Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 września 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 września 2017 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w O.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...) O.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 14 września 2016 r. sygn. akt I C 483/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda (...)w O. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

(...) w O. wniosła o ustalenie bezskuteczności oświadczenia (...) O. z dnia 3 grudnia 2010 r. zawierającego wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości położonych w O. przy ul. (...), oznaczonych jako działki gruntu nr (...) (obręb nr (...)) i wymiar nowej opłaty.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 14 września 2016 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie ustalił, że opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr KW (...), położonej w O. przy ul. (...), po jej aktualizacji, poczynając od dnia 1 stycznia 2011 r., jest uzasadniona w wysokości 13.178,74 zł (pkt. I); ustalił, że opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr KW (...), położonej w O. przy ul. (...), po jej aktualizacji, poczynając od dnia 1 stycznia 2011 r., jest uzasadniona w wysokości 238.467,90 zł (pkt. II); ustalił, że opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr KW (...), położonej w O. przy ul. (...), po jej aktualizacji, poczynając od dnia 1 stycznia 2011 r., jest uzasadniona w wysokości 243.859,80 zł (pkt. III); oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt. IV); zasądził od powódki na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 4.139 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt. V) i nakazał ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Olsztynie) wyłożone przez Skarb Państwa wydatki w kwocie 782 zł (pkt. VI).

Sąd ten ustalił, że powodowa spółka jest użytkownikiem wieczystym spornych nieruchomości, stanowiących własność pozwanego Skarbu Państwa. Pismem z dnia 3 grudnia 2010 r. (...) O., w imieniu którego działał upoważniony pracownik S. B., wypowiedział dotychczasową wysokość opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste i jednocześnie zaproponował nową wysokość opłaty, stanowiącej 3% nowo ustalonej wartości. W piśmie podał, że aktualizacja została dokonana w oparciu o wyceny szacunkowe nieruchomości sporządzone przez rzeczoznawcę majątkowego.

W dniu 5 stycznia 2011 r. powódka złożyła wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, dokonana pismem z dnia 3 grudnia 2010 r. jest nieuzasadniona w zaproponowanej wysokości, a uzasadniona w wysokości znacznie niższej. W piśmie tym zawarła też wniosek o zaliczenie na poczet ustalonych opłat nakładów poczynionych na nieruchomościach.

W toku postępowania dodatkowo podniosła bezskuteczność wypowiedzenia wskazując na brak powołania się w nim na właściciela gruntu – Skarb Państwa.

Orzeczeniem z dnia 23 czerwca 2015 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w O. oddaliło jej wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego jest uzasadniona w innej wysokości.

Jak dalej wskazał Sąd – wartości rynkowe prawa własności nieruchomości gruntowych stanowiących własność Skarbu Państwa, których użytkownikiem jest powodowa spółka, jako niezabudowanych działek gruntu, wedle stanu i wartości na grudzień 2010 r. wynosiły:

1)  dla działki nr (...) – 478.010 zł;

2)  dla działki nr (...).128,660 zł;

3)  dla działki nr (...).948,930 zł.

Na użytkowanych nieruchomościach powódka w przeszłości przeprowadziła remonty oraz poczyniła nakłady, które jednak nie wpłynęły na ich wartość.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny sprawy Sąd uwzględnił powództwo ale w niewielkiej tylko części. Zaznaczył, że znaczna część okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia była niesporna między stronami (nie kwestionowały treści wypowiedzenia zmieniającego, jak też formalnego umocowania osoby podpisującej oświadczenie do działania w imieniu (...) O.). Spór dotyczył przede wszystkim oceny prawnej skuteczności wypowiedzenia, oceny wartości nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa i charakteru oraz rozmiaru poniesionych nakładów w kontekście możliwości zaliczenia ich na poczet nowo ustalonej opłaty.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do roszczenia o ustalenie bezskuteczności złożonego wypowiedzenia Sąd wskazał, że tryb zmiany (aktualizacji) wysokości opłaty inicjowany jest wypowiedzeniem stanowiącym jednostronną czynność prawną, która zmienia umowę o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste w zakresie obowiązującej opłaty. Czynności organu właściwego w rozumieniu art. 78 – 80 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (zwanej dalej: u.g.n.) są traktowane jako działania samego właściciela, przy czym w świetle art. 78 u.g.n. organ ma obowiązek wskazać osobę prawną, za którą podejmuje powierzoną ustawowo czynność. Istota rozstrzygnięcia – zdaniem Sądu – sprowadzała się więc do ustalenia, czy brak zawarcia w wypowiedzeniu elementu w postaci wskazania właściciela gruntu skutkuje nieważnością lub bezskutecznością tak dokonanej czynności. Analizując przepisy części ogólnej kodeksu cywilnego oraz poglądy doktryny doszedł do przekonania, że brak oznaczenia właściciela w piśmie wypowiadającym dotychczasową opłatę roczną, samoistnie nie pociąga za sobą bezskuteczności wypowiedzenia, bowiem skuteczność uzależniona jest od spełnienia określonych warunków:

