Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VI ACa 1310/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA - Marcin Łochowski (spr.)

Sędzia SA - Małgorzata Kuracka

Sędzia SO (del.) - Tomasz Pałdyna

Protokolant: - sekr. sąd. Magdalena Męczkowska

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Ministra (...)

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w K., Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G., Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W. i Bank (...) – Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 8 czerwca 2015 r., sygn. akt XXV C 4604/05

1.  prostuje w zaskarżonym wyroku firmę pozwanego z „ Bank (...) w K.” na Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G.” oraz oznaczenie przedmiotu sprawy z „o zapłatę” na „o ustalenie i zapłatę”;

2.  uchyla zaskarżony wyrok częściowo w punkcie pierwszym, tj. w stosunku do: a) (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. w części dotyczącej kwoty 1.246.520,64 zł (milion dwieście czterdzieści sześć tysięcy pięćset dwadzieścia złotych sześćdziesiąt cztery grosze), b) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. w części dotyczącej kwoty 1.246.520,64 zł (milion dwieście czterdzieści sześć tysięcy pięćset dwadzieścia złotych sześćdziesiąt cztery grosze), c) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W. w części dotyczącej kwoty 2.431.332,35 zł (dwa miliony czterysta trzydzieści jeden tysięcy trzysta trzydzieści dwa złote trzydzieści pięć groszy), d) Bank (...) Spółki Akcyjnej z (...) w W. w części dotyczącej kwoty 1.246.520,64 zł (milion dwieście czterdzieści sześć tysięcy pięćset dwadzieścia złotych sześćdziesiąt cztery grosze)

- i w tej części umarza postępowanie w sprawie;

3.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że ustala, iż Skarb Państwa – Minister (...) ponosi koszty procesu w całości, pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu w Sądzie Okręgowym w W.;

4.  oddala apelację w pozostałej części;

5.  zasądza od Skarbu Państwa – Ministra (...) na rzecz (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w K., Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G., Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W. i Bank (...) – Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty po 5.400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1310/15

UZASADNIENIE

Skarb Państwa – Minister (...) wniósł o ustalenie, że umowa kredytu konsorcjalnego z dnia 4 marca 1997 r., zawarta pomiędzy Laboratorium (...) sp. z o.o. a Bankiem (...) S.A., Bankiem (...) S.A., Bankiem (...) S.A., (...) Bankiem (...) S.A. (...) Bankiem S.A. wygasła w dniu 28 lutego 1998 r. na skutek ziszczenia się warunku określonego w umowie, tj. niedostarczenia dokumentów określonych w załączniku nr 3 do umowy kredytu oraz ustalenie nieistnienia zobowiązania Skarbu Państwa wobec pozwanych z tytułu umowy poręczenia zawartej w dniu 1 lipca 1997 r. pomiędzy Skarbem Państwa reprezentowanym przez Ministra (...) a (...) Bankiem S.A. działającym w imieniu konsorcjum.

Powód wskazał, iż udzielił (...) Bankowi S.A. reprezentującemu konsorcjum banków (banku wiodącego) poręczenia za zobowiązania Laboratorium (...) sp. z o.o. ( (...)) z tytułu zaciągniętego przez tą spółkę kredytu bankowego. Podał, iż zgodnie z umową kredytu (zmienioną kolejnymi aneksami) (...) zobowiązana była m.in. do przedłożenia szeregu dokumentów określonych w załączniku nr 3 do umowy do dnia 28 lutego 1998 r. jako warunek uruchomienia pierwszej transzy kredytu. W tym terminie nie wszystkie dokumenty zostały dostarczone do banku wiodącego. W ocenie powoda, umowa kredytu wygasła z dniem 28 lutego 1998 r. na skutek ziszczenia się warunku określonego w art. 32.2 umowy, w konsekwencji czego wygasło również zobowiązanie Skarbu Państwa jako poręczyciela kredytu. Powód podniósł nadto, iż pozwani winni poszukiwać zaspokojenia w pierwszej kolejności z innych form zabezpieczenia, czego nie uczynili.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa, wskazując, że nie doszło do wygaśnięcia umowy kredytu konsorcjalnego, bowiem (...) dostarczyła niezbędne dokumenty i w związku z tym Skarb Państwa był zobowiązany z tytułu udzielonego poręczenia. Nadto podali, że warunek rozwiązujący zawarty w art. 32 umowy kredytowej został zastrzeżony na korzyść banków. Pozwani podnieśli również, że przed wezwaniem Skarbu Państwa do zapłaty podejmowali wszelkie możliwe działania celem uzyskania zaspokojenia ze składników majątkowych kredytobiorcy.

Wobec wyegzekwowania od Skarbu Państwa roszczeń pozwanych banków w oparciu o bankowe tytuły egzekucyjne powód zmodyfikował powództwo wnosząc o zasądzenie: 1) od (...) Banku S.A. kwoty 8.207.371,26 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 5,52 zł wraz z ustawowymi odsetkami, 2) od (...) Banku (...) S.A. kwoty 12.231.824,85 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 8,32 zł wraz z ustawowymi odsetkami, 3) od Banku (...) S.A. kwoty 12.272.095,78 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 maja 2006 r. do dnia zapłaty, 4) od Banku (...) S.A. kwoty 15.838.927,25 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 czerwca 2006 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 30,84 zł wraz ustawowymi odsetkami, 5) od Banku (...) S.A. kwoty 12.281.819,91 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 8,33 zł wraz ustawowymi odsetkami.

W uzasadnieniu powód wskazał, iż ww. kwoty pobrano niezasadnie, ponieważ umowa kredytu konsorcjalnego z dnia 4 marca 1997 r. wygasła, a w konsekwencji nie istniało również zobowiązanie Skarbu Państwa jako poręczyciela. Podniósł nadto, iż pozwani nienależycie wykonywali swoje obowiązki tak podczas zawierania, jak i wykonywania umowy kredytu; udzielając kredytu nie dokonali oceny zdolności kredytowej spółki i nie przeprowadzali kontroli w okresie kredytowania. Wskazał na posiłkowy charakter poręczenia. Podał, że wymagalność zobowiązania została uzależniona od nieskuteczności działań zmierzających do odzyskania, w pierwszej kolejności, niespłaconej części kredytu lub odsetek wykorzystując w szczególności zabezpieczenia, o których w umowie kredytu. Zdaniem powoda, pozwani nie dokonali wszystkich czynności egzekucyjnych przed wezwaniem poręczyciela do zapłaty. Powód podniósł również zarzut przedawnienia roszczenia.

W dniu 22 lutego 2011 r., wobec wpłynięcia na rachunek Skarbu Państwa – Ministerstwa (...) kwoty 6.170.894, 27 zł tytułem wykonania planu podziału sum uzyskanych ze sprzedaży ruchomości i nieruchomości (...) w upadłości, powód ponownie zmodyfikował powództwo wnosząc ostatecznie o zasądzenie: 1) od (...) Banku S.A. kwoty 7.378.620,16 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty, kwoty 454.734,59 zł tytułem odsetek ustawowych naliczonych od kwoty zwrotu 828.751,10 zł za okres od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty, tj. 1 grudnia 2010 r. wraz z odsetkami ustawowymi, kwoty 5,52 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 marca 2007 r. do dnia zapłaty; 2) od (...) Banku (...) S.A. kwoty 11.035.304,21 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty, kwoty 683.964,17 zł tytułem ustawowych odsetek naliczonych od kwoty zwrotu 1.246.520,64 zł za okres od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty, tj. 1 grudnia 2010 r. wraz z ustawowymi odsetkami, kwoty 8,32 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 marca 2007 r. do dnia zapłaty; 3) od Banku (...) S.A. kwoty 11.025.575,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 maja 2006 r. do dnia zapłaty, kwoty 683.178,69 zł tytułem ustawowych odsetek naliczonych od kwoty zwrotu 1.246.520,64 zł za okres od dnia 31 maja 2006 r. do dnia zapłaty, tj. dnia 1 grudnia 2010 r. wraz z ustawowymi odsetkami, kwoty 17,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 marca 2007 r. do dnia zapłaty; 4) od Banku (...) S.A. kwoty 14.236.346 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 czerwca 2006 r. do dnia zapłaty, kwoty 874.789,83 zł tytułem ustawowych odsetek naliczonych od kwoty zwrotu 1.602.581,25 zł za okres od dnia 7 czerwca 2006 r. do dnia zapłaty, tj. 1 grudnia 2010 r. wraz z ustawowymi odsetkami, kwoty 30,84 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 marca 2007 r. do dnia zapłaty; 5) od Banku (...) S.A. kwoty 11.035.299,27 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty, kwoty 683.964,17 zł tytułem odsetek ustawowych naliczonych od kwoty zwrotu 1.246.520,64 zł za okres od dnia 29 maja 2006 r. do dnia zapłaty, tj. 1 grudnia 2010 r. wraz z ustawowymi odsetkami, kwoty 8,33 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 marca 2007 r. do dnia zapłaty.

Pismem z dnia 22 października 2013 r. pozwani poinformowali Sąd Okręgowy o połączeniu (...) Bank S.A. i Bank (...) S.A. przez przeniesienie majątku (...) Bank S.A. na rzecz Bank (...) S.A., wskazując, że roszczenia kierowane dotychczas zarówno wobec (...) Bank S.A. jak i wobec Bank (...) S.A. stanowią obecnie żądania wobec Bank (...) S.A.

Wyrokiem z dnia 8 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, a szczegółowe rozliczenie kosztów procesu „przeniósł do rozpoznania na posiedzenie niejawne”.

Sąd I instancji ustalił, że (...) w dniu 4 marca 1997 r. zawarła z pozwanymi: Bankiem (...) S.A., Bankiem (...) S.A., Bankiem (...) S.A., (...) Bankiem (...) S.A. oraz (...) Bankiem S.A. jako bankiem wiodącym, działającym w charakterze zleceniobiorcy i pełnomocnika pozostałych banków, umowę kredytu konsorcjalnego nr (...). Zgodnie z umową banki zobowiązały się do udzielenia spółce (...) kredytu inwestycyjnego oraz kredytu obrotowego w łącznej wysokości 34.651.000 USD w celu częściowego sfinansowania projektu, tj. wybudowania w strefie ekonomicznej w M. budynków, uruchomienia i prowadzenia wytwórni preparatów osoczopochodnych. W załączniku nr 1 do umowy określono procentowy udział zobowiązań kredytowych poszczególnych banków: (...) Bank S.A. – 13,43 %, (...) Bank (...) S.A. – 20,20 %, Bank (...) S.A. – 20,20 %, Bank (...) S.A. – 25,97%, Bank (...) S.A. – 20,20 %. Bank wiodący zobowiązał się do bieżącego monitorowania realizacji projektu pod względem rzeczowym i finansowym zgodnie z harmonogramem projektu, do bieżącego monitorowania postępu realizacji inwestycji oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy aż do całkowitej spłaty wszelkich zobowiązań kredytobiorcy.

Zgodnie z art. 15.1 umowy spółka (...) zobowiązała się do ustanowienia na rzecz każdego z banków zabezpieczeń określonych w załączniku nr 3 do umowy kredytu. Strony ustaliły, że w przypadku istotnego obniżenia się wartości zabezpieczenia w opinii banku wiodącego kredytobiorca zobowiązuje się niezwłocznie dostarczyć bankowi wiodącemu na jego pisemne żądanie dodatkowego zabezpieczenia (art. 15.4 umowy kredytowej), a nadto, że kredytobiorca nie później niż 7 dni od daty nabycia środków trwałych miał dokonać na nich zastawu na rzecz banków (art. 15.2 umowy kredytu). Warunkiem złożenia pierwszego wniosku o wypłatę kredytu było potwierdzenie przez bank wiodący otrzymania wszystkich dokumentów wymienionych w załączniku nr 3 o treści poprawnej w opinii tego banku pod względem formalnoprawnym i zgodnym ze stanem faktycznym (art. 6.2 umowy kredytu). Strony uzgodniły, że umowa kredytu wygaśnie w przypadku niedostarczenia przez kredytobiorcę do banku wiodącego w terminie 5 miesięcy od dnia podpisania umowy dokumentów określonych w załączniku 3 do umowy (art. 32.2 umowy kredytu).

