowisku kierowcy ciągnika i kierowcy pojazdów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, co za tym idzie przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury od dnia 25 stycznia 2016 r.,

2.  przepisów prawa procesowego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c., przekroczenie granic zasady swobodnej oceny dowodów i nierozpoznanie wszystkich okoliczności sprawy, polegające na przyjęciu, że ubezpieczony pracował w transporcie, w sytuacji gdy faktycznie wykonywał prace w rolnictwie.

W rezultacie organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpatrzenia.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zarzucił, iż praca kierowcy ciągnika, polegająca na wykonywaniu prac polowych nie jest pracą w „transporcie i łączności" ujętą w wykazie A dział VIII pkt 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zdaniem organu rentowego branżowy charakter wykonywanej pracy przez wnioskodawcę jest ściśle związany z rolnictwem, a praca kierowcy ciągnika nie została wymieniona w dziale X „w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym", ani w dziale XIV „prace różne".

Tym samym pozwany stwierdził, iż brak było podstaw do uznania, że wykonywana przez skarżącego praca na stanowisku kierowcy ciągnika w pracach polowych od wiosny do jesieni, była pracą w szczególnych warunkach.

Przy tym organ rentowy wskazał, że praca kierowcy samochodu ciężarowego pow. 3,5 tony, wykonywana przez ubezpieczonego od 1984 r. nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ była wykonywana zamiennie z pracą kierowcy ciągnika.

Zdaniem pozwanego, nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem Sądu I instancji, że wykonywanie pracy traktorzysty w warunkach polowych należy traktować jako wykonywanej w szczególnie uciążliwych i szkodliwych warunkach, spełniającej przesłanki do zaliczenia tego rodzaju prac do warunków szkodliwych w rolnictwie i nie różnią się one w istotny sposób od prac wykonywanych przez kierowców ciągników w transporcie w ruchu publicznym. Organ rentowy podkreślił, że prace polowe w rolnictwie na stanowisku kierowcy ciągnika nie są pracami tożsamymi z pracą kierowców ciągników wykonujących pracę w usługach transportowych. Fakt prowadzenie pojazdów w usługach transportowych przy uwzględnieniu specyfiki "technologii" pracy w transporcie i łączności i obciążeń psychofizycznych związany jest z uczestniczeniem takich pojazdów w ruchu publicznym z udziałem wielu uczestników tego ruchu. Obciążeń takich nie ma, jak uznał ustawodawca, przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, gdzie dominują prace polowe. Powyższe stanowisko zostało również wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2016 r. sygn. akt III UK 132/15 oraz wcześniej w wyroku z dnia 3 grudnia 2013r. sygn. akt I UK 172/13.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie oraz utrzymanie w mocy wyroku Sądu Okręgowego, podzielając argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację pozwanego należało uwzględnić.

Przedmiotem sporu było wyłącznie, czy ubezpieczony, na dzień 01 stycznia 1999r. legitymował się 15 letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, stosownie do art. 184 w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2016r. poz. 887 – dalej „ustawa”) w związku z § 4 ust 1 rozporządzenia z dnia 07 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983r. poz. 43 ze zm.- dalej „rozporządzenie”). Poza sporem było, że skarżący spełnił pozostałe warunki niezbędne do nabycia prawa do emerytury określone powołanymi przepisami (wiek emerytalny, staż ogólny, brak członkostwa w OFE).

Ubezpieczony domagał się uwzględnienia mu do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pracy ubezpieczonego od dnia 1 maja 1978 r. do dnia 31 lipca 1994 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M., twierdząc, iż do 1984r. pracował wyłącznie jako traktorzysta U. C 360, a następnie także jako kierowca (...) o ładowności 5 ton (odwołanie, przesłuchanie informacyjne). Innych okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach nie zgłaszał. Sąd I instancji ustalił, iż żądanie to było zasadne, przy czym stwierdził, iż ubezpieczony do 1983r. pracował stale i w pełnym zakresie jako traktorzysta tj. na stanowisku wymienionym w wykazie A dział VIII poz. 3, a od 1984r. także jako kierowca samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym pow. 3,5 tony (wykaz A dział VIII poz. 2).

Prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom. Istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka jednak w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia, może również, na podstawie art. 382 in fine k.p.c. przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe. Sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych. Powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. Sąd Najwyższy wyraźnie też akcentuje, że ustalenia sądu pierwszej instancji nie są dla sądu drugiej instancji wiążące, stąd też obowiązek dokonywania ustaleń istnieje niezależnie od tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych lub ich braku (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124).

Ponieważ w legitymacji ubezpieczeniowej J. Ł. ww. zakład pracy odnotował, iż pracował on jako mechanik (lata 1975-1978), a następnie jako kierowca (1979-1983), kierowca samochodu (1984-1994), w świadectwie pracy w warunkach szczególnych z 20 grudnia 1994r. wskazano, iż pracował w okresie od maja 1978 r. do lipca 1994r. jako kierowca na stanowisku wymienionym w wykazie A dział VIII poz. 2 (legitymacja k. 18, świadectwo k. 8 – a.r.), Sąd II instancji postanowił uzupełnić materiał dowodowy o akta osobowe ubezpieczonego z (...) M., celem zweryfikowania prawidłowości ustaleń faktycznych Sądu I instancji w zakresie charakteru pracy ubezpieczonego w spornym okresie (art. 382 kpc).

Z akt osobowych skarżącego (k. 64 a.s.) wynika, iż ubezpieczony z zawodu mechanik:

- podaniem z dnia 26 września 1975 r. wystąpił z prośbą o przyjęcie do Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. w charakterze pracownika warsztatowego (podanie k. 4),

- od dnia 27 września 1975 r. został przyjęty na stanowisku mechanika (przyjęcie na okres próbny k. 58),

- w okresie od dnia 28 kwietnia 1976 r. do dnia 12 kwietnia 1978 r. odbył zasadniczą służbę wojskową (wypis z książeczki wojskowej k. 60),

- od dnia 13 maja 1978 r. został zatrudniony na stanowisku mechanika (umowa o pracę k. 61), - z dniem 1 listopada 1978 r. został przeniesiony na stanowisko operatora wózka podnośnikowego (...) (przeniesienie k. 64),

- w dniu 24 września 1979 r. ubezpieczonemu udzielono zezwolenia na kierowanie wózkiem jezdniowym z napędem silnikowym typu (...)2006 (k. 74)

- zgodnie z angażem z dnia 29 stycznia 1980 r. pracował na stanowisku mechanika (k. 68),

- z dniem 11 sierpnia 1980 r. – zgodnie z podaniem ubezpieczonego – przeniesiono go na okres żniw na stanowisko traktorzysty do (...) i T (podanie i przeniesienie k. 18, 19),

- z dniem 1 września 1980 r. przeniesiono ubezpieczonego ze stanowiska kierowcy na stanowisko kierowcy towarowo- osobowego (wniosek i podanie k. 20-21),

- z dniem 1 czerwca 1982 r. ponownie przeniesiono go ze stanowiska kierowcy na stanowisko traktorzysty (przeniesienie k. 30),

- z dniem 1 stycznia 1983 r. został przeniesiony na stanowisko kierowcy samochodowego (potwierdzenie k. 32),

- z dniem 3 lutego 1983 r. zawarto z nim umowę o pracę dodatkową – na wykonywanie czynności spedycyjnych - na stanowisku kierowcy (k. 34),

W świadectwie pracy z dnia 31 lipca 1994 r. wskazano, iż ubezpieczony w okresie zatrudnienia w (...) zajmował stanowiska mechanika i ostatnio kierowcy (k. 1).

Z powyższej dokumentacji wynika zatem, iż ubezpieczony w latach 1978 – 1983r. jako traktorzysta pracował wyłącznie w okresie żniw od 11 do 31 sierpnia 1980 r. oraz od czerwca 1982r. nie dłużej niż do grudnia 1983r. (łącznie 7 miesięcy i 20 dni). W pozostałym czasie (w okresie 1978-1983) pracował także jako mechanik, operator wózka, a od września 1980 r. jako kierowca samochodu. Brak jest podstaw, aby tej dokumentacji odmówić wiary – była sporządzana na bieżąco przez zakład pracy w spornym okresie, zatem niewątpliwie odzwierciedla rzeczywisty charakter zatrudnienia ubezpieczonego. Podkreślić też należy, iż żadna ze stron nie zakwestionowała rzetelności dokumentacji w aktach osobowych.

