Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2012 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki jawnej w M.

przeciwko R. S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży

z dnia 16 kwietnia 2012 r. sygn. akt I C 794/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

UZASADNIENIE

(...) Spółka Jawna z siedzibą w M. w pozwie skierowanym przeciwko R. S. wniosła o zasądzenie kwoty 131.600 zł z odsetkami ustawowymi od 20 listopada 2009 r. oraz kosztów procesu.

Uzasadniając swoje żądanie wskazała, że nakazami zapłaty, wydanymi w postępowaniu upominawczym przez Sąd Okręgowy w Białymstoku w dniu 6 sierpnia 2009 r. i w dniu 10 listopada 2009 r., uzyskała tytuły egzekucyjne przeciwko A. D. – siostrze pozwanego – na łączną kwotę 253.124,79 zł. Pomimo egzekucji prowadzonej przeciwko dłużniczce, dotychczas nie udało się jej odzyskać sumy zadłużenia. W chwili, gdy przedsiębiorstwo (...) zaczęło przynosić straty i wszczęto przeciwko niej egzekucję, dłużniczka zaczęła zbywać należące do jej majątku nieruchomości. W dniu 22 października 2009 r. przeniosła nieodpłatnie na rzecz brata R. S. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, położonego w Z. przy ul.(...), dla którego Sąd Rejonowy w Zambrowie prowadzi księgę wieczystą nr KW (...). Następnie, w dniu 19 listopada 2009 r., pozwany sprzedał powyższą nieruchomość Zakładom (...) D. Z., (...) Spółce Jawnej i otrzymał zapłatę w kwocie 131.600 zł. Uczynił to w trakcie trwania postępowania sądowego o uznanie za bezskuteczną darowizny dokonanej przez A. D. na jego rzecz. W ocenie powódki rozporządzenie nieruchomością dokonane przez pozwanego uzasadnia żądanie zwrotu uzyskanej przez niego korzyści, tj. kwoty 131.600 zł.

W dniu 5 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Łomży wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, zasądzając od R. S. na rzecz (...) Spółki Jawnej z siedzibą w M. kwotę 131.600 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 listopada 2009 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 5.262 zł tytułem kosztów procesu.

W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania. Jego zdaniem żądanie wywiedzione przez powódkę należało uznać za bezpodstawne, gdyż w rzeczywistości nie uzyskał korzyści majątkowej z tytułu przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego, zaś w świetle art. 405 k.c. nie zostały spełnione przesłanki roszczenia, które to roszczenie w niniejszej sprawie mogło znaleźć oparcie w treści art. 527 k.c. w zw. z art. 531 § 2 k.c.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo i obciążył pozwanego kosztami procesu.

Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i ocenę prawną.

Nakazami zapłaty z 6 sierpnia 2009 r. i 10 listopada 2009 r., wydanymi w postępowaniach upominawczych (sygn. VII GNc 152/07 i VII GNc 211/09), Sąd Okręgowy w Białymstoku nakazał dłużniczce A. D. zapłatę na rzecz powódki odpowiednio kwot 107.459,90 zł i 145.665,89 zł z odsetkami i kosztami procesu. W związku z tym powodowa Spółka wystąpiła do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Zambrowie o wszczęcie egzekucji. Powyższe postępowanie okazało się bezskuteczne z powodu braku majątku. Dłużniczka wraz z mężem jeszcze przed wszczęciem egzekucji sprzedała posiadane ruchomości oraz na podstawie umowy darowizny z dnia 22 października 2009 r., zawartej w Kancelarii Notarialnej Notariusz A. B. Rep. A nr (...), darowała bratu R. S. własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w Z. wraz z wkładem budowlanym. Pozwany przyjął darowiznę. Wartość przedmiotu darowizny strony określiły na kwotę 50.000 zł. Na podstawie tej umowy Sąd Rejonowy w Zambrowie w księdze wieczystej KW nr (...) dokonał zmiany wpisu właściciela tej nieruchomości.

Powodowa Spółka po uzyskaniu informacji o przeniesieniu ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz R. S., pismem z 29 października 2009 r., poinformowała go o nieuregulowaniu długu przez A. D. względem niej i wszczęcie egzekucji, która okazała się bezskuteczna na skutek darowizny mieszkania uczynionej na rzecz pozwanego. Jednocześnie wezwała pozwanego do zapłaty dochodzonego roszczenia lub wskazania majątku dłużniczki wystarczającego do zaspokojenia wierzycielki.

