Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 13 maja 2015 r. B. K. i A. K. wystąpili z wnioskiem o ustanowienie na rzecz (...) S.A. z siedzibą w L. służebności przesyłu, związanej z posadowieniem linii energetycznej 110 KV relacji P.-Ł. na nieruchomości wnioskodawców położonej w miejscowości P. w gminie P., oznaczonej jako działka nr (...), uregulowanej w księdze wieczystej nr (...). Wnioskodawcy domagali się za ustanowienie służebności przesyłu na wyżej wskazanej nieruchomości wynagrodzenia w kwocie 55.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka (...) S.A. z siedzibą w L. (w imieniu której - z powołaniem na pełnomocnictwo substytucyjne udzielone w dniu 22 sierpnia 2016 r. przez adwokata M. J., działającego na podstawie pełnomocnictwa udzielonego mu w dniu 30 września 2013 r. – występował adwokat M. K.) przyznała, że urządzenia przesyłowe zlokalizowane na nieruchomości wnioskodawców stanowią jej własność, jednak nie uznała zasadności wniosku i wniosła o jego oddalenie w całości, podnosząc zarzut posiadania tytułu prawnego do korzystania w odpowiednim zakresie z nieruchomości wnioskodawców w postaci decyzji administracyjnej Naczelnika Gminy P. z dnia 4 lipca 1984 r. wydanej na podstawie art. 35, 36 i 42 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.).

Postanowieniem z 16 grudnia 2016 r. (sygn. akt I Ns 681/16) Sąd Rejonowy w Pabianicach oddalił wniosek o ustanowienie służebności przesyłu i odstąpił od obciążenia wnioskodawców kosztami procesu. U podstaw ww. rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego legło stwierdzenie, że poprzednikom prawnym uczestniczki, a tym samym i uczestniczce, przysługuje tytuł prawny do trwałego korzystania z nieruchomości wnioskodawców w zakresie objętym treścią służebności przesyłu, który stanowi ostateczna decyzja z dnia 4 lipca 1984 roku wydana przez Urząd Gminy w P. na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tj. Dz. U. Nr 10, poz. 64). Równocześnie Sąd Rejonowy wskazał, że nawet gdyby przyjąć, iż decyzja z dnia 4 lipca 1984 roku miała charakter jedynie czasowy, to i tak najpóźniej z dniem 30 maja 2006 roku (tj. po upływie 20 lat od ustalonej daty wybudowania i oddania do użytku linii energetycznej 110 KV relacji P.-Ł.) doszło do zasiedzenia przez uczestniczkę w dobrej wierze prawa do korzystania z nieruchomości wnioskodawców w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu.

Powyższe rozstrzygnięcie w części oddalającej wniosek (pkt 1.) zaskarżyli apelacją wnioskodawcy, zarzucając mu naruszenie:

I.  przepisów prawa procesowego:

1.  art. 233 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i niedokonanie oceny zebranego materiału dowodowego w sposób wszechstronny, w szczególności poprzez dowolną ocenę dokumentu w postaci decyzji z 4 lipca 1984 r. wydanej na podstawie art. 35, 36 i 42 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. przez Naczelnika Gminy P. i nadanie jej części dyspozytywnej innego znaczenia niż wynikające z jej literalnego brzmienia oraz przytoczonej w niej podstawy prawnej,

2.  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i oddalenie wniosków dowodowych zawartych w pkt 7 wniosku o ustanowienie służebności przesyłu;

II.  przepisów prawa materialnego:

1.  art. 305 ² § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i art. 140 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i oddalenie wniosku pomimo, że uczestnik ani jego poprzednicy prawni nie dysponowali tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu,

2.  art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i alternatywne (!) uznanie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że doszło do zasiedzenia przez uczestnika postępowania służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu w sytuacji gdy w okolicznościach niniejszej sprawy nie upłynął wymagany 30-letni okres zasiedzenia,

3.  art. 7 k.c. w zw. z art. 172 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie przez Sąd Rejonowy, że poprzednicy prawni uczestnika postępowania objęli nieruchomość stanowiącą aktualnie własność wnioskodawcy we władanie będąc w dobrej wierze w sytuacji gdy w chwili objęcia jej we władanie poprzednicy prawni uczestnika postępowania byli w posiadaniu dokumentu – decyzji z dnia 4 lipca 1984 roku z którego wprost wynikało, że Zakład (...) w Ł. upoważniony był tylko do czasowego zajęcia nieruchomości na czas budowy, zatem nie poprzednicy prawni uczestnika postępowania nie mogli pozostawać w uzasadnionym przekonaniu, że przysługuje im tytuł prawny do trwałego korzystania z nieruchomości stanowiącej aktualnie własność wnioskodawcy.

W kontekście powyższych zarzutów skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Pabianicach oraz o zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych przed sądem II instancji.

W odpowiedzi na apelację działający w imieniu uczestniczki (...) S.A. z siedzibą w L. adwokat M. J. wniósł o oddalenie apelacji w całości jako bezzasadnej i zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestnika kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm prawem przepisanych.

Obecny podczas rozprawy apelacyjnej w dniu 10 lipca 2017 r. (bezpośrednio poprzedzającej wydanie rozstrzygnięcia) pełnomocnik wnioskodawców poparł wniesioną apelację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się o tyle zasadna, że skutkowała uchyleniem zaskarżonego postanowienia, z jednoczesnym zniesieniem postępowania w sprawie poczynając od dnia 2 września 2016 roku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu w Pabianicach do ponownego rozpoznania, a także rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Powyższy przepis określa przedmiotowy zakres rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym. Zakres ten jest wyznaczony granicami apelacji nakreślonymi przez skarżącego. Granice apelacji są wyznaczane m.in. przez granice zaskarżenia, które są dla sądu drugiej instancji bezwzględnie wiążące.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy, po dokonaniu wszechstronnej analizy zgromadzonego materiału procesowego, uwzględniając wynikający z apelacji zakres zaskarżenia, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że postępowanie przed Sądem I instancji, począwszy od dnia 2 września 2016 r., dotknięte było nieważnością z przyczyn, o których mowa w treści art. 379 pkt 5 k.p.c., tj. z powodu pozbawienia uczestnika (...) S.A. z siedzibą w L. możności obrony swoich praw.

Jak się bowiem podkreśla w judykaturze pozbawienie strony możności obrony swoich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wtedy, gdy z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części (zob. wyrok SN z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74, OSP 1975, z. 3, poz. 66; postanowienie SN z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 34/98, Prok. i Pr. 1999, nr 5, poz. 41; wyrok SN z dnia 13 czerwca 2002 r., V CKN 1057/00, Lex, nr 55517).

Analizując, czy doszło do pozbawienia strony możności działania, trzeba
w pierwszej kolejności rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie ustalić, czy uchybienie to wpłynęło na możność strony do działania
w postępowaniu, w końcu zaś ocenić, czy pomimo zaistnienia tych okoliczności strona mogła bronić swych praw w procesie. Dopiero w razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych przesłanek można przyjąć, że strona została pozbawiona możności działania (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, Lex nr 424315).

W przedmiotowej sprawie uszło uwadze Sądu I instancji, że mające stanowić pierwszą czynność procesową uczestnika (...) S.A. z siedzibą w L. pismo procesowe (k. 28) z dnia 2 września 2016 r. (data nadania w placówce pocztowej), którego załącznik stanowiła odpowiedź na wniosek wraz z załącznikami, wniósł adwokat M. K. wykazujący swoje umocowanie poprzez powołanie się na pełnomocnictwo substytucyjne udzielone mu w dniu 22 sierpnia 2016 r. przez adwokata M. J. (k. 36), działającego na podstawie pełnomocnictwa udzielonego mu w dniu 30 września 2013 r. przez osoby upoważnione do reprezentowania uczestnika (k. 35). Tymczasem z treści pisemnego pełnomocnictwa udzielonego temu ostatniemu jednoznacznie wynika, że obejmuje ono umocowanie do reprezentowania mocodawcy – z prawem do ustanawiania dalszych pełnomocników procesowych – wyłącznie w sprawach związanych z postępowaniem administracyjnym i postępowaniem przed sądami administracyjnymi. Tym samym należy stwierdzić, że pełnomocnictwo procesowe udzielone przez uczestnika adwokatowi M. J. w dniu 30 września 2013 r. (k. 35) nie obejmuje swoim zakresem reprezentowania mocodawcy przedmiotowym postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym jako sądem powszechnym. Brak należytego umocowania w toku niniejszego postępowania adwokata M. J. pociągał za sobą bezskuteczność udzielenia przez niego dalszego pełnomocnictwa (substytucji) adwokatowi M. K..

W powyższej sytuacji Sąd Rejonowy uchybił zatem treści przepisu art. 97 § 2 k.p.c. przewidującego w takiej sytuacji konieczność wyznaczenia terminu, w ciągu którego osoba działająca bez pełnomocnictwa powinna je złożyć albo przedstawić zatwierdzenie swej czynności przez stronę, z jednoczesną sankcją pominięcia czynności osoby nie umocowanej w przypadku bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu. Powyższych czynności Sąd Rejonowy w sposób nieuprawniony zaniechał. Zaniechanie to nie spowodowało jednak tzw. upadku postępowania, lecz tylko to, że dalsze postępowanie toczyć powinno się z udziałem samej strony lub jej pełnomocnika już należycie umocowanego, jeśli strona go ustanowi. Sąd Rejonowy pozostawał jednak w błędnym przekonaniu, że pełnomocnik składający odpowiedź na wniosek legitymuje się prawidłowym umocowaniem udzielonym mu przez uczestnika, w związku z czym zawiadomienie o terminie posiedzenia w dniu 28 października 2016 r. skierował do rzekomego pełnomocnika procesowego uczestnika – adwokata M. K. (zawiadomienie k. 81), a nie bezpośrednio do uczestnika (...) S.A. z siedzibą w L.. Powyższe uchybienie procesowe Sądu I instancji wpłynęło na możność uczestnika do działania w niniejszym postępowaniu, albowiem mógł być przekonany, że w toku postępowania jego interesy reprezentuje skutecznie profesjonalny pełnomocnik procesowy.

Uwzględniając powyższe okoliczności, w ocenie Sądu Okręgowego, nie ulega wątpliwości, że w przedmiotowej sprawie uczestnik (...) S.A. z siedzibą w L. został pozbawiony możności obrony swoich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c., która zachodzi wtedy, gdy z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części (zob. wyrok SN z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74, OSP 1975, z. 3, poz. 66; postanowienie SN z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 34/98, Prok. i Pr. 1999, nr 5, poz. 41; wyrok SN z dnia 13 czerwca 2002 r., V CKN 1057/00, Lex, nr 55517). Okoliczności te powodują, że w odniesieniu do uczestnika postępowanie przed Sądem Rejonowym, począwszy od dnia 2 września 2016 r. (data nadania w placówce pocztowej pisma k. 28), dotknięte jest zatem nieważnością. Dokonane w dniu 10 sierpnia 2016 r. (potwierdzenie doręczenia k. 27) doręczenie przez Sąd Rejonowy odpisu wniosku wraz z załącznikami oraz zobowiązaniem do złożenia w terminie dwóch tygodni odpowiedzi na wniosek nastąpiło bowiem skutecznie bezpośrednio na adres uczestnika.

Powyższe skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego postanowienia, zniesieniem postępowania począwszy od dnia 2 września 2016 r. i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

W tym stanie rzeczy, wobec stwierdzenia przez Sąd Odwoławczy nieważności postępowania, rozpoznawanie na obecnym etapie postępowania zarzutów podniesionych w apelacji uznać należało za bezprzedmiotowe.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy, uwzględniając powyżej poczynione rozważania oraz treść rozstrzygnięcia Sądu Odwoławczego, ponownie, przy zachowaniu wymogów przepisów kodeksu postępowania cywilnego, zawiadomi uczestnika oraz adwokata M. J. o wadliwie złożonym (przy odpowiedzi na wniosek) pełnomocnictwie oraz wezwie do wykazania w zakreślonym terminie umocowania do reprezentowania uczestnika przez ww. pełnomocnika procesowego lub zatwierdzenia dokonanej przez niego czynności w postaci złożenia odpowiedzi na wniosek - pod rygorem pominięcia tej czynności [należy mieć przy tym na uwadze, że po rozprawie apelacyjnej w dniu 19 maja 2017 r. zarówno uczestnik, jak również jego rzekomy pełnomocnik byli informowani o wadliwie złożonym pełnomocnictwie przed Sądem Rejonowym – jedynie w postępowaniu administracyjnym (k. 180 odwrót) i nie zajęli żadnego stanowiska w sprawie]. W dalszej kolejności Sąd I instancji wyznaczy termin rozprawy, zapewniając możliwość uczestniczenia w postępowaniu wszystkim jego stronom. W razie konieczności uzupełnienia materiału dowodowego, Sąd Rejonowy udzieli stronom stosownego terminu do zgłoszenia wniosków dowodowych, bacząc przy tym by wszelkie dowody przeprowadzone zostały zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Przy czym należy mieć również w polu widzenia już zgłoszone przez wnioskodawców wnioski dowodowe, w szczególności z opinii biegłych sądowych różnych specjalności, które wprawdzie zostały przez Sąd Rejonowy oddalone, ale z uwagi na zniesienie postępowania w sprawie pozostają one nadal aktualne. Po dokonaniu powyższego, Sąd I instancji ponownie rozważy zasadność wniosku oraz rozstrzygnie w przedmiocie kosztów procesu, w tym kosztów postępowania odwoławczego.

Na marginesie powyższych rozważań Sąd Okręgowy wskazuje, że przy ocenie przez Sąd Rejonowy zasadności przedmiotowego wniosku zasadnym wydaje się uwzględnienie faktu, że ustanowienie służebności przesyłu na rzecz właścicieli innych działek gruntu położonych w miejscowości P. w gminie P., przez które przebiega przedmiotowa napowietrzna linia energetyczna 110 KV relacji P. – Ł. było już przedmiotem rozstrzygnięć w innych, prawomocnie zakończonych sprawach. Główną zaś podstawą rozstrzygnięcia w tychże sprawach była ocena jurydyczna decyzji administracyjnej z dnia 4 lipca 1984 r. wydanej na podstawie art. 35, 36 i 42 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (np. sygn. akt III Ca 1928/16, III Ca 819/15, III Ca 40/17).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., uchylił zaskarżone postanowienie, znosząc postępowanie w sprawie od dnia 2 września 2016 r. i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Pabianicach do ponownego rozpoznania, a także rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.