Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2017 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa L. C.

przeciwko G. D.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 22 marca 2016 r. sygn. akt XV C 518/15

I.  prostuje omyłkę w oznaczeniu przedmiotu sprawy w komparycji zaskarżonego wyroku w ten sposób, że w miejsce słów: „o nakazanie” wpisuje słowa: „o ochronę dóbr osobistych i zapłatę”;

II.  oddala apelację.

SSO del. Barbara Rączka-Sekścińska SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Ewelina Jokiel

Sygn. akt I ACa 760/16

UZASADNIENIE

Powód L. C. domagał się od pozwanej G. D. zobowiązania pozwanej:

1.  do zamieszczenia w gazecie (...) na stronie trzeciej ogłoszenia o treści: Jako biegły lekarz psychiatra informuję na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku sygnatura XV C 518/15 że lekarz psychiatra podczas badania pacjenta – obwinionego i w opinii sądowo-psychiatrycznej nie może naruszać dóbr osobistych badanego i nie może uzyskiwać danych wrażliwych i nie może publikować danych wrażliwych w opinii o które Sąd nie pytał. Ponadto biegły lekarz psychiatra nie może wpisywać do opinii sądowo-psychiatrycznej nieprawdziwych faktów, które nie miały miejsca podczas badania i które nie miały miejsca w rzeczywistej postawie badanego.

2.  zobowiązania pozwanej do zamieszczenia w gablocie ogłoszeniowej w Poradni P. – P. Gospody– (...) w G. przy ul. (...) na stałe ogłoszenia w formacie A5 o wysokości rozmiaru pogrubionej czcionki około 15 co stanowi wysokość litery 8mm-10 mm, cały tekst dużymi literami o treści: Ogłoszenie dla pacjenta. Informuję że obwiniony badany na zlecenie postanowienie Sądu ma prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytania wrażliwe bez ponoszenia konsekwencji. Powyższe wynika w wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku. /podpis i pieczątka pozwanej/ w terminie 4 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku ;

3.  zobowiązania pozwanej do wysłania listem poleconym na adres Naczelnej Izby Lekarskiej przy ul. (...), (...)-(...) W. oświadczenia o treści: Oświadczenie (Zawiadomienie). Na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku informuję że lekarz psychiatra podczas badania pacjenta – obwinionego nie może zbierać informacji wrażliwych danych osobowych i nie może ujawniać danych wrażliwych w opinii sądowo-psychiatrycznej i nie może naruszać dóbr osobistych badanego. Ponadto każdy badany musi być uprzedzony o przysługującym mu prawie do odmowy udzielenia odpowiedzi dotyczących jego wrażliwych danych osobowych bez jakiejkolwiek konsekwencji. Powyższe oświadczenie wynika z wyroku ogłoszonego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku sygn XV C 518/15 w terminie 4 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku ;

4.  zobowiązania pozwanej do wysłania listem poleconym na adres domowy powoda pisma o treści: Informuję, że w opinii sądowo-psychiatrycznej dotyczącej L. C. z dnia 19.06.2012 r. sporządzonej przez mnie do sprawy sądowej (...), bezprawnie podałam dane wrażliwe badanego i naruszyłam jego dobra osobiste co jest czynem niezgodnym z przepisami prawa i zobowiązuję się do nieujawniania tej opinii. Ponadto w sposób nieuprawniony podałam nieprawdziwe fakty dotyczące wykroczenia i podałam wiele nieudokumentowanych i niezbadanych przez mnie cech pana L. C. dla których nie posiadam dowodów w terminie 4 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku ;

5.  zobowiązania pozwanej do złożenia pisma do Sądu Rejonowego Gdańsk Północ w Gdańsku Wydział XI Karny do akt (...) skierowane do Przewodniczącego Wydziału o następującej treści: W związku z naruszeniem dóbr osobistych L. C. w sporządzonej opinii sądowo-psychiatrycznej z dnia 17 czerwca 2015 dotyczącej sprawy (...) proszę Przewodniczącego Wydziału XI Karnego o wydanie Zarządzenia o nieudostępnianie sporządzonej opinii innym lekarzom psychiatrom i innym psychologom oraz niewydawanie i nieudostępnianie innym osobom tej opinii także z powodu nieudokumentowania przez mnie istotnych cech podanych w opinii. Powyższe pismo kieruję w związku z wyrokiem Sądu Okręgowego w Gdańsku. /podpis i pieczątka pozwanej/ w terminie 4 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku ;

6.  zobowiązania pozwanej do wysłania listem poleconym na adres Naczelnej Izby Lekarskiej oświadczenia o treści: Oświadczenie. Informuję jako lekarz biegły psychiatra że po zbadaniu pacjenta – obwinionego w wyniku postanowienia Sądu kierującego go na badania jednorazowe do lekarza psychiatry to dalsze dodatkowe badanie przez drugiego biegłego np psychologa może nastąpić po uzyskaniu zgody – (postanowienia) Sądu. Powyższe oświadczenie przekazuję w wyniku wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku. /podpis i pieczątka pozwanej/ w terminie 4 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku ;

7.  zobowiązania pozwanej do informowania powoda o każdym zrealizowanym elemencie wyroku w formie kopii listu poleconego w kopii dowodu jego nadania (kserokopii), a w przypadku ogłoszenia w Gazecie (...) o poinformowanie powoda listem poleconym o dacie i miejscu ukazania się ogłoszenia;

8.  zasądzenie od pozwanej na cel charytatywny kwoty 500 zł;

9.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód wskazał, iż pozwana naruszyła jego dobra osobiste w sporządzonej dla Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku w sprawie o sygn. akt (...) opinii sądowo-psychiatrycznej z dnia 19 czerwca 2012 r.