Nadto ubezpieczony prawo jazdy kategorii „C” uzyskał w dniu 6 czerwca 1983 r. (e-protokół z dnia 12 lipca 2016 r. – 00:22:48 k. 22, 21 a.s.), a nie jak wskazał Sąd Okręgowy w dniu 21 listopada 1983 r. Przed dniem 06 czerwca 1983r. nie mógł zatem prowadzić samochodów ciężarowych o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, zatem nie pracował wówczas na stanowisku wymienionym w wykazie A dział VIII poz. 2.

Ustalenia Sądu I instancji co do charakteru pracy ubezpieczonego w (...) M. w latach 1978-1983 były zatem nieprawidłowe, co było konsekwencją niewszechstronnej oceny materiału dowodowego – (pominięcie dowodu z legitymacji, świadectwa pracy w warunkach szczególnych i nieskonfrontowanie z nimi ubezpieczonego i świadków, danie wiary świadkom i ubezpieczonemu mimo sprzeczności ich zeznań z ww. dokumentacją).

Przypomnieć trzeba, iż sąd ubezpieczeń społecznych, przyznając prawo do emerytury, ma obowiązek ustalić wszystkie jej warunki, nawet gdy organ rentowy w decyzji negatywnie ocenił tylko niektóre z nich, bez rozpoznania pozostałych (art. 477 14 § 2 k.p.c.) (zob. wyrok SN z dnia 07 marca 2006r. I UK 195/05, LEX nr 227935). W konsekwencji, również sąd odwoławczy weryfikując zaskarżony wyrok miał obowiązek skontrolować prawidłowość ustaleń faktycznych Sadu I instancji, mimo iż apelujący ich nie kwestionował.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury oraz wysokość tego świadczenia, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Jednocześnie jednak nie ulega wątpliwości, iż muszą to być dowody wiarygodne, niebudzące wątpliwości, spójne i precyzyjne. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie o prawo do emerytury w wieku obniżonym z uwagi na pracę w szczególnych warunkach musi prowadzić do pewnego ustalenia, że ubezpieczony wykonywał w okresie objętym sporem prace w warunkach szczególnych, zgodnie z definicją art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 1-4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Powyższy pogląd znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 7 maja 1985 roku (sygn. akt III UZP 5/85) stwierdził, iż dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Sąd odwoławczy podziela również pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny
we Wrocławiu w wyroku z dnia 17 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1482/11, LEX
nr 1110006), zgodnie z którym przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane przede wszystkim dokumenty z przebiegu zatrudnienia - świadectwa pracy wystawione
przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne.

Same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych - jak w niniejszej sprawie - nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach, stąd oparcie na nich rozstrzygnięcia byłoby co najmniej nieuprawnione (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 stycznia 2016 r. III AUa 1337/15 Lex nr 1979537). Nadto nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 czerwca 2016 r. w sprawie III AUa 1842/15, Lex nr 2071302).

Taka właśnie sytuacja ma miejsce w realiach niniejszej sprawy. Zeznania świadków oraz twierdzenia ubezpieczonego co do wykonywania przez niego w latach 1978-1983 – stale i w pełnym wymiarze czasu pracy - pracy wyłącznie na stanowisku traktorzysty stoją w ewidentnej sprzeczności z dokumentacją zawartą w jego aktach osobowych, która, co istotne, zawiera informacje dotyczące okoliczności występujących w dniu sporządzenia dokumentu, a zatem stanowi bardziej rzetelny materiał dowodowy niż relacje osobowych źródeł w postaci zeznań świadków.