Pozwany nie ustosunkował się do powyższego zawiadomienia i niezwłocznie (przed terminem rozprawy w dniu 20 listopada 2009 r. w sprawie sygn. I C 700/09 o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, o którym został prawidłowo powiadomiony), w dniu 19 listopada 2009 r. umową zawartą w Kancelarii Notarialnej A. R. i U. F. w S. sprzedał spółce jawnej Zakładom (...) D. Z., J. Z. w K. L. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, darowane mu uprzednio przez siostrę, za cenę 131.600 zł. W umowie zapisano oświadczenie sprzedającego, że cenę w całości otrzymał od kupującej Spółki i pokwitował jej odbiór. Oprócz odpowiedniego zapisu w akcie notarialnym znalazło to odzwierciedlenie w potwierdzeniu dokonania wypłaty, które zostało własnoręcznie podpisane przez pozwanego.

W dniu 3 listopada 2009 r. powodowa Spółka wystąpiła ze skargą pauliańską przeciwko R. S., dotyczącą sprzedaży mieszkania przez dłużniczkę na jego rzecz. Wyrokiem z 11 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w Łomży (sygn. I C 700/09) uznał za bezskuteczną w stosunku do (...) Spółki Jawnej w M. umowę darowizny własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...), dokonaną między A. D. i R. S. przed notariusz A. B. w Kancelarii Notarialnej w Z. Rep. A nr (...), względem jej wierzytelności wnikającej z nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy Sąd Gospodarczy w Białymstoku w dniu 6 sierpnia 2009 r. do kwoty 107.459,90 zł z odsetkami ustawowymi od 23 maja 2009 r.

Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Zambrowie z 26 listopada 2010 r. sygn. II K 337/10 A. D. została uznana winną i skazana za to, że 22 października 2009 r. w Z., jako właścicielka przedsiębiorstwa (...), działając w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu – nakazu zapłaty Sądu Okręgowego (...) w B. VII Wydziału Gospodarczego sygn. VII GNc 152/09 na rzecz (...) Spółki Jawnej w M., aktem notarialnym nr 3249/2009 sporządzonym w Kancelarii Notarialnej w Z., darowała bratu R. S. zagrożone zajęciem spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego o powierzchni 48,43 m ^{( 2)} przy ul.(...) w Z. tj. za czyn z art. 297 §1 k.k. w zb. z art. 271 §1 k.k.

W dniu 15 lutego 2010 r. powodowa Spółka wystąpiła z kolejnym powództwem paulińskim, skierowanym tym razem przeciwko Zakładom (...) Spółce Jawnej z siedzibą w K. L. (kolejnemu nabywcy mieszkania). Rozstrzygając to żądanie wyrokiem z 17 października 2011 r., Sąd Okręgowy w Siedlcach (sygn. I C 471/10) oddalił roszczenie powódki. W uzasadnieniu wyroku stwierdził, że pozwanej Spółce ( Zakładom (...)) nie można było zarzucić złej wiary przy zawieraniu umowy sprzedaży, mocą której nabyła mieszkanie należące wcześniej do A. D..

W toku niniejszego postępowania pozwany podał, że zbył mieszkanie Zakładom (...) na polecenie siostry A. D., która była obecna przy sporządzeniu aktu notarialnego. Ceny sprzedaży określonej umową nie otrzymał. J. Z. obiecywał podpisanie pisma, że pieniądze nie zostały wypłacone ale ostatecznie nie uczynił tego. Przyznał, że podpisał dowód wypłaty sumy określonej aktem notarialnym z 19 listopada 2009 r. Zaprzeczył swym oświadczeniom złożonym w sprawie sygn. I C 700/09 Sądu Okręgowego w Łomży dotyczącym braku jakiejkolwiek wiedzy o problemach finansowych siostry. Obecnie przyznał, że miał wiedzę o długach siostry do kwoty około 130.000 zł w stosunku do Zakładów (...), natomiast kłamał w sprawie sygn. I C 700/09.

Wyjaśnienia pozwanego poparła w całej rozciągłości jego żona E. S., która również przyznała fakt składania kłamliwych zeznań w sprawie sygn. I C 700/09. Oboje małżonkowie złożyli także podpisane przez nich pisemne oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli wynikającego z aktu notarialnego z 11 listopada 2009 r., przecząc zaistnieniu czynności prawnej polegającej na sprzedaży mieszkania i twierdząc, że miała ona charakter bezgotówkowy, zaś cena sprzedaży określona aktem notarialnym miała oznaczać zaliczenie wartości rynkowej mieszkania na poczet zobowiązań A. Z. w stosunku do Zakładów (...). Również podpis na dokumencie wypłaty z 19 listopada 2009 r. oznaczał zaliczenie wartości rynkowej mieszkania na poczet zobowiązań A. Z. w stosunku do powyższych Zakładów. Natomiast oni nie otrzymali od Zakładów (...) kwoty 131.600 zł w środkach pieniężnych z tytułu sprzedaży mieszkania. Do czynności prawnej doszło bowiem pod wpływem, namową i według ustaleń A. D. z J. Z..