W załączniku nr 3 do umowy kredytu ustalono „dokumentację warunków do pierwszego wykorzystania kredytu” w postaci: kopii poświadczonych za zgodność każdego zezwolenia, zgody, zatwierdzenia, rejestracji lub oświadczenia, potrzebnych do nadania umowie, wekslom, deklaracjom wekslowym lub dokumentom zabezpieczenia zgodności z prawem, ważności, mocy obowiązującej i wykonalności oraz do umożliwienia kredytobiorcy wykonania zobowiązań wynikających z umowy, w szczególności: pozwolenia na budowę, wstępnej pozytywnej opinii Instytutu (...) na temat stosowanej technologii, ostatecznego kosztorysu i harmonogramu realizacji inwestycji i wydatków, kontraktów z dostawcami oraz umów z wykonawcami. Zgodnie z załącznikiem 3 kredytobiorca był zobowiązany również do dostarczenia weksli i deklaracji wekslowych oraz następujących dokumentów zabezpieczenia: poręczenia Skarbu Państwa, hipoteki na nieruchomości, zastawu na udziałach kredytobiorcy, zastawu na środkach trwałych kredytobiorcy, cesji wierzytelności kredytobiorcy, cesji praw z umów ubezpieczenia, cesji praw z gwarancji dobrego wykonania projektu i zwrotu zaliczki, oświadczenia o poddaniu się egzekucji, dokumentów potwierdzających dopłaty do kapitału zakładowego w kwocie stanowiącej równowartość w złotych 12.000.000 USD wraz ze stosowną opłatą skarbową lub gwarancji bankowej udzielonej spółce przez bank zaakceptowanej przez bank wiodący na brakującą kwotę, jeżeli podwyższenie kapitału lub dopłaty do niego nastąpi poniżej równowartości w złotych 12.000.000 USD wraz z cesją praw na rzecz banku wiodącego (przy czym dopuszczano możliwość uznania przez bank wiodący za zrealizowane powyższe zobowiązanie kredytobiorcy w przypadku udokumentowania przez kredytobiorcę dokonania zakupu towaru lub usług na cele projektu zgodnie z harmonogramem), podpisane pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem (...) na rzecz banku wiodącego.

Pierwotne brzmienie umowy zostało zmodyfikowane sporządzonym przez strony w dniu 4 sierpnia 1997 r. aneksem (...), zgodnie z którym umowa kredytu wygasa w wypadku niedostarczenia przez (...) do banku wiodącego dokumentów określonych w załączniku 3 w terminie do dnia 31 stycznia 1998 r. Jednocześnie aneksem tym strony dokonały modyfikacji postanowień dotyczących wymaganych dokumentów, zmieniając obowiązek przedstawienia przez kredytobiorcę dokumentu zastawu na środkach trwałych, cesji wierzytelności kredytobiorcy i cesji praw z umów ubezpieczenia odpowiednio na obowiązek dostarczenia umowy przedwstępnej ustanowienia zastawu rejestrowego na środkach trwałych kredytobiorcy, umowy przedwstępnej cesji wierzytelności kredytobiorcy i umowy przedwstępnej cesji praw z umów ubezpieczenia.

W aneksie (...) sporządzonym w dniu 15 stycznia 1998 r., strony uzgodniły, że wygaśnięcie umowy nastąpi w wypadku niedostarczenia przez kredytobiorcę wymaganej dokumentacji w terminie do dnia 28 lutego 1998 r.

Kolejne aneksy do umowy zostały sporządzone przez strony odpowiednio: w dniu 8 czerwca 1998 r. (aneks (...)), w dniu 26 lutego 1999 r. (aneks (...)), w dniu 29 listopada 1999 r. (aneks (...)), w dniu 23 maja 2000 r. (aneks (...)), w dniu 22 sierpnia 2000 r. (aneks (...)), w dniu 14 grudnia 2000 r. (aneks (...)). Aneks (...) nie został opatrzony datą. Ostatni aneks nr (...) pochodzi z dnia 11 kwietnia 2001 r.

W dniu 27 maja 1997 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę nr (...) w sprawie udzielenia bankowi (...) S.A. w W., reprezentującemu konsorcjum banków, poręczenia spłaty ze środków budżetu państwa kredytu bankowego udzielonego (...) na częściowe sfinansowanie budowy wytwórni preparatów osoczopochodnych na terenie specjalnej strefy ekonomicznej w M.. Następnie Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra (...) zawarł w dniu 1 lipca 1997 r. z (...) Bankiem S.A. w W. reprezentującym konsorcjum banków przedmiotową umowę poręczenia. Skarb Państwa poręczył przedmiotowy kredyt do wysokości 60% wykorzystanej kwoty kredytu oraz 60% odsetek od wykorzystanej kwoty, przy czym strony zastrzegły, że łączna kwota poręczenia (kapitał i odsetki) nie może przekroczyć równowartości w walucie polskiej 25.900.824 USD (w tym kwota poręczenia kapitału nie może przekroczyć równowartości w walucie polskiej 19.611.600 USD, zaś odsetek – 6.289.224 USD), według średniego kursu ustalonego przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego na dzień wykonania zobowiązania (§ 2 umowy poręczenia). W wypadku niewywiązywania się kredytobiorcy ze spłaty kredytu lub odsetek (...) Bank zobowiązał się do podjęcia działań zmierzających do odzyskania w pierwszej kolejności niespłaconej części kredytu lub odsetek wykorzystując w szczególności zabezpieczenia, o których mowa w art. 14.1 umowy kredytu konsorcjalnego oraz załączniku nr 3 do tej umowy. Zapłata przez poręczyciela zgodnie z umową poręczenia miała nastąpić dopiero w razie, gdyby wyżej wskazane działania nie doprowadziły w okresie obowiązywania poręczenia do odzyskania pełnej kwoty niespłaconego kredytu (kapitału i odsetek) – w terminie 21 od dnia zawiadomienia poręczyciela przez pozwany bank o nieskuteczności podjętych wobec dłużnika działań oraz po udokumentowaniu przez niego utraty zdolności kredytowej przez kredytobiorcę. W umowie poręczenia przykładowo wskazane zostały informacje, które powinno zawierać to zawiadomienie (§ 3 umowy poręczenia). Strony uzgodniły, że poręczenie wygaśnie z dniem 30 kwietnia 2003 r. (§ 6 umowy poręczenia). Zgodnie z § 5 umowy bank wiodący zobowiązał się do udzielania z należytą starannością na każde żądanie poręczyciela wszelkich wyjaśnień i przedstawiania w ciągu całego okresu ważności poręczenia dokumentów dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej kredytobiorcy oraz jego sytuacji finansowej na koniec roku obrotowego. Strony zastrzegły również, że poręczenie stanie się skuteczne dopiero z chwilą wniesienia opłaty prowizyjnej ustalonej na 2% kwoty przyznanego kredytu, przeliczonej na walutę polską według średniego kursu dolara amerykańskiego ustalonego przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia wniesienia opłaty (§ 4 umowy poręczenia). Opłata miała zostać potrącona z pierwszej transzy udzielonego przez bank kredytu.

W dniu 25 lutego 1998 r. (...) złożyła oświadczenie w formie aktu notarialnego o ustanowieniu hipoteki. W dniu 27 lutego 1998 r. spółka złożyła w sądzie wniosek o wpis hipotek kaucyjnych na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości na rzecz pozwanych. Hipoteka została wpisana w dniu 10 marca 1998 r.

Umowy zastawu rejestrowego na udziałach zawarte zostały w dniu 25 lutego 1998 r. przez (...) Bank jako administratora zastawu z poszczególnymi zastawcami: D. M., R. L., B. H., W. W., Z. N. oraz spółką (...) sp. z o.o. Wnioski o wpis zastawu na udziałach złożono odnośnie udziałów W. W. – 26 marca 1998 r., Z. N. – 26 marca 1998 r., spółki (...) – 26 marca 1998 r., B. H. – 9 czerwca 2000 r., R. L. – 14 grudnia 2000 r., D. M. – 14 grudnia 2000 r. Przedmiotowe zastawy zostały wpisane do rejestru zastawów postanowieniami Sądu Rejonowego (...): z dnia 23 kwietnia 1998 r. (odnośnie spółki (...)), z dnia 5 maja 1998 r. (odnośnie Z. N.), z dnia 20 maja 1998 r. (odnośnie W. W.), z dnia 27 lipca 2000 r. (odnośnie B. H.), z dnia 10 maja 2001 r. (odnośnie D. M.), z dnia 22 stycznia 2002 r. (odnośnie R. L.).

Umowa przedwstępna ustanowienia zastawu rejestrowego na środkach trwałych (...) została zawarta w dniu 25 lutego 1998 r. Umowa ta zawierała zobowiązanie kredytobiorcy do ustanowienia zastawu rejestrowego na rzecz pozwanych banków na maszynach, urządzeniach, liniach technologicznych i innych ruchomych środkach trwałych dostarczonych i zainstalowanych przez firmę (...) z siedzibą w W., z którą (...) zawarło umowę na dostawę maszyn i urządzeń w dniu 24 lutego 1998 r.

W dniu 25 lutego 1998 r. spółka (...) zawarła z pozwanymi również umowę cesji wierzytelności z umowy dostaw i montażu urządzeń dla wytwórni preparatów osoczopochodnych oraz umowę cesji wierzytelności z umowy na dostawy osocza oraz odbiór preparatów osoczopochodnych, umowę przedwstępną cesji wierzytelności z umów ubezpieczenia, jak również umowę cesji praw z gwarancji dobrego wykonania projektu.

W tym samym dniu prezes zarządu (...) złożył w imieniu spółki oświadczenie o poddaniu się egzekucji.

Na podstawie udzielonego w dniu 4 marca 1997 r. pełnomocnictwa do dysponowania rachunkiem bankowym (...) Bank uzyskał prawo do natychmiastowego potrącenia wymagalnych wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu wraz z odsetkami, prowizjami i innymi kosztami pozwanych banków – kredytodawców w pierwszej kolejności przed innymi nieuprzywilejowanymi wierzycielami.

Łączna kwota dokonanych dopłat do kapitału na dzień 17 marca 1998 r. wynosiła 10.700.000 USD, a na kwotę 1.300.000 USD otworzono akredytywę stand-by w (...) Bank (...) z siedzibą w P..

Decyzją z dnia 6 stycznia 1997 r. (...) S.A. w W. ustaliła warunki zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji. W dniu 22 sierpnia 1997 r. (...) udzieliła (...) pozwolenia na budowę budynku administracyjno-laboratoryjnego, a decyzją z dnia 26 lutego 1998 r. zatwierdziła projekt budowlany. Projekt budowlany budynku produkcyjnego (...), budynków pomocniczych wraz z infrastrukturą (...)zatwierdziła oraz udzieliła pozwolenia na ich budowę dopiero decyzją z dnia 12 maja 1998 r.

Kredyt uruchomiony został w dniu 19 marca 1998 r. (...) Bank uznał, że (...) spełniła określone w umowie kredytowej warunki do uruchomienia pierwszej transzy kredytu. Prowizja tytułem udzielonego poręczenia w kwocie 1.353.200,40 zł (392.232,00 USD) została uiszczona w dniu 20 marca 1998 r.

W dniu 10 czerwca 1998 r. (...) Bank zawarł z niezależnym ekspertem budowlanym inż. L. L. umowę, zlecając mu kontrolę na rzecz banków nad realizacją inwestycji wybudowania i uruchomienia wytwórni preparatów osoczopochodnych na terenie M., w tym kontroli stanu zaawansowania prac budowlanych przed dniem udostępnienia przez banki środków z kredytu czy weryfikacji faktur wystawionych w związku z realizacją inwestycji. Z przeprowadzanych kontroli sporządzano raporty dotyczące realizacji inwestycji związanej z umową kredytu. Rzeczoznawca wskazywał na opóźnienia w pracach. W jego ocenie opóźnienia nie wpływały jednak w sposób decydujący na oddanie całego zadania w planowanym terminie. Roboty związanie z budową budynku administracyjnego zakończono, zaś od lipca 1999 r. nie realizowano robót związanych z budynkiem hali produkcyjnej.

Pozwani informowali (...) o stwierdzonych nieprawidłowościach w realizacji inwestycji i żądali wyjaśnień, zwracali się do spółki o udzielanie informacji dotyczących jej sytuacji finansowej. (...) przekazywała żądane przez pozwanych dokumenty, informowała o przyczynach opóźnienia w pracach budowlanych.

Banki przeprowadzały inspekcje w (...) w celu sprawdzenia postępu robót budowlanych i terminowości prac w odniesieniu do przyjętych harmonogramów. Organizowano spotkania przedstawicieli (...) z przedstawicielami banków celem omówienia stanu realizacji inwestycji i wykorzystania środków z umowy kredytowej – sytuacji finansowej (bank wskazał m.in. na konieczność „dobezpieczenia” kredytu w wyniku przedłużenia okresu kredytowania, a skrócenia okresu obowiązywania poręczenia Skarbu Państwa). Podczas jednego ze spotkań ustalono obowiązek dla (...) pisemnego informowania banku wiodącego o postępach projektu, a zwłaszcza postępach w negocjacjach z inwestorami strategicznymi oraz informowania na bieżąco o wszystkich istotnych wydarzeniach.