Dodatkowo warto wskazać, że analiza akt osobowych świadków E. K. i R. P., potwierdza iż pracowali oni w (...) M. na stanowiskach które wskazali w swoich zeznaniach. Nie ma zatem racjonalnych podstaw do uznania, że ten sam zakład pracy, w tym samym okresie, sporządzał dokumentację jednych pracowników w zgodzie z faktycznie przez nich wykonywanym zatrudnieniem, a innym pracownikom ze wskazaniem innego niż rzeczywiste stanowiska.

Reasumując należało przyjąć, iż ubezpieczony w trakcie zatrudnienia w (...) w M. jako traktorzysta pracował tylko w okresie od 11 do 31 sierpnia 1980 r. i od dnia 1 czerwca do dnia 31 grudnia 1982 r., a jako kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony mógł pracować po uzyskaniu uprawnień do kierowania tego rodzajami pojazdów, do końca zatrudnienia, tj. od dnia 6 czerwca 1983 r. do dnia 31 lipca 1994 r. (11 lat, 1 miesiąc i 24 dni). W tej ostatniej części jedynie zeznania ubezpieczonego oraz świadków zasługiwały na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 184 ustawy emerytalnej, ubezpieczeni urodzeni, po dniu 31 grudnia 1948 r., uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 tej ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) posiadają okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym stanowi art. 27 ustawy (25 lat dla mężczyzn).

Niezbędnym warunkiem jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa (wnioskodawca nie przystąpił do OFE).

W myśl z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), ubezpieczony winien też wykazać co najmniej 15 lat pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wymienionych w rozporządzeniu.

Zgodnie natomiast z wykazem A, stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, w dziale VIII zatytułowanym „W transporcie i łączności” pod poz. 2 wskazano prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, a pod poz. 3 stanowisko kierowcy ciągnika.

Ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 56, poz. 498) zmieniono treść art. 32 ustawy emerytalnej, w związku z czym od dnia 2 maja 2003 r., w celu ustalenia uprawnień, o których mowa w jego ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważało się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepis ten, w zakresie, w jakim posługiwał się określeniem „w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych”, został wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57 i Dz.U. Nr 144, poz. 1530) pozbawiony mocy prawnej. Przepis art. 32 ust. 4 ustawy pozostał bez zmian, stanowiąc, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Wykładni pojęcia „przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243), wskazując na przepisy rozporządzenia, z wyłączeniem tych, które zobowiązywały ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Stwierdził, że odesłanie do przepisów dotychczasowych w kwestii wykazów obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych, zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3 rozporządzenia. Odesłanie dotyczy więc tylko wieku emerytalnego, rodzajów prac, stanowisk, warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury. To pozwala na wniosek, że przepisy dotychczasowe, o których mowa w odesłaniu, to § 2 ust. 1 rozporządzenia, stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy; przepisy § 4-8a, określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz przepisy § 9-15, dotyczące wieku emerytalnego i warunków przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w szczególnym charakterze. Sąd Najwyższy w konsekwencji stwierdził więc, że odesłanie do przepisów dotychczasowych nie dotyczy kompetencji do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których świadczy się pracę w szczególnych warunkach, ale obejmuje samą treść tych wykazów i inne okoliczności wyraźnie wskazane w art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej in principio, co zostało zaakceptowane przez Trybunał Konstytucyjny w motywach wskazanego wyżej wyroku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie jest uprawnione stanowisko Sądu Okręgowego, że J. Ł. wykazał sporną przesłankę 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych, a tym samym że spełnił kumulatywnie przesłanki do przyznania dochodzonej emerytury. Tak jak wskazano na wstępie ubezpieczony w spornym okresie zatrudnienia (1978-1994) w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. pracę w charakterze traktorzysty oraz kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony wykonywał przez okres nie dłuższy niż 11 lat, 9 miesięcy i 14 dni (od 11 do 31 sierpnia 1980 r. i od dnia 1 czerwca do dnia 31 grudnia 1982 r. oraz od dnia 6 czerwca 1983 r. do dnia 31 lipca 1994 r.). Tym samym bez czynienia szczegółowych rozważań w zakresie charakteru pracy (zakresu obowiązków) ubezpieczonego w tych okresach nie było podstaw do uwzględniania jego żądania i przyznania wnioskowanej emerytury, z uwagi na brak wykazania 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Dodatkowo Sąd Apelacyjny podkreśla, iż zgodnie z wykładnią zaprezentowaną w orzecznictwie Sądu Najwyższego, którą Sąd odwoławczy podzielił, praca kierowcy ciągnika wykonującego prace polowe, nie jest pracą na stanowisku kierowcy ciągnika wymienionym w dziale VIII poz. 3 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż przyporządkowanie w przywołanym wykazie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w warunkach szczególnych (stanowiskowo-branżowy charakter wykazu), jednakże chodzi tu o narażenie procesami technologicznymi stanowiska pracy na czynniki szkodliwe, wynikające ze specyfiki danego działu przemysłu. Bowiem w sytuacji, gdy stopień uciążliwości nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, to brak jest podstaw do negowania kwalifikacji pracy, jako pracy w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia praca ta przyporządkowana została do innego działu przemysłu. Oznacza to, że zasadą jest przyporządkowanie określonego pracodawcy do danej branży przemysłu, gdyż uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia wynika właśnie z owej branżowej specyfiki. Odmówić trzeba wówczas waloru pracy w szczególnych warunkach pracy na podobnym stanowisku wykonywanej w innym dziale przemysłu lub gospodarki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2014 r., II UK 368/13, LEX nr 1458633). Nie jest to jednak reguła bezwzględna, ponieważ dopuszcza się możliwość uznania pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach także w sytuacji, gdy zakład zatrudniający ubezpieczonego nie należy do określonej branży - według nomenklatury przyjętej w rozporządzeniu, ale wykonuje zadania całkowicie odpowiadające branżowej specyfice (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2014 r., I UK 337/13, LEX nr 1458817, z dnia 6 lutego 2014 r., I UK 314/13, OSNP 2015 nr 5, poz. 66, z dnia 5 maja 2016 r., III UK 131/15, LEX nr 2057631).