Z kolei A. D., zeznając jako świadek, przyznała, że pozwany zbył mieszkanie na jej polecenie i w związku z długami jakie obciążały ją w stosunku do Zakładów (...) w kwocie około 136.000 zł. Dowodem istnienia powyższych długów było zestawienie faktur na łączną kwotę 131.594,90 zł, płatnych najpóźniej w terminie do 14 października 2009 r.. Przyznała, że J. Z. odmówił podpisania oświadczenia, że otrzymał mieszkanie za jej długi.

Dotychczas powodowa Spółka nie wyegzekwowała należnych jej wierzytelności od A. D. z powodu braku majątku, do którego egzekucja mogłaby być skierowana.

Sąd wskazał, że podstawę prawną roszczenia powodowej Spółki stanowi art. 405 k.c. i uregulowana w nim i przepisach następnych instytucja bezpodstawnego wzbogacenia. Zwrócił uwagę na to, że w orzecznictwie sądowym występował spór co do dopuszczalności roszczenia wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. k.c. o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia przedmiotów majątkowych objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika. Możliwość taką stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 12 czerwca 2008 r., sygn. III CZP 55/08, OSNC 2009 r., nr 7 – 8, jak również w wyroku z 3 lutego 2005 r., sygn. II CK 412/04. Odmienny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 21 września 2006 r., sygn. I ACa 852/08, publ. OSAW 2007 r., nr 2, poz. 25, wskazując, że rozporządzenie przez osobę trzecią – w toku czynności obrotu wtórnego – przedmiotami majątkowymi, które na skutek czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wobec wierzyciela (w trybie art. 527 k.c.) wyszły z majątku dłużnika, nie uzasadnia roszczenia wierzyciela wobec tej osoby o zwrot rzekomego bezpodstawnego wzbogacenia (w trybie art. 405 k.c.). Wierzyciel może pozywać kolejnego nabywcę („osobę czwartą”) w trybie art. 531 § 2 k.c. i od niej egzekwować świadczenie należne od dłużnika z zachowaniem zasad (ograniczeń) określonych w art. 532 k.c.. W razie braku przesłanek skutecznego pozwania osoby czwartej wierzyciel nie uzyskuje zaspokojenia. Osobę trzecią można pozywać jedynie z tytułu ewentualnej odpowiedzialności deliktowej, gdy jej czynności dalszego rozporządzania można przypisać znamiona czynu niedozwolonego i gdy występują wszystkie przesłanki odpowiedzialności deliktowej.

Sąd podzielił stanowiska sądów prezentujące dopuszczalność roszczenia o zwrot wartości zbytej korzyści majątkowej przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała ją przez czynność prawną z dłużnikiem, dokonaną w złej wierze w rozumieniu art. 527 § 1 k.c. Wyraził ocenę, że przepisy o skardze pauliańskiej nie tworzą wyłącznego systemu ochrony wierzyciela w razie niesumiennego działania dłużnika. W ramach tej ochrony wyznaczają jej przedmiotowy i podmiotowy zasięg oraz sposób urzeczywistnienia wobec osoby trzeciej (art. 532 k.c.). Dlatego nie można negować uprawnienia do poszukiwania ochrony na gruncie innych instytucji prawnych, w tym bezpodstawnego wzbogacenia. Ma to szczególne znaczenie w sytuacjach, gdy działanie osoby trzeciej i dłużnika uzasadniało udzielenie wierzycielowi ochrony prawnej w postaci uznania określonej czynności prawnej dłużnika za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli, a osoba trzecia dokonała dalszych, skutecznych rozporządzeń nabytą od dłużnika korzyścią majątkową przede wszystkim w celu uniknięcia egzekucji prowadzonej przez wierzyciela z własnego majątku. Przyznanie wierzycielowi środków prawnych czyni bardziej realną ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Podstawę takiego roszczenia wierzyciela będzie tworzył wyrok zawierający uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną względem niego. Przez to można mówić o powstaniu po stronie osoby trzeciej obowiązku pozwalającego wierzycielowi na uzyskanie tego, na co mógł liczyć w wypadku realizacji wierzytelności z majątku dłużnika. Osoba trzecia, działająca w złej wierze, może być postrzegana jako wzbogacona w stosunku do wierzyciela bezpośrednio jego kosztem o przedmiot lub wartość, które – jako służące pokrzywdzeniu wierzyciela – nie powinny były znaleźć się w jej majątku i ze zwrotem których powinna była się liczyć.

