Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem wstępnym z 16 lutego 2017 r., Sąd Rejonowy w Łowiczu, sygn. akt I Ns 698/14: ustalił, że udział M. W. w majątku wspólnym M. W. i S. Ś. wynosi 10%, a udział S. Ś. w tymże majątku wynosi 90%.

Apelację od powyższego postanowienia złożyli wnioskodawczyni i uczestnik.

Wnioskodawczyni zaskarżyła przedmiotowe orzeczenie w całości, zarzucając naruszenie:

a)  przepisów postępowania:

-prawa procesowego, mającego wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na sprzeczności dokonanych przez Sąd ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, a w szczególności:

-poprzez przyjęcie, że zachodziły ważna powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, podczas gdy prawidłowa ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do przeciwnego wniosku;

-poprzez przyjęcie, iż uczestnik użyczył lokal przy ul. (...) swojej siostrze w zamian za poniesienie kosztów remontu, w sytuacji gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby siostra uczestnika ponosiła koszty remontów;

-przyjęcie, że wnioskodawczyni nie przedstawiła zainteresowania sprawami majątkowymi stron, w sytuacji gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż wnioskodawczyni interesowała się majątkiem stron, a w szczególności pominięcie, iż wnioskodawczyni partycypowała w kosztach utrzymania nieruchomości oraz w kosztach nakładów ponoszonych na nieruchomość;

-przyjęcie, iż J. Ś. ponosiła koszty nakładów na nieruchomość oraz opłaty związane z nieruchomością, mimo iż nie wynika to ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego;

-art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej i obiektywnej oceny dowodów polegające na:

-uznaniu za wiarygodne zeznań świadka M. B., mimo iż z zeznań świadka wynika, iż ma on problemy z pamięcią oraz przyjmuje leki, co wzbudza uzasadnione wątpliwości co do wiarygodności zeznań świadka;

-uznaniu za niewiarygodne zeznań świadka J. W., w części dotyczących możliwości zamieszkania wnioskodawczyni z dzieckiem u teściowej, w sytuacji gdy zeznania te są zbieżne ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, a w szczególności z zeznaniami wnioskodawczyni i świadka J. Ś.;

-pominięciu nakładu pracy wnioskodawczyni przy wychowaniu syna i we wspólnym gospodarstwie domowym;

-naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., co miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie przez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego polegający na pominięciu w tej ocenie zeznań świadka J. W., mimo iż zeznania świadka są zgodne ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym;

-prawa materialnego, tj.:

-art. 43 § 3 k.r.i.o., poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie przy ustaleniu udziałów w majątku wspólnym nakładu pracy wnioskodawczyni przy wychowaniu syna i we wspólnym gospodarstwie domowym;

-art. 43 § 2 k.r.i.o. poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że spełnione zostały przesłanki do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, w sytuacji gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż nie zostały spełnione przesłanki uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Powołując się na powyższe zarzuty, skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia i o ustalenie równych udziałów w majątku wspólnym.

Natomiast uczestnik postępowania zaskarżył przedmiotowe postanowienie w części, że udział wnioskodawczyni w majątku małżeńskim wynosi 10%.

Temu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zupełne pominięcie, że strony prowadziły wspólne gospodarstwo domowe jedynie do września 2008 r. (do czasu wypadku uczestnika oraz narodzin wspólnego dziecka i są to okoliczności całkowicie bezsporne między stronami). Po tej dacie strony nie nabyły żadnego składnika majątku objętego niniejszym postępowaniem ani nieruchomości ani ruchomości, choćby o bardzo małej wartości i jest to bezsporne między stronami. W związku z tym, sąd błędnie ustalił, iż wprawdzie wnioskodawczyni nie przyczyniła się do powstania majątku małżeńskiego, ale należy uwzględnić jej wkład w wychowanie wspólnego dziecka stron, bowiem w czasie, gdy zostały nabyte wszystkie składniki majątku małżeńskiego wnioskodawczyni była bezdzietna;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez okoliczności, że zeznania podatkowe wnioskodawczyni za lata 2006-2008 obejmują kwoty dużo mniejsze w porównaniu do dochodów uczestnika, wskazujące na to, iż średnio w przeliczeniu na miesiąc wnioskodawczyni jako osoba bezdzietna uzyskiwała wynagrodzenie mniejsze od płacy minimalnej, natomiast uczestnik dodatkowe dochody, które nie zostały zgłoszone do opodatkowania (m. in. zeznania uczestnika i matki uczestnika), ponadto pobierał w 2005 r., 2006 r. i 2007 r. pożytki prawne z lokalu użytkowego w kwocie 1.000 zł, który do listopada 2007 r. wchodził w skład majątku osobistego uczestnika (uczestnik otrzymał nieruchomość w 2003 r. jako kawaler), a nie do majątku małżeńskiego. Z ww. źródeł, tj. głównie z czynszu najmu czyli majątku osobistego uczestnika były nabywane ruchomości objęte niniejszym postępowaniem. Gdyby wnioskodawczyni miała do dyspozycji wyłącznie swoje wynagrodzenie nie byłaby w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb;

c)  art. 43 § 2 i 43 § 3 k.r.i.o. poprzez ustalenie udziałów nieodpowiadających rzeczywistemu stopniowi przyczynienia się do powstania majątku małżeńskiego, tj. ustalenie, iż udział wnioskodawczyni wynosi 10% mimo, iż z żadnego ze złożonych w sprawie dowodów nie wynika aby wnioskodawczyni rzeczywiście poniosła koszty odpowiadające udziałowi w tej wysokości, a w sprawie zachodzą tzw. szczególne okoliczności, tj. m. in. wnioskodawczyni porzuciła uczestnika w chorobie, w sytuacji zagrożenia życia, była wobec niego niechętna, agresywnie nastawiona do uczestnika oraz jego rodziny, w szczególności matki J. Ś., mimo iż matka uczestnika wielokrotnie udzieliła wsparcia wnioskodawczyni. Dodatkowo wnioskodawczyni bezpodstawnie wszczynała postępowania karne przeciwko uczestnikowi oraz Sąd Rejonowy w Łowiczu wydał wobec uczestniczki nakaz nieutrudniania kontaktów uczestnika z dzieckiem pod groźbą kary finansowej. W czasie od zawarcia małżeństwa w dniu 17 września 2005 r. do wypadku uczestnika, czyli w całym okresie, gdy uczestnik nabywał ruchome składniki majątku małżeństwo było bezdzietne. Wnioskodawczyni pracowała zawodowo osiągając niskie wynagrodzenie i dała się poznać jako osoba nie angażująca się w pracę zawodową.

Powołując się na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę kwestionowanego postanowienia i o orzeczenie, że wnioskodawczyni jest wyłączona od udziału w majątku małżeńskim, a uczestnikowi przysługuje udział w wysokości 100%. Ponadto z ostrożności procesowej wniósł o ustalenie udziału w wysokości odpowiednio mniejszej niż 10%, tj. według stopnia rzeczywistego przyczynienia się przez wnioskodawczynię do powstania majątku małżeńskiego, w razie gdy Sąd II instancji uzna, że wnioskodawczyni przysługuje jakikolwiek udział.

Są d Okręgowy zważył,

co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni okazała się zasadna w całości. Apelacja uczestnika podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne przeprowadzone przez Sąd Rejonowy, dlatego nie ma obowiązku ich przytaczania i ponownej analizy w dalszej części uzasadnienia. Natomiast to, co budzi wątpliwości Sądu II instancji, to rozważania prawne poczynione przez Sąd I instancji.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji wnioskodawczyni, należy stwierdzić, że jej stanowisko zostało zbudowane wokół tezy o wadliwości rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego w przedmiocie ustalenia o nierównych udziałach byłych małżonków w majątku wspólnym. Na gruncie przytoczonego twierdzenia apelująca sformułowała zarzuty natury procesowej (art. 233 § 1 k.p.c.) i materialnoprawnej (art. 43 § 2, 3 k.r.i.o.). Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie zasadnie zgromadził bardzo szczegółowy materiał dowodowy, ocenił go prawidłowo, wyprowadził z niego wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, ale błędnie przyjął, że są one „ważnymi powodami” w rozumieniu art. 43 k.r.i.o. Do zmiany skarżonego postanowienia doprowadziło więc przede wszystkim naruszenie przez Sąd Rejonowy przesłanek ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Zgodnie z art. 43 § 1, 2 k.r.i.o. oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, ale z ważnych powodów każdy z nich może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania majątku. Z brzmienia powyższego wynika wyraźnie, że ustawodawca przyjął jako zasadę równych praw w sferze majątkowej małżonków. Zasada ta działa niezależnie od tego, czy w konkretnym małżeństwie oboje małżonkowie uzyskują dochody zwiększające wartość ich majątku, czy też np. jedno z małżonków bierze na siebie ciężar wychowywania dzieci i prowadzenia gospodarstwa domowego, a drugie bierze na siebie ciężar utrzymania materialnego rodziny. Odejście od tej zasady może nastąpić w bardzo wyjątkowych wypadkach. Komentowany przepis określa je jako „ważne powody”. Te powody dotyczą oceny i kwalifikacji zachowania drugiego małżonka oraz spowodowanych przez niego takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby postępował właściwie. Według orzecznictwa i poglądów doktryny, za takie powody uznaje się m. in. następujące zachowania małżonka, tj. rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do powstania majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości zdrowotnych i zarobkowych; rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości zdrowotnych i zarobkowych; rażący i odbiegający od obiektywnych wzorców brak staranności o zachowanie istniejącej już substancji majątku wspólnego (tak postanowienie SN z 30 listopada 1972 r., III CRN 235/72, LexisNexis nr 310789, OSNCP 1973, nr 10, poz. 174 oraz postanowienie SN z 26 listopada 1973 r., III CRN 227/73, LexisNexis nr 301431, OSNCP 1974, nr 11, poz. 189; . L. Stecki, Ustanie ustawowej wspólności małżeńskiej majątkowej, Warszawa 1968, s. 111; E. Skowrońska-Bocian, Art. 43, [w:] J. Wierciński (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LEX/el. 2014). Z drugiej strony, nie stanowi ważnego powodu uzasadniającego ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym sytuacja, gdy jeden z małżonków nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego z przyczyn obiektywnych, niezależnych od jego woli, takich jak choroba czy nieporadność życiowa.

Sąd Okręgowy żeby uzasadnić rozstrzygnięcie odniesie się w pewnym stopniu do ustaleń faktycznych. M. W. i S. Ś. jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego 17.09.2005 r. mieszkali w razem w lokalu przy ul. (...) w Ł.. Uczestnik od 2006 r. do 2009 r. był zatrudniony jako elektromonter oraz podejmował dodatkowe zlecenia po godzinach pracy. Wnioskodawczyni na początku wspólnego pożycia nie pracowała, a potem podjęła zatrudnienie w PPHU (...) w Ł., następnie w K. na stanowisku referenta do spraw personalnych, a od 2010 roku w firmie zajmującej się sprzedażą nawozów i węgla. We wrześniu 2008 r. wnioskodawczyni urodziła syna B., a uczestnik miał wypadek i doznał poważnego urazu głowy.

W związku z tym, można skonstatować, że do września 2008 r., każdy z małżonków otrzymywał stałe dochody, co powodowało, że oboje małżonkowie przyczyniali się zarówno do utrzymania jak i zwiększania majątku wspólnego.

Natomiast po zdarzeniach z 2008 r., uczestnik przebywał często w szpitalach (09-10.2008 r., 11.2008 – 02.2009 r.) w Ł.. W przerwach między hospitalizacją mieszkał w Ł., albo u swojej matki przy ul. (...), albo w mieszkaniu przy ul. (...). W tym czasie wnioskodawczyni zajmowała się noworodkiem, który też w miesiąc przebywał w szpitalu w Ł., a także odwiedzała męża w szpitalu. Z synem zamieszkała przy ul. (...) w Ł., ze względu na zły stan mieszkania małżonków nienadający się mieszkania podczas jesieni/zimy. Małżonkowie zamieszkali razem w kwietniu 2009 r., ale tylko przez tydzień, potem każde z nich zamieszkało osobno u swoich mam. Od kwietnia 2009 r., uczestnik przeszedł operację wszczepienia protezy kości czaszki w związku z tym był ponownie hospitalizowany w okresach od 06.2009 r. – 07.2009 r., 09.2010 r. – 10.2010 r. Nie pracował, tylko utrzymywał się z renty socjalnej oraz zasiłku rehabilitacyjnego oraz z pomocy swojej matki. Natomiast wnioskodawczyni pracowała do maja 2014 r. Ponadto każdy uczestnik uzyskiwał połowę kwoty z tytułu czynszu najmu sklepu przy ul. (...).

W ocenie Sądu Okręgowego, sytuacja jaka nastąpiła między małżonkami po zdarzeniach z 2008 r. również nie powoduje, że „ważne powody” w rozumieniu art. 43 k.r.i.o. zostały spełnione. Nie można bowiem stwierdzić, że uczestnik rażąco lub uporczywie nie przyczyniał się do powstania/zwiększania/ majątku wspólnego. Z uwagi na jego stan zdrowia nie był w stanie podjąć żadnej pracy. Zamiast tego, zgodnie z przepisami prawa, brał świadczenia socjalne oraz otrzymywał część dochodu z najmu. Wnioskodawczyni również nie można zarzucić powyższego. Pracowała do 2014 r. oraz uzyskiwała dochód z najmu. Zgromadzony w sprawie materiał dowody nie pozwalał także na konstatacje, że któreś z małżonków trwoniło majątek, więc przesłanka „ważnych powodów” w postaci rażącego i odbiegającego od obiektywnych wzorców braku staranności o zachowanie istniejącej już substancji majątku wspólnego nie została spełniona.

Obrazu rzeczy nie zmienia także wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 7 listopada 2013 r., I C 1629/11, którym został orzeczony rozwód z winy M. W.. Według poglądów doktryny, należy oddzielić kwestię zawinionego nieprzyczyniania się do powstania majątku wspólnego od winy rozkładu pożycia. Sam fakt przypisania jednemu z małżonków nawet wyłącznej winy w tym zakresie nie musi uzasadniać zmniejszenia (czy pozbawienia) należnego mu udziału w majątku wspólnym. Są to dwie odrębne płaszczyzny funkcjonowania związku małżeńskiego, a nierzadkie są sytuacje, gdy małżonek winny rozkładu pożycia w przeważającym stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego (E. Skowrońska-Bocian, Art. 43, [w:] J. Wierciński (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LEX/el. 2014).

Odnosząc się natomiast do apelacji uczestnika, należy stwierdzić, że w swoim środku zaskarżenia wnosi on o ustalenie, że wnioskodawczyni powinna być wyłączona z udziałów we wspólnym majątku małżeńskim i to on sam powinien otrzymać 100% majątku. Takie żądania są zbyt daleko idące i bezzasadne w kontekście rozważań dokonanych powyżej w odniesieniu się do zarzutów apelacji wnioskodawczyni. Nie można bowiem przy jednoczesnym uznaniu, że obydwoje małżonkowie przyczyniali się do powstania, zwiększania oraz zachowania majątku wspólnego, uznać, że to tylko uczestnikowi przysługuje udział w wysokości 100%.

Podstawowym zarzutem uczestnika są twierdzenia, że w niniejszej sprawie zaszły szczególne okoliczności i ze względu na zachowanie wnioskodawczyni w stosunku do męża należy odmówić jej udziałów w majątku wspólnym. Sąd Rejonowy w uzasadnieniu do skarżonego postanowienia stwierdził, że zachowanie wnioskodawczyni względem uczestnika, polegające na braku jakiejkolwiek pomocy w najtrudniejszych dla niego chwilach, gdy wymagał pomocy z uwagi na zły stan zdrowia zagrażający wręcz jego życiu, było naganne. Jednocześnie w dalszej jego części, Sąd I instancji sprzecznie z poczynionymi powyżej ustaleniami stwierdza, że to ze względu na porzucenie przez wnioskodawczynię uczestnika w chorobie, nieinteresowaniem się, co dzieje się u męża, niedoglądanie wspólnej nieruchomości itp. należało przyznać jej tylko 10% udziałów w majątku wspólnym. Jak stwierdził wcześniej Sąd Okręgowy, należy oddzielić kwestię zawinionego nieprzyczyniania się do powstania majątku wspólnego od winy rozkładu pożycia. Zachowania wnioskodawczyni w stosunku do uczestnika nie wpływają w żadnym stopniu na zmianę podstawowej zasady równości udziałów w majątku małżonków.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. w zw. art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy uwzględnił apelację wnioskodawczyni i zmienił zaskarżone postanowienie, ustalając, że udziały M. W. i S. Ś. w majątku wspólnym są równe. Apelacja uczestnika jako bezzasadna, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. art. 13 § 2 k.p.c.