Transport jest działem gospodarki, związanym z przemieszczaniem ludzi i ładunków w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków transportu. Transport, w szczególności transport towarowy, jest przy tym ściśle połączony z pozostałymi działami gospodarki, przy czym niejednokrotnie jest on wykonywany nie tylko przez podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa, firmy), których przedmiotem działalności są wyłącznie usługi transportowe i które z tego powodu nie są przyporządkowane do tego właśnie działu gospodarki. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w M. nie była przedsiębiorstwem transportowym.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego brak jest podstaw do kwalifikowania okresu pracy w charakterze traktorzysty przy pracach polowych jako okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, gdyż ewidentnie kierowca ciągnika przy pracach w polu nie jest narażony na te same czynniki szkodliwe w tym samym stopniu nasilenia, jak w transporcie.

W wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13 (LEX nr 1467147), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wskazanie w wykazie A, dziale VIII, pod pozycją 3, pracy kierowców ciągników i kombajnów nie oznacza, iż należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek zadaniach, a nie tylko transportowych. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych, bez względu na miejsce i rodzaj, zostały bowiem wymienione tylko w dziale XIV, wykazu A zatytułowanym "Prace różne". Inne działy wykazu obejmują wskazane w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą „w transporcie”, nawet jeżeli kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika typowe prace polowe. W wyroku z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15 (LEX nr 2052411), Sąd Najwyższy wskazał, że dla zakwalifikowania pracy kierowcy ciągnika jako wykonywanej w warunkach szczególnych istotne znaczenie ma to, czy była ona wykonywana w transporcie, czy w ramach rolniczych prac polowych. W wyroku z dnia 5 maja 2016 r., III UK 121/15 (LEX nr 2080883), Sąd stwierdził, że niewątpliwie prace kierowcy ciągnika, czy kombajnu w transporcie i rolnictwie, mimo wielu podobieństw, różnią się od się od siebie, choćby ze względu na miejsce i warunki ich wykonywania (droga publiczna oraz pole orne), dlatego też dla przyjęcia, że praca traktorzysty oraz kierowcy kombajnu w rolnictwie może być kwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych w transporcie wymagane jest poczynienie stanowczych ustaleń, wykazujących istotne podobieństwo pracy w tych różnych branżach. W poz. 3, działu VIII („W transporcie i łączności”) wykazu A zostały wymienione prace m.in. kierowców kombajnów. Urządzenia te (kombajny), charakteryzujące się wykonywaniem różnorodnych czynności, na ogół kojarzą się z rolnictwem, gdzie wykorzystuje się np. kombajny zbożowe i buraczane, jednakże występują również w leśnictwie - kombajn zrębowy, czy też górnictwie - kombajn górniczy. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy wyraził w wyrokach z dnia 13 sierpnia 2015 r., II UK 298/14 (LEX nr 1797093), z dnia 13 lipca 2016 r., I UK 218/15 (Legalis nr 1507958), z dnia 15 listopada 2016 r. II UK 397/15, z dnia 25 października 2016 r. II UK 352/15 (www.sn.pl).