Dalej Sąd stwierdził, że w sprawie bezspornym było zarówno zawarcie umowy przenoszącej własność ostatniego wartościowego składnika majątkowego przez dłużniczkę A. D. na rzecz pozwanego R. S. (brata dłużniczki), jak również późniejsze przeniesienie tego prawa przez pozwanego na kolejny podmiot – Zakłady (...) D. Z., (...) Spółki Jawnej. Wątpliwości nie nasuwały także prawomocne wyroki Sądu Okręgowego w Łomży z 11 marca 2010 r., sygn. I C 700 /09 o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej polegającej na darowaniu przez dłużniczkę powodowej Spółki lokalu mieszkalnego na rzecz pozwanego, a także Sądu Rejonowego w Zambrowie z 26 listopada 2010 r., sygn. II K 337/10, w których jednoznacznie stwierdzono, że postępowanie dłużniczki zmierzało do udaremnienia skutecznego zaspokojenia wierzytelności przysługującej powódce. W pierwszym z powyższych orzeczeń Sąd w postępowaniu cywilnym przesądził na podstawie art. 527 k.c. o bezskuteczności rozporządzenia majątkowego dokonanego pomiędzy A. D. i R. S.. Spowodowało to odpadnięcie podstawy prawnej powyższej czynności, legalizującej przesunięcie korzyści majątkowej do jego majątku. W drugim Sąd w postępowaniu karnym uznał dłużniczkę winną dokonania rozporządzenia majątkowego w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu i w konsekwencji przeprowadzenia skutecznego postępowania egzekucyjnego. Powyższy wyrok, zgodnie z treścią art. 11 k.p.c., wiąże sąd orzekający w postępowaniu cywilnym.

Sąd nie dał wiary twierdzeniom pozwanego, że na skutek podjętej przez niego czynności prawnej w postaci zbycia mieszkania Zakładom (...) korzyść majątkowa w postaci ceny sprzedaży nie stała się przysporzeniem na jego rzecz, gdyż została zaliczona na dług siostry względem powyższej Spółki - przez to korzyść tę utracił w sposób niepowodujący jego wzbogacenia, a w konsekwencji nie może obciążać go obowiązek zwrotu wartości korzyści. Zdaniem Sądu pozostają one w sprzeczności przede wszystkim z treścią notarialnej umowy sprzedaży nieruchomości na rzecz Zakładów (...). W § 3 aktu notarialnego z 19 listopada 2009 r. znalazło się oświadczenie R. S., że otrzymał cenę w całości i pokwitował jej odbiór. Również z dokumentu zatytułowanego „dowód wypłaty”, potwierdzonego własnoręcznym podpisem pozwanego wynika, że odebrał on kwotę 131.600 zł, będącą zapłatą „zgodnie z aktem notarialnym z dnia 19 11 2009 nr (...) Repetytorium A nr (...)”, tj za przeniesienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. W tym kontekście zupełnie niewiarygodne – w ocenie Sadu - były twierdzenia pozwanego, że nie otrzymał zapłaty, gdyż należność została zaliczona na dług A. D., zaś oświadczenie zawarte w akcie notarialnym i podpisane przez niego później pokwitowanie były dokonane dla pozoru. Sąd nawiązał przy tym do zeznań świadka J. Z., który podał, że nabywając mieszkanie od pozwanego w dniu 19 listopada 2009 r. działał w imieniu Spółki Jawnej Zakłady (...) i gdyby pieniądze nie zostały przekazane w akcie notarialnym, nie znalazłoby się stosowne skwitowanie. Kategorycznie zaprzeczył zawarciu umowy dla pozoru. Co do przyczyn faktycznych nabycia powyższego mieszkania zasłaniał się niepamięcią.

Sąd uznał, iż w kontekście powyższych zeznań nie było żadnych argumentów do podzielenia twierdzeń pozwanego. Świadek nie potwierdził oświadczeń pozwanego co do zasadniczych okoliczności związanych z przeprowadzeniem transakcji i zapłatą ceny sprzedaży. Podkreślił jednocześnie, że pozwany w sprawie sygn. I C 700/09 twierdził, że nigdy nic nie wiedział o długach siostry. Obecnie przyznał, że posiadał wiedzę co do zadłużenia jej względem Zakładów (...), zaś poprzednio skłamał.

Za oczywiście niewiarygodne Sąd uznał zeznania A. D., która poparła w całej rozciągłości twierdzenia brata co do zaliczenia mieszkania na jej długi przez Zakłady (...). Będąc siostrą R. S. miała interes w zeznawaniu na jego korzyść. O ich bliskich relacjach świadczy chociażby fakt dokonania na jego rzecz wartościowej darowizny. Ich postępowanie wskazuje na zamiar uchronienia za wszelką cenę majątku posiadanego przez świadka przed egzekucją wszczętą przez powodową Spółkę. Z tych samych przyczyn Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom E. S.. Będąc żoną pozwanego jest zainteresowana w korzystnym dla niego rozstrzygnięciu.