W dniu 29 grudnia 1998 r. Ministerstwo (...), po dokonanej kontroli skarbowej, poinformowało (...) Bank S.A. o pogorszeniu się sytuacji ekonomiczno-finansowej (...), wskazując, że opóźnienia w realizacji inwestycji mogą doprowadzić do utraty zdolności kredytowej (...). Ministerstwo (...) zwróciło się o natychmiastowe wstrzymanie wypłat środków finansowych z kredytu do czasu wywiązania się przez kredytobiorcę z umów zabezpieczenia spłaty kredytu oraz wskazało m.in. że do dnia 30 października 1998 r. nie sprowadzono z zagranicy maszyn i urządzeń sfinansowanych z udzielonego kredytu.

W dniu 5 lutego 1999 r. (...) Bank poinformował, że dokonał wnikliwej analizy sprawy i nie przyjął propozycji wstrzymania wypłat dalszych transz kredytu. Wskazał, że dokładał maksimum starań celem bezpieczeństwa zaangażowanych środków tak, aby ryzyko skorzystania z zabezpieczeń, w tym poręczenia sprowadzić do minimum.

W piśmie z dnia 17 maja 1999 r. Ministerstwo (...) zwróciło się do (...) Banku wskazując na obowiązek kredytodawcy współpracy z poręczycielem w celu wczesnego identyfikowania czynników ryzyka i ich neutralizowania. W dniu 18 czerwca 1999 r. (...) Bank wskazał, że spłata kredytu nie jest zagrożona, a bank posiada następujące zabezpieczenia: majątek trwały w kwocie 86.341.708,76 zł, gwarancje w kwocie 12.980.198 zł, a łączna wartość nieruchomości wynosi 20.328.741 zł.

Wykorzystano środki z kredytu w wysokości 21.218.547,18 USD. Środki pieniężne pochodzące z kredytu zostały wykorzystane głównie na dokonanie przedpłat zgodnie z kontraktami oraz zapłaty zobowiązań.

Środki na rzecz (...) wydatkowano niezgodnie z warunkami umowy bowiem od 21 lipca 1995 r. spółka ta nie istniała; środki z kredytu wydatkowano również na urządzenia i maszyny, które to urządzenia i maszyny nie zostały sprowadzone na teren kraju, a nadto środki z kredytu wydatkowano na podróże służbowe krajowe i zagraniczne.

Wbrew postanowieniom umowy kredytowej (...) nie rozpoczęło działalności gospodarczej polegającej na frakcjonowaniu osocza i nie uzyskało w związku z tym przychodów w tym zakresie. Wobec braku realizacji założeń projektu inwestycyjnego pozwany (...) Bank w dniu 31 maja 2001 r. wypowiedział umowę kredytu i wezwał kredytobiorcę do zapłaty łącznie kwoty 22.764.309,12 USD w terminie 30 dni od otrzymania wypowiedzenia pod rygorem wszczęcia postępowania. Wypowiedzenie zostało doręczone (...) w dniu 1 czerwca 2001 r.

W dniu 27 sierpnia 2001 r. (...) Bank S.A. działając w imieniu własnym oraz w imieniu konsorcjum wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...). W dniu 31 stycznia 2006 r. Sąd Okręgowy w R. w sprawie sygn. akt I C 1246/02 pozbawił wykonalności ten tytuł częściowo, tj. co do kwoty 252.377,13 zł.

Egzekucja została skierowana do nieruchomości położonej w M. przy ul. (...), na której ustanowione zostały wcześniej hipoteki na rzecz pozwanych banków oraz do ruchomości obciążonych na rzecz konsorcjum prawem zastawu rejestrowego. Nieruchomość i ruchomości zostały zajęte przez komornika. Pierwsza licytacja nieruchomości przeprowadzona w dniu 11 lutego 2003 r. okazała się bezskuteczna z powodu braku licytantów. Licytacje ruchomości okazały się bezskuteczne, pozwani nie skorzystali z prawa przejęcia na własność ruchomości.

Pozwany (...) Bank wypełnił również wystawione przez (...) weksle in blanco, wzywając spółkę do zapłaty z tego tytułu. Jednakże spółka (...) nie zapłaciła sum wekslowych w terminie.

Komornik w dniu 9 lutego 2002 r. dokonał zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego (...). W wyniku przeprowadzonej egzekucji pozwani odzyskali jedynie kwotę 14.872,60 zł.

Pozwany bank odstąpił od prowadzenia egzekucji z udziałów w spółce (...) będących przedmiotem zastawu rejestrowego z uwagi na ujemną wartość spółki. Pozwani nie skorzystali również z cesji praw z umowy ubezpieczenia, ponieważ po dniu wymagalności należności nie wystąpiły zdarzenia powodujące powstanie wierzytelności z tytułu tych umów, ani z cesji praw z gwarancji dobrego wykonania projektu, ponieważ gwarancja ta wygasła w dniu 31 lipca 1998 r. (...) Bank wystąpił do dostawców urządzeń dla (...) z zapytaniem, czy są w posiadaniu jakichkolwiek maszyn bądź urządzeń będących własnością (...). Firmy te nie udzieliły pozytywnych odpowiedzi.

Pismem z dnia 27 lutego 2003 r. (...) Bank poinformował Ministerstwo (...) o czynnościach egzekucyjnych.

W piśmie z dnia 28 marca 2003 r. pozwany (...) Bank zawiadomił Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra (...) o sytuacji finansowej kredytobiorcy z udokumentowaniem braku zdolności kredytowej oraz przedstawił sprawozdanie z podjętych działań zmierzających do odzyskania niespłaconego kredytu lub odsetek. W tym samym dniu pozwany (...) Bank wezwał powoda do zapłaty kwoty 14.303.224,21 USD (w tym: 12.731.128,31 USD z tytułu kapitału oraz 1.572.095,90 USD z tytułu odsetek) w terminie 21 dni. Pozwany podniósł, że jako bank wiodący w dniu 31 maja 2001 r. wypowiedział (...) kredyt konsorcjalny i wezwał do spłaty zadłużenia w terminie 30 dni, a przeprowadzona egzekucja skierowana do majątku (...) nie przyniosła efektów w postaci odzyskania należności.

W piśmie z dnia 10 kwietnia 2003 r. Ministerstwo (...) wezwało (...) Bank do uzupełnienia wezwania do zapłaty – w ocenie Ministerstwa (...) wezwanie nie spełniało wymagań określonych w § 3 ust. 2 pkt 3 umowy poręczenia. W piśmie wskazano, że rozpoczęcie biegu terminu do wykonania zobowiązania poręczenia nastąpi po jego uzupełnieniu. Ministerstwo (...) w piśmie z dnia 29 kwietnia 2003 r. podniosło, że wezwanie do zapłaty jest niezupełne z uwagi na brak wyjaśnień dotyczących ustanowionych i wykorzystanych zabezpieczeń, przyczyn zaniechania egzekucji z cesji praw z polis ubezpieczeniowych, gwarancji dobrego wykonania i zwrotu zaliczki, z udziałów w spółce (...) oraz dopuszczenia do niszczenia i pogorszenia stanu maszyn będących przedmiotem egzekucji. W piśmie z dnia 17 czerwca 2003 r. (...) Bank opisał stan podjętych czynności egzekucyjnych. W piśmie z dnia 1 lipca 2003 r. Minister (...) oświadczył, że fakt dokonania potrącenia przez (...) wierzytelności przysługującej (...) Bankowi względem niego z odszkodowaniem z tytułu rozwiązania umowy kredytowej powoduje wstrzymanie się poręczyciela z zapłatą do czasu rozstrzygnięcia rozliczeń pomiędzy (...) a bankami prawomocnym wyrokiem sądowym. W piśmie tym powód zakwestionował należytą staranność (...) Banku wskazując, że bank nie skorzystał z egzekucji całości sprzętu będącego własnością spółki (...), zaniechał bowiem egzekucji sprzętu znajdującego się w firmie (...), jak również (...) Ltd. Powód wskazał również na konieczność ustalenia co stało się ze sprzętem zamówionym i opłaconym w firmach:(...) i (...). W odpowiedzi (...) Bank podtrzymał swoje stanowisko o istnieniu po stronie poręczyciela zobowiązania do zapłaty, zarazem zaś zaprzeczył jakoby kredytobiorcy przysługiwała względem banku jakakolwiek wierzytelność, która mogłaby podlegać potrąceniu. W piśmie z dnia 13 listopada 2003 r. Ministerstwo (...) wyraziło gotowość do ugodowego rozstrzygnięcia sporu, zwracając się do (...) Banku o przedstawienie propozycji ugodowego rozwiązania kwestii płatności zobowiązań z tytułu poręczonego kredytu. Do zawarcia ugody ostatecznie nie doszło. W piśmie z dnia 19 grudnia 2003 r. konsorcjum banków nie przyjęło złożonej przez Ministerstwo (...) propozycji ugodowej spłaty wierzytelności przysługującej bankom wobec Skarbu Państwa.

W dniu 25 lutego 2004 r. (...) Bank wezwał Skarb Państwa – Ministra (...) do zapłaty kwoty 14.355.239,62 USD stwierdzonej w bankowych tytułach egzekucyjnych z dnia 18 grudnia 2003 r. nr (...) i (...). W dniu 1 grudnia 2004 r. poszczególne banki wezwały Skarb Państwa – Ministra (...) do zapłaty kwot zobowiązań kredytowych, odpowiednich do procentowego udziału banków. W tym samym dniu (...) Bank wystawił przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra (...) bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), w którym bank stwierdził, że wysokość zobowiązania powoda wobec pozwanego (...) Banku z tytułu umowy poręczenia na dzień 30 listopada 2004 r. wyniosła 2.232.271,55 USD. W tym samym dniu bankowe tytuły egzekucyjne zostały wystawione przez pozostałe banki. (...) Bank (...) S.A. wystawił tytułu nr (...), w którym stwierdził, że wysokość zobowiązania powoda na dzień 30 listopada 2004 r. wyniosła 3.352.366,20 USD; Bank (...) S.A. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), w którym stwierdził, że wysokość zobowiązania na dzień 30 listopada 2004 r. wyniosła 3.350.055,37 USD; Bank (...) S.A. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), w którym stwierdził, że wysokość zobowiązania na dzień 30 listopada 2004 r. wyniosła 4.308.927,12 USD; Bank (...) S.A. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) w którym stwierdził, że wysokość zobowiązania na dzień 30 listopada 2004 r. wyniosła 3.352.366,19 USD.

W dniu 21 grudnia 2004 r. pozwane banki wezwały Skarb Państwa do zapłaty równowartości w złotówkach kwot określonych w bankowych tytułach egzekucyjnych, przeliczonych po kursie średnim ustalonym przez Prezesa NBP na dzień wykonania zobowiązania. W dniu 18 stycznia 2005 r. banki złożyły w Sądzie Rejonowym (...) Wydziału Cywilnego w W. wniosek o nadanie ww. bankowym tytułom egzekucyjnym klauzul wykonalności przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra (...). Postanowieniem z dnia 23 marca 2005 r. w sprawie sygn. akt VI Co 100/05 Sąd Rejonowy odmówił nadania klauzuli wykonalności tym tytułom egzekucyjnym. Postanowienie to zostało uchylone przez Sąd Okręgowy w W., który przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Po ponownym rozpoznaniu sprawy postanowieniem z dnia 15 maja 2006 r. w sprawie sygn. akt VI Co 611/06 Sąd Rejonowy nadał klauzule wykonalności ww. bankowym tytułom egzekucyjnym. Zażalenie powoda na to postanowienie zostało oddalone.

Na wnioski banków przeciwko Skarbowi Państwa zostały wszczęte postępowania egzekucyjne. W dniach 29 maja 2006 r., 31 maja 2006 r. i 7 czerwca 2006 r. (...) Bank (...) Oddział Okręgowy w W. dokonał zajęć rachunków Ministerstwa (...). W wyniku przeprowadzenia postępowań egzekucyjnych wyegzekwowano w całości dochodzone kwoty. Roszczenia banków z tytułu umowy poręczenia zostały zatem zaspokojone. Na rzecz (...) Banku S.A. zostały wyegzekwowane środki pieniężne w wysokości 8.209.563,18 zł, na rzecz (...) Bank (...) S.A. – 12.285.123,96 zł, na rzecz Banku (...) S.A. – 12.277.692,15 zł, na rzecz Banku (...) S.A. – 15.843.182,51 zł, na rzecz Banku (...) S.A. – 12.285.123,93 zł.

W czerwcu 2006 r. komornik dokonał zwrotu na rachunek Ministerstwa (...) środków pobranych na rzecz banków: (...) Banku S.A. w kwocie 2.191,92 zł, (...) Bank (...) S.A. w kwocie 3.299,11 zł, Banku (...) S.A. w kwocie 5.596,37 zł, Banku (...) S.A. w kwocie 3.304,02 zł. Bank (...) dokonał zwrotu na rachunek Ministerstwa (...) kwoty 4.255,26 zł.

W sprawie doprowadzenia konsorcjum banków do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez udzielenie kredytu spółce (...) prowadzono postępowanie karne. Postanowieniem z dnia 23 listopada 2004 r. zarzuty przedstawiono: prezesowi zarządu (...) Banku Z. N., członkowi zarządu W. W., prokurentowi L. O., K. N. dyrektorowi (...) Banku S.A., kierownikowi Zespołu (...) w (...) Banku S.A. M. Z. i byłemu Ministrowi (...) W. K..

W dniu 15 września 2011 r. wyrokiem Sądu Okręgowego w W. sygn. akt XVIII K 411/09 W. S. (dyrektor (...) Banku S.A.) i S. P. (Prezes Zarządu (...) Banku S.A.) zostali prawomocne uniewinnieni od zarzucanych im czynów – zawiązanych z niedopełnieniem przez nich obowiązków kontrolnych, nadzorczych.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w T. z dnia 26 czerwca 2006 r. sygn. akt V GU 12/06 ogłoszono upadłość (...), obejmującą likwidację majątku upadłego. W skład majątku upadłego wchodziła zabudowana nieruchomość w M. przy ul. (...) wraz z rzeczami ruchomymi oraz zbiornik posadowiony w miejscowości M. i specjalistyczne urządzenia na składzie celnym w P..

W trakcie toczącego się postępowania powód w postępowaniu upadłościowym złożył wniosek o wpis na listę wierzytelności – wierzytelności w wysokości zrealizowanej przez banki umowy poręczenia. Wniosek ten został uwzględniony.

W dniu 1 grudnia 2010 r. na rachunek Skarbu Państwa – Ministerstwa (...) wpłynęła kwota 6.170.894,27 zł z tytułu wykonania planu podziału sum uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości i ruchomości (...) w upadłości.

Sąd Okręgowy uznał, że na dzień wyrokowania nie znalazło uzasadnienia roszczenie zgłoszone przez powoda pierwotnie, tj. o ustalenie, że umowa kredytu konsorcjalnego z dnia 4 marca 1997 r. wygasła z dniem 28 lutego 1998 r. Nie znalazło też uzasadnienia drugie z roszczeń powoda złożone w pozwie o ustalenie, że nie istnieje zobowiązanie Skarbu Państwa z tytułu umowy poręczenia zawartej w dniu 1 lipca 1997 r. Na dzień wyrokowania nie istniał bowiem, według Sądu I instancji, interes prawny powoda w takim ustaleniu w rozumieniu art. 189 k.p.c.

W ocenie Sądu I instancji, nie doszło do wygaśnięcia umowy kredytu, zatem poręczenie Skarbu Państwa również nie wygasło. Wprawdzie rację ma powód, że umowa kredytu przewidywała jej wygaśniecie w razie nie dostarczenia przez kredytobiorcę dokumentów określonych w załączniku nr 3 umowy, ale kolejnymi aneksami strony uszczegóławiały warunki powyższej umowy. I tak aneksem nr (...) z dnia 4 sierpnia 1997 r. strony przewidziały, że umowa kredytu wygasa w przypadku niedostarczenia przez (...) do banku wiodącego dokumentów określonych w załączniku 3 w terminie do dnia 31 stycznia 1998 r. Jednocześnie aneksem tym strony dokonały modyfikacji postanowień dotyczących wymaganych dokumentów, zmieniając obowiązek przedstawienia przez kredytobiorcę dokumentu zastawu na środkach trwałych, cesji wierzytelności kredytobiorcy i cesji praw z umów ubezpieczenia odpowiednio na obowiązek dostarczenia umowy przedwstępnej ustanowienia zastawu rejestrowego na środkach trwałych kredytobiorcy, umowy przedwstępnej cesji wierzytelności kredytobiorcy i umowy przedwstępnej cesji praw z umów ubezpieczenia. Aneksem nr (...) sporządzonym w dniu 15 stycznia 1998 r. strony ponownie wydłużyły termin dostarczenia dokumentów i uzgodniły, że wygaśnięcie umowy nastąpi w wypadku niedostarczenia przez kredytobiorcę wymaganej dokumentacji w terminie do dnia 28 lutego 1998 r.

Realizując zobowiązania wynikające z umowy kredytu w dniu 25 lutego 1998 r. (...) złożyła m.in. oświadczenie w formie aktu notarialnego o ustanowieniu hipoteki. W dniu 27 lutego 1998 r. spółka złożyła w sądzie wniosek o wpis hipotek kaucyjnych na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości na rzecz pozwanych. Hipoteka została wpisana w dniu 10 marca 1998 r. Umowy ustanowienia zastawu rejestrowego na udziałach zawarte zostały w dniu 25 lutego 1998 r. Wnioski o wpis zastawu na udziałach złożono odnośnie udziałów W. W. – 26 marca 1998 r., Z. N. – 26 marca 1998 r., spółki (...) – 26 marca 1998 r., B. H. – 9 czerwca 2000 r., R. L. – 14 grudnia 2000 r., D. M. – 14 grudnia 2000 r. Przedmiotowe zastawy zostały wpisane do rejestru zastawów w dniach: 23 kwietnia 1998 r. ( spółka (...)), 5 maja 1998 r. (Z. N.), 20 maja 1998 r. (W. W.), 27 lipca 2000 r. (B. H.), 10 maja 2001 r. (D. M.), 22 stycznia 2002 r. (R. L.). W dniu 25 lutego 1998 r. została zawarta umowa przedwstępna ustanowienia zastawu rejestrowego na środkach trwałych (...), umowa cesji wierzytelności z umowy dostaw i montażu urządzeń dla wytwórni preparatów osoczopochodnych oraz umowa cesji wierzytelności z umowy na dostawy osocza i odbiór preparatów osoczopochodnych, umowa przedwstępna cesji wierzytelności z umów ubezpieczenia, jak również umowa cesji praw z gwarancji dobrego wykonania projektu. W tym samym dniu prezes zarządu (...) złożył w imieniu spółki oświadczenie o poddaniu się egzekucji.

Sąd I instancji podniósł, że wprawdzie nie wszystkie warunki zostały wypełnione w terminie ustalonym aneksami do zawartej umowy, to jednak bank wiodący oceniając zagrożenie uznał, że złożone przez (...) zabezpieczenia pozwalają na trwanie umowy i zdecydowały się uruchomić poszczególne transze kredytu. Również kredytobiorca oraz poręczyciel, który miał wiedzę o niedochowanych terminach i skutkach niedochowania terminu nie podnieśli zarzutu wygaśnięcia umowy kredytu i umowy poręczenia. Skarb Państwa na żadnym etapie nie złożył również oświadczenia o odwołaniu umowy poręczenia.

Zgodnie z treścią art. 876 § 1 k.c. przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Udzielenie poręczenia jest zaciągnięciem zobowiązania wobec przyjmującego poręczenie, jednak istotą poręczenia jest zabezpieczenie spłaty długu, a nie założenie, że to poręczyciel będzie spłacał zobowiązanie.

Skutkiem uznania przez Sąd Okręgowy, że umowa kredytu nie wygasła jest przyjęcie, że również nie wygasła umowa poręczenia. Umowa kredytu wypowiedziana została w dniu 31 maja 2001 r., a zatem wypowiedzenie umowy kredytu odbyło się w czasie obowiązywania umowy poręczenia - umowa poręczenia wygasała z dniem 30 kwietnia 2003 r. (§ 6 umowy poręczenia).

Dodatkowo Sąd I instancji wskazał, iż nie do zaakceptowana jest stanowisko pełnomocnika powoda, który twierdzi, że akceptacja aneksu nr (...) do umowy kredytowej nie stanowi o potwierdzeniu istnienia umowy poręczenia, ponieważ Ministerstwo (...) akceptując powyższy aneks nie miało dokumentów źródłowych potwierdzających ustanowienie przewidzianych w umowie zabezpieczeń kredytu, ale działając na zasadzie zaufania w obrocie publicznoprawnym przyjmowało zapewnienia banku wiodącego o spełnieniu przez kredytobiorcę warunku ważności umowy kredytowej. Ministerstwo (...) – mając wiedzę o niedochowanych terminach złożenia niektórych dokumentów przez (...) nie kwestionowało istnienia umowy poręczenia, czemu dało wyraz w piśmie z dnia 28 września 1999 r. W piśmie tym sekretarz stanu w Ministerstwie (...) użył określenia ”Ministerstwo (...), jako poręczyciel...”. Także podczas wymiany korespondencji pomiędzy stronami w okresie od 10 kwietnia 2003 r. do 19 grudnia 2003 r. powód nie kwestionował istnienia umowy poręczenia.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia Sąd Okręgowy wskazał, że skoro całość zadłużenia stała się wymagalna w dniu 1 lipca 2001 r., to wystąpienie przeciwko Skarbowi Państwa z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczemu z dniem 18 stycznia 2005 r. odbyło się w warunkach nieprzedawnionego roszczenia.

Zgodnie z treścią art. 117 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. W myśl art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Wprawdzie zgodnie z treścią art. 119 k.c. terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną, to jednak zgodnie z art. 120 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

W § 3 umowy poręczenia strony ustaliły, że w przypadku niewywiązania się kredytobiorcy ze spłaty kredytu lub odsetek bank zobowiązuje się do podjęcia działań zmierzających do odzyskania w pierwszej kolejności długu od kredytobiorcy. Dopiero nieskuteczność tych działań spowoduje zwrócenie się do poręczyciela. Poręczyciel będzie zobowiązany do zapłaty w terminie 21 dni od zawiadomienia go przez bank o nieskuteczności działań i udokumentowania przez bank utraty zdolności kredytowej przez kredytobiorcę. Wymagalność roszczenia pozwanych banków wobec poręczyciela (Skarbu Państwa) nie była tożsama z datą wymagalności roszczenia banków wobec kredytobiorcy ( (...)). W ocenie Sądu I instancji, termin wymagalności zobowiązań powoda z umowy poręczenia zaczął biec dopiero po podjęciu czynności przewidzianych w § 3.1 i 2 umowy poręczenia, czyli 21 dni po doręczeniu powodowi zawiadomienia. Pozwany dochował tego terminu, zatem jego roszczenie nie było przedawnione.

(...) Bank naraził się nawet na zarzut poręczyciela, że wezwanie do Ministra (...) skierowane było jeszcze przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego wobec kredytobiorcy. Banki wezwanie to wystosowały w dniu 28 marca 2003 r., chcąc zmieścić się w terminie obowiązywania umowy poręczenia, kiedy już nie miały wątpliwości, że nie zaspokoją swojego roszczenia w postępowaniu wobec (...). Wystąpienie w dniu 18 stycznia 2005 r. z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bankowym tytułom wykonawczym odbyło się zatem w warunkach nieprzedawnionego roszczenia.

Powód podtrzymując żądanie zasądzenia konkretnych kwot, zdaniem Sądu Okręgowego, nie przytoczył wbrew ciążącego na nim obowiązku z art. 187 k.p.c., okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. Wymienienie wszystkich reżimów odpowiedzialności (deliktowa, kontraktowa, bez podstawy prawnej) nie spełnia warunku z art. 187 k.p.c. Powód nie ma obowiązku wskazywać konkretnego przepisu, na jakim opiera roszczenie, to jednak, wobec tego, że każdy z reżimów odpowiedzialności rządzi się innymi warunkami, zgodnie z treścią art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. winien wykazać spełnienie warunków z konkretnej podstawy odpowiedzialności. Powód winien się bowiem zdecydować, czy podstawą jego żądań jest nienależyte wykonanie umowy, delikt, czy bezpodstawne wzbogacenie się pozwanego.

Skutki nienależytego wykonania umowy poręczenia przewiduje art. 471 k.c. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Dla skutecznego dochodzenia roszczeń z tego tytułu powód winien wykazać, że zobowiązany wykonał swoją umowę nienależycie, że na skutek braku staranności dochodzący poniósł szkodę (jej rozmiar i wysokość) i że wysokość i rozmiar szkody pozostają w bezpośrednim związku przyczynowo skutkowym z nienależytym wykonaniem zobowiązania. Dla stwierdzenia istnienia związku przyczynowego, o jakim stanowi art. 361 § 1 k.c., nie wystarcza jakiekolwiek powiązanie przyczynowe między zachowaniem dłużnika a powstaniem lub zwiększeniem szkody. Musi to być związek przyczynowy normalny (adekwatny), co oznacza, że z grupy wszelkich możliwych skutków danego zdarzenia odpowiedzialność odszkodowawczą rodzą tylko te, które stanowią normalne następstwa danego działania i zaniechania.

W przypadku reżimu odpowiedzialności deliktowej, zgodnie z treścią art. 415 k.c. powód winien wykazać szkodę (jej rozmiar i wysokość), zawinienie podmiotu, do którego kieruje żądanie oraz że wysokość i rozmiar szkody pozostają w bezpośrednim związku przyczynowo skutkowym z nienależytym wykonaniem zobowiązania.

Odpowiedzialność ex delicto może wyjątkowo wchodzić w grę także w przypadku, gdy pomiędzy stronami istnieje już stosunek obligacyjny, a wyrządzenie szkody nastąpiło w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, będącego jednocześnie naruszeniem obowiązku ciążącego na każdym podmiocie prawa. Samo zatem naruszenie przez strony więzi obligacyjnej (niewykonanie zobowiązania) nie może być uznane automatycznie za działanie bezprawne w rozumieniu art. 415 k.c. Bezprawność w ramach odpowiedzialności ex contractu obejmuje bowiem ściśle określony rodzaj bezprawia, będący przejawem naruszenia przez dłużnika wynikającego z treści zobowiązania obowiązku zachowania się w określony sposób, co przekłada się na niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (tzw. bezprawność względna), różny jakościowo od bezprawia przewidzianego w art. 415 k.c. Niewykonanie zobowiązania może być zatem uznane za działanie bezprawne w rozumieniu art. 415 k.c. tylko wtedy, gdy wraz z naruszeniem obowiązków wynikających ze stosunku obligacyjnego jednocześnie następuje naruszenie nakazów i zakazów, ciążących na każdym podmiocie prawa, które wynikają z powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz z zasad współżycia społecznego - dobrych obyczajów.

Z kolei art. 405 k.c. przewiduje odpowiedzialność w przypadku uzyskania korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej. W tym wypadku dochodzący winien wykazać, że działanie osoby bądź podmiotu, które wywołało u wnoszącego uszczerbek majątkowy nie miało podstaw prawnych. Brak podstawy prawnej oznacza taką sytuację, w której uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje usprawiedliwienia w przepisie ustawy, ważnej czynności prawnej, prawomocnym orzeczeniu sądowym albo akcie administracyjnym.

Należyte wykonanie zobowiązania wyraża się w wykonaniu wszystkich obowiązków spoczywających na dłużniku, a wynikających z treści łączącego strony stosunku prawnego oraz w działaniu z należytą starannością. Bank udzielając kredytu winien dokonać należytej oceny zdolności kredytowej i prowadzić postępowanie kontrolne, szczególnie w sytuacji uzyskania informacji, które podstawę dla takiej kontroli stanowią. Bank winien również wykonywać dodatkowe zobowiązania, jeżeli takowe na siebie przyjął (tu kontrola projektu pod względem rzeczowym i finansowym, postęp realizacji inwestycji, monitorowanie sytuacji ekonomiczno-finansowej).

Wobec poręczyciela bank winien spełnić obowiązki określone umową poręczenia (tu zobowiązanie do podjęcia działań zmierzających do odzyskania, w pierwszej kolejności, niespłaconej części kredytu lub odsetek wykorzystując w szczególności zabezpieczenia, o których mowa w pkt 14.1 umowy kredytu oraz załączniku nr 3 do tej umowy, zawiadomienia poręczyciela, udokumentowania utraty zdolności kredytowej przez kredytodawcę; informowanie o sytuacji finansowej kredytobiorcy, przedstawianie sprawozdania z działań podjętych w celu odzyskania niespłaconego kredytu lub odsetek, wyliczenie niespłaconej części kredytu oraz odsetek i kwoty zobowiązania poręczyciela – § 3, udzielanie z należytą starannością na każde żądanie poręczyciela wszelkich wyjaśnień i przedstawiania w ciągu całego okresu ważności poręczenia dokumentów dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej kredytobiorcy oraz jego sytuacji finansowej na koniec roku obrotowego – § 5).

Bank jest profesjonalistą na rynku udzielania kredytów. Zasady rzetelności, uczciwości obrotu gospodarczego i dobre obyczaje nakazują bankom jako szczególnego rodzaju przedsiębiorcy, by postępowały wobec kontrahentów starannie. Udzielający poręczenia Minister (...) to podmiot, od którego wymagać należy również najwyższej staranności w ocenie ryzyka przy podejmowaniu decyzji co do samego poręczenia, a dalej staranności w kontrolowaniu i monitorowaniu realizacji umowy kredytu, którą poręczał i żelaznej konsekwencji w żądaniu usunięcia nieprawidłowości, które stwierdza (jeśli stwierdza) i podejmowania stosownych kroków prawnych w przypadku braku zastosowania się do jego żądań. Minister (...) poręczał bowiem umowę kredytu majątkiem Skarbu Państwa.

W ocenie Sądu Okręgowego, ocena zachowań obu pozwanych musi być krytyczna. Powód miał poręczyć bardzo trudną inwestycję, obarczoną bardzo wysokim stopniem ryzyka. Musiał zatem przeprowadzić gruntowną analizę ekonomiczną, która doprowadziła do decyzji o poręczeniu tak ryzykownej inwestycji. To nakładało na poręczyciela bardzo duże obowiązki. Tymczasem powód podniósł, iż pozwani nienależycie wykonali swoje obowiązki już w fazie zawierania i wykonywania umowy kredytu – udzielając kredytu nie dokonali oceny zdolności kredytowej spółki i nie dokonywali kontroli w czasie kredytowania. Powód w czasie trwającego postępowania nie wykazał, że kredyt w ogóle nie powinien zostać udzielony z uwagi na brak zdolności kredytowej. Jeśli powód posiadał wiedzę na okoliczność braku tej zdolności, to winien nie składać oświadczenia o poręczeniu, bądź (jeśli taką wiedzę posiadał już po podpisaniu umowy), winien złożyć stosowne oświadczenia woli (czego nie uczynił).

Brak dowodu na okoliczność nienależytej oceny zdolności kredytowej (...) powoduje, że powyższy zarzut powoda nie mógł znaleźć aprobaty Sądu I instancji.

Odnosząc się do zarzutu nieprawidłowości wykonywania umowy przez kredytodawcę zauważyć należy, że również na tym odcinku zarówno Minister (...), jak i pozwane banki nie działali doskonale. Powód wskazał, że zaniechanie utrzymania wartości zabezpieczenia kredytu na określonym poziomie stanowiło naruszenie postanowień umowy kredytu i umowy poręczenia, tym samym doprowadziło do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej (podał, że gwarancje dobrego wykonania kontraktów i zwrotu zaliczki stanowiące zabezpieczenie kontraktów handlowych zawieranych przez (...) w dacie wymagalności wierzytelności już nie obowiązywały, bank nie przeciwdziałał zmianom udziałów – umorzono udziały, a następnie utworzono nowe, na których nie ustanowiono zastawu). Powód podniósł, że przeprowadzane inspekcje dotyczyły jedynie realizacji prac budowlanych, a nie dotyczyły badania terminowości i harmonogramu realizacji projektu w zakresie dostaw dokumentacji, technologii i urządzeń. Zgodnie zaś z art. 3.3 umowy kredytowej bank zobowiązany był do bieżącego monitorowania realizacji projektu pod kątem rzeczowym i finansowym, postępu inwestycyjnego i sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy. Według powoda, banki nie przestrzegały obowiązujących zasad odnośnie monitorowania i nadzoru nad prawidłowym wykorzystaniem środków własnych udziałowców (płatności na rzecz nieistniejącej spółki (...) czy spółki (...) powiązanej z panem N., wydatki na bilety lotnicze); nie dokonywały inspekcji zgodnie z warunkami zawartymi w umowie kredytowej, nie oceniały zdolności kredytowej i nie badały sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy, nadto nie weryfikowały terminowości inwestycji, lekceważyły pisma Ministerstwa (...) sygnalizujące nieprawidłowości.

W ocenie Sądu I instancji, pozwani wykazali, że dla monitorowania realizacji inwestycji objętej kredytem zawarli umowę z dnia 10 czerwca 1998 r. z L. L., który oświadczył, że posiada przygotowanie zawodowe i uprawnienia upoważniające go do wykonywania samodzielnej funkcji kierownika budowy robót. Bank zlecił sprawowanie kontroli nad realizacją inwestycji, a w szczególności weryfikacji kontraktu, kontroli stanu zaawansowania prac budowlanych, realizacji inwestycji zgodnie z harmonogramem, weryfikacji faktur, wszelkich innych czynności.

Ministerstwo (...) posiadając wiedzę o opóźnieniach, przy piśmie z dnia 28 września 1999 r. nie zgłosiło sprzeciwu w stosunku do zmiany terminu zakończenia realizacji projektu, pod warunkiem że te przesunięcia nie wpłyną na obciążenie poręczyciela. Nie sprzeciwiało się również zmianie inwestora zagranicznego. Zastrzegało jedynie, że ma się to odbyć zgodnie z prawem.

W dniu 15 czerwca 2000 r. (...) Banków podjęło decyzję o wyegzekwowaniu od inwestora działań naprawczych. Spostrzeżono już, że inwestycja jest zagrożona.

Na podstawie opinii sporządzonej przez (...) Towarzystwo (...) z dnia 15 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy ustalił, że na dzień 5 stycznia 1999 r. zwiększenie zobowiązania Skarbu Państwa powstałego na mocy umowy poręczenia wynosiło 8.983.092,73USD (w tym 6.801.766,28 USD z tytułu kapitału i 2.181.326,45 USD z tytułu odsetek). Za okres od 5 stycznia 1999 r. do 15 kwietnia 1999 r. wynosiło 1.095.908,76USD (w tym 829.793,87 USD z tytułu kapitału i 266.114,89 USD z tytułu odsetek). Na rzecz spółki (...) wydatkowano ze środków kredytu kwotę 1.301.388,97 USD, co zwiększyło zobowiązanie Skarbu Państwa o 1.031.246,65 USD.

W ocenie Sądu I instancji, powód nie wykazał chwili, w której konsorcjum banków winno wstrzymać się z przekazywaniem dalszych transz kredytowych i że od tej chwili działania banków były dotknięte nienależytą starannością, która skutkowałaby odpowiedzialnością wobec poręczyciela. Nie wykazał też wysokości poniesionej szkody i normalnego związku przyczynowo skutkowego pomiędzy wypłatami po 5 stycznia 1999 r. Przedstawiony przez powoda protokół kontroli dokumentów pochodzi z 12 czerwca 2000 r. i powstał po kontroli przeprowadzonej przez inspektorów Urzędu Kontroli Skarbowej w okresie od 22 listopada 1999 r. do 12 czerwca 2000 r. Po przeprowadzonej kontroli została skierowana przez inspektor B. P. do Urzędu Ochrony Państwa Notatka służbowa, będąca jedynie informacją o spostrzeżeniach. Wcześniej takie kontrole nie odbywały się. Wszystkie dalsze kontrole odbywały się w okresach późniejszych, już po rozwiązaniu umowy i zażądaniu zwrotu kredytu.

Zdaniem Sądu Okręgowego, powód nie wykazał zatem, że przekazanie inwestorowi środków z kredytu po 5 stycznia 1999 r. nie powinno mieć miejsca i że wypłacona, a ustalona przez Towarzystwo (...) kwota, stanowi szkodę powoda z tytułu nienależytego wykonywania umowy kredytowej. Działania powoda rozpoczęły się w chwili, gdy banki zażądały wypłat z tytułu umowy poręczenia.

Według Sądu I instancji, brak jest również podstaw do przypisania pozwanym zarzutu nienależytego wykonywania (według twierdzeń powoda) umowy poręczenia. W tym zakresie powód postawił dwa zarzuty: 1) skierowania żądania zapłaty i wniosku egzekucyjnego wobec Skarbu Państwa bez wyczerpania trybu zaspokojenia się u kredytobiorcy i skorzystania z innych zabezpieczeń, 2) niewykonanie innym obowiązków płynących z umowy poręczenia.

Postępowanie dowodowe nie wykazało skuteczności tych zarzutów. Pozwany skierował żądanie zapłaty wobec poręczyciela po wyczerpaniu próby zaspokojenia się u kredytobiorcy i z innych zabezpieczeń. Pozwani przed wezwaniem Skarbu Państwa do zapłaty podejmowali więc działania celem uzyskania zaspokojenia ze składników majątkowych kredytobiorcy. Próby te nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Skierowanie żądania zapłaty wobec poręczyciela nie było zatem przedwczesne.

Powód nie wykazał również, by pozwani w sposób nienależyty wykonali umowę poręczenia. Powód w całym okresie kredytowania dysponował informacjami o udzielanych transzach kredytu, sam również otrzymywał prowizje z każdej wypłaconej transzy. Powód nie wykazał, by banki nie wywiązały się z tego zobowiązania i kiedykolwiek odmówiły udzielenia informacji na żądanie poręczyciela. Sam poręczyciel również dokonywał kontroli. Informacje o postępie robót, o opóźnieniach, o sposobie wydatkowania środków przez dłuższy czas nie budziły niepokoju tak po stronie kredytodawcy jak i po stronie poręczyciela. Oceniano wówczas, że mimo opóźnień, inwestycja nie jest zagrożona.

Mimo informacji o nierzetelności spółki (...) Skarb Państwa był zainteresowany w popieraniu projektu i nie zamierzał się wycofać z udzielonego poręczenia. Strony cały czas szukały sposobu by projekt doprowadzić do pozytywnego zakończenia. Zaangażowano środki pieniężne w wielkich rozmiarach – rezygnacja z wypłat dalszych transz kredytu mogłaby doprowadzić do zakończenia inwestycji, co wiązałoby się ze szkodą dla banków i Skarbu Państwa.

Uznano, że uchybienia nie były na tyle doniosłe by miały wpływ na prowadzenie tak wielkiej inwestycji oraz na zagrożenie spłaty kredytu. Duża i skomplikowana inwestycja niesie za sobą z reguły większe problemy, ponadto przy wielu inwestycjach budowlanych zdarzają się opóźnienia. Pozwani mieli prawo uznać, że takie opóźnienie jest do zniwelowania w późniejszym okresie inwestycji, tym bardziej, że (...) informowała o przyczynach opóźnienia.

Przyszłość pokazała, że mylono się i że obu stronom umknął właściwy moment do podjęcia odpowiednich decyzji. Nie oznacza to jednak, że skutkami finansowymi fiaska inwestycji należy obciążyć banki udzielające kredytu. Nie można im bowiem przypisać nienależytego wykonania umów kredytu i poręczenia.

Według Sądu Okręgowego, podstawy odpowiedzialności banków nie może stanowić również delikt. Skoro nie można przypisać pozwanym nienależytego wykonania umów, to tym bardziej nie może to być rażące nienależyte wykonanie umów, które można by zakwalifikować jako czyn niedozwolony zdefiniowany art. 415 k.c.

Zgodnie z art. 416 k.c. osoby prawne mogą ponosić odpowiedzialność ex delicto na zasadzie winy za szkody wyrządzone z winy ich organów (przez co najmniej jedną osobę wchodzącą w skład statutowego organu). Zachowanie osoby wchodzącej skład organu, z winy którego została wyrządzona szkoda, musi być jednak funkcjonalnie związane z wykonywanymi przez tą osobę zadaniami w strukturze organizacyjnej osoby prawnej. Nie można wykluczyć także sytuacji, w której winę organu osoby prawnej ustali się na podstawie koncepcji „winy bezimiennej” osoby prawnej, zwanej niekiedy „winą anonimową” bądź też „winą organizacyjną”. W tej sytuacji – przy braku możliwości indywidualizacji winy członka organu osoby prawnej – poprzestaje się w praktyce na ustaleniu bezprawności czynu szkodzącego.

Sąd I instancji odwołał się do wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 15 września 2011 r. w sprawie sygn. akt XVIII K 411/09 dotyczącego oskarżonych W. S. i S. P.. Osoby te miały obowiązek zajmować się sprawami majątkowymi tegoż banku oraz banków tworzących konsorcjum dla kredytowania spółki (...). Akt oskarżenia zarzucał W. S. niedopełnienie obowiązku sprawowania nadzoru nad realizacją umowy kredytowej oraz to, że po uzyskaniu pisma Ministerstwa (...) z dnia 29 grudnia 1998 r. nr (...) informującego o pogorszeniu się sytuacji ekonomiczno-finansowej spółki (...), opóźnieniach w realizacji inwestycji w M., braku zastawów na maszynach i urządzeniach, które miały stanowić zabezpieczenie spłaty kredytu oraz zaliczaniu przez spółkę (...) do kosztów inwestycji znacznych wydatków niezwiązanych z działalnością inwestycyjną, wnioskującego o wstrzymanie wypłat wobec zagrożenia spłaty kredytu, oceniając, że nie istnieje realne zagrożenie spłaty, nie poinformował o treści tego pisma członków zarządu (...) Banku, przez co uniemożliwił podjęcie przez zarząd procedur kontrolnych i bezpodstawnie poinformował poręczyciela o braku zagrożeń, przez co doprowadził do dalszych wypłaty transz kredytu i doprowadził do powstania szkody banków w wielkich rozmiarach. Natomiast, S. P. oskarżony został o to, że jako prezes zarządu (...) Banku S.A. w W. zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi tegoż banku oraz banków tworzących konsorcjum dla kredytowania spółki (...), po uzyskaniu pisma Departamentu (...) Ministerstwa (...) z dnia 29 grudnia 1998 r. nr (...) informującego o pogorszeniu się sytuacji ekonomiczno-finansowej spółki (...), opóźnieniach w realizacji inwestycji w M., braku zastawów, które miały stanowić zabezpieczenie spłaty kredytu oraz zaliczaniu przez spółkę (...) do kosztów inwestycji znacznych wydatków niezwiązanych z działalnością inwestycyjną, wnioskującego o wstrzymanie wypłat wobec zagrożenia spłaty kredytu, oceniając, że nie istnieje realne zagrożenie spłaty, nie wydał polecenia wszczęcia audytu wewnętrznego dotyczącego zbadania prawidłowości kredytowania spółki (...), czym uniemożliwił wykrycie szeregu nieprawidłowości w realizacji umowy kredytowej co umożliwiłoby wszczęcie przez banki procedur związanych z wstrzymaniem kredytowania spółki (...), a tym samym dopuścił do dalszego kredytowania, przez co doprowadził do wypłaty dalszych transz kredytu i doprowadził do powstania szkody banków w wielkich rozmiarach. Obaj oskarżeni zostali prawomocnie uniewinnieni od zarzucanych im czynów. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku wskazał, że zagrożenia dla inwestycji budowy laboratorium istniały od samego początku (od samego początku istniało ryzyko braku spłaty), a to co generowało największe ryzyko przy zawarciu umowy było przyczyną jej niepowodzenia i wtrzymania wypłat kredytu, zaś zachowanie oskarżonych tego ryzyka nie zwiększało, bo faktycznie inne osoby odpowiadały za wypłaty kolejnych transz kredytu mimo braku minimalizacji ryzyka pierwotnego. Powtarzającym się problemem był brak inwestora strategicznego oraz brak umowy z licencjodawcą, który miał dostarczyć technologię do produkcji. Sąd Okręgowy wskazał, iż zachowania pracowników banku tego zagrożenia ani nie generowały ani nie zwiększały bowiem mimo określonych informacji dotyczących nierzetelności (...) Skarb Państwa podejmował działania mające na celu wspieranie spółki (...) w zakresie realizacji projektu. Sąd Okręgowy wskazał, ze nie ma pewności, że przeprowadzona kontrola wykonania umowy kredytowej – zarządzona na skutek działań oskarżonych – wykazałaby podstawy do wypowiedzenia umowy i wstrzymania wypłat. Z perspektywy czasu, kiedy już jest faktem, że inwestycja nie została ukończona, łatwiej jest oceniać czynności podejmowane w okresie trwania ważnych umów. Nie można zapominać, że kredytobiorcę łączyła ważna umowa kredytowania inwestycji, że miał on zapewniać środki inwestorowi, który z kolei był związany umowami z wykonawcami i dostawcami, wobec których również zobowiązany był do regulowania należności. Nieuzasadnione wstrzymanie wypłat kolejnych transz narazić by mogło banki na konieczność zapłaty odszkodowania. Działania zatem nie mogły być pochopne. Niejednokrotnie bowiem, szczególnie przy skomplikowanych inwestycjach (a do takich należała również ta inwestycja) dochodzi do nieprzewidzianych wydatków, opóźnień, zmian i innych i nie jest to powód do wypowiadania umowy czy umów.

Sąd I instancji zwrócił uwagę, że wprawdzie zgodnie z treścią art. 11 k.p.c. tylko wyrok karny skazujący wiąże sąd w postępowaniu cywilnym i to tylko co do faktu popełnienia przestępstwa. Powodowi jednak w niniejszym postępowaniu nie udało się skutecznie wykazać zawinionego działania (zaniechania) w jakiejkolwiek postaci. Oznacza to dalej, że po stronie pozwanych nie występuje delikt, który uzasadniałby zasądzenie kwot dochodzonych przez powoda.

Zdaniem Sądu Okręgowego, podstawy odpowiedzialności banków nie stanowią również przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Przepis art. 405 k.c. przewiduje konieczność uzyskania korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej. Tymczasem pozwani dysponowali ważną umową kredytową, umową poręczenia, wypłacili określone środki finansowe, uzyskali stosowne tytuły wykonawcze, które dawały im możliwość prowadzenia egzekucji. Podstawę prawną wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego stanowił art. 96 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1988 ze zm. – brzmieniu obowiązującym przed dniem 27 listopada 2015 r. – dalej, jako: „p.b.”). Wystąpienie w dniu 18 stycznia 2005 r. z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bankowym tytułom wykonawczym odbyło się zaś w warunkach nieprzedawnionego.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając to orzeczenie w całości i zarzucając mu naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez: a) dokonanie wzajemnie sprzecznych ustaleń i uznanie, że umowa kredytu nie wygasła mimo jednoczesnego przyjęcia, że nie wszystkie warunki jej dalszego obowiązywania zostały spełnione w terminie ustalonym aneksami do umowy kredytu, b) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie polegający na pominięciu treści preambuł do aneksu nr (...) i aneksu nr (...) do umowy kredytu, a także korespondencji związanej z ich zawarciem, a w szczególności pisma (...) Banku z dnia 23 lipca 1997 r., a w konsekwencji brak dokonania ustaleń w zakresie okoliczności zawarcia wskazanych aneksów, c) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie polegający na pominięciu okoliczności wynikających z zestawienia dopłat do kapitału, stanowiącego załącznik nr (...)do protokołu (...) Nr (...) z dnia 8 stycznia 1999 r. i nie poczynieniu ustalenia jaką kwotę dopłat do kapitału zakładowego kredytobiorcy wnieśli jego wspólnicy do dnia 28 lutego 1998 r., a w konsekwencji brak dokonania ustaleń w zakresie okoliczności spełnienia w tym zakresie warunków dalszego obowiązywania umowy kredytu, d) wyprowadzenie z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków z niego niewypływających i z nim sprzecznych, poprzez przyjęcie, że akredytywa stand-by otwarta w (...) Bank (...) z siedzibą w P. dotyczyła zabezpieczenia wniesienia dopłat przez wspólników kredytobiorcy, podczas gdy zgodnie z jej treścią zabezpieczała spłatę kredytu przez kredytobiorcę, e) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie polegający na braku poczynienia ustaleń, jakie umowy związane z realizowaniem kredytowanej inwestycji zostały zawarte przez kredytobiorcę przed dniem 28 lutego 1998 r., a w konsekwencji brak dokonania ustaleń, że jedynie w stosunku do części umów zawartych przez kredytobiorcę podpisano umowy cesji oraz umowy przedwstępne zastawu na środkach trwałych, jeżeli takie miały zostać wytworzone w ich wykonaniu, f) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie i przyjęcie, że brak zgłaszania przez powoda sprzeciwu wobec zawierania przez pozwanych i kredytobiorców kolejnych aneksów do umowy kredytu, czy brak złożenia przez powoda oświadczenia o odwołaniu poręczenia, oznaczał uznanie przez niego umowy kredytu za obowiązującą w sytuacji, kiedy powód nie miał wówczas pełnej wiedzy co do okoliczności spełnienia przez kredytobiorcę warunków dalszego obowiązywania umowy kredytu, gdyż nie informowano go na bieżąco o okolicznościach dotyczących składania przez kredytobiorcę dokumentacji określonej w załączniku nr 3 do umowy, a ponadto pozwani odmówili inspektorom skarbowym udostępnienia żądanych dokumentów oraz zapewniali powoda o prawidłowości procesu kredytowania i realizacji inwestycji, g) wyprowadzenie z materiału dowodowego zebranego w sprawie wniosków z niego niewypływających oraz sprzecznych z innymi ustaleniami Sądu Okręgowego, a mianowicie przyjęcie, iż powód otrzymywał prowizję z każdej transzy kredytu (str. 46, 51, 52 uzasadnienia), a więc w sprzeczności z ustaleniem, że powód otrzymał prowizję tylko z pierwszej transzy kredytu (str. 20 uzasadnienia), a także w sprzeczności z treścią opinii (...) Oddział w B. (str. 15 opinii), a w konsekwencji naruszenie także art. 231 k.p.c. poprzez wyprowadzenie wniosku, że Skarb Państwa – Minister (...) z tytułu udzielonego poręczenia od każdej transzy kredytu otrzymywał środki finansowe i nigdy nie kwestionował braku podstaw do tej prowizji, przez co należy uznać, że również w sposób dorozumiały akceptował zawarcie i istnienie umowy kredytowej i umowy poręczenia, h) wyprowadzenie z materiału dowodowego zebranego w sprawie wniosków z niego niewypływających oraz sprzecznych z innymi ustaleniami Sądu Okręgowego, a mianowicie przyjęcie, że pozwani prawidłowo wykonywali nadzór nad inwestycją, i) brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie i ustalenie, że pozwani przed wystąpieniem do powoda jako poręczyciela przeprowadzili wszystkie czynności egzekucyjne w stosunku do składników majątkowych kredytobiorcy, które miały zostać objęte zabezpieczeniami, przy jednoczesnym ustaleniu, że w wyniku czynności egzekucyjnych pozwani uzyskali jedynie kwotę 14.872,60 zł. (str. 25 uzasadnienia), chociaż w później przeprowadzonym postępowaniu upadłościowym kredytobiorcy sam powód odzyskał z tego samego majątku kwotę 6.170.894,27 zł. (str. 7 uzasadnienia), a także pominięcie treści protokołu ustaleń stanu faktycznego z dnia 19 września 2003 r., zawartego pomiędzy Ministerstwem (...) i (...) Bankiem, zgodnie z którego treścią nie przeprowadzono np. II licytacji części urządzeń zabezpieczonych zastawem oraz II licytacji nieruchomości zabezpieczonych hipoteką, co potwierdziło zastrzeżenia powoda co do wymagalności roszczeń pozwanych zgłoszone w piśmie z dnia 1 lipca 2003 r. (str. 27 uzasadnienia),

- art. 232 k.p.c. przez przyjęcie, że powód nie wykazał chwili, w której pozwani powinni się wstrzymać z przekazywaniem dalszych transz kredytu oraz nie wykazał wysokości poniesionej szkody oraz związku przyczynowego pomiędzy wypłatami po dniu 5 stycznia 1999 r., w sytuacji kiedy ustalono, że powód w dniu 5 stycznia 1999 r. przekazał pozwanym informacje o niepokojących ustaleniach poczynionych podczas kontroli skarbowej u kredytobiorcy, a pozwani bez przeprowadzenia wyjaśnień, zapewnili powoda o prawidłowości realizacji umowy kredytu, co jak się później okazało było nieprawdą a wysokość szkody z tym związanej została określona przez biegłego;

- art. 235 § 1 k.p.c. poprzez oparcie się na dowodach, w tym dowodach z zeznań świadków, przeprowadzonych w sprawie karnej i poczynienie ustaleń na tej podstawie w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych, a także art. 11 k.p.c. przez przyjęcie za wiążące ustaleń dokonanych w sprawie karnej, mimo iż nie zapadł tam wyrok skazujący;

- art. 355 § 1 k.p.c. przez oddalenie powództwa w całości, choć powinno zostać umorzone w zakresie kwot, o które powództwo zostało ograniczone pismem procesowym powoda z dnia 15 lutego 2011 r.;

- art. 65 § 1 i 2 k.c. przez błędną wykładnię art. 32.2 umowy kredytu nieuwzględniającą okoliczności zawarcia aneksów do umowy kredytu i ich treści oraz niezastosowanie art. 89 k.c. i błędne przyjęcie, że nie ziścił się warunek wygaśnięcia umowy kredytu zawarty w jej art. 32.2 w sytuacji, gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że nie wszystkie zabezpieczenia kredytu zostały ustanowione w terminie ustalonym aneksami do umowy kredytu, w konsekwencji czego błędne zastosowanie art. 876 § 1 k.c. i uznanie, że doszło do powstania zobowiązania ze umowy kredytu, za które powód odpowiada jako poręczyciel;

- art. 65 § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na nieuwzględnieniu przy interpretacji postanowień umowy ich celu, w tym przypadku celu wprowadzenia postanowień określających posiłkowy charakter udzielonego poręczenia, a także art. 881 k.c. w zw. z art. 353 1 k.c. przez ich niezastosowanie i pominięcie modelu posiłkowości przyjętego przez strony w treści umowy poręczenia;

- art. 120 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna swój bieg od dnia, kiedy uprawniony wykonał czynności, od których zależy wymagalność roszczenia, a nie od najwcześniejszego możliwego terminu podjęcia takich czynności;

- art. 362 k.c. w zw. z art. 883 k.c. przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że pozwani nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę, do powstania której się przyczynili.

W konsekwencji, powód wniósł o zmianę wyroku w całości poprzez uwzględnienie powództwa Skarbu Państwa w całości oraz o zasądzenie od pozwanych zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna jedynie w części, w jakiej dotyczy nieumorzenia przez Sąd Okręgowy postępowania w związku z częściowym cofnięciem pozwu. W pozostałym zakresie jest bezzasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji szczegółowo opisane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje je za własne. Sąd Okręgowy dokonał również zasadniczo trafnej oceny prawnej dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia, chociaż część argumentacji prawnej Sądu I instancji wymaga uzupełnienia i uporządkowania.

Zasadny jest zarzut naruszenia art. 355 § 1 k.p.c. Powód pismem z dnia 22 lutego 2011 r. zmodyfikował powództwo, ograniczając dochodzone roszczenie w związku z uzyskaniem zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym co do kwoty 6.170.894,27 zł (k.2313-2314). Mimo braku wyraźnego wskazania przez powoda, tego rodzaju zmianę przedmiotową powództwa należy ocenić jako częściowe cofnięcie pozwu – w zakresie wskazanym na s. 2 tego pisma (k.2314). Powód jednak nie zrzekł się roszczenia, w zakresie w jakim cofnął pozew. Natomiast, pozwani w odpowiedzi na zmianę powództwa, w piśmie z dnia 8 marca 2011 r. „nie oponowali przeciwko modyfikacji powództwa” (k.2359). W ocenie Sądu Apelacyjnego, tego rodzaju stanowisko pozwanych powinno zostać zinterpretowane jako zezwolenie (zgoda) na cofnięcie pozwu bez zrzeczenia się roszczenia w rozumieniu art. 203 § 1 k.p.c. Doszło zatem do skutecznego cofnięcia pozwu w części określonej w piśmie powoda z dnia 22 lutego 2011 r. Nie umarzając postępowania w tym zakresie Sąd Okręgowy naruszył art. 355 § 1 k.p.c.

Z tego względu, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok częściowo w punkcie pierwszym, tj. w stosunku do: a) (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. w części dotyczącej kwoty 1.246.520,64 zł, b) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. w części dotyczącej kwoty 1.246.520,64 zł, c) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W. w części dotyczącej kwoty 2.431.332,35 zł, d) Bank (...) - Spółki Akcyjnej z (...) w W. w części dotyczącej kwoty 1.246.520,64 zł – i w tej części w oparciu art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 i 4 k.p.c. umorzył postępowanie w sprawie.

Rację ma oczywiście Sąd Okręgowy oddalając powództwo w części dotyczącej ustalenia, z uwagi na brak interesu prawnego (art. 189 k.p.c.). Bez wątpienia, skoro powód wystąpił z powództwem o zasądzenie to utracił interes prawny w ustaleniu, że umowa kredytu z dnia 4 marca 1997 r. wygasła w dniu 28 lutego 1998 r. oraz ustaleniu nieistnienia zobowiązania Skarbu Państwa wobec pozwanych z tytułu umowy poręczenia. Ustalenie tych kwestii determinuje bowiem zasadność sformułowanego powództwa o zasądzenie. Powództwo w tym zakresie stało się w momencie wystąpienia z żądaniem zasądzenia oczywiście bezzasadne w świetle treści art. 189 k.p.c.

Kluczowy element stanowiska powoda, na którym oparta jest zasadnicza konstrukcja powództwa, sprowadza się do twierdzenia, że umowa kredytu z dnia 4 marca 1997 r. wygasła w dniu 28 lutego 1998 r., a zatem Skarb Państwa nie mógł ponosić wobec pozwanych odpowiedzialności na podstawie umowy poręczenia z dnia 1 lipca 1997 r. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że teza ta nie znajduje oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.

Poza sporem jest, że spółka (...) uzgodniła z konsorcjum banków, iż umowa kredytu wygaśnie w przypadku niedostarczenia przez kredytobiorcę do banku wiodącego w terminie 5 miesięcy od dnia podpisania umowy dokumentów określonych w załączniku 3 do umowy (art. 32.2 umowy kredytu). Niesporne jest, że spółka (...) nie dostarczyła bankowi wiodącemu wszystkich wymaganych dokumentów w terminie. Nie oznacza to jednak, że umowa kredytu wygasła. Nie budzi bowiem wątpliwości, iż zgodnie z art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Po pierwsze, postanowienie art. 32.2 umowy nie może być interpretowane w oderwaniu od pozostałych postanowień umowy. W tym kontekście pozwani słusznie zwracają uwagę na brzmienie art. 6.2 umowy kredytowej, zgodnie z którym bank wiodący oceniał, czy złożone przez (...) dokumenty, wymienione w załączniku nr 3, mają poprawną treść pod względem formalnoprawnym i są zgodne ze stanem faktycznym. Zatem bank wiodący był uprawniony do oceny, czy dokumenty złożone przez (...) stanowią wystarczające wywiązanie się z obowiązków określonych umową. Uruchomienie kredytu świadczy jednoznacznie o tym, że przedłożone przez (...) dokumenty zostały uznane przez bank wiodący za wystarczające. Takie zachowanie banku wiodącego wskazuje na sposób interpretacji postanowienia art. 32.2 umowy, zakładający, że niezłożenie wszystkich dokumentów do dnia 28 lutego 1998 r. nie skutkowało wygaśnięciem umowy.

Po drugie, przy wykładni określonych postanowień umowy nie można abstrahować od tego, w jaki sposób strony umowy rozumiały dane postanowienie na etapie wykonywania umowy. Zarówno (...), jak i banki nie miały wątpliwości co do tego, że umowa kredytu nie wygasła w dniu 28 lutego 1998 r. Umowa była wykonywana przez obie strony i została wypowiedziana dopiero w dniu 31 maja 2001 r. Trudno o bardziej dobitne potwierdzenie tego, że strony umowy kredytu nie interpretowały postanowienia art. 32.2 umowy kredytu w taki sposób, jak to usiłuje przeforsować powód. W ocenie Sądu Apelacyjnego, próba narzucenia stronom umowy przez osobę trzecią określonej zobiektywizowanej interpretacji postanowienia umownego, stojącej w sprzeczności z rozumieniem tego postanowienia przez strony, nie może być skuteczna.

Po trzecie, strony umowy kredytu po dniu 28 lutego 1998 r. podpisały do tejże umowy w dniach 8 czerwca 1998 r. – 11 kwietnia 2001 r. 8 aneksów. W ten sposób również jednoznacznie została potwierdzona wola wykonywania umowy kredytu z dnia 4 marca 1997 r., a więc kontynuowania nawiązanego stosunku prawnego.

Po czwarte, przeciwko wskazywanej przez powoda interpretacji art. 32.2 przemawia sam charakter umowy kredytu. Zgodnie z art. 32 obowiązującej w chwili zawierania umowy ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze zm.) jeżeli istotne warunki umowy nie zostały dotrzymane przez kredytobiorcę, bank może wypowiedzieć przed terminem płatności określonym w umowie część lub całość udzielonego kredytu. Podobnie zgodnie z art. 75 ust. 1 p.b. w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w przypadku utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Zatem chybione jest stanowisko pozwanych, którzy wskazują, że w art. 32.2 został zastrzeżony warunek na korzyść banków. Zastrzeżenie takiego warunku byłoby bowiem całkowicie zbędne, skoro kredytodawca i tak mógł wypowiedzieć umowę kredytu w razie niedotrzymania warunków umowy kredytu przez kredytobiorcę. Nie sposób jednak nie zauważyć, że wprowadzenie do umowy postanowienia zakładającego niejako „automatyczne” rozwiązanie umowy w wypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu wprowadzałoby nadmierny stan niepewności prawnej między stronami. Na tle złożonych relacji między stronami umowy (tak jak w okolicznościach niniejszej sprawy) w wielu sytuacjach nie byłoby bowiem jasne, czy umowa jeszcze obowiązuje, czy też nie. Tego rodzaju postanowienie byłoby nadto sprzeczne z brzmieniem art. 32 Prawa bankowego z 1989 r., który przewiduje w takim wypadku zakończenie stosunku umownego za pomocą złożenia oświadczenia woli przez kredytodawcę o wypowiedzeniu umowy. Tym samym postanowienie umowy kredytowej przewidujące jej automatyczne wygaśnięcie w razie niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu jako sprzeczne z naturą umowy kredytu (art. 353 1 k.c.) oraz treścią art. 32 Prawa bankowego z 1989 r. byłoby nieważne.

Te argumenty przemawiają zatem za uznaniem, że wbrew twierdzeniom powoda umowa kredytu z dnia 4 marca 1997 r. nie wygasła z dniem 28 lutego 1998 r., o czym przede wszystkim jednoznacznie świadczy zachowanie stron tej umowy po tym dniu. Zachowanie to pozwala na taką interpretację postanowienia art. 32.2 umowy, zgodnie z którą bank wiodący był uprawniony do oceny tego, czy złożone przez (...) dokumenty są wystarczające do uruchomienia kredytu. Zatem niezłożenie przez (...) do dnia 28 lutego 1998 r. wszystkich wymienionych w załączniku nr 3 dokumentów nie mogło prowadzić do wygaśnięcia umowy kredytu. Dawało co najwyżej podstawę do wypowiedzenia tej umowy. Nie można więc zgodzić się z interpretacją postanowienia art. 32.2 umowy wskazywaną przez powoda, zakładającą automatyczne wygaśnięcie (rozwiązanie) umowy. W konsekwencji, wszelkie zarzuty apelacji zmierzające do zakwestionowania ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego na płaszczyźnie odnoszącej się do wygaśnięcia umowy oraz dokonanej na tym tle wykładni prawa są chybione.

Z tej perspektywy nie ma znaczenia, czy powód uznawał umowę kredytu z dnia 4 marca 1997 r. za istniejącą i wiążącą. Stanowisko powoda co do obowiązywania tej umowy, a więc brak sprzeciwu wobec zawierania aneksów, czy brak wypowiedzenia umowy poręczenia było dla obowiązywania umowy kredytu irrelewantne. Żadne bowiem stanowisko poręczyciela nie może wywrzeć wpływu na obowiązywanie umowy między osobami trzecimi, tj. wierzycielem a dłużnikiem. Zatem wywody Sądu Okręgowego na tej płaszczyźnie są zbędne, a zarzuty apelacji – bezprzedmiotowe.

Zgodnie z art. 876 § 1 k.c. przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Skoro więc umowa kredytu z dnia 4 marca 1997 r. nie wygasła po dniu 28 lutego 1998 r., to świadczenia pozwanych po tym dniu na rzecz spółki (...) miały oparcie w łączącej strony umowie. Z tego względu, powód zgodnie z treścią umowy poręczenia ponosił wobec pozwanych odpowiedzialność za powstałe zadłużenie (...). Bankowe tytuły egzekucyjne przeciwko Skarbowi Państwa zostały więc wystawione zgodnie z art. 96 p.b. i obejmowały istniejące wierzytelności pozwanych banków. Powodowi nie służy więc roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.).

Nie ma racji powód zarzucając, że Sąd Okręgowy pominął subsydiarny charakter poręczenia. Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z § 3 ust. 1 umowy poręczenia pozwani zobowiązali się podjąć działania zmierzające do odzyskania niespłaconego kredytu w pierwszej kolejności z zabezpieczeń określonych w załączniku nr 3 umowy kredytu. Dopiero w razie nieskuteczności takich działań banki były uprawnione do zwrócenia się o zaspokojenie roszczeń do powoda, z tym, że mogło to nastąpić w okresie obowiązywania poręczenia (§ 3 ust. 2 umowy poręczenia), a więc do dnia 30 kwietnia 2003 r. (§ 6 umowy poręczenia).

Słusznie Sąd Okręgowy przyjął, że pozwane banki dochowały tych postanowień umowy poręczenia, skoro wezwały powoda do zapłaty dopiero w dniu 28 marca 2003 r. w toku toczącego się przeciwko (...) postępowania egzekucyjnego, w ramach którego udało się wyegzekwować jedynie kwotę 14.872,60 zł. Trudno oczekiwać, aby pozwane banki nadal kontynuowały bezskuteczne postępowania egzekucyjne, doprowadzając w efekcie do wygaśnięcia poręczenia. Stanowisko powoda jest zresztą wewnętrznie sprzeczne, skoro twierdzi, że banki przedwcześnie zwróciły się o wykonanie umowy poręczenia, nie wykorzystując wszystkich możliwości zaspokojenia z majątku (...) (a więc roszczenie pozwanych nie było wymagalne), a z drugiej, że roszczenie pozwanych uległo przedawnieniu.

Niezasadny jest również podniesiony przez powoda zarzut przedawnienia roszczeń pozwanych objętych bankowymi tytułami egzekucyjnymi. W okolicznościach niniejszej sprawy należy rozróżnić dwa terminy przedawnienia – pierwszy dotyczący przedawnienia roszczenia kredytodawców (pozwanych), wynikających z umowy kredytu względem kredytobiorcy ( (...)) oraz drugi dotyczący przedawnienia wierzytelności kredytodawców względem powoda, wynikających z umowy poręczenia.

Dla rozpoczęcia biegu pierwszego z tych terminów decydujące znaczenie ma oczywiście wymagalność roszczenia banków wobec (...) w związku z wypowiedzeniem umowy kredytu. W tym zakresie nie ma sporu, że całość zadłużenia (...) stała się wymagalna z dniem 1 lipca 2001 r. Od tego dnia rozpoczął bieg trzyletni termin przedawnienia (art. 118 k.c.) roszczeń pozwanych banków wobec (...). Rzecz jednak w tym, że termin ten uległ przerwaniu na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. na skutek złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu z dnia 27 sierpnia 2001 r. nr (...) wystawionemu przez (...) Bank S.A. Następnie na podstawie tego tytułu w dniu 17 grudnia 2001 r. została wszczęta egzekucja przez Komornika Sądowego Rewiru (...)przy Sądzie Rejonowym w R. sygn. akt V Km 1756/01. Egzekucja ta toczyła się jeszcze w chwili wezwania Skarbu Państwa do zapłaty w dniu 28 marca 2003 r. Nie ulega zatem wątpliwości, że roszczenie pozwanych banków przeciwko (...) wynikające z umowy kredytu nie uległo przedawnieniu w dniu 1 grudnia 2004 r., tj. w dacie wystawienia przez pozwanych bankowych tytułów egzekucyjnych przeciwko powodowi, a także w dniu 18 stycznia 2005 r., kiedy banki złożyły w wniosek o nadanie ww. bankowym tytułom egzekucyjnym klauzul wykonalności przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra (...). Powód nie może zatem w ramach art. 883 § 1 k.c. skutecznie podnosić zarzutu przedawnienia roszczenia pozwanych banków wobec (...) wynikających z umowy kredytu.

Z drugiej strony, należy zgodzić się z Sądem Okręgowym, że wymagalność roszczeń pozwanych wobec powoda wynikających z umowy poręczenia nastąpiła dopiero po podjęciu czynności przewidzianych w § 3.1 i 2 umowy poręczenia, czyli 21 dni po doręczeniu powodowi zawiadomienia z dnia 28 marca 2003 r. Pozwani dochowali tego terminu. Wystąpienie w dniu 18 stycznia 2005 r. z wnioskami o nadanie klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym wystawionym przeciwko Skarbowi Państwa przerwało bieg terminu przedawnienia w relacji banki – powód.

Powód natomiast konstruuje zarzut przedawnienia nie odróżniając tych dwóch reżimów odpowiedzialności, wskazując jako początek biegu terminu przedawnienia wymagalność roszczenia banków wobec (...), a jako czynność przerywającą bieg tego terminu – złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym wystawionym przeciwko Skarbowi Państwa, co ma znaczenie jedynie dla przerwania biegu przedawnienia roszczeń banków wobec powoda wynikających z umowy poręczenia.

Całkowicie chybiony jest zarzut przyczynienia się banków do powstania szkody. Zgodnie bowiem z art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. „Przyczynić” się do powstania szkody może zatem wyłącznie poszkodowany, a nie inny podmiot. Powód nie wskazywał, że w okolicznościach niniejszej sprawy miało miejsce takie zdarzenie szkodzące, którego skutkiem byłoby powstanie uszczerbku majątkowego (szkody) po stronie banków. Odpowiedzialność (...) wobec banków nie miała charakteru odpowiedzialności odszkodowawczej, w szczególności z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.), ale była to odpowiedzialność wynikająca z łączącej strony umowy kredytu. W tym kontekście odwoływanie się przez powoda do przyczynienia się pozwanych do powstania szkody jest bezzasadne. Banki w relacji do (...) nie były bowiem poszkodowanymi.

Nie można również zgodzić się z tezą powoda, że pozwane banki mogą ponosić odpowiedzialność wobec Skarbu Państwa z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, czyli w oparciu o art. 471 k.c.

Przede wszystkim należy odrzucić tezę, że na tej płaszczyźnie źródłem odpowiedzialności pozwanych może być nienależyte wykonanie umowy kredytu (apelacja – k.3960-3961). Z całą pewnością, nawet gdyby przyjąć, że umowa ta została przez pozwanych wykonana nienależycie, to powód nie może powoływać jako źródła własnych roszczeń niewykonania umowy łączącej osoby trzecie. Odpowiedzialność kontraktowa ma zastosowanie jedynie w relacji między stronami umowy, ponieważ umowa stwarza wzajemne prawa i obowiązki wyłącznie między stronami tej umowy. Słusznie Sąd I instancji podniósł, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy tylko wówczas mogłoby być źródłem roszczeń osób trzecich (niebędących stronami umowy), w tym także powoda, gdyby można było takie zachowanie stron umowy zakwalifikować jako czyn niedozwolony (art. 415 k.c.).

Skarżący nie wykazał również, w jaki sposób nienależyte wykonanie umowy poręczenia mogłoby mieć wpływ na powstanie lub rozmiar szkody, ujmowanej jako konieczność wykonania zobowiązań z tytułu umowy poręczenia. Jedynym zarzutem apelacji w tym zakresie jest twierdzenie powoda o powstaniu szkody w związku z niewykorzystaniem przez banki wszystkich możliwości odzyskania środków od (...) przed skierowaniem roszczeń wobec Skarbu Państwa. W takim ujęciu powód nie poniósł szkody. Jeżeli bowiem istniał majątek (...), z którego pozwane banki mogłyby się zaspokoić, to nie wyłącza to przecież możliwości zaspokojenia się z tego majątku przez powoda w ramach art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Zobowiązanie powoda z tytułu poręczenia byłoby zatem większe, ale istniałaby również możliwość zaspokojenia się z majątku (...) w szerszym zakresie. Brak zatem byłoby uszczerbku majątkowego po stronie Skarbu Państwa. Szkoda powstałaby tylko wówczas, gdyby powód wykazał, że podjęcie działań egzekucyjnych wobec konkretnych składników majątku (...) przed dochodzeniem roszczeń wobec poręczyciela pozwoliłoby bankom odzyskać kwoty większe, niż te, które Skarb Państwa mógł uzyskać kierując egzekucję do majątku (...) później. Takich okoliczności jednak skarżący nie wykazał.

Sąd Apelacyjny podziela również argumentację Sądu Okręgowego co do braku podstaw do przypisania pozwanym popełnienia czynu niedozwolonego, a więc zawinionego bezprawnego zachowania wyrządzającego szkodę w majątku powoda (art. 415 k.c.). Nie ma zatem konieczności powtarzania argumentacji w tym zakresie.

Nietrafny jest na tym tle zarzut naruszenia art. 11 k.p.c. Sąd I instancji wyraźnie wskazał, że ustalenia sądu karnego nie są wiążące, co nie wyklucza przecież wykorzystania zgromadzonego w sprawie karnej materiału, jako elementu argumentacji przy dokonywaniu oceny przeprowadzonych w niniejszej sprawie dowodów.

Z tych wszystkich przyczyn zaskarżony wyrok, wbrew zarzutom apelacji odpowiada prawu.

Dlatego też, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że w oparciu o art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. ustalił, iż Skarb Państwa – Minister (...) ponosi koszty procesu w całości, pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu w Sądzie Okręgowym w W. oraz na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda w pozostałej części, jako bezzasadną.

Wymaga wyjaśnienia, że Sąd I instancji w punkcie drugim wyroku zastosował konstrukcję nieznaną przepisom k.p.c., tj. „przeniesienie szczegółowego rozliczenia kosztów procesu do rozpoznania na posiedzenie niejawne”. W tym zakresie rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego wymagało korekty przez sąd odwoławczy.

Nadto, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) zasądził od Skarbu Państwa – Ministra (...) na rzecz pozwanych banków kwoty po 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.