Sąd Najwyższy podkreślił też, że umieszczenie stanowisk kierowcy ciągnika i kombajnisty w dziale VIII - „W transporcie i łączności”, mimo ujęcia ich odrębnie od pracy kierowcy samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalistycznych, łączy szkodliwość tej pracy nie z samym tylko faktem prowadzenia pojazdów gdziekolwiek (w polu), lecz z faktem prowadzenia tych pojazdów przy uwzględnieniu specyfiki „technologii" pracy w transporcie i łączności, a więc obciążeń psychofizycznych związanych z uczestniczeniem takich pojazdów w ruchu publicznym. Obciążenia te nie występują, jak uznał prawodawca, przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, co więcej, w przywołanym rozporządzeniu w dziale X - „W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym” nie przewidziano żadnych stanowisk przy pracach polowych, które uprawniają do emerytury w obniżonym wieku. Niewątpliwie kierowca ciągnika rolniczego wykonujący prace polowe jest narażony na uciążliwości typowe dla kierowcy ciągnika w każdych warunkach w postaci np. drgań, hałasu, ale nie każda praca ciężka oraz związana z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia uprawnia do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, lecz ujęta w odpowiedniej systematyce.

Historycznie rzecz ujmując wskazać należy, że praca traktorzysty była zaliczona do pierwszej kategorii zatrudnienia w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 39, poz. 176 ze zm.) w dziale XVII - „Rolnictwo i leśnictwo”. Akt ten obowiązywał do 31 grudnia 1979 r. Wymienione rozporządzenie zastąpione zostało rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz.U. nr 13, poz. 86). W załączniku do tego rozporządzenia nie ujęto już pracy na stanowisku traktorzysty w rolnictwie. Pojawił się natomiast dział VIII - „W transporcie i łączności”, w którym pod poz. 3. wymienione zostały „prace kierowców ciągników lub pojazdów gąsienicowych”. Prace kierowców ciągników w transporcie to z pewnością nie tylko prace transportowe traktorzystów. Z definicji - ciągnik jest pojazdem mechanicznym przystosowanym do ciągnięcia pojazdów, bądź urządzeń nieposiadających własnego napędu np. maszyn rolniczych, przyczep, naczep oraz do wyposażania w osprzęt do robót ziemnych (spycharkowy, zrywkowy, ładowarkowy, koparkowy, chwytakowy, hakowy). Natomiast pojazd gąsienicowy to urządzenie służące do transportu lądowego, poruszające się na gąsienicach. Nie sposób uznać, że normodawcy w alternatywnym ujęciu pod poz. 3 nie chodziło - wbrew jasnej systematyce - o prace kierowców ciągników w transporcie, zwłaszcza gdy się zważy, że ze względu na układ jezdny ciągniki dzielą się na: kołowe, kołowo-gąsienicowe i gąsienicowe. Ze względu na przeznaczenie przyjmuje się podział ciągników m.in. na ciągniki rolnicze, ciągniki leśne, ciągniki samochodowe, w tym siodłowe, budowlane. Świadczy to o tym, że praca na stanowisku kierowcy ciągnika nie musi mieć żadnego związku z rolnictwem, a może być wykonywana wyłącznie w transporcie.

W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. prace kierowców ciągników także wymienione zostały tylko w dziale „W transporcie i łączności”. Stosownie do § 19 ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia, uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4. Jak wyżej wskazano, w załączniku do rozporządzenia z 1979 r. nie ujęto już jednak pracy na stanowisku traktorzysty w rolnictwie, zaś przepis intertemporalny tego rozporządzenia (§ 9) uregulował, że zachowują swe uprawnienia pracownicy, którzy z tytułu zaliczenia ich do pierwszej kategorii zatrudnienia nabyli uprawnienia na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. Przepis ten dotyczy więc tylko zamkniętej kategorii ubezpieczonych, którzy „nabyli” uprawnienia na podstawie rozporządzenia z 1956 r. do dnia wejścia w życie rozporządzenia z dnia 4 maja 1979 r., a nie tych, którzy dalej pracowali na stanowiskach pominiętych już w nowym wykazie np. traktorzysty w rolnictwie.

Podkreślić przy tym należy, że stanowisko pracy kierowcy opisuje wydany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej program Doradca (...), zawierający m.in. „Przewodnik po zawodach” (doradca.praca.gov.pl/d2k5/zawody). Z charakterystyki tej wynika, że zawód kierowcy polega na prowadzeniu różnego rodzaju pojazdów, które służą do transportu ludzi i towarów na duże i małe odległości. W czasie jazdy obowiązkiem kierowcy jest dbanie o bezpieczeństwo własne, przewożonych pasażerów i towarów oraz innych użytkowników drogi. Typ pojazdu decyduje o charakterze pracy kierowcy. Kierowca autobusu przewozi ludzi na masową skalę w komunikacji miejskiej, czy międzymiastowej, a kierowca ciężarówki przewozi towary zgodnie ze zleceniem. Dodatkowych czynności, poza kierowaniem pojazdem, może wymagać praca kierowców pojazdów specjalnych. Jako najbardziej uciążliwe warunki pracy kierowcy wskazuje się: zmienną temperaturę, hałas, drgania, spaliny, jazdę w nasilonym ruchu, zmienne oświetlenie, konieczność długiego przebywania poza domem przy dalekich trasach. Od kierowcy wymaga się szybkiego refleksu, spostrzegawczości, zdolności koncentracji i podzielności uwagi, tj. umiejętności śledzenia kilku bodźców jednocześnie. Kierowca w ruchu publicznym musi posiadać również umiejętność pracy w warunkach monotonnych przy jednoczesnym skupieniu uwagi na warunkach drogowych oraz wytrzymałość na długotrwały wysiłek, jest to praca wymagająca dość wysokiej odporności emocjonalnej. Wszystkich tych cech nie można przypisać kierowcy ciągnika rolniczego wykonującego prace polowe. Nie występuje tu obciążenie jazdą w ruchu publicznym, co jest istotą transportu drogowego.

Wobec tego, nawet przy hipotetycznym przyznaniu racji stanowisku ubezpieczonego, Sąd Okręgowy błędnie uznał za pracę w warunkach szczególnych okresy zatrudnienia ubezpieczonego w charakterze kierowcy ciągnika wykonującego także prace polowe. W takiej sytuacji ewentualnemu zaliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych mogłyby podlegać tylko okresy zimowe, w takcie których – jak twierdził ubezpieczony miał zajmować się pracami przy transporcie wapna, nawozów, czy utrzymywaniu dróg. Jednakże w takiej sytuacji - niezależnie od zasadności zaliczenia tych okresów – byłyby one zbyt krótkie do wykazania co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Reasumując, Sąd odwoławczy stanął na stanowisku, że skoro ubezpieczony nie wykazał ostatniej z przesłanek do przyznania dochodzonej emerytury, zaskarżona decyzja organu rentowego była prawidłowa.

Zasadny okazał się zatem zarzut apelacji naruszenia prawa procesowego – choć z innych przyczyn niż wskazane przez skarżącego oraz zarzut naruszenia prawa materialnego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie

SSA Alicja Podlewska SSA Małgorzata Gerszewska SSA Jerzy Andrzejewski