W ocenie Sądu nie ma znaczenia oświadczenie R. S. i E. S. o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zawartego w akcie notarialnym z 19 listopada 2009 r. w przedmiocie niedokonania sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz iż była to czynność prawna bezgotówkowa. Brak jest podstaw do przyjęcia, że rozważana czynność prawna była dotknięta jakąkolwiek wadą oświadczenia woli, w szczególności takiego zarzutu nie podniosła strona powodowa. Analizując treść pisma pozwany i jego żona nie tyle wskazywali na konkretną wadę, co próbowali tłumaczyć treść umowy w sposób pozwalający wykluczyć możliwość uznania pozwanego za osobę wzbogaconą na skutek zbycia mieszkania jako przedmiotu darowizny od dłużniczki. Podkreślił nadto, że E. S. nie nabyła mieszkania stanowiącego przedmiot darowizny ze strony A. D. na rzecz jej męża. Z aktu notarialnego z 22 października 2009 r. wynika, że obdarowanym był R. S., który przyjmując darowiznę oświadczył, że z żoną nie zawierał umowy rozszerzającej zakres wspólności majątkowej. Do aktu notarialnego z dnia 19 listopada 2009 r. stanęła jako współposiadaczka lokalu wspólnie z mężem, zobowiązując się do wydania go oraz w tym zakresie poddała się egzekucji wspólnie z nim.

Zdaniem Sądu pozwany w chwili zbywania lokalu mieszkalnego na rzecz Zakładów (...) miał pełną świadomość istnienia długów siostry wobec powódki i rzeczywistego celu dokonania darowizny na jego rzecz. Posiadał informacje o toczącym się w tamtym czasie postępowaniu sądowym w przedmiocie uznania czynności darowizny za bezskuteczną, został prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy, na którą nie stawił się i w kilka dni później, w dniu 19 listopada 2009 r., zbył mieszkanie na rzecz kolejnego nabywcy. Dokonawszy powyższego rozporządzenia, pozwany uzyskał korzyść majątkową w postaci ekwiwalentu pieniężnego za zbyte spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Zbycie to nastąpiło w czasie istnienia stanu pokrzywdzenia wierzyciela, co oznacza, że pozwany uzyskał tym samym korzyść majątkową kosztem strony powodowej, która nie mogła uzyskać świadczenia w drodze egzekucji w sposób określony w art. 532 k.c. Tym samym nie doszło do powiększenia majątku wierzyciela, mimo stworzenia wyrokiem pauliańskim materialnoprawnej przesłanki uzyskania ochrony wobec osoby trzeciej. Kolejny wyrok Sądu Okręgowego w Siedlcach z 17 października 2011 r., (sygn. I C 471/10) w sprawie skierowanej przeciwko Zakładom (...) Spółce Jawnej z siedzibą w K. L. nie był korzystny dla powodowej Spółki z powodu niemożności zarzucenia złej wiary kolejnemu nabywcy. W ocenie Sądu nie zmienia to jednak intencji i zamiarów pozwanego, który wobec podjęcia dalszych kroków prawnych przez powódkę zaczął zmieniać twierdzenia w celu wykazania braku korzyści będących skutkiem powyższych czynności. Wprost przeciwnie, pozwany uzyskał korzyść majątkową w postaci ceny sprzedaży w kwocie 131.600 zł. Nie ma większego znaczenia sposób spożytkowania przez niego powyższej wartości i ewentualnej jej utraty lub zużycia. Pozwany, zgodnie z art. 409 k.c., wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Mimo wyzbycia się mieszkania jako przedmiotu czynności uzyskanego od dłużniczki, pozwany nie przestał ponosić odpowiedzialności wobec powodowej Spółki jako wierzycielki za to, że nie mogła się zaspokoić z majątku dłużnika.

Uwzględniając powództwo w całości Sąd wskazał, że wprawdzie powódka powołała w pozwie nakaz zapłaty zapadły w sprawie sygn. VII GNc 152/09 Sądu Okręgowego w Białymstoku, jak i w sprawie sygn. VII GNc 211/09 tegoż Sądu, to wyrok z 11 marca 2010 r. w sprawie sygn. I C 700/09 dotyczył tylko wierzytelności wynikającej z pierwszego z tych nakazów, która wynosiła 107.459,90 zł z ustawowymi odsetkami, szczegółowo rozpisanymi w wyroku. Obliczając jedynie odsetki ustawowe od ostatniej daty, tj. 20 czerwca 2009 r. do daty wyrokowania (16 kwietnia 2012 r.) ich suma wyniesie 25.528,35 zł, łącznie z należnością główną – 132.988,25 zł, a więc powyżej kwoty dochodzonej przedmiotowym pozwem. Rzeczywista należność z tytułu odsetek jest wyższa.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 10.197 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Przy ustalaniu wysokości kosztów zastępstwa prawnego Sąd uwzględnił treść § 6 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Wyrok powyższy apelacją zaskarżył pozwany. Zarzucił:

