Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 sierpnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie V Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2017r. w Rzeszowie
na rozprawie
sprawy z powództwa J. W.
przeciwko Województwu (...)
o zapłatę

na skutek apelacji powódki
od wyroku Sądu Rejonowego w R.

z dnia 14 lipca 2016 r., sygn. akt I C 323/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  zasądza od pozwanego Województwa (...)na rzecz powódki J. W. kwotę 64.600 zł (sześćdziesiąt cztery tysiące sześćset zł)
z ustawowymi odsetkami od dnia 25 marca 2016r.,

2.  w pozostałej części powództwo oddala,

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.847 zł (sześć tysięcy osiemset czterdzieści siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu,

II.  w pozostałej części apelację oddala,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 5.030 zł (pięć tysięcy trzydzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Tadeusz Strzyż SSO Adam Simoni SSO Piotr Pelc

Sygn. akt V Ca 65/17

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 8 sierpnia 2017r.

Wyrokiem z dnia 14 lipca 2016r., sygn. akt I C 323/16, Sąd Rejonowy w R.oddalił powództwo J. W. przeciwko (...) o zapłatę (pkt I), zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Sąd Rejonowy, w wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego ustalił, że w dniu 30 października 2012r. powódka J. W. zawarła z pozwanym Województwem (...)- Urzędem Marszałkowskim Województwa (...)w R. umowę nr (...)o przekazywanie stypendium w ramach projektu pn. "(...)Fundusz Stypendialny dla Doktorantów" akceptując regulamin programu stypendialnego. Zgodnie z umową pozwany był zobowiązany do wypłaty stypendium na rzecz powódki w okresie od marca 2012r. do września 2013r. , a powódka była zobowiązana m.in. do obrony rozprawy doktorskiej w ciągu 12 miesięcy po zakończeniu okresu pobierania stypendium. Beneficjent Systemowy w przypadku niewywiązania się z tego obowiązku mógł rozwiązać umowę ze skutkiem na ostatni dzień miesiąca kalendarzowego, a wówczas stypendysta był zobowiązany do zwrotu przekazanego stypendium wraz z odsetkami liczonymi jak dla zaległości podatkowych. Wnioskiem z dnia 25 sierpnia 2014r. J. W. wystąpiła do Zarządu Województwa (...) z prośbą o przedłużenie wynikającego z umowy terminu na obronę rozprawy doktorskiej do września 2015r. wskazując w jego uzasadnieniu, że czas potrzebny na przeprowadzenie badań uległ wydłużeniu ze względu na konieczność przeprowadzenia w semestrze letnim roku akademickiego 2013/2014 badań na dodatkowej próbie, oraz że wszystkie niezbędne badania zostały zakończone a obecnie tekst rozprawy wymaga jedynie prac edytorskich. Ponadto powódka uzasadniając wniosek powołała się na fakt przebywania na urlopie macierzyńskim w związku z urodzeniem dziecka w dniu 5 sierpnia 2014r. oraz przebywania w lipcu 2014r. na zwolnieniu lekarskim. Powódka wskazała też przewidywany termin obrony na wrzesień 2015r. Pismem z dnia 20 września 2014r. pozwany poinformował powódkę, że wydłużenie terminu obrony o 12 miesięcy, zgodnie z obowiązującym regulaminem, jest niemożliwe, podając, iż możliwe jest wydłużenie tego terminu maksymalnie o 6 miesięcy podając, że w celu ubiegania się o wydłużenie terminu na obronę należy ponownie zwrócić się z wnioskiem, zawierającym (oprócz informacji podanych w pierwotnym wniosku) planowy harmonogram realizacji końcowych etapów przewodu doktorskiego, uwzględniający wnioskowany termin wydłużenia czasu na obronę. Następnie wnioskiem z dnia 16 września 2014r. powódka zwróciła się o wydłużenie terminu obrony wskazując identyczne, jak poprzednio, powody na jego uzasadnienie, wnosząc o wydłużenie terminu obrony rozprawy doktorskiej o 6 miesięcy i wskazując przewidywany termin obrony na marzec 2015r. Uchwałą nr (...)z dnia 7 października 2014r. Zarząd Województwa (...) w R. wydłużył termin na obronę rozprawy doktorskiej przez J. W. do dnia 31 marca 2015r., a w dniu 3 listopada 2014r strony podpisały aneks nr (...) do zawartej uprzednio umowy o przekazywanie stypendium nr (...)uwzględniający powyższą uchwałę ze wskazaniem terminu obrony pracy doktorskiej przez powódkę na dzień 31 marca 2015r. Pismem z dnia 17 marca 2015r. powódka wystąpiła do pozwanego z prośbą o rozwiązanie zawartej umowy o przekazywanie stypendium za porozumieniem stron albo o jej zmianę poprzez wydłużenie terminu obrony pracy doktorskiej do dnia 31 grudnia 2015r., podając, iż nie będzie w stanie obronić pracy doktorskiej do dnia 31 marca 2015r. Jako przyczyny opóźnienia powyższego terminu powódka wskazała: brak grup studenckich spowodowany mniejszą liczbą zajęć w semestrze zimowym w porównaniu do semestru letniego, brak odpowiedniego supportu technicznego platformy e-learningowej, które w ocenie powódki miały charakter losowy i skutkowały przerwaniem procesu badawczego, oraz przebywanie na urlopie macierzyńskim, co utrudniło możliwości bezpośrednich spotkań z promotorem, stale przebywającym w K.. Pismem z dnia 3 kwietnia 2015r. pozwany poinformował powódkę, że w dniu 31 marca 2015r. Zarząd Województwa (...) w R. podjął uchwałę nr (...)w sprawie niewyrażenia zgody na rozwiązanie za porozumieniem stron i zmianę umowy Nr (...)o przekazywanie stypendium w ramach projektu pn. " (...) fundusz stypendialny dla doktorantów" z powodu braku przesłanek pozwalających zastosować zapis umowy umożliwiający jej rozwiązanie za porozumieniem stron i odstąpienie od żądania zwrotu przekazanych środków lub zmieniający ją w zakresie kolejnego wydłużenia terminu na obronę rozprawy. Pismem z dnia 1 kwietnia 2015r. powódka poinformowała pozwanego, że w związku z brakiem wyrażenia zgody na rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, a także z brakiem możliwości jej przedłużenia przelała na jego konto kwotę 64.600 zł, tj. kwotę pobranego stypendium, wskazując, iż nie zgadza się z przedmiotową decyzją, a dokonana wpłata ma na celu jedynie uniknięcie naliczenia ewentualnych odsetek. Uchwałą nr (...)z dnia 14 kwietnia 2015r. Zarząd Województwa (...) w R. postanowił jednostronnie rozwiązać umowę nr (...)o przekazywanie stypendium w ramach projektu systemowego pn." (...) fundusz stypendialny dla doktorantów" zawartą z powódką w dniu 30 października 2012r. zmienioną aneksem nr (...) z dnia 3 listopada 2014r., oraz zażądać od J. W. zwrotu wypłaconego stypendium w kwocie 12,92 zł wraz z odsetkami od zaległości podatkowych od dnia 1 kwietnia 2015r. do dnia zwrotu stwierdzając, iż wobec dokonanej przez powódkę wpłaty kwoty 64.600 zł w dniu 1 kwietnia 2015r. dochodzenie zwrotu stypendium wypłaconego w kwocie 64.587,08 zł staje się bezprzedmiotowe a kwotę 12,92 zł zalicza się na poczet odsetek liczonych jak dla zaległości podatkowych od dnia 1 kwietnia 2015r. do dnia zwrotu. W dniu 16 czerwca 2015r. powódka złożyła wniosek do Urzędu Marszałkowskiego Województwa (...)o udostępnienie informacji publicznej dotyczącej uchwały nr (...)Zarządu Województwa (...) w R. z dnia 27 marca 2012r. w sprawie rozwiązania za porozumieniem stron umowy nr (...)o przekazywanie stypendium w ramach projektu systemowego pn. „ (...) fundusz stypendialny dla doktorantów". Przedmiotowa umowa rozwiązana została z A. T. ze względu na okoliczności zdrowotne związane z przebiegiem ciąży. W stosunku natomiast do M. C. podjęto uchwałę nr (...)z dnia 20 czerwca 2013r. w sprawie uznania wywiązania się z obowiązku obrony rozprawy doktorskiej w terminie mimo, iż formalnie termin jej został przekroczony. Uzasadnieniem zajętego stanowiska było to, że stypendysta wywiązał się ze wszystkich obowiązków, których spełnienie jest wymagane, aby móc przystąpić do obrony rozprawy oraz fakt, że przekroczenie terminu było nieznaczne, a wpływ na to miał zbieg dni wolnych na uczelni. Uchwałą Rady Wydziału (...)w K. z dnia 25 czerwca 2015r. powódce został nadany stopień doktora nauk (...). J. W. w dniu 14 lipca 2015r. złożyła skargę na uchwałę Zarządu Województwa (...)w R. nr (...)w sprawie jednostronnego rozwiązania umowy nr (...)o przekazywanie stypendium. Wojewódzki Sąd Administracyjny w R. postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2015r., sygn. akt I SA/Rz 759/15 odrzucił skargę na uchwałę Zarządu Województwa (...)ze względu na brak właściwości sądu administracyjnego.

Czyniąc powyższe ustalenia Sąd Rejonowy oparł się na dowodach z dokumentów, z zeznań powódki oraz świadka A. T..

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że w przedmiotowej sprawie pozwanemu nie można przypisać odpowiedzialności ani na podstawie art. 416 k.c., ani w oparciu o art. 417 k.c. oraz że powódka nie wykazała przesłanek swojego roszczenia w świetle przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c. i n.). Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 415 k.c. przesłankami odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego jest zawinione zachowanie po stronie sprawcy szkody, szkoda oraz związek przyczynowy pomiędzy zawinionym zachowaniem a zaistniałą szkodą, przy czym przesłanki te ulegają pewnej modyfikacji w wypadku, gdy sprawcą szkody jest osoba prawna, czy Skarb Państwa bądź jednostka samorządu terytorialnego (art. 416 k.c. i n.). Zgodnie z art. 416 k.c. osoba prawna zobowiązana jest do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. W ocenie Sądu Rejonowego w przedmiotowej sprawie nie sposób przedstawicielom pozwanego przypisać zachowań rodzących odpowiedzialność odszkodowawczą w świetle w/w przepisu. Strony w dniu 30 października 2012r. zawarły umowę, zgodnie z którą Województwo (...)miało wypłacać powódce J. W. transzami kwotę przyznanego stypendium w wysokości 64.600 zł. Umowa nakładała na stypendystę obowiązki, które winien on spełnić pod rygorem zwrotu wypłaconego stypendium. Jednym z takich obowiązków było dokonanie obrony rozprawy doktorskiej w ciągu 12 miesięcy po zakończeniu okresu pobierania stypendium, przy czym możliwe było jednorazowe przedłużenie tego okresu na okres 6 miesięcy. Na wniosek powódki pozwany przedłużył jej termin obrony rozprawy doktorskiej o 6 miesięcy sporządzając w związku z tym aneks do zawartej przez strony umowy. Ostateczny, po uwzględnieniu przedłużenia, termin obrony przez powódkę rozprawy doktorskiej został ustalony na dzień 31 marca 2015r. Powyższy termin nie został przez powódkę dotrzymany, co skutkowało w myśl postanowień umownych, wobec podjętej przez Zarząd Województwa (...) uchwały o jednostronnym rozwiązaniu umowy i zobowiązaniu powódki do zwrotu wypłaconego stypendium, jednostronnym rozwiązaniem umowy. Jednostronne rozwiązanie z powódką umowy pociągało za sobą obowiązek po stronie J. W. zwrotu otrzymanego stypendium i powyższy obowiązek powódka w całości wypełniła zwracając stypendium pozwanemu. Zdaniem Sądu Rejonowego skoro zachowanie pozwanego wyrażające się w złożeniu oświadczenia o jednostronnym rozwiązaniu wiążącej strony umowy znajdowało swoje uzasadnienie w treści podjętej przez Zarząd Województwa (...) uchwały oraz w postanowieniach umowy, nie można przyjąć, iż rodziło ono odpowiedzialność odszkodowawczą. Sąd I instancji wskazał, że podjęta uchwała, która doprowadziła do rozwiązania umowy - w oparciu o zapisy umowne - nie stanowi działania bezprawnego, bowiem taka możliwość wynikała z samej umowy i strony godziły się na nią, a możliwość rozwiązania jednostronnego umowy nie jest sprzeczna z prawem powszechnie obowiązującym. Sąd Rejonowy nie podzielił też zarzutu powódki, iż pozwany dokonał jednostronnego rozwiązania umowy na podstawie nieważnych postanowień umownych jako sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. W ocenie Sądu I instancji nie można zgodzić się ze stanowiskiem powódki, iż niemożność dotrzymania przez stypendystę terminu 12-miesięcznego na obronę rozprawy doktorskiej, wobec braku jego wpływu na termin obrony, stanowi o sprzeczności postanowienia umownego z zasadami współżycia społecznego. Termin obrony rozprawy doktorskiej w świetle obowiązujących przepisów jest określony i ma na niego wpływ termin oddania rozprawy doktorskiej. Oddanie więc przez stypendystę rozprawy z marginesem przed upływem terminu wynikającego z umowy, pozwalałoby na dotrzymanie umówionego terminu, co miało miejsce w przeważającej większości stypendystów zawierających umowy tego rodzaju. Okoliczności niedotrzymania terminu obrony wynikającego z umowy i wiążące się z tym jednostronne rozwiązania umów z obowiązkiem zwrotu wypłaconego stypendium dotyczyły pojedynczych, incydentalnych przypadków, a przeważająca większość uczestników warunki te spełniła. Strony w ramach swobody kontraktowania zgodziły się na powyższe unormowania. W związku z powyższym brak jest możliwości uznania przedmiotowych postanowień za nieważne. Nie zostały też wykazane żadne inne okoliczności, które wskazywałyby, iż powyższe postanowienia umowne są sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego czy dobrymi obyczajami. W ocenie Sądu Rejonowego podnoszone przez powódkę zarzuty dotyczące nierównego traktowania stypendystów nie znajdują swojego uzasadnienia ani też potwierdzenia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Przekroczenie umownego terminu do obrony rozprawy doktorskiej przez M. C. było kilkudniowe i obejmowało okres przerwy świątecznej, co uniemożliwiało przeprowadzenie w tych dniach obrony. Natomiast rozwiązanie umowy z A. T. za porozumieniem stron wynikało z istotnych problemów związanych z przebiegiem ciąży, które Zarząd Województwa na podstawie przedłożonej dokumentacji medycznej uznał za przyczynę losową uzasadniającą takie rozwiązanie. Okoliczności związane z ciążą, na które powódka powoływała się w toku postępowania, nie zostały przez powódkę wskazane i udokumentowane w składanym wniosku o rozwiązanie umowy. Na odpowiedzialność pozwanego z tytułu czynu niedozwolonego nie mają wpływu również pozostałe okoliczności podnoszone przez powódkę, a dotyczące braku odpowiednich grup ćwiczeniowych w semestrze zimowym i konieczność przesunięcia badań na okres letni, brak supportu technicznego platformy e-learningowej, gdyż nie powstały one wskutek działania bądź zaniechania pozwanego. Sąd Rejonowy uznał również, iż w świetle okoliczności przedmiotowej sprawy nie znajdzie zastosowania przepis art. 417 k.c. w związku z tym, że działalnie pozwanego nie miało cechy działania władczego, a w przypadku szkód wyrządzonych przez organy państwowe lub jednostki samorządu terytorialnego poza sferą imperium, nie odpowiadają one na podstawie art. 417 k.c., lecz na ogólnych zasadach prawa cywilnego.

Powódka J. W. wniosła apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości oraz wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie powództwa poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 64.600 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za obie instancje, według norm przepisanych.

Zaskarżonemu orzeczeniu powódka zarzuciła:

1. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść wydanego wyroku, a to

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd I instancji zasady swobodnej oceny dowodów, w szczególności poprzez:

- nadanie zeznaniom powódki treści odmiennej od wynikającej ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, iż powódka twierdziła, że „przyczyny niedotrzymania przez nią terminu obrony były identyczne, jak w wypadku innych uczestników projektu, z którymi pozwany rozwiązał umowy za porozumieniem stron”, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż powódka wskazała, że okoliczności te nie były identyczne a „nieróżniące się od jej przypadku”, „podobne”,

- przyjęcie, że powódka nie oddała rozprawy doktorskiej w terminie odpowiednim do zorganizowania jej obrony do dnia wynikającego z zawartej z pozwanym umowy o przekazywanie stypendium, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż powódka złożyła gotową rozprawę doktorską w dniu 8 stycznia 2015r., a więc na prawie trzy miesiące przed datą, do której miała wywiązać się z umowy łączącej ją z pozwanym, co było marginesem umożliwiającym zorganizowanie obrony rozprawy doktorskiej przez uczelnię, biorąc pod uwagę zasady należytej staranności oraz zasady doświadczenia życiowego,

2. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, przejawiającego się w tym, iż:

a) Sąd I instancji uznał, że nie została w sprawie naruszona zasada równego traktowania uczestników programu finansowanego ze środków Unii Europejskiej przez pozwanego jako Beneficjenta Systemowego tego programu, bowiem sytuacja powódki i wskazywanych przez nią stypendystów była „diametralnie różna” w sytuacji, gdy zestawienie ze sobą sytuacji powódki oraz innych stypendystów projektu realizowanego przez pozwanego, w oparciu o przedstawione dowody i twierdzenia stron, nie pozostawia wątpliwości co do naruszenia owej zasady w stosunku do powódki,

b) Sąd I instancji, wbrew treści zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, przyjął, iż na dzień 31 marca 2015r., tj. dzień, do którego miała zostać obroniona rozprawa doktorska powódki według postanowień umowy, rozprawa doktorska powódki musiała być jeszcze poddana recenzji, podczas gdy powódka uzyskała obie wymagane recenzje rozprawy doktorskiej przed dniem 31 marca 2015r.

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

a) art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawie i uznanie, że powódka nie wykazała przesłanek roszczenia w świetle przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, podczas gdy okoliczności te zostały przez powódkę należycie wykazane,

b) art. 416 k.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawie i uznanie, że działanie pozwanego nie było działaniem bezprawnym, podczas gdy działanie pozwanego było działaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego oraz z naturą stosunku prawnego, co przy spełnieniu pozostałych przesłanek odpowiedzialności deliktowej rodzi obowiązek naprawienia szkody w stosunku do powódki,

c) art. 353 ¹ k.c. poprzez jego niezastosowanie w sprawie i uznanie, że nałożenie przez pozwanego na powódkę jako stypendystkę obowiązku obrony doktoratu w ściśle określonym terminie, jako bezwarunkowego nakazu osiągnięcia określonego rezultatu, nie jest sprzeczne z naturą umowy o stypendium doktoranckie, która to ze swej istoty jest umową starannego działania, a nie umową rezultatu.

Ustosunkowując się do apelacji powódki pozwany wniósł o jej oddalenie w całości jako oczywiście bezzasadnej oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powódki zasługuje na uwzględnienie, albowiem Sąd I instancji z materiału zgromadzonego w toku postępowania w sposób w zasadzie prawidłowy wyciągnął nietrafne wnioski, naruszając w ten sposób art. 233 § 1 k.p.c., a ponadto naruszył przepisy prawa materialnego, a to art. 58 § 2 k.c. oraz art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego umowa z powódką została przez pozwane Województwo rozwiązana niezgodnie z prawem.

Zgodnie z art. 58 § 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Czynność prawna jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy jej treść pozostaje z nimi w kolizji, a kiedy ma to miejsce, to już jest sprawą oceny przez sąd ustalonego stanu faktycznego. Z okoliczności przedmiotowej sprawy należy wywieść wniosek, iż uchwała Zarządu Województwa (...)w R. nr (...) z dnia 14 kwietnia 2015r. o jednostronnym rozwiązaniu z powódką umowy z dnia 30 października 2012r. o przekazywanie stypendium w ramach projektu systemowego pn." (...) fundusz stypendialny dla doktorantów" oraz zażądaniu zwrotu wypłaconego stypendium była dotknięta nieważnością jako niezgodna z zasadami współżycia społecznego. Przejaw niezgodności z zasadami współżycia społecznego w/w uchwały to po pierwsze nierówne potraktowanie powódki w stosunku do innych stypendystów, których sytuacja pod pewnymi względami była podobna do sytuacji powódki. O wadze zasady równego traktowania uczestników projektów finansowanych ze środków pochodzących z funduszy UE wspomina sam pozwany w odpowiedzi na apelację (k. 240-241), a czyni to w kontekście podejmowanych prób wprowadzenia zmian do Regulaminu programu stypendialnego właśnie odnośnie zasady równego traktowania uczestników projektu w sytuacji niedotrzymania terminu obrony pracy doktorskiej. O nierównym traktowaniu można mówić wówczas, gdy dwa podmioty, których sytuacja jest podobna (niekoniecznie identyczna) zostaną potraktowane w sposób odmienny. Sytuację, w jakiej znalazła się powódka można porównać zarówno do sytuacji stypendysty M. C., jak i stypendystki A. T.. Powódka, tak samo jak M. C. przed upływem terminu wyznaczonego na obronę pracy doktorskiej, spełniła obowiązek złożenia rozprawy doktorskiej i uzyskała pozytywne recenzje (10 marca 2015r. – k. 54-66 i 14 marca 2015r. – k. 67-75), zatem znajdowała się na ostatnim etapie do uzyskania tytułu doktora. Termin obrony został w przypadku M. C. przekroczony o kilka dni, a w przypadku powódki o niespełna trzy miesiące. Cel w postaci uzyskania tytułu doktora finalnie w obu przypadkach został osiągnięty. W ocenie Sądu Okręgowego nie powinna zostać potraktowana gorzej osoba, która finalnie, choć z przekroczeniem terminu, wywiązała się z umowy – uzyskała tytuł doktora, od osoby, która prace badawcze przerwała i tytułu doktora nie uzyskała tj. A. T., której sytuację można uznać za podobną do sytuacji powódki o tyle, o ile dotyczy ona utrudnień w procesie realizacji postanowień umowy w związku z ciążą i urlopem macierzyńskim obu stypendystek. Stypendystka A. T. w okresie ciąży raz przebywała na zwolnieniu lekarskim z powodu przeziębienia, poza tym pracowała zawodowo (zeznania świadka A. T. – k. 176). Powódka J. W. w okresie od 9 do 28 lipca 2014r. przebywała na zwolnieniu chorobowym, a następnie do 27 lipca 2015r. na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim z tytułu opieki nad dzieckiem urodzonym w dniu 5 sierpnia 2014r. (odpis skrócony aktu urodzenia - k. 76, zaświadczenie WSIiZ w R. – k. 161). Powódka oddała gotową rozprawę doktorską w dniu 8 stycznia 2015r. (opinia o pracy doktorskiej mgr J. W. - k. 42-43), a zatem niemal na trzy miesiące przed wyznaczonym do dnia 31 marca 2015r. terminem obrony pracy doktorskiej. Powódka nie miała wpływu na tempo realizacji procedur po stronie Uniwersytetu (...)w K. i pomimo prób wpłynięcia na przyspieszenie terminu obrony, nie udało jej się osiągnąć zamierzonego celu (zeznania powódki – k. 177). Pismem z dnia 17 marca 2015r. powódka zwróciła się do Zarządu Województwa (...) o rozwiązanie umowy za porozumieniem stron oraz poinformowała, że jej praca doktorska została złożona i otrzymała dwie pozytywne recenzje, jednakże nie uda się jej obronić przed dniem 31 marca 2015r. z przyczyn od niej niezależnych. W piśmie wskazano m.in., że powódka od sierpnia 2014r. przebywa na urlopie macierzyńskim, co wpływa na opóźnienie wyznaczenia terminu obrony pracy doktorskiej przez brak możliwości bezpośrednich spotkań z jej promotorem, który na stałe przebywa w K. (k. 150-152). Zachowanie pozwanego polegające na jednostronnym rozwiązaniu z powódką umowy o przekazywanie stypendium wraz z obowiązkiem zwrotu całej kwoty udzielonego wsparcia było w okolicznościach niniejszej sprawy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem w przypadku powódki pozwany postąpił z największą surowością, choć w stosunku do innych uczestników projektu, którzy znaleźli się w sytuacjach zbliżonych do powódki, postąpił zdecydowanie łagodniej. W przypadku M. C. – uznał, że termin nie został przekroczony, a w przypadku A. T. – rozwiązał umowę za porozumieniem stron bez obowiązku zwrotu stypendium. Do dnia 31 marca 2015r. stypendystka J. W. wywiązała się ze wszystkich obowiązków, których spełnienie jest wymagane, aby móc przystąpić do obrony rozprawy (analogicznie jak w przypadku C.) a przekroczenie terminu nie wynikało z okoliczności od niej zależnych.

Ponadto w ocenie Sądu Okręgowego domaganie się przez pozwane Województwo od powódki zwrotu wypłaconego stypendium jawi się również jako sprzeczne z celem zawartej przez strony umowy oraz z jej brzmieniem. Zawarta przez strony umowa odpowiada cechom zobowiązania w rozumieniu art. 353 § 1 k.c. Z art. 353 ¹ k.c. wynika, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Strony zawarły umowę nienazwaną, której nie można przyporządkować do umów rezultatu, a do umów starannego działania. Obrona doktoratu w ściśle określonym terminie nie jest wynikiem zależnym wyłącznie od możliwości stypendysty. Nie można zatem nałożyć na stypendystę bezwarunkowego nakazu osiągnięcia określonego rezultatu, albowiem byłoby to sprzeczne z naturą umowy o stypendium doktoranckie, a tym samym sprzeczne z art. 353 ¹ k.c. Przyznanie beneficjentowi prawa rozwiązania umowy z nałożeniem na stypendystę obowiązku zwrotu stypendium byłoby także sprzeczne z celem umowy wyrażonym w jej postanowieniach i w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami powodowałoby uprzywilejowanie tylko określonej kategorii stypendystów, po których stronie zaszły zdarzenia losowe. W umowie przewidziano bowiem możliwość jej rozwiązania za porozumieniem stron w wypadku zaistnienia zdarzeń losowych niezależnych od stypendysty, skutkujących koniecznością przerwania lub zawieszenia prac badawczych – bez obowiązku zwrotu stypendium. Nie można przyjąć, aby bezwzględnym celem umowy łączącej strony było wyłącznie uzyskanie określonego rezultatu w postaci obrony rozprawy doktorskiej przez stypendystę, skoro w sytuacjach niezależnych od stypendysty nie zawsze miał on obowiązek dokonać zwrotu stypendium. W tym miejscu podkreślić należy niespójność umowy w zakresie, w jakim przewiduje ona lub zwalnia z obowiązku zwrotu stypendium w sytuacjach niezależnych od stypendysty. Umowa bowiem uprzywilejowuje sytuację stypendysty, który wskutek zdarzeń losowych nie ukończył jeszcze badań, w stosunku do stypendysty, który ukończył te badania, jednak – wskutek zdarzeń losowych nie obronił pracy doktorskiej. W takiej bowiem sytuacji stypendysta, który wykazał się większym nakładem pracy nie jest już uprawniony do rozwiązania umowy za porozumieniem stron bez obowiązku zwrotu stypendium. Sytuacja takiego stypendysty jest także mniej korzystna od sytuacji osoby, która z przyczyn losowych zrezygnowała ze stypendium, albowiem wówczas beneficjentowi nie przysługuje prawo rozwiązania umowy.

Powódka skierowała do pozwanego wniosek o rozwiązanie umowy bez obowiązku zwrotu stypendium wskazując na okoliczności uzasadniające takie rozwiązanie. Pozwany nie uwzględnił tego wniosku i doszło do jednostronnego rozwiązania umowy i zgłoszenia żądania zwrotu stypendium. W okolicznościach niniejszej sprawy brak podstaw do przyjęcia, że powódka w trakcie umowy działała w sposób niesumienny lub niestaranny. Powódka wykazała, że niedotrzymanie terminu obrony pracy doktorskiej wynikło z okoliczności od niej niezależnych. Pozwany w innej podobnej sprawie uwzględnił wniosek stypendystki, co skutkowało odstąpieniem od żądania zwrotu stypendium i to nawet wtedy, kiedy nie doszło do osiągnięcia celu umowy, a więc napisania i obrony pracy doktorskiej. Powódka natomiast spełniła główny cel umowy - napisała pracę doktorską, z tym, że obroniła ją z opóźnieniem.

W umowie zawartej przez strony brak jest zapisów przewidujących możliwość odpowiedniego wydłużenia terminu obrony pracy doktorskiej w przypadku, gdy wynika to z okoliczności od doktoranta niezależnych. To jest zaś sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz z naturą stosunku prawnego zawartego przez strony. Również z tego względu żądanie od powódki zwrotu wypłaconego stypendium narusza zasady współżycia społecznego (zasadę sprawiedliwości, słuszności i uczciwości), które nakazują tak kształtować stosunek prawny, aby wymogi nałożone na stronę były adekwatne do przedmiotu i celu umowy.

Nie bez znaczenia dla oceny sytuacji zaistniałej w przypadku J. W., która dokonała zwrotu stypendium i obecnie występuje w procesie po stronie powodowej ma orzecznictwo sądów powszechnych o dopuszczalności oceny pewnych zachowań instytucji udzielającej dofinansowania w kategoriach nadużycia prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. Jakkolwiek w niniejszej sprawie art. 5 k.c. nie może znaleźć zastosowania, jednakże poglądy te warte są odnotowania celem wzmocnienia argumentacji odnośnie niezgodności z zasadami współżycia społecznego jednostronnego rozwiązania przez pozwanego umowy z powódką. Nadużycie prawa podmiotowego jest zawsze, zgodnie z definicją wyrażoną w art. 5 k.c., jednocześnie zachowaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego. Należy zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 26 czerwca 2013 r. I ACa 161/13, (publ. Legalis), który odniósł się do relacji pomiędzy przepisami prawa unijnego, a art. 5 k.c. W wyroku tym Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na znaczenie osiągnięcia podstawowych celów umowy o dofinansowanie, uznając, że ich osiągnięcie, nawet z trzymiesięcznym opóźnieniem, nie może uzasadniać roszczenia o zwrot dofinansowania. Sąd Apelacyjny uznał, że odwołanie się do zasad słuszności nie stoi w sprzeczności z przepisami prawa unijnego.

Reasumując, ze względów wskazanych powyżej, uchwała Zarządu Województwa (...)w R. nr (...)z dnia 14 kwietnia 2015r. o jednostronnym rozwiązaniu z powódką umowy z dnia 30 października 2012r. o przekazywanie stypendium w ramach projektu systemowego pn." (...) fundusz stypendialny dla doktorantów" oraz zażądaniu zwrotu wypłaconego stypendium jako nieważna, bo niezgodna z zasadami współżycia społecznego, została wyeliminowana z obrotu prawnego. Skoro tak, to powódka uiściła na rzecz pozwanego kwotę pobranego stypendium nie będąc do tego zobowiązaną. Jej świadczenie było świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 k.c., a do jego zwrotu zastosowanie znajdą przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Podstawę prawną roszczenia o zwrot świadczenia stanowi w niniejszej sprawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. Bezpodstawne wzbogacenie jest szczególnym zdarzeniem prawnym, w wyniku którego bez podstawy prawnej powstaje nowa sytuacja, polegająca na wzroście wartości majątku po stronie podmiotu wzbogaconego, kosztem jednoczesnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby zubożonej. Pozwany bez podstawy prawnej uzyskał zwrot stypendium wypłaconego powódce zgodnie z umową z dnia 30 października 2012r., a powódka doznała w tym zakresie zubożenia. Dlatego też powództwo w przeważającej mierze zasługiwało na uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasadził od pozwanego na rzecz powódki całą dochodzoną kwotę tj. 64.600 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 marca 2016r. (pkt I.1). Powództwo podlegało oddaleniu jedynie co do żądania odsetek za okres od 8 lutego 2016r. do 24 marca 2016r. (pkt I.2). Należy uznać, że w przedmiotowej sprawie doręczenie stronie pozwanej odpisu pozwu stanowiło jednocześnie wezwanie do zapłaty oraz że dwutygodniowy termin na spełnienie świadczenia upłynął bezskutecznie w dniu 24 marca 2016r. Stąd też ustalono, iż początkowym dniem liczenia odsetek winien być dzień 25 marca 2016r. O kosztach procesu za pierwszą instancję orzeczono w pkt I.3. wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. przyjmując, że na koszty procesu, które przegrywający sprawę pozwany winien zwrócić powódce złożyły się opłata od pozwu (3.230 zł) oraz koszty zastępstwa procesowego wraz z opłatą od pełnomocnictwa (3.617 zł) obliczone w oparciu o § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013r. poz. 490 ze zm.).

Apelacja powódki została oddalona jedynie co do żądania w zakresie odsetek od należności głównej za okres od 8 lutego 2016r. do 24 marca 2016r. ze względów przytoczonych powyżej, o czym orzeczono w pkt II wyroku, na podstawie art. 385 k.p.c.

W pkt III wyroku Sąd Okręgowy orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. i § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013r. poz. 490 ze zm.). Na koszty postępowania apelacyjnego złożyły się koszty zastępstwa radcy prawnego (1.800 zł) oraz opłata sądowa od apelacji (3.230 zł).

SSO Adam Simoni SSO Tadeusz Strzyż SSO Piotr Pelc