W odpowiedzi na pozew pozwana G. D. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda L. C. na jej rzecz kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia oddalił powództwo (punkt pierwszy) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 420 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (punkt drugi).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Pismem z dnia 29 lipca 2011 r. J. T. zwrócił się do (...) Komisariatu Policji w G. – W. przy ul. (...) o podjęcie działań zmierzających między innymi do przerwania notorycznego zakłócania przez powoda L. C. miru i porządku domowego. W wyniku podjętych przez (...) Komisariat Policji w G. – W. czynności wyjaśniających przed Sądem Rejonowym Gdańsk – Północ w Gdańsku wszczęto przeciwko powodowi postępowanie o wykroczenie z art. 107 k.w., art. 51 § 1 k.w. oraz art. 66 § 1 k.w. Sprawę skierowano do rozpoznania w trybie nakazowym.

W dniu 19 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku w sprawie sygn. akt (...) wydał wyrok nakazowy, w którym uznał powoda winnym popełnienia zarzucanych mu wykroczeń.

Od powyższego wyroku nakazowego powód, w terminie ustawowym, wniósł sprzeciw.

W toku prowadzonego pod sygnaturą (...) postępowania Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 18 kwietnia 2012 r. dopuścił dowód z opinii lekarza psychiatry z (...) Gospody (...). w G. przy ul. (...) na okoliczność stanu zdrowia psychicznego obwinionego L. C., a zwłaszcza na okoliczność czy w chwili popełnienia ewentualnych wykroczeń był zdolny do rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem, czy zdolność ta była ograniczona oraz czy w obecnym stanie zdrowia może on brać udział w toczącym się postępowaniu.

W dniu 18 maja 2012 r. powód stawił się na jednorazowe badanie psychiatryczne w siedzibie (...) Gospody (...). w G. przy ul. (...). Badanie wykonała pozwana i polegało ono na rozmowie powoda z pozwaną w trakcie której powód odpowiadał na zadawane przez pozwaną pytania.

W trakcie prowadzonego przez pozwaną badania psychiatrycznego powoda, w celu wydania kompletnej opinii sądowo – psychiatrycznej - z uwagi na poczynione przez pozwaną w toku badania spostrzeżenia dotyczące osoby powoda - zaszła konieczność uzyskania uprzednio dowodu z jego badania psychologicznego.

W tym celu w dniu 18 maja 2012 r. psycholog kliniczny U. H. przeprowadziła z powodem badanie psychologiczne pełne, w wyniku którego sporządziła datowaną na ten sam dzień opinię psychologiczną dotyczącą powoda.

W dniu 19 czerwca 2012 r. pozwana wydała na podstawie przeprowadzonego w dniu 18 maja 2012 r. badania psychiatrycznego powoda oraz sporządzonej przez U. H. opinii psychologicznej opinię sądowo – psychiatryczną udzielając odpowiedzi na pytania:

1.  Czy obwiniony z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu mógł rozpoznać jego znaczenie i pokierować swoim postępowaniem;

2.  Czy w chwili popełnienia zarzucanego czynu jego zdolność do rozpoznania znaczenia lub pokierowania swoim postępowaniem była zniesiona lub w znacznym stopniu ograniczona;

3.  Czy przed popełnieniem zarzucanego mu czynu wprawił się w stan odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć, czy jest uzależniony od środków psychotropowych;

4.  Czy przy stwierdzonym stanie zdrowia psychicznego, niedorozwoju umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych może brać udział w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu o wykroczenie jako obwiniony;

Pozwana wskazała: Na podstawie materiału z akt sprawy o wykroczenie oraz aktualnego badania sądowo – psychiatrycznego stwierdzam, że L. C. nie jest chory psychicznie, ani upośledzony umysłowo. Rozpoznaję u badanego: organiczne zaburzenie osobowości. Stwierdzone odchylenia w stanie psychicznym nie mają wpływu na ocenę jego poczytalności. Opiniowany podstawowe zasady współżycia społecznego zna i interpretuje je prawidłowo. Karalność a czyny które są przedmiotem sprawy jest mu znana i skutki swojego postępowania mógł on przewidzieć. Wykroczenie to było zaplanowane, rozciągnięte w czasie. W odniesieniu do zarzucanego mu czynu o wykroczenie orzekam, że w czasie wykroczenia nie miał on zniesionej, ani ograniczonej w stopniu znacznym zdolności do rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem. W aktualnym stanie zdrowia psychicznego może uczestniczyć w czynnościach procesowych.

Sporządzona przez pozwaną opinia sądowo – psychiatryczna wraz z opinią psychologiczną sporządzona przez U. H. została doręczona w dniu 19 czerwca 2012 r. do sekretariatu XI Wydziału Karnego Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku i dołączona do akt sprawy XI W 10911/11.

W toku postępowania prowadzonego pod sygnaturą akt (...) Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 17 stycznia 2013 r. dopuścił dowód z pisemnej opinii biegłego co do stanu zdrowia psychicznego powoda, opatrzonej datą 18 maja 2012 r. sporządzonej przez biegłego psychologa U. H..

Opinie obu biegłych były podstawą ustalenia stanu faktycznego w powyższej sprawie. Ustalając stan faktyczny Sąd Okręgowy za kluczowe uznał dowody z dokumentów, były one bowiem podstawą dla przyjętego przez Sąd rozstrzygnięcia zaistniałego pomiędzy stronami sporu, dopuścił także dowód z przesłuchania stron.

Twierdzenia pozwanej Sąd uznał za w pełni wiarygodne oraz zgodne z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Wyjaśnienia pozwanej w zakresie okoliczności przeprowadzonego badania powoda oraz zakresu sporządzonej na jego podstawie opinii były przekonywujące oraz znalazły oparcie w obowiązujących w tej mierze przepisach prawa. Sąd Okręgowy dał wiarę wyjaśnieniom powoda jedynie w zakresie, w którym były one zgodne z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, to jest wyjaśnieniami pozwanej i dowodami z dokumentów.

Sąd oddalił wniosek stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, gdyż w rozpoznawanym stanie faktycznym to właśnie Sąd był dysponentem wiadomości specjalnych, jako właściwy do oceny opinii. Nie było również możliwości przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego na warunkach zawartych przez powoda w piśmie z dnia 15 lutego 2016 r., to jest aby biegły sporządził opinie tylko na podstawie części akt (...) i aby badanie odbyło się przy rejestracji dźwięku i obrazu. Sąd ponadto oddalił wniosek strony powodowej o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania kolejnych świadków w tym stron postępowania w sprawie (...) oraz ponowne przesłuchanie stron jako nieprzydatne do rozstrzygnięcia i zmierzające do przedłużenia niniejszego postępowania.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód domagał się ochrony materialnej na podstawie przepisów art.23 k.c., art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. Rozstrzygnięcia Sądu wymagała więc kwestia, czy wskutek sporządzenia przez pozwaną opinii sądowo –psychiatrycznej naruszone zostały jego prawnie chronione dobra osobiste.

Aby przypisać określonemu podmiotowi odpowiedzialność z tytułu naruszenia dóbr osobistych, koniecznym jest kumulatywne wykazanie trzech podstawowych przesłanek, do których kwalifikuje się istnienie dobra osobistego, zagrożenie lub naruszenie tego dobra, oraz bezprawność zagrożenia lub naruszenia. W ocenie Sądu pierwszej instancji na gruncie przedmiotowej sprawy żadna z powyższych przesłanek nie została spełniona.

Przesłanką dochodzenia roszczeń związanych z ochroną dóbr osobistych jest bezprawność działania zagrażającego lub naruszającego dobra osobiste. Działanie to zostanie uznane za bezprawne, jeżeli jest ono sprzeczne z aktualnym porządkiem prawnym, a więc z normami prawnymi lub regułami postępowania wynikającymi z zasad współżycia społecznego. Należało zatem w pierwszej kolejności rozstrzygnąć, czy zachodziły przesłanki wyłączające bezprawność działania pozwanego.

Przesłanka bezprawności ujmowana jest w prawie cywilnym szeroko. Przyjmuje się mianowicie, że bezprawne jest każde działanie sprzeczne z normami prawnymi, a nawet z porządkiem prawnym oraz z zasadami współżycia społecznego. Do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych na ogół zalicza się: 1) działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa, 2) wykonywanie prawa podmiotowego, 3) zgodę pokrzywdzonego (ale z zastrzeżeniem uchylenia jej skuteczności w niektórych przypadkach), oraz 4) działanie w obronie uzasadnionego interesu.

W art. 24 § 1 k.c. ustawodawca wprowadził zasadę domniemania bezprawności, co oznacza, że to pozwany w procesie o ochronę dóbr osobistych ma obowiązek wykazania istnienia okoliczności usprawiedliwiających to działanie, a zatem wyłączających bezprawność.

W ocenie Sądu pozwana wykazała, iż jej postępowanie w związku ze sporządzeniem na zlecenie Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku opinii sądowo-psychiatrycznej z było działaniem w ramach porządku prawnego. Biegłą została powołana do sprawy, bez znaczenia jest więc fakt, iż pozwana nie znajduje się na liście biegłych sądowych.

Zgodnie z art. 193 § 1 k.p.k. jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego lub biegłych. Natomiast zgodnie z art. 194 § 1 k.p.k. in principio o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się postanowienie.

Pozwana opinię wydała zgodnie z postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2012 r. w sprawie o sygn. akt (...) wydanym przez Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku, a zatem działanie to, co do zasady, mieściło się w ramach porządku prawnego, przedstawione w sporządzonej przez pozwaną opinii pytania, na które udzieliła odpowiedzi w istocie stanowią, pomimo literalnie innego brzmienia, odpowiedź na przedstawiony w postanowieniu Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku problem . Ewentualne, hipotetyczne przekroczenie przez biegłą zakresu zleconej ekspertyzy nie wypełnia wynikających z treści przepisu art. 24 § 1 k.c. przesłanek naruszenia dóbr osobistych.

W ocenie Sądu chybionym był również zarzut powoda, zgodnie z którym naruszenie jego dóbr osobistych wynikło z późniejszego wydania przez Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku sporządzonej przez pozwaną opinii do innej sprawy, innemu biegłemu.

Sporządzoną przez siebie opinię pozwana, wraz z załączoną do niej opinią psychologa, złożyła do akt postępowania Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku, sygn. (...), a powód nie wykazał, aby pozwana opinię tę przekazała komukolwiek innemu. Okoliczność, iż opinia przekazana została do innej sprawy przez Sąd w sposób oczywisty nie może obciążać pozwanej.

W zakresie pozostałych zarzutów sformułowanych przez powoda pod adresem pozwanej w przedmiocie: przypisania mu istotnych niekorzystnych cech; ujawnienia danych osobowych i wrażliwych dotyczących powoda, które pozwana uzyskała w trakcie poufnej rozmowy i które powinna zatrzymać do swojej wiedzy z uwagi na tajemnicę lekarską; przypisania powodowi stwierdzenia, o które się powoda nie pytała i które nie były przez nią badane ani na które powód się nie wypowiadał; zamieszczenia w opinii stwierdzeń bez podstaw i bez dowodów a stanowiących wobec powoda dodatkowe oskarżenie w charakterze zeznań świadka; przedmiotowego potraktowania powoda poprzez skierowanie na badanie do psychologa bez uprzedzenia, podania powodów i ich odnotowania, zlecenia i zgody Sądu; oraz dopuszczenia się przez pozwaną w sporządzonej przez nią opinii sądowo-psychiatrycznej plagiatu z opinii biegłego psychologa Sąd pierwszej instancji zważył co następuje.

Przepis art. 200 § 2 k.p.k. w zw. art. 202 § 5 k.p.k. wskazuje na niezbędne elementy treści opinii psychiatrycznej. Powyższą regulację uzupełnia praktyka sądowa wypracowana w oparciu o zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie psychiatrii, zgodnie z którą każda opinia psychiatryczna powinna zawierać cztery zasadnicze części takie jak: wstęp; sprawozdanie z przeprowadzonych badań i spostrzeżeń; omówienie (wywód) całości materiału zebranego w sprawie, wyciągnięcie wniosków i ich uzasadnienie; ostateczne wnioski.

W części dotyczącej sprawozdania z przeprowadzonych badań i spostrzeżeń wskazać należy między innymi dane z ewentualnej dokumentacji lekarskiej spoza akt sprawy, dane dotyczące zachowania osoby opiniowanej podczas badania, wywiad od osoby badanej; oceną stanu psychicznego, ocenę stanu fizycznego, ocenę psychologa (por. „ Metodyka pracy biegłego psychiatry, psychologa oraz seksuologa w sprawach karnych, nieletnich oraz wykroczeń”, Krzysztof Eichstaedt, Piotr Gałecki, Andrzej Depko, LexisNexis, W-wa 2014, wyd. 2).

Opinia pozwanej sporządzona została na podstawie wcześniej przeprowadzonej opinii psychologicznej i zawiera wyraźne odniesienie do wyników jej badań. Jest to dopuszczalne, a na gruncie przedmiotowej sprawy, w celu realizacji zlecenia Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku było niezbędne, o czym decyduje biegły psychiatra. Zatem zarówno przytoczenie przez pozwaną w sporządzonej przez siebie opinii sądowo-psychiatrycznej fragmentów opinii psychologicznej, jak również poprzedzające je skierowanie przez pozwaną powoda na badanie do psychologa było działaniem zgodnym z porządkiem prawnym.

W toku czynności związanych z wydaniem opinii pozwana przeprowadziła dokładny wywiad z powodem, uwzględniając także przebyte przez niego choroby neurologiczne, ogólny stan zdrowia i dane dotyczące okresu dzieciństwa, a to celem otrzymania spójnego obrazu klinicznego powoda. Podczas badania biegły psychiatra. zadaje pytania badanemu, obserwuje jego ruch ciała, tiki, orientację, nastrój, kontakt z badanym, modulację afektu, funkcje pamięciowe, skupienie uwagi, zaburzenia psychotyczne, intelektu osobowości, życia popędowego.

Na podstawie przeprowadzonego badania biegły psychiatra, na zakończenie opinii, formułuje wnioski zawierające oceny ostateczne, dotyczące miedzy innymi :

- oceny stanu psychicznego w zakresie wykluczenia zaburzeń psychicznych lub rozpoznania choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego z określeniem jego głębokości czy innych zakłóceń psychicznych;

- oceny stanu psychicznego tempore criminis pozwalające na ustalenie, czy rozpoznane zaburzenia psychiczne istniały w okresie objętym zarzutami i jak wpływały na zdolność rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania postępowaniem;

- oceny poczytalności wynikającej z ocen dotyczących stanu psychicznego tempore criminis i stwierdzającej, czy wyżej wymienione zdolności były w okresie czynu zniesione lub ograniczone w stopniu znacznym;

- oceny stopnia prawdopodobieństwa powtórzenia czynu;

- oceny potrzeby stosowania środka zabezpieczającego.

Pozwana z racji posiadanego doświadczenia zawodowego była kompetentna do wydania opinii o tej właśnie treści i z tymi właśnie wnioskami i ocenami ostatecznymi, czyniąc to działała w granicach porządku prawnego, a więc z wyłączeniem bezprawności. Sąd orzekający w sprawie (...) usankcjonował fakt poszerzenia opinii psychiatrycznej o badanie psychologiczne dając temu wyraz w postanowieniu z dnia 17 stycznia 2013 r.,.

Wobec stwierdzenia nie ziszczenia się jednej z przesłanek naruszenia dóbr osobistych nie ma konieczności wykazywania zaistnienia pozostałych.

Na marginesie powyższych rozważań Sąd Okręgowy zauważył, że zgodnie z przyjętą linią orzeczniczą granice roszczeń służących do ochrony dóbr osobistych należy określać nie według subiektywnego tylko odczuwania ze strony danego podmiotu, lecz w ramach obiektywnie wytyczonych przez zagwarantowany porządek prawny. Ocena zatem, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, nie może być dokonana według miary indywidualnej wrażliwości osoby, która czuje się dotknięta zachowaniem innej osoby. Miernika pozwalającego na ustalenie, czy naruszona została godność takiej osoby, należy więc przede wszystkim upatrywać w tzw. opinii publicznej, która jest wyrazem poglądów powszechnie przyjętych i akceptowanych przez społeczeństwo w danym czasie i miejscu.

Aby doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda użyte przez pozwaną w opinii sformułowania powinny go obrażać, naruszać jego godność, cześć, czy dobre imię. Sformułowania te powinny wywołać również u osoby postronnej podobne odczucia, przekonanie, ze sformułowania te zostały użyte w celu obrażenia powoda, poniżenia jego osoby w jakikolwiek sposób.

W związku z powyższym w ocenie Sądu formułowanie opinii sądowo–psychiatrycznej opartej na bezpośrednim badaniu przez biegłego posiadającego odpowiednie kwalifikacje, wiedzę i doświadczenie nie narusza niczyich dóbr osobistych.

Mając powyższe względy na uwadze, Sad Okręgowy na mocy art. 23 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 448 k.c. a contrario oddalił powództwo, a o kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c.

Powód wniósł apelację od powyższego wyroku zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1)  naruszenie prawa materialnego art. 24 § 1 k.c. poprzez błędne ustalenie , iż brak jest przesłanki bezprawności działania pozwanej, podczas gdy z kwestionowanej opinii wynika, że zawiera ona elementy niezgodne z prawem;

2)  naruszenie prawa procesowego art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie zgłoszonych i ważnych dowodów, co miało wpływ na błędne ustalenie stanu faktycznego;

3)  niewyegzekwowania od pozwanej dowodów dla przypisanych powodowi sformułowań pejoratywnych i niezbadanie ich przez Sąd;

4)  niewyegzekwowania od pozwanej dowodów na postawienie bezprawnej diagnozy, bowiem pozwana nie miała materiału lekarskiego, na podstawie którego mogłaby przypisać powodowi wskazane w pozwie stwierdzenia, a Sąd Rejonowy nie zlecił pozwanej postawienie diagnozy co do zdrowia psychicznego powoda .

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz o zasadzenie na jego rzecz kosztów postepowania apelacyjnego.

W piśmie procesowym z dnia 12 marca 2017 r. powód przedstawił dalsze zarzuty co do działania pozwanej w sprawie, w której sporządzała przedmiotową opinię, oraz co działań Sądu Rejonowego, który zdaniem skarżącego uchybił wymogom formalnym zlecając pozwanej sporządzenie opinii, i w konsekwencji badania psychiatryczne nastąpiło z naruszeniem prawa. Do pisma tego, jak również do apelacji, powód dołączył szereg dokumentów, nie składając jednak wniosku o dopuszczenie z nich dowodu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, i czyni je także podstawą własnego rozstrzygnięcia, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania. Podziela także ocenę prawną tak ustalonego stanu faktycznego przedstawioną przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

W pierwszym rzędzie Sąd Odwoławczy wskazuje, iż nie dopatrując się potrzeby prowadzenia dalszego postępowania dowodowego, uznał, że nieobecność powoda na rozprawie apelacyjnej w dniu 16 marca 2017 r. sygnalizowana w jego piśmie z dnia 9 marca 2017 r. nie skutkowała koniecznością jej odroczenia. Powód bowiem tylko w przypadku, gdyby Sąd uznał za konieczne przesłuchanie go, wnosił o wyznaczenie nowego terminu rozprawy.

Do apelacji i pisma procesowego z dnia 15 marca 2017 r. został dołączony szereg dokumentów, powód jednak nie wnosił o przeprowadzenie z nich dowodów, nadto na marginesie zauważyć trzeba, że znaczna ich części pochodzi z okresu wcześniejszego niż data wydania zaskarżonego wyroku, zatem powód chcąc za ich pomocą wywodzić określone fakty, mógł wnioskować o przeprowadzenie dowodu z nich przed Sądem pierwszej instancji. Obecnie zaś nie mają one waloru nowości w rozumieniu art. 381 k.p.c.

Odnosząc się do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego Sąd Odwoławczy wskazuje, iż podnosząc zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. i art. 233 k.p.c. skarżący w istocie kwestionuje oddalenie przez Sąd a quo wniosków dowodowych o przesłuchanie świadków M. I. oraz J. T. oraz o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Skarżący zgłosił stosowne zastrzeżenie do protokołu rozprawy w trybie art. 162 k.p.c. przed Sądem Okręgowym (k. 182 verte), jednak w wywiedzionej apelacji zarzutu tego w żaden sposób nie uzasadnił i nie podjął polemiki ze stanowiskiem tego Sądu, który wyjaśnił przyczyny oddalenia wniosków powoda.

Powód w piśmie z dnia 165 lutego 2016 r. (k. 162 i następne) wnosząc o dopuszczenie dowodu z zeznań M. I. bardzo ogólnikowi wskazał okoliczność, na jaką miałaby być przesłuchana („wyjaśnienia związane z pozwem), odnośnie zaś dowodu z zeznań J. T. w ogóle nie wskazał tej okoliczności. Skoro zaś w myśl art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty istotne dla rozstrzygnięcia, to brak podstaw do podważenia decyzji Sądu Okręgowego uznającego zawnioskowane przez powoda dowody z zeznań wskazanych świadków za nieprzydatne. Brak również podstaw do uznania za trafny zarzutu skarżącego w przedmiocie oddalenia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego psychiatry, skoro kwestia, czy pozwana sporządzając opinię dopuściła się naruszenia dóbr osobistych powoda nie wymagała wiadomości specjalnych. Nadto postulowane przez skarżącego wnioski zmierzały w istocie do podważenia merytorycznych tez zawartych w opinii, co jednak zdaniem Sądu Odwoławczego ewentualnie mogło nastąpić w ramach tego postępowania, w którym opinia ta została sporządzona .

Chybiony jest także zarzut niewyegzekwowania od pozwanej dowodów na zasadność sformułowań przypisanych powodowi oraz postawionej diagnozy, gdyż zgodnie z art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, nie jest zaś rzeczą sądu nakładanie na strony obowiązków tym zakresie. Sąd jedynie zgodnie z art. 232 zd. drugie k.p.c. może przeprowadzić dowód niewskazany przez strony, jednak apelacja nie zawierz zarzutu uchybienia przez Sąd a quo temu przepisowi.

Przechodząc natomiast do postawionego w apelacji zarzutu naruszenia prawa materialnego Sąd Odwoławczy wskazuje, iż uznaje go za chybiony, gdyż w pełni podziela pogląd Sądu Okręgowego co do braku bezprawności działania pozwanej przy sporządzaniu opinii z dnia 19 czerwca 2012 r. , co wyłącza jej odpowiedzialność za ewentualne naruszenie dóbr osobistych powoda. Podstawą takiej konstatacji Sądu Okręgowego było przede wszystkim ustalenie, że pozwana wydała kwestionowaną opinię zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ z dnia 18 kwietnia 2012 r., zatem działanie jej mieściło się w ramach porządku prawnego. Uchybienie, które powód wytykał biegłej przy sporządzaniu opinii, to jest sformułowanie w inny sposób zagadnienia (a de facto jego uszczegółowienie) powierzonego jej do zaopiniowania niż uczynił to Sąd w swoim postanowieniu nie miało zdaniem Sądu Okręgowego znaczenia, skoro biegła udzieliła odpowiedzi odnośnie problemu będącego przedmiotem zleconej jej ekspertyzy, nadto ewentualne przekroczenie zakresu zlecenia nie wypełnia przesłanek naruszenia dóbr osobistych ujętych w art. 24 § 1 k.c.

Skarżący kwestionuje powyższe stanowisko Sądu pierwszej instancji, wskazując w apelacji, że jego zdaniem Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ wadliwie wydał postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, gdyż nie wskazano w nim imienia i nazwiska biegłego, któremu zleca się sporządzenie opinii. Zastrzeżenia powoda co do prawidłowości decyzji proceduralnych nie mogą być jednak przedmiotem analizy Sądu w postępowaniu cywilnym w sytuacji, gdy powód upatruje naruszenia swoich dóbr osobistych nie w działaniu sądu karnego, lecz w działaniu biegłej powołanej przez ten Sąd. Nawet jeśli postanowienie z dnia 18 kwietnia 2012 r. wbrew treści art. 194 k.p.k. w związku z art. 42 § 1 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia nie wskazuje imiennie biegłego poprzestając na wskazaniu ośrodka, w ramach którego biegły praktykuje, to jednak przesłanie akt wyznaczonej w ten sposób biegłej w oczywisty sposób obligowało pozwaną do podjęcia zleconych jej czynności.

Ustalenie stanu poczytalności obwinionego jest okoliczności niezwykle istotną z punktu widzenia odpowiedzialności karnej, taki też był cel wydania przedmiotowego postanowienia przez sąd karny, a w związku z powielanymi także w postępowaniu apelacyjnym zarzutami powoda o skorygowaniu przez pozwaną treści tezy dowodowej, trzeba zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, iż odmiennego zredagowania przez pozwaną zagadnienia powierzonego jej do opracowania nie sposób interpretować jako działania skutkującego naruszeniem dóbr osobistych powoda. Nie uległ bowiem zmianie przedmiot opinii, a ponadto - tylko takie działanie sprzeczne z szeroko rozumianym porządkiem prawnym daje podstawę do poszukiwania ochrony na podstawie art. 24 § 1 k.c., jeśli wskutek niego dojdzie do naruszenia dóbr osobistych, to jest wartości niematerialnych nierozerwalnie związanych z daną jednostką.

Sąd Okręgowy stawiając tezę o braku bezprawności działania pozwanej nie rozważył jednak szerzej okoliczności, które jeszcze w toku postępowania przed tym
Sądem były podnoszone przez powoda, to jest skierowanie powoda przez pozwaną na badanie psychologiczne do psychologa U. H..

Rację ma skarżący podnosząc, że treść art. 202 § 2 k.p.k.: „na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii (o stanie zdrowia psychicznego) powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności” wskazuje, iż biegli innej specjalności mogą wziąć udział w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego tylko wówczas, gdy wniosek w tym zakresie zgłoszą lekarze psychiatrzy (art. 202 § 2), z opinii których dowód został uprzednio dopuszczony na podstawie art. 202 § 1 (tak tez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w sprawie II AKa 121/14, Kwartalnik Sądowy Apelacji G. 2014, nr 3, s. 182, KZS 2014, nr 11, poz. 59).

Natomiast w rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ nie uzupełnił wydanego postanowienia w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłego psychiatry o dowód z opinii biegłego psychologa; to sama pozwana uznając, że zachodzi potrzeba przeprowadzenia badania psychologicznego powoda celem oceny jego funkcji intelektualnych, skierowała go na badanie do przyjmującej w tym samym ośrodku (...). Pozwoliło to na wykonanie badania w tym samym dniu oraz na zapoznanie się z wynikami badań przez pozwaną. Powód nie sprzeciwił się badaniu, mimo braku stosownego uprzedniego postanowienia sądu karnego w przedmiocie dowodu z opinii biegłego psychologa, zatem zdaniem Sądu Apelacyjnego należy przyjąć, iż badanie to nastąpiło za jego zgodą. Z kolei zgoda pokrzywdzonego jest okolicznością wyłączającą bezprawność działania naruszyciela dobra osobistego ( tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 4 czerwca 2003 r. I CKN 480/01, LEX nr 137619) .

Na marginesie wskazać trzeba, że chybione są argumenty powoda zarzucającego pozwanej nieprawdę co do jej twierdzeń, iż powiadomiła sąd karny o potrzebie wykonania u powoda badań psychologicznych oraz że uzyskała na to zgodę sądu karnego przesłaną faxem Sąd Okręgowy bowiem, mimo takich wyjaśnień pozwanej przedstawionych przez nią podczas przesłuchania w charakterze strony, takiego ustalenia nie poczynił w części faktograficznej uzasadnienia zaskarżonego wyroku.

Jak wynika z uzasadnienia apelacji, powód upatruje naruszenia swoich dóbr osobistych w szeregu sformułowań użytych przez pozwaną w opinii, które jego zdaniem przedstawiają jego sylwetkę w niekorzystnym świetle, nie polegając przy tym na prawdzie lub też sugerując winę powoda w popełnieniu zarzucanego mu wykroczenia.

Warto w tym miejscu przytoczyć rozważania Sądu Najwyższego poczynione w związku z zarzutami naruszenia dóbr osobistych strony procesu przez sędziego wskutek podejmowania przez niego określonych decyzji procesowych. Otóż w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 kwietnia 2014 r. (II CSK 407/13, OSNC 2015/4/47) Sąd Najwyższy stwierdził - rozważając przesłankę bezprawności działania - że problem wykładni tego pojęcia jest skomplikowany, gdyż specyfika czynności jurysdykcyjnych w zakresie czynności sędziego w toku postępowania w konkretnych sprawach może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych strony (… ) w toku postępowania dochodzi do ujawnienia informacji dotyczących strony, które poza tym postepowaniem są prawnie chronione jako objęte dobrami osobistymi każdej osoby fizycznej. Przesłanka bezprawności musi być wiec ujęta w sposób właściwy dla prawa cywilnego,. ale musi także uwzględniać specyfikę działania wymiaru sprawiedliwości(…) zakres i sposób działania sędziego, a więc także granice dopuszczalnego wkroczenia w sferę dóbr osobistych stron postępowania, wyznaczają przepisy prawa procesowego właściwe dla danego rodzaju postępowania oraz rodzaj roszczenia poddawanego osądowi w postępowaniu cywilnym i charakter czynu zarzucanego oskarżonemu w postępowaniu karnym(…) bezprawność działania sędziego musiałaby więc wynikać z jego oczywistych, rażących błędów w zakresie stosowania przepisów procesowych(…) nie każde zatem działanie sędziego w toku postępowania, które narusza dobra osobiste strony i które strona ocenia jako sprzeczne z przepisami procesowymi jest bezprawne w rozumieniu art. 24 k.c.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, zaprezentowana w tym wywodzie wykładnia przesłanki bezprawności pomocna jest przy orzekaniu w niniejszej sprawie. Otóż skoro bezsprzecznie pozwana działała jako biegły powołany przez sąd karny, w ramach procedur przewidzianych dla tego postępowania, to tym samym te jej działania, które mieściły się w granicach powierzonego jej zadania, nie były co do zasady bezprawne, nawet jeśli tezy jej opinii dotyczącej tak delikatnej sfery życia jak stan zdrowia psychicznego, są dla powoda niekomfortowe. Nie ma przy tym podstaw do twierdzenia, że doszło do rażących uchybień w zakresie sporządzania opinii przez pozwaną, które pozwoliłyby przypisać jej działanie w warunkach bezprawności. Pozwana bowiem podczas przesłuchania jej w charakterze strony szeroko omówiła sposób pracy lekarza psychiatry, która obejmuje przed wszystkim zebranie wywiadu polegające na zadawaniu pytań oraz obserwację badanego w zakresie jego ruchu ciała, tików, orientacji, życia popędowego itd.

Zastrzeżenia powoda co do postawionych w opinii też o organicznych zaburzeniach osobowości, odchyleniach w stanie psychicznym , deklaratywnym krytycyzmie i powoda co do własnego postępowania i minimalizowaniu własnej winy, wiedzy powoda o karalności zarzucanego mu czynu, nie świadczą o wykroczeniu przez pozwaną poza jej kompetencje zakreślone postanowieniem Sądu Rejonowego Gdańsk Północ czy też o przypisaniu powodowi nieprawdziwych wypowiedzi, lecz są wnioskami wysnutymi przez nią na podstawie przeprowadzonego badania powoda (obejmującego wywiad i obserwację powoda podczas badania) w oparciu o posiadaną wiedzę fachową.

Następnie te wnioski były podstawą do udzielenia ostatecznej odpowiedzi na pytanie, czy powód był zdolny do rozpoznania znaczenia zarzucanego mu czynu i pokierowania swoim postępowaniem, ewentualnie czy było ono ograniczone, a także - czy mógł brać udział w toczącym się postępowaniu karnym. Udzielenie odpowiedzi na to pytanie wymagało uprzedniej analizy stanu zdrowia psychicznego powoda i jego intelektualnego funkcjonowania; jeśli bowiem pozwana stwierdziłaby zniesienie poczytalności powoda bądź też jej ograniczenie, to oczywistym jest, iż zobligowana byłaby do wyjaśnienia, z jakich przyczyn to nastąpiło (choroba psychiczna, inne zakłócenie czynności psychicznych), oraz z jakich przyczyn nie mógłby on brać udziału w rozprawie.

Podobny walor ma kwestionowane przez skarżącego stwierdzenie pozwanej użyte w opinii, iż zarzucane powodowi wykroczenie było zaplanowane, rozciągnięte w czasie; wbrew stanowisku skarżącego, nie stanowi to obalenia przez pozwaną domniemania jego niewinności. Celem dopuszczenia dowodu przez sąd karny nie było bowiem ustalenie popełnienia przez powoda zarzucanego mu wykroczenia, i takich też stwierdzeń, wbrew subiektywnemu przekonaniu skarżącego opinia nie zawiera. Kwestionowana przez skarżącego wypowiedź - jak wynika z przesłuchania pozwanej - wskazywała na sposób działania powoda, a mianowicie, że czyn nie był impulsywny, zarzucane powodowi czynności były powtarzalne, a powód miał czas na ich przygotowanie. Dało to podstawę do postawienia tezy przez pozwaną, że powód jest sprawny intelektualnie i potrafi przewidzieć skutki swego działania. Powtórzyć zatem należy, iż ostateczna konkluzja opinii co do możności powoda pokierowania swoim postępowaniem, w świetle stosowanych w psychiatrii metod diagnostycznych musiała być poprzedzona analizą jego dotychczasowej postawy życiowej oraz zachowania w czasie zarzucanego mu czynu.

Skarżący zarzuca w apelacji zamieszczanie przez pozwaną w opinii danych intymnych – nie precyzuje jednak, jakie dane intymne naruszające jego dobra osobiste zostały przez pozwaną zamieszczone. Sad Apelacyjny zauważa zatem, że oczywistym wydaje się, że pozwana przeprowadzając jako biegła z powodem wywiad zobligowana była umieścić przynajmniej w skróconej wersji dane przekazane przez badanego w zakresie jego drogi życiowej, wykształcenia, szeroko pojętego trybu życia itd. - te bowiem okoliczności charakteryzujące sylwetkę badanego mogą mieć wpływ na ostateczną diagnozę co do jego stanu psychicznego w dacie zarzucanego mu czynu . W ten sam sposób należy zdaniem Sadu Apelacyjnego ocenić przytoczenie przez pozwaną przebytych przez pozwanego chorób oraz ewentualnych urazów głowy, gdyż samo tylko doświadczenie życiowe wskazuje na związek – mniej lub bardziej odległy - pomiędzy niektórymi schorzeniami somatycznymi a stanem psychicznym badanego, podobnie jak na stan ten wpływ mogą mieć niektóre zażywane przez badanego leki czy tez doznane w przeszłości urazy.

W tym stanie rzeczy, nie podzielając zarzutów apelacji i i uznając rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego za trafne, Sąd Odwoławczy orzekł jak sentencji wyroku na mocy art. 385 k.p.c.

SSO Barbara Rączka – Sekścińska SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Ewelina Jokiel