1.  naruszenie art. 405 w związku z art. 409 i 411 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędzie w subsumcji, czyli wadliwego przyjęcia, iż:

-uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, czyli pobrał od J. Z. reprezentującego Zakłady (...) D. Z., (...) Spółkę Jawna kwotę 131.600 zł tytułem ceny za sprzedaż spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ulicy (...) mimo, iż zapłata ceny stanowiła zaliczenie długu A. D. w tej samej wysokości a nie zapłata środków pieniężnych,

-jest nadal bezpodstawnie wzbogacony, korzyści nie zużył ani nie utracił, pomimo iż żadnej korzyści z transakcji sprzedaży mieszkania z dnia 19 listopada 2009 r. nie osiągnął,

-powinien zwrócić świadczenie, pomimo iż spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany;

2.  naruszenie art. 83 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędzie w subsumcji, czyli wadliwego przyjęcia, iż nie złożył oświadczenia w postaci umowy sprzedaży za zaliczeniem ceny na długi A. D. dla pozoru i ukrycia innej czynności prawnej, a tym samym że oświadczeniem z dnia 25 lutego 2011 r. nie uwolnił się od skutków prawnych tej czynności,

3.z ostrożności procesowej, pomimo iż Sąd nie wskazywał podstawy prawnej orzeczenia art. 531 w związku z art. 527 k.c., dokonując jedynie jego interpretacji w uzasadnieniu, naruszenie poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu posiłkowo przesłanek z art. 527 k.c. i art. 531 k.c. jako niewystępujących w stanie faktycznym i prawnym,

4.naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na wynik sprawy:

a) art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c., poprzez przyjęcie, iż powódka udowodniła dochodzone roszczenie, a on nie udowodnił okoliczności uwalniających go od odpowiedzialności w postaci niepobrania świadczenia pieniężnego w kwocie 131.600 zł a zaliczenie ceny na poczet długu A. D.,

b) art. 217 w zw. z art. 227 k.p.c. polegające na nieuwzględnieniu faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy:

- zeznań świadków: A. D., E. S. i J. Z. oraz jego zeznań, z których jednoznacznie wynika, iż nie osiągnął żadnej korzyści majątkowej w kwocie 131.600 zł z tytułu czynności prawnej w postaci sprzedaży Zakładom (...) D. Z., (...) Spółce Jawnej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ulicy (...) mimo, a zapłata ceny stanowiła zaliczenie długu A. D. w tej samej wysokości,

-z estawienia zadłużenia A. D. - kwota zadłużenia odpowiada kwocie ceny zakupu mieszkania,

- oświadczenia jego z dnia 25 lutego 2011 r. uwalniającego od skutków prawnych, pisma z dnia 2 marca 2011 r. z potwierdzeniem nadania,

-akt spraw, a szczególnie treści wyroków z uzasadnieniem, gdzie we wszystkich tych sprawach jego twierdzenia oraz świadków A. D. i E. S., że pobrali cenę w gotówce w kwocie 131.600 zł zostały przez wszystkie Sądy uznane za niewiarygodne a twierdzenia J. Z., że zapłacił za to mieszkanie także, gdyż jemu zależy na oddalaniu powództw o uznanie czynności za bezskuteczną z uwagi na fakt ochrony mieszkania przed egzekucją wierzycieli skierowaną do tego mieszkania, które stanowi aktualnie jego własność,

c) art. 233 k.p.c. oraz art. 322 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, uznanie wszystkie dowodów strony pozwanej za niewiarygodne, pomimo załączenia akt innych postępowań i uznania przez inne Sądy twierdzeń całkowicie przeciwnych strony pozwanej i świadków za niewiarygodne - te same twierdzenia co do zapłaty ceny i zarachowania na dług zostają przez jeden Sąd uznawane za wiarygodne a przez inny za niewiarygodne, co skutkuje różnymi orzeczeniami w sprawie na podstawie tego samego materiału dowodowego w tym samym stanie faktycznym;

5. błędne ustalenie stanu faktycznego na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, iż pozwany otrzymał tytułem ceny 131.600 zł a nie podpisał aktu ustalając, iż zapłata ceny stanowi umorzenie długu A. D. zgodnie ze złożonym zestawieniem zadłużenia o tej samej wartości.

Pozwany wnosił o zmianę wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sprawa została ponownie rozpoznana w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony przez Sąd Okręgowy z pominięciem dokumentu w postaci pisma pełnomocnika pozwanego z dnia 2 marca 2011 r., którego adresem były Zakłady (...) D. Z., (...) Spółka Jawna. Dowód ten, jako spóźniony (mógł on być przedłożony przed Sądem I instancji), został pominięty w oparciu o przepis art. 381 k.p.c.

Sąd Apelacyjny uznał, iż podstawa faktyczna sporu została właściwie ustalona. Ocena dowodów przeprowadzonych w sprawie uprawniała do postawienia wniosków zaprezentowanych w pisemnych motywach orzeczenia. Zarzuty apelacji, podważające tę ocenę, nie mogły być uznane za skuteczne.

Na wstępie wskazać należy, że do pozwu strona powodowa dołączyła dokument w postaci odpisu wypisu aktu notarialnego nr A (...), sporządzonego w dniu 19 listopada 2009 r. w Kancelarii Notarialnej A. R. i U. F. w S., z którego wynika, że umową z tego dnia pozwany sprzedał spółce jawnej Zakładom (...) D. Z., J. Z. w K. L. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, darowane mu uprzednio przez siostrę, za cenę 131.600 zł. Z § 3 tej umowy wynika, że sprzedający oświadczył, że ustaloną w umowie cenę w całości otrzymał od kupującej i odbiór jej kwituje.

Sprzedawca, powołując się w toku niniejszego postępowania (procesu, w którym nabywca tego prawa nie występuje jako strona, a przedstawiciel Spółki Jawnej Zakłady (...) - J. Z. był słuchany w charakterze świadka) na nieważność umowy sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z powodu jej pozorności, winien przedłożyć taki dokument, który dowodziłby (z uwagi na istnienie sporu pomiędzy zbywcą prawa a nabywcą prawa), że umowa zawarta w dniu 19 listopada 2009 r. jest nieważna. Takim dokumentem mógłby być wyrok wydany w trybie powództwa o ustalenie – art. 189 k.p.c., a więc w sprawie toczącej się z udziałem obu stron umowy z dnia 19 listopada 2009 r. Oświadczenie przedłożone przez pozwanego, znajdujące się na k. 52 akt, w kontekście nieważności umowy sprzedaży, pozbawione jest skutków prawnych. Uwzględniając treść umowy sprzedaży z dnia 19 listopada 2009 r., w tym § 3 tej umowy, Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia art. 83 k.c. przez „jego niewłaściwe zastosowanie” (Sąd I instancji przepisu tego nie stosował, zaś okoliczności faktyczne sprawy nie uprawniały do jego zastosowania, tj przyjęcia, że umowa jako pozorna jest umową nieważną).

Wydaje się właściwym podkreślenie, że akt notarialny jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. (art. 2 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie - Dz.U.2008.189.1158 j.t.), a więc zaświadcza to co w nim zostało ujęte. Zgodnie z art. 252 k.p.c. strona, która twierdzi, że oświadczenie organu, od którego dokument ten pochodzi, jest niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić.