1)  misi trwać stosunek prawnorzeczowy użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej,

2)  aktualizacja musi się odnosić do opłaty rocznej wcześniej ustalonej,

3)  wypowiedzenie dotychczasowej opłaty musi być skierowane przez właściwy organ reprezentujący Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego (działający za właściciela),

4)  wypowiedzenie musi być sporządzone na piśmie,

5)  powinno być skierowane i doręczone użytkownikowi wieczystemu,

6)  powinno być doręczone do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego aktualizację opłaty,

7)  prawidłowość doręczenia należy rozpatrywać na gruncie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego,

8)  wraz z wypowiedzeniem należy przesłać ofertę przyjęcia nowej wysokości,

9)  w wypowiedzeniu należy wskazać sposób obliczenia nowej wysokości opłaty i jednocześnie

10)  pouczyć użytkownika wieczystego o sposobie zakwestionowania tego wypowiedzenia, a ponadto

11)  dołączyć informację o wartości nieruchomości, o której mowa w art. 77 ust. 3 u.g.n., jak również

12)  informację o miejscu, w którym można zapoznać się z operatem szacunkowym.

Zdaniem Sądu powyższe świadczy o tym, że warunek, o którym mowa w pozwie nie jest na tyle ważki, by mógł skutkować nieważnością, czy też bezskutecznością wypowiedzenia. Jakkolwiek organ ma działać „za właściciela” to – według Sądu – nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie działał właśnie taki właściwy organ w imieniu właściciela i w granicach swych ustawowych kompetencji. Sąd dodatkowo zwrócił uwagę na bezsporną okoliczność, że powódka miała wiedzę odnośnie podmiotu w imieniu, którego złożono oświadczenie. Wynikało to choćby z kolejnych decyzji o zatwierdzeniu podziału nieruchomości, gdzie wprost wymieniano Skarb Państwa jako właściciela nieruchomości. Co więcej – jak zaznaczył – powódka nie podnosiła wadliwości wypowiedzenia w samym wniosku o ustalenie przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym, ale ten element postępowania pojawił się dopiero na późniejszym etapie postępowania przed Kolegium.

Nadmienił również, że dotychczasowa praktyka orzecznicza zdaje się odchodzić od nadmiernego formalizmu dotyczącego ścisłego oznaczania relacji właściciel – podmiot reprezentujący. Jako przykład wskazał postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009 r. (I CSK 263/08), w którym przyjęto np., że „mimo braku precyzji w oznaczeniu strony istotne jest, że z przebiegu postępowania przed samorządowym kolegium odwoławczym nie było wątpliwości, iż (...)występował jako reprezentant Skarbu Państwa, czyli że drugą stroną był w istocie Skarb Państwa – (...). W tej sytuacji nieścisłości we wskazaniu strony pozwanej mogły być usunięte przez sąd z własnej inicjatywy. Mógł on sam dokonać prawidłowego określenia strony pozwanej, oznaczyć ją jako Skarb Państwa – (...)”.

Przywołane przez stronę powodową liczne poglądy doktryny i orzeczenia sądów powszechnych, nie przystawały – zdaniem Sądu I instancji – do stanu faktycznego niniejszej sprawy. I tak przykładowo zaznaczył, że w sprawie o sygn. I ACa 1870/13 (toczącej się przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie) chodziło o to, że wyrok zapadł przeciwko „organowi właściwemu” w rozumieniu u.g.n., tj. przeciwko (...) W., nie zaś przeciwko właścicielowi nieruchomości. Natomiast w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 marca 2015 r. w sprawie I ACa 858/14 chodziło o uznanie, że składający wypowiedzenie naczelnik jednej z dzielnic W. działał w oparciu o wadliwe pełnomocnictwo i z oczywistym jego przekroczeniem. Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – jakkolwiek wyrażono pogląd o konieczności przywołania właściciela nieruchomości w wypowiedzeniu opłaty rocznej – to ostatecznie, pomimo takiego stanowiska, Sąd Apelacyjny nie ustalił bezskuteczności oświadczenia (co – zdaniem Sądu I instancji – winno następować z urzędu, skoro czynność z założenia miałaby być bezskuteczna z mocy prawa).

Mając to na względzie stwierdził, że brak podstaw do przyjęcia, że wypowiedzenie(...) O. było bezskuteczne.

Uwzględnił natomiast w części żądanie powódki dotyczące ustalenia niższej opłaty, opierając się w tej mierze na opinii biegłego.

Oddalił zaś powództwo w zakresie zaliczenia na poczet różnicy w opłatach wartości poczynionych nakładów na nieruchomość, bowiem przyjął – zgodnie z ustaleniami biegłego – że wskazane nakłady nie wywarły wpływu na wartość wycenianych nieruchomości.

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokacie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej z urzędu w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (przyjmując, że powód wygrał sprawę w 14,7 %).

O brakujących kosztach sądowych orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 100 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła powódka zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie art. 78 ust. 1 u.g.n. przez uznanie, że oświadczenie (...) O. z dnia 3 grudnia 2010 r. zawierające wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej i propozycję nowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa, zostało skutecznie złożone, mimo iż w jego treści nie zostało w żaden sposób wskazane, że osoba je składająca działała za Skarb Państwa jako właściciela tychże nieruchomości.

Mając to na względzie wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie bezskuteczności (braku skutku prawnego) oświadczenia (...) O. z dnia 3 grudnia 2010 r. zawierającego wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej i propozycję nowej opłaty; uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie punktów I, II i III oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela ocenę prawną Sądu I instancji, że wypowiedzenie opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego z dnia 3 grudnia 2010 r. wywarło właściwe dla tego rodzaju oświadczenia skutki prawne. Jako że Sąd Okręgowy trafnie ustosunkował się do wszystkich argumentów strony powodowej, a niniejsza apelacja w dużej mierze stanowi jedynie ich powielenie, aktualnie nie ma potrzeby szerszego odnoszenia się do tych samych kwestii.

Tytułem potwierdzenia słuszności wywodu Sądu I instancji wskazać trzeba, że warunki skuteczności oświadczenia woli zawartego w wypowiedzeniu dotychczasowej wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste zostały w sposób wyczerpujący określone w art. 78 ust. 1 u.g.n., przy czym Sąd I instancji szczegółowo wszystkie je wymienił. Tylko wypowiedzenie nie spełniające któregokolwiek z tych wymogów, bądź nieprawidłowe jego doręczenie (według przepisów k.p.a.) może być uznane za wadliwe i prowadzić do bezskuteczności wypowiedzenia (por. J. Jaworski, A. Prusaczyk, A. Tułodziecki, M. Wolanin, Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, 2011 r.). Omawiany przepis nie formułuje wprost wymogu, by właściwy organ wskazywał osobę prawną, w której imieniu dokonuje wypowiedzenia (tzn. kto jest właścicielem nieruchomości) ale zastrzega tylko, by wypowiedzenia dokonał organ właściwy. Zarówno w art. 78 ust. 1, 3 i 4 u.g.n., jak i dalszych przepisach (art. 79 ust. 2 i 6, art. 80 ust. 1, art. 81 ust. 1 u.g.n.) ustawodawca nie wspomina o „właścicielu nieruchomości” oddanej w użytkowanie wieczyste, ale konsekwentnie używa pojęcia „właściwy organ”. W świetle art. 11 ust. 1 u.g.n. nie ulega wątpliwości, że „właściwy organ” to organ osoby prawnej, która jest właścicielem nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, uprawniony do podejmowania za nią czynności w zakresie stosunku użytkowania wieczystego. Czynności organu winny być identyfikowane z działaniem samego właściciela nieruchomości, tym bardziej, że podmiotami stosunku użytkowania wieczystego są – będący właścicielem nieruchomości gruntowej – Skarb Państwa (bądź jednostka samorządu terytorialnego lub związek jednostek samorządu terytorialnego) oraz osoba fizyczna lub prawna, której oddano nieruchomość w użytkowanie wieczyste (art. 232 § 1 k.c.). Oświadczenia odnoszące się do treści użytkowania wieczystego, w tym i wysokości opłat rocznych, składa użytkownikowi wieczystemu właściciel nieruchomości, za którą działa organ.

Odnosząc się do realiów niniejszej sprawy stwