Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 czerwca 2017 roku

Sąd Rejonowy w Radomsku, I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2017 roku w Radomsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. S.

przeciwko V. L. Towarzystwu (...) w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego V. L. Towarzystwa (...) w W. na rzecz J. S. kwotę 7.736,88 złotych (siedem tysięcy siedemset trzydzieści sześć złotych i 88/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 czerwca 2016 roku
do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego V. L. Towarzystwa (...) w W. na rzecz J. S. kwotę 2.717,00 złotych (dwa tysiące siedemset siedemnaście złotych i 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 934/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 13 lipca 2016 roku powód J. S. wnosił o zasądzenie
od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. (obecnie V. L. Towarzystwo (...) w W.) kwoty 7.736,88 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia
30 czerwca 2016 roku do dnia zapłaty oraz kosztami procesu (pozew k.2-6).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 9 września 2016 roku
w sprawie I Nc 1734/16 uwzględniono żądanie pozwu w całości (nakaz zapłaty k.43).

W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty z dnia 3 października 2016 roku pozwany wniósł oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu (sprzeciw k.46-63).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 22 kwietnia 2011 roku pomiędzy J. S. a (...) Spółką Akcyjną w W. (obecnie V. L. Towarzystwo (...) w W.) zawarta została umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną M. (...).

Umowa została zawarta na okres 30 lat, koniec okresu ubezpieczenia został określony na dzień 21 kwietnia 2041 roku. Składka regularna została określona na kwotę 3.000 złotych
i miała być opłacana corocznie.

Zgodnie z treścią polisy stanowiącej integralną część umowy prawa i obowiązki wynikające z umowy były określone w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia
oraz Regulaminie Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych.

Zgodnie z Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia przedmiotem umowy łączącej strony było życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w okresie, na jaki umowa została zawarta. Celem umowy nie była realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym.

Zakres ubezpieczenia obejmował następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia oraz śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia.

W przypadku zajścia zdarzeń innych niż powyższe lub odstąpienia
przez ubezpieczającego od umowy, ubezpieczyciel był zobowiązany do wypłaty ubezpieczającemu świadczenia wykupu określonego szczegółowo w §23 umowy.

Z tytułu zawarcia i wykonywania umowy ubezpieczyciel zgodnie z treścią OWU
(§24) pobierał następujące opłaty: opłatę wstępną, opłatę za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną, opłatę za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, opłatę za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę operacyjną, inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi określone w szczegółowych regulaminach. Kwota wypłaty świadczenia wykupu w szóstym roku ubezpieczenia wynosiła 44%.

Umowa łącząca strony została rozwiązania ze skutkiem na dzień 24 maja 2016 roku. Do tego czasu ubezpieczający uiścił składki w łącznej wysokości 15.600,00 złotych. Wartość części bazowej rachunku wyniosła 13.815,86 złotych, opłata likwidacyjna została ustalona
w wysokości 7.736,88 złotych, w konsekwencji powód z tytułu świadczenia wykupu otrzymał środki pieniężne w wysokości 6.078,98 złotych (okoliczności bezsporne).

Do zawarcia umowy ubezpieczenia z powodem doszło za pośrednictwem agenta ubezpieczeniowego M. K., z którą nawiązywał on kontakt telefoniczny
i umówił się na bezpośrednie spotkanie celem zaprezentowania mu korzyści możliwych
do osiągnięcia w wyniku inwestycji środków pieniężnych w ramach umowy. Powód podczas 30 – minutowego spotkania był jedynie ogólnikowo informowany o opłatach pobieranych przez ubezpieczyciela z wpłacanych przez ubezpieczonego środków, generalnie skupiono się na przedstawieniu pozytywnych stron umowy. Powód nie miał wpływu na kształtowanie treści umowy, podpisał gotowy formularz wypełniony za niego przez agenta, nie miał również możliwości zapoznania się podczas krótkiego spotkania ze szczegółowymi zapisami regulaminu i ogólnych warunków umowy (zeznania powoda k.102-103 w związku z k.147).