W toku niniejszego postępowania pozwany wnioskował przeprowadzenie określonych dowodów, zmierzających do podważenia zapisu aktu notarialnego, że cenę w całości otrzymał i odbiór jej kwituje. Sąd Okręgowy dowody te przeprowadził i dokonał ich oceny zgodnie z zasadami wynikającym z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd I instancji wskazał przyczyny odmowy wiarygodności zeznaniom świadków: A. D. i E. S. oraz zeznaniom pozwanego. Z zeznań J. Z., wbrew twierdzeniom skarżącego, nie wynikają fakty, na które skarżący się powołuje, a mianowicie, że sprzedawca nie otrzymał kwoty wskazanej jako cena (świadek odwoływał się do treści aktu notarialnego). Ocena wiarygodności zeznań świadka E. S. i zeznań pozwanego, złożonych w niniejszym postępowaniu, z uwzględnieniem ich zmienności w porównaniu do sprawy I C 700/09, a nadto w kontekście treści umowy sprzedaży oraz dokumentu w postaci pokwitowania odbioru kwoty 131.600 zł (k. 23 akt), nie nosi znamion dowolności, a wprost przeciwnie odpowiada zasadom logicznego wnioskowania oraz zasadom doświadczenia życiowego. Nie może podważyć tej oceny przywoływany w apelacji dokument w postaci zestawienia zadłużenia A. D. (nie wiadomo, co to za dokument i kiedy został wygenerowany). Może on dowodzić jedynie, że A. D. pozostawała w kontaktach handlowych z Zakładami (...). Jeżeli natomiast chodzi o wyroki Sądów, przywoływane w apelacji, to na użytek niniejszego postępowania znaczenie prawne mają ich sentencje, a one, jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy, dowodzą popełnienia określonego przestępstwa przez A. D. (sprawa II K 337/10 Sądu Rejonowego w Zambrowie) oraz występowania przesłanek do uznania za bezskuteczną w stosunku do powódki, w zakresie opisanej w wyroku wierzytelności, umowy darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. Zeznania A. D., przywoływane przez skarżącego, złożone w sprawie karnej, nie były istotne w kontekście treści wyroku wydanego w sprawie II K 337/10 Sądu Rejonowego w Zambrowie w dniu 26 listopada 2010 r. (k. 21-22 akt). Jedynie na marginesie należy zauważyć, że w sprawie I C 700/09 Sądu Okręgowego w Łomży procedowano w trybie art. 527 k.c. (nie wypowiadano się w przedmiocie ważności umowy darowizny). Wskutek umowy darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego prawo to przeszło na R. S. i to on, a nie jego siostra A. D., mógł dalej zbyć to prawo. A. D. nie mogła zatem dysponować tym prawem na rzecz Spółki Jawnej Zakłady (...) D. Z., J. Z.. Jeżeli natomiast chodzi o motywy wyroku w sprawie I C 700/09 Sądu Okręgowego w Łomży to zostały one wyrażone w innej sprawie i nie mogą być w żaden sposób wiążące dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Wbrew stanowisku skarżącego odmienna ocena dowodów dokonana w sprawie I C 700/09 Sądu Okręgowego w Łomży oraz niniejszej (jak już wskazywano pozwany oraz jego żona zmienili diametralnie swoje zeznania, A. D. nie była słuchana w sprawie I C 700/09) nie doprowadziła do różnych orzeczeń w sprawie „na podstawie tego samego materiału dowodowego w tym samym stanie faktycznym”. Jeżeli natomiast chodzi o akta sprawy I C 113/10 Sądu Okręgowego w Siedlicach to, z uwagi na ogólnikowość zarzutu (bez wskazywania konkretnych dowodów), nie ma potrzeby zajmowania się tą kwestią w sposób szerszy.

Reasumując, apelacja odwołując się do naruszenia przepisów prawa procesowego nie podważyła oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd Okręgowy i uznania przez tenże Sąd, iż istotnym, w kontekście otrzymania przez pozwanego ceny z tytułu sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, jest umowa sprzedaży sporządzona w formie aktu notarialnego oraz pokwitowanie kwoty 131.600 zł.

Uwzględniając powództwo o zapłatę w oparciu o reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia art. 405 k.c. w zw. z art. 409 k.c. i art. 411 k.c.

Sąd Okręgowy nie mógł się dopuścić naruszenia art. 411 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, bowiem przepisu tego nie stosował.

W odniesieniu do prawidłowo ustalonej podstawy faktycznej zachodziły przesłanki do zastosowania art. 405 k.c. w zw. z art. 409 k.c. Sąd Apelacyjny podziela ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko, zgodnie z którym odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku sprawy wytoczonej na podstawie art. 527 § 1 k.c. przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. k.c. o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia. Stanowisko tej treści, poza orzeczeniami przytoczonymi przez Sąd Okręgowy, znalazło również odzwierciedlenie w motywach uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r. w sprawie III CZP 132/10, OSNC 2011/10/112.

Pozwany z tytułu umowy sprzedaży składnika majątkowego, do którego przysługiwało mu prawo, zyskał korzyść majątkową, którą winien wydać powódce, jako że do tego składnika majątkowego strona powodowa, gdyby nie ta czynność prawna, mogła prowadzić egzekucję (art. 532 k.c.). Niespornym jest w sprawie, że pozew (...) Spółki Jawnej skierowany przeciwko Zakładom (...) D. Z., (...) Spółce Jawnej o uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży został oddalony (tryb przewidziany art. 531 § 2 k.c. został przez powódkę wyczerpany).

Umowa sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego była zawarta w dniu 19 listopada 2009 r., a więc po zawiśnięciu sporu w sprawie I C 700/09 Sądu Okręgowego w Łomży, po doręczeniu pozwanemu w dniu 11 listopada 2009 r. odpisu pozwu o uznanie za bezskuteczną umowy zawartej między A. D. a R. S..

Słusznie Sąd Okręgowy uznał, że pozwany wyzbywając się korzyści, czy też ją zużywając, winien liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu. Wyrażając taką ocenę nie dopuścił się naruszenia art. 409 k.c.

Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

O kosztach procesu za drugą instancję postanowił w oparciu o art. 98 k.p.c. (zasądzona kwota stanowi wynagrodzenie z tytułu zastępstwa procesowego według stawki minimalnej).