Z tytułu zawarcia umowy z powodem i jej dalszej obsługi pozwane towarzystwo ubezpieczeń wypłaciło pośrednikowi prowizje w łącznej wysokości 4.471,80 złotych. Ponadto pozwany pobierał ze środków wpłacanych przez powoda również i dalsze kwoty pokrywające: koszty wynagrodzeń wraz z narzutami pracowników zajmujących się akwizycją, koszty badań lekarskich, koszty atestów i ekspertyz przy ocenie ryzyka ubezpieczeniowego, koszty wystawienia polis, koszty włączenia umowy ubezpieczenia
do portfela ubezpieczeń, koszty włączenia umowy reasekuracji do portfela reasekuracji, prowizje i udziały w zyskach cedentów. Poza tym ubezpieczyciel z wpłacanych środków pokrywał: koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych, koszty ogólne związane z badaniem wniosków i wystawianiem polis, koszty administracyjne, czyli koszty wynagrodzeń pracowników zajmujących się obsługą ubezpieczeń, infolinii oraz związane
z zarządzaniem aktywami funduszy czy utrzymaniem systemów administrujących polisami. Koszty te ustalane są poprzez zsumowanie kosztów poniesionych przez ubezpieczyciela
w danym roku i podzielenie uzyskanej kwoty przez liczbę umów nowo zawartych.
W przypadku umowy zawartej z powodem pozostałe koszty akwizycji wyniosły:
1.764,60 złotych, koszty administracyjne związane z wykonywaniem umowy:
1.575,18 złotych, wreszcie pozostałe koszty techniczne: 22,35 złotych (okoliczności bezsporne).

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy dokonał na podstawie złożonych
do sprawy dokumentów, których prawdziwości nie kwestionowała żadna ze stron niniejszego postępowania, a w odniesieniu do których także Sąd nie znalazł podstaw, aby odmówić
im przymiotu wiarygodności. Sąd oparł się także na zeznaniach powoda, treść których
nie była podważana, stąd należy je uznać w całości za wiarygodne. Podkreślenia wymaga,
iż powód zeznawał w sposób rzetelny i uporządkowany, a podnoszone przez niego twierdzenia brzmiały logicznie i znajdowały potwierdzenie w dowodach z dokumentów.
Sąd oddalił wreszcie wniosek strony pozwanej o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego aktuariusza uznając go za nieprzydatny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy
w kontekście znajdujących zastosowanie norm prawa materialnego. Natomiast co do dowodu z zeznań zawnioskowanego przez pozwanego świadka, termin na jego przeprowadzenie wyznaczony (wobec zaistniałych przeszkód związanych z brakiem wiarygodnej informacji
co do aktualnego miejsca zamieszkania) postanowieniem z dnia 5 maja 2017 roku upłynął wraz z terminem ostatniej rozprawy.

W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy zważył, że w niniejszej sprawie bezsporne było zawarcie przez strony umowy o treści określonej w dołączonych do pozwu Ogólnych Warunkach Ubezpieczeń oraz wypowiedzeniem przez powoda umowy, w związku
z czym doszło do przedterminowego rozwiązania umowy zawartej pierwotnie na 30 lat. Kwestią pomiędzy stronami sporną, a dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy kluczową, było
to czy postanowienia umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy powodem a pozwanym
w takim zakresie w jakim uprawniały ubezpieczyciela do zatrzymania części środków powoda zgromadzonych na jego rachunku, a których zwrotu w niniejszej sprawie powód się domagał, stanowią niedozwolone klauzule umowne.

Umowa zawarta przez strony odpowiadała w swej konstrukcji wymienionej w dziale
I. załącznika do obowiązującej na moment jej zawarcia ustawy z dnia 22 maja 2003 roku
o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U.2015.1206 j.t. z dnia 2015.08.20) umowie ubezpieczenia na życie związanej z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Według
§3 OWU przedmiotem umowy było życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w okresie na jaki umowa została zawarta. Zaznaczono jednocześnie, że celem umowy nie jest realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym. Zakres ubezpieczenia obejmował jako zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia oraz śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia (§3 ust. 2 OWU). Nakreślony w tym miejscu szczególny typ stosunku zobowiązaniowego łączący cechy umowy ubezpieczenia na życie z umową o charakterze inwestycyjnym - składki ubezpieczających przeznaczane są bowiem na nabycie jednostek uczestnictwa
w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, którego środki przeznaczane są właśnie
na inwestycje - łączy wysokość wypłacanych przez ubezpieczyciela świadczeń z wynikami inwestycyjnymi osiąganymi przez fundusz kapitałowy. Stąd też wynika zazwyczaj wyższa
niż w przypadku typowej umowy ubezpieczenia na życie wysokość składki - składka jest bowiem przeznaczana na inwestycje, a nie na pokrycie kosztów bieżącej działalności ubezpieczyciela. Różnica polega też na możliwości wycofania środków zgromadzonych
w ramach ubezpieczenia związanego z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
- w przeciwieństwie do klasycznych umów ubezpieczenia, gdzie składki wpłacane
przez ubezpieczającego mają charakter bezzwrotny (por. M. S., Ubezpieczenie
na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, LEX 2011). Wedle §4 ust. 3 OWU
w przypadku zdarzeń w tym dokumencie określonych, innych niż zdarzenia ubezpieczeniowe lub odstąpienie ubezpieczającego od umowy w terminie 30 dni od daty doręczenia polisy, ubezpieczyciel zobowiązywał się wypłacić ubezpieczającemu świadczenie wykupu
w wysokości kwoty nie wyższej niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku, powiększonej o określony procent wartości części bazowej rachunku, wskazany w ust. 15. Załącznika nr 1 do OWU. Jako że do rozwiązania umowy ubezpieczenia pomiędzy stronami postępowania doszło na skutek wypowiedzenia jej przez powoda, szczególne znaczenie
ma analiza §10 ust. 2 OWU, wedle którego w przypadku rozwiązania umowy
przez ubezpieczającego, ubezpieczyciel zobowiązany jest do dokonania wypłaty kwoty
w wysokości świadczenia wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty świadczenia wykupu określonymi w §23 OWU. Zgodnie wreszcie z §23 ust. 5 i 6 OWU wysokość świadczenia wykupu na dany dzień jest równa wartości części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku wskazanego w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU. Wysokość procentu o jakim mowa miała być ustalana na podstawie okresu ubezpieczenia dla danej umowy aktualnego na dzień jej zawarcia oraz roku oznaczającego w okresie bazowym
oraz po jego upływie, jeśli nie zostały opłacone składki regularne należne za okres bazowy (co do zasady okres pierwszych siedmiu lat polisy - §2 ust. 1 pkt 12 OWU), a w razie gdy
nie nastąpiło zawieszenie opłacania składki regularnej (w niniejszej sprawie nie dowodzono, by do takiego zawieszenia doszło) - liczbę lat polisy, za które w pełni zostały zapłacone wszystkie składki regularne powiększoną o 1, jednak nie wyższą niż rok polisy, w którym dokonywana jest całkowita lub częściowa wypłata świadczenia wykupu. W ust. 15 załącznika Nr 1 do OWU określono procent wartości części bazowej rachunku w zależności od tego
na jak długi okres została zawarta umowa ubezpieczenia. W przypadku okresu ubezpieczenia wynoszącego 30 lat, w pierwszym i drugim roku chodziło o 2%, w trzecim 20%, w czwartym 30%, w piątym 40%, w szóstym 44%, w siódmym 45%, w ósmym 47%, w dziewiątym
48%, w dziesiątym 50%, w jedenastym 52%, w dwunastym 53%, w trzynastym 55%,
w czternastym 57%, w piętnastym 59%, w szesnastym 61%, w siedemnastym 63%,
w osiemnastym 65%, w dziewiętnastym 67%, w dwudziestym 69%, w dwudziestym pierwszym 72%, w dwudziestym drugim 74%, w dwudziestym trzecim 77%, w dwudziestym czwartym 79%, w dwudziestym piątym 82%, w dwudziestym szóstym 84%, w dwudziestym siódmym 87%, w dwudziestym ósmym 90%, w dwudziestym dziewiątym 93%,
w trzydziestym 96%, Równocześnie w §10 ust. 4 OWU przewidziano, że w razie przedterminowego rozwiązania umowy na skutek wypowiedzenia jej przez ubezpieczającego wypłacana wysokość świadczenia wykupu w zakresie wartości części bazowej rachunku uwzględnia jej pomniejszenie o koszty poniesione przez ubezpieczyciela związane
z dystrybucją i zawarciem umowy oraz o koszty związane z prowadzoną
przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat określonych w §24 ust. 1 OWU, jakie byłyby pobierane przez ubezpieczyciela w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta. Zarazem jednak dodano, że wypłacając świadczenie wykupu ubezpieczyciel
nie nalicza ani nie potrąca z wypłacanego świadczenia jakiejkolwiek kary umownej
lub odstępnego w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, związanych z przedterminowym rozwiązaniem umowy.

Ogół powołanych zapisów umownych stał się dla pozwanego podstawą
dla niewypłacenia powodowi - wskutek wypowiedzenia przez niego umowy - wartości jednostek funduszów nabytych za dotychczas opłacone przez niego składki w pełnym zakresie. Ze względu na wyżej zarysowaną kwestię sporną pomiędzy stronami należało rozważyć, czy zakwestionowane zapisy stanowią niedozwolone klauzule umowne.

Zagadnienie to reguluje w pierwszej kolejności art. 385§1 kc, zgodnie z którym to przepisem postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne).
Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę
lub wynagrodzenie jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z §1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta
(§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§4). Na podstawie art. 385 ² kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. By określone postanowienie umowy mogło zostać uznane za niedozwolone postanowienie umowne, spełnione muszą zostać cztery warunki: 1) umowa musi być zawarta z konsumentem, 2) postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie, 3) postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, 4) postanowienie sformułowane w sposób jednoznaczny nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Okoliczność zawarcia przez pozwanego umowy ubezpieczenia z powodem jako konsumentem nie była w toku postępowania kwestionowana, a Sąd nie poczynił też ustaleń odmiennych. Wobec drugiej z przesłanek uznania za niedozwolone postanowienia umownego, a więc braku jego indywidualnego uzgodnienia, należało zważyć w pierwszej kolejności na wynikającą z art. 385 ¹§4 kc zasadę, wedle której ciężar dowodu,
że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym kto się na to powołuje. W przedmiotowej sprawie strona pozwana nie próbowała nawet wykazywać,
że postanowienia OWU dotyczące zasad wypłaty i ustalania wysokości świadczeń
na wypadek wcześniejszego niż przewidziany terminu rozwiązania umowy zostały
z powodem uzgodnione indywidualnie. W sprzeciwie od nakazu zapłaty wskazuje się oczywiście na teoretyczną możliwość wprowadzania zmian do umowy, jednakże wobec złożoności i wielości jej zapisów, nie sposób wymagać od przeciętnego konsumenta,
by był w stanie przy zawieraniu umowy (której to czynności – jak wskazuje doświadczenie życiowe – nie poświęca się zbyt dużo czasu i to najczęściej z przyczyn nieleżących po stronie klienta, a ponaglającego agenta ubezpieczeniowego) jakiekolwiek jej zmiany zaproponować. Sporne pomiędzy stronami zapisy należy więc uznać za nieuzgodnione z powodem indywidualnie, bowiem stanowiły one wzorzec umowy zaproponowany konsumentowi
przez przedsiębiorcę prowadzącego profesjonalną działalność w zakresie ubezpieczeń. Chodzi tutaj bowiem o takie postanowienia umowne, które zostają wprowadzone do treści stosunku prawnego przez jedną z jego stron (zwykle tę silniejszą - w tym przypadku ubezpieczyciela) jeszcze przed zawarciem konkretnej umowy. Opracowywane w taki sposób postanowienia umów nie mogą być w tym stanie rzeczy, a biorąc pod uwagę ich specyfikę, przez drugą stronę zmieniane. Z samej nazwy „Ogólne Warunki Ubezpieczenia” wynika też, że zapisy
w takim dokumencie się znajdujące stosowane są masowo w większej ilości umów i w takim też celu zostały stworzone. Spełniona została również kolejna z przesłanek uznania postanowienia umownego za niedozwolone, bowiem w ocenie Sądu orzekającego
w niniejszej sprawie nie może zostać uznane za główne świadczenie ubezpieczyciela
w postaci świadczenia wykupu, o którym mowa w §10 ust. 2, a obliczane zgodnie
z §23 OWU. Przez główne świadczenia stron należy rozumieć elementy umowy decydujące
o jej charakterze, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia, stanowiące essentialia negotii danej umowy (art. 385 ¹§1 kc wskazuje przykładowo, że może tu chodzić
o cenę lub wynagrodzenie). Brzmienie powołanego przepisu nie pozwala na szeroką interpretację sformułowania „postanowień określających główne świadczenia stron”, dlatego też koniecznym jest, by wyrażenie to rozmieć wąsko jako obejmujące swym zakresem tylko te zapisy, które wprost odnoszą się do obowiązku głównego, podstawowego, realizowanego w ramach umowy. Wszelkie wątpliwości należy przy tym rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 roku, sygn. akt III CZP 62/07). Za główne świadczenia stron umowy ubezpieczenia, nawet jeśli jest to ten szczególny typ umowy ubezpieczenia związanej z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, uznać należy nadal: po stronie ubezpieczyciela - świadczenie usług ubezpieczeniowych na rzecz konsumentów, po stronie ubezpieczającego zaś - zapłatę składek ubezpieczeniowych. Nawet jednak gdyby uznać inaczej, to przypomnienia wymaga w tym miejscu, że stosownie do art. 385 ¹§1 kc warunkiem uznania postanowień umowy zawieranej
z konsumentem za regulujące główne świadczenia stron jest to, by były one sformułowane
w sposób jednoznaczny, a więc pozwalający konsumentowi na prostą ocenę wysokości świadczenia drugiej strony lub świadczenia własnego (tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu w/w uchwały). Za jednoznaczne nie sposób uznać postanowień OWU stosowanych
przez pozwanego, a regulujących zasady wypłaty i ustalania wysokości świadczenia wykupu w sytuacji rozwiązania umowy na skutek wypowiedzenia jej przez ubezpieczającego. Ponownie zacytować można tutaj §10 ust. 2 OWU, wedle którego w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 2) - 3), Ubezpieczyciel dokona wypłaty kwoty w wysokości Świadczenia wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty Świadczenia Wykupu określonymi w §23. Odsyła się zatem w tym miejscu, w pierwszej kolejności, do pkt. 2 ust. 1 §10 OWU, zgodnie z którym umowa ulega rozwiązaniu wskutek oświadczenia ubezpieczającego. W dalszej zaś kolejności do w/w §23 OWU. Stosownie do §23 ust. 5 OWU wysokość Świadczenia Wykupu na dany dzień jest równa Wartości Części W. Rachunku oraz określonego procentu Wartości Części Bazowej Rachunku, wskazanego w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU. Wartość Części Bazowej Rachunku została zdefiniowana jako stanowiąca Część Bazową Rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na Rachunku Jednostek Funduszy, obliczona jako liczba Jednostek Funduszy pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, powiększona
o wartość gotówki, a Wartość Części W. Rachunku jako stanowiąca Część W. Rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na Rachunku Jednostek Funduszy, obliczona jako liczba Jednostek Funduszy pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, powiększona o wartość gotówki. Ubezpieczyciel odwoływał się zatem w ten sposób do dalszych jeszcze pojęć wprowadzając ich szczególne rozumienie na gruncie OWU, zmuszając tym samym konsumenta do każdorazowego odwoływania się do słowniczka
pojęć, w sytuacji przyswajania poszczególnych a skomplikowanych zapisów umowy. Wbrew stanowisku prezentowanemu przez stronę pozwaną za niezrozumiałą dla przeciętnego konsumenta należy uznać także treść tabeli w ust. 15 załącznika nr 1 do OWU wskazującą
na określony procent Części Bazowej Rachunku wypłacany Ubezpieczającemu, w przypadku odpisania Jednostek Funduszy z Części Bazowej Rachunku w związku z całkowitą
lub częściową wypłatą Świadczenia Wykupu. W świetle powyższego tym bardziej nie da się obronić tezy, by świadczenie wykupu stanowiło po stronie ubezpieczyciela świadczenie główne. Zapisy OWU dotyczące zasad wypłaty i ustalania wysokości tego świadczenia są trudne do zrozumienia dla przeciętnego konsumenta, wymagające od niego sprawnego poruszania się w specyficznej terminologii stosowanej przez ubezpieczyciela. Pozwany stosuje w ramach OWU metodę definiowania pojęć za pomocą dalszych pojęć, często niejasnych i niezrozumiałych. Ponadto zapisy dotyczące zasad ustalania wysokości świadczenia wykupu rozrzucone są w rozmaitych fragmentach rozbudowanych OWU, zamiast dla uzyskania w tym zakresie klarowności pozostawać zgrupowane w jednym miejscu. W takiej sytuacji znajdujące się w OWU zapisy dotyczące świadczenia wykupu uznać należy za regulujące świadczenie poboczne, nienależące do essentialia negotii tego typu umowy. Rozważając kwestię tego czy postanowienia OWU, które dla strony pozwanej stanowiły podstawę odmowy wypłaty powodowi świadczenia wykupu w pełnym zakresie kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy można się odnieść do orzeczeń Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów wydawanych w sprawach o uznanie za niedozwolone postanowień wzorców umownych stosowanych przez innego ubezpieczyciela oferującego konsumentom zawieranie umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. I tak, zgodnie
z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z dnia 26 czerwca 2012 roku, sygn. akt VI ACa 87/12, oddalającym apelację pozwanego wpisano z dniem 16 października 2012 r. pod nr (...) do rejestru klauzul niedozwolonych postanowienie stosowane przez (...) Spółkę Akcyjną
w W. o treści: „Opłata likwidacyjna jest pobierana w wysokości wskazanej w tabeli poniższej: Rok P., w którym jest pobierana opłata likwidacyjna od środków wypłacanych z Subkonta Składek” (od 1. do 10.) „Wysokość opłaty likwidacyjnej stanowiąca procent środków wypłacanych z Subkonta Składek” (oznaczenie procentowe) „1 - 99%,
2 - 99%, 3 - 80%, 4 - 70%, 5 - 60%, 6 - 50%, 7 - 40%, 8 - 30%, 9 - 20%, 10 - 10%”.
Z kolei zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów z dnia 4 kwietnia 2013 roku, sygn. akt VI ACa 1324/12, oddalającym apelację pozwanego wpisano z dniem 14 maja 2013 roku pod nr (...) do rejestru klauzul niedozwolonych postanowienie stosowane przez (...) Spółkę Akcyjną w W. o treści: „Opłata likwidacyjna pobierana z Subkonta Składek regularnych, poprzez umorzenie Jednostek Uczestnictwa, przed Całkowitą Wypłatą, w razie wygaśnięcia Umowy (...) (...) oraz tej części Częściowej Wypłaty z Subkonta Składek Regularnych, która powoduje, że Wartość Subkonta Składek Regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej Statusowi Polisy Opłaconej przed wskazaną poniżej Rocznicą Polisy, w następującej wysokości: - do dnia poprzedzającego 1. Rocznicę Polisy
-100,0%, - od 2. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 3. Rocznicę Polisy - 80,0%,
- od 3. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 4. Rocznicę Polisy -70,0%, - od 4. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 5. Rocznicę Polisy - 60,0%, - od 5. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 6. Rocznicę Polisy - 50,0%, - od 6. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 7. Rocznicę Polisy - 40,0%, - od 7. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 8. Rocznicę Polisy - 30,0%, - od 8. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 9. Rocznicę Polisy - 20,0%, - od 9. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 10. Rocznicę Polisy -10,0%, - od 10. Rocznicy Polisy - 0%.”. Oczywiście cytowane wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zabraniały stosować takich klauzul wyłącznie wskazanemu w nich ubezpieczycielowi, jednakże w niniejszej sprawie orzeczenia te stanowiły istotną wskazówkę dla oceny abuzywności postanowień OWU stosowanych przez pozwanego. Łatwo bowiem zauważyć, że zacytowane klauzule uprawniały ubezpieczyciela, tak samo jak w niniejszej sprawie, do zachowania niemalże
całej sumy zgromadzonej na rachunku ubezpieczającego w przypadku, gdy dochodziło
do wcześniejszego niż przewidywane rozwiązania umowy. Warto zwrócić w tym miejscu uwagę, że świadczenie ustalone przez pozwanego, a należne powodowi wynosiło
6.078,98 złotych, tak więc powód został w przeważającej części pozbawiony środków
jakie po zainwestowaniu składek przez niego wpłaconych pozostały na rachunku. Wynika
z tego, że w tym zakresie skutki stosowania przez pozwanego zakwestionowanych postanowień OWU były równie daleko idące jak te, jakie następowały w wyniku stosowania przez (...) zapisów o opłacie likwidacyjnej, a które to zapisy Sąd Ochrony Konkurencji
i Konsumentów uznał za niedozwolone w stosunkach z konsumentami. Co się tyczy kwestii dobrych obyczajów, to w przypadku czynności podejmowanych przez przedsiębiorców
w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, należy się odnieść również do powszechnie przyjmowanych wartości etycznych, wspólnych dla wszelkich sfer aktywności zarobkowej człowieka. Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą przykładowo takie działania,
które zmierzają do wykorzystania przez przedsiębiorcę jako profesjonalnego uczestnika obrotu, braku kompetencji konsumenta niemającego specjalistycznej wiedzy w danej dziedzinie np. finansów czy działalności ubezpieczeniowej. Interesami konsumenta zasługującymi na ochronę są oczywiście również jego interesy majątkowe. Ustawodawca wymaga przy tym, by naruszenie interesów konsumenta w wyniku zastosowania danego postanowienia umownego było naruszeniem rażącym, a więc naruszało te interesy w sposób wyjątkowy, znacznie odbiegający od przyjętych w społeczeństwie ocen etycznych. Oczywistym kryterium oceny może być w przypadku interesów majątkowych konsumenta wysokość poniesionej przez niego straty wyrażonej najczęściej w sposób arytmetyczny
jako określona kwota pieniężna. Trzeba tutaj wrócić do wskazywanych już różnic
pomiędzy tradycyjną umową ubezpieczenia, a taką umową z jaką ma się do czynienia
w niniejszej sprawie, a więc umową ubezpieczenia powiązaną z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Tylko w przypadku tej pierwszej umowy składki wpłacane
przez ubezpieczającego z samej istoty umowy mają charakter bezzwrotny, przy tym wysokość świadczenia na wypadek nastąpienia zdarzenia objętego ochroną ubezpieczeniową jest z góry określona. W przypadku zaś drugiego z typów umów ubezpieczającemu przyznaje się uprawnienie do wycofania przynajmniej części składek - są to bowiem środki przeznaczone na inwestycje, a wysokość wypłaconego świadczenia ubezpieczeniowego uzależniona jest od skuteczności dokonywanych inwestycji - zysk z zainwestowanej składki automatycznie zwiększać ma wysokość wypłaconego świadczenia. W wyniku naliczenia przez pozwanego w istocie opłaty likwidacyjnej w niniejszej sprawie doszło do przejęcia przez pozwane Towarzystwo znaczącej części środków jakie pozostały na dzień rozwiązania umowy na rachunku ubezpieczającego. Takie rozwiązanie w sposób niedopuszczalny
w relacji przedsiębiorca - konsument kształtuje prawa i obowiązki stron umowy zaburzając pożądaną równowagę tego stosunku. Nie były przekonujące próby wykazania przez stronę pozwaną, że w przypadku gdyby umowa ubezpieczenia nie została rozwiązana przed czasem koszty poniesione przez ubezpieczyciela, a pokryte ze środków znajdujących się na rachunku pozwanego zostałyby rozłożone w czasie i pokryte proporcjonalnie ze środków pochodzących z przyszłych składek wpłaconych przez ubezpieczającego. Opłaty, o jakich mowa w §24 OWU to: opłata wstępna (określony procent wartości każdej należnej w pierwszym roku polisy składki regularnej oraz każdej zapłaconej z tytułu umowy składki dodatkowej; zgodnie z załącznikiem do OWU opłata od składki regularnej wynosiła 0%, a od składki dodatkowej - 2%), opłata za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej (w wysokości 2,00 złotych miesięcznie w okresie udzielania takiej ochrony czyli od dnia doręczenia wniosku o zawarcie umowy do siedziby ubezpieczyciela, nie dłużej niż przez 60 dni), opłata za ryzyko (pobierana miesięcznie z góry przez cały czas trwania umowy, a obliczana jako iloczyn tzw. podstawy naliczenia opłaty i 1/12 stawki podanej w tabeli określonej w ust. 13. załącznika nr 1
do OWU, której wysokość miała się zmieniać stosownie do wieku ubezpieczonego),
opłata administracyjna (pobierana co miesiąc - do 31 grudnia 2011 roku miała wynosić
10,48 złotych), opłata za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy (określona procentowo i pobierana miesięcznie z góry ustalana z uwzględnieniem wysokości środków zapisanych na rachunku ubezpieczonego i stawek określonych w załączniku do OWU), opłata za zarządzanie aktywami portfeli modelowych (określona procentowo i pobierana miesięcznie z góry), opłata operacyjna (pobierana za czynności szczegółowo wymienione w §24 ust. 11 OWU) oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, określone w szczegółowych regulaminach. Abstrahując już od niekiedy niejasnego opisania sposobu ustalania wysokości danej opłaty, zwrócić należy uwagę na zastrzeżenie wskazane w ust. 15 §24 OWU, zgodnie
z którym wszystkie wymienione opłaty służą pokryciu kosztów związanych z obsługą
i administrowaniem umową, kosztów jej dystrybucji, jak również innych kosztów związanych z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą. Nie wyjaśniają jednak OWU tego czym są koszty dystrybucji umowy, ani w jaki sposób ustalana jest wysokość kosztów związanych z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, a przecież są
to z punktu widzenia konsumenta wiadomości o charakterze kluczowym, od których
w zwykłych warunkach uzależniałby on zawarcie umowy ubezpieczenia. Zapisy OWU uniemożliwiały natomiast przeciętnemu konsumentowi ustalenie rzeczywistej wysokości kosztów jakie będą pokrywane z wpłacanych przez niego składek. W istocie koszty jakie obciążały ubezpieczającego z tytułu umowy zawartej z pozwanym zostały w sposób zawoalowany ustalone ryczałtowo, w oderwaniu od rzeczywistych kosztów ponoszonych
w związku z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej jako procent wartości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego. Ponadto w ocenie Sądu podawane
przez pozwanego koszty wykazywane fakturami i innymi dokumentami stwierdzającymi wysokość prowizji dla pośrednika ubezpieczeniowego są zwyczajnymi wydatkami ponoszonymi w związku z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej w zakresie ubezpieczeń związanych z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, którymi w braku wyraźnej ku temu podstawy wynikającej z treści stosunku umownego nawiązanego
przez strony ubezpieczający nie może zostać obciążony. Mylące dla powoda - konsumenta musiało być to, że w §24 ust. 1 OWU o opłatach pobieranych przez ubezpieczyciela z tytułu zawarcia i wykonywania umowy pisze się tak, jak gdyby katalog tam się znajdujący
był zamknięty. Strona pozwana przy tym sama w sprzeciwie od nakazu zapłaty wskazuje,
że prowizja agenta ubezpieczeniowego jest najważniejszą pozycją po stronie kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia. W tym kontekście należałoby wymagać od pozwanego, aby w OWU prezentowanych konsumentom informował ich w sposób wyraźny o tych kosztach, przerzucanych przecież ostatecznie
na klienta. Powód tymczasem nie tylko nie został poinformowany o wysokości prowizji należnej pośrednikowi, ale też na jej wysokość nie mógł mieć jakiegokolwiek wpływu. Wbrew temu co twierdzi, strona pozwana zmierza w rzeczywistości do przerzucenia całego ryzyka związanego z zawartą umową ubezpieczenia na ubezpieczającego. Okoliczności wypłaty przez stronę pozwaną na rzecz pośrednika prowizji w określonych wysokościach zostały uprawdopodobnione dołączonymi do akt niniejszego postępowania dokumentami - przy czym z uwagi na wyżej poczynione rozważania, nie miały one w sprawie znaczenia.

Reasumując Sąd w składzie niniejszym uznał, że stosowane przez stronę pozwaną postanowienia umowne dotyczące ustalania wysokości świadczenia wykupu należnego ubezpieczającemu w razie wcześniejszego niż przewidywany terminu rozwiązania umowy stanowiły na gruncie niniejszej sprawy niedozwolone postanowienia umowne i jako takie
nie mogły być wiążące dla powoda. Ocena taka uwzględnia także wprowadzone
przez art. 385 ² kc kryterium okoliczności zawarcia umowy, które w niniejszej sprawie
(niedostateczne poinformowanie o obciążających powoda rzeczywistych kosztach związanych z jej zawarciem) nie uwzględniały interesów konsumenta. Wobec tego ubezpieczyciel bezpodstawnie pozbawił powoda środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego w kwocie 7.736,88 złotych, dlatego też taka właśnie kwota została
od pozwanego na rzecz powoda zasądzona, wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 30 czerwca 2016 roku, a więc daty wymagalności wynikającej z wystosowanego do strony pozwanej wezwania do zapłaty. Przy czym zgodzić się należy z powodem, iż skoro na etapie przedsądowym strona pozwana nie kwestionowała skuteczności czynności podejmowanych przez pełnomocnika powoda, wdając się z tymże pełnomocnikiem w stosowną polemikę,
nie ma podstaw do kwestionowania tych czynności, od których zależy roszczenie odsetkowe, na obecnym etapie postępowania.

Na marginesie wskazać należy, iż wyrokiem z dnia 18 listopada 2013 roku,
sygn. akt XVII AmC 12373/12, Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji
i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w umowach
z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści takiej, jak w ust. 15 załącznika nr 1
do OWU stosowanych przez pozwanego. Wyrok ten stanowi istotny głos w kwestii oceny uznania postanowienia umownego stosowanego przez pozwanego jako klauzuli
abuzywnej. Działanie strony pozwanej takie jak w niniejszej sprawie polegające de facto
na zawłaszczeniu bez wyraźnej podstawy umownej środków pieniężnych należących
do powoda, jako z punktu widzenia norm moralnych naganne, nie mogło uzyskać ochrony prawnej.

Co do możliwości powołania się w realiach sprawę na treść art. 409 kc wskazać należy, iż strona pozwana jako podmiot profesjonalny, jak to wyżej wskazano, konstruując ogólne warunki ubezpieczenia powinna dokonać tego w taki sposób, aby nie zawierały
one klauzul abuzywnych, w przeciwnym razie musi liczyć się z obowiązkiem zwrotu świadczenia pobranego na podstawie nieważnego postanowienia umownego. Zresztą pozwany w żaden sposób nie wykazał, że zużył uzyskaną korzyść lub utracił ją w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Jedynie bezproduktywne zużycie korzyści mogłoby prowadzić
do wyłączenia odpowiedzialności pozwanego. Przeznaczenie korzyści na spłatę zobowiązań bądź realizację własnych zobowiązań prowadzi do zmniejszenia pasywów. Nie można więc
w takim wypadku mówić o braku wzbogacenia pozwanego. Poza tym traktowanie zapłaty wynagrodzenia pośrednikowi, który doprowadził do zawarcia umowy, jako zużycia korzyści oznaczałoby, że doszło do tego zanim w ogóle korzyść została uzyskana. Wynagrodzenie
to jest wypłacane bowiem najczęściej wcześniej niż dochodzi do świadczenia ze strony ubezpieczonego. Trudno więc mówić o zużyciu surogatu składki. Pozwany nie był też właścicielem środków zgromadzonych na rachunku powoda. Wpłata składek na ten rachunek nie stanowiła więc korzyści dla pozwanego.

O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art. 98 kpc mając na względzie stawki adwokackie obowiązujące w okresie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia 26 października 2016 roku.

Z/ odpis wyroku wraz z uzasadnienie proszę doręczyć pełnomocnikowi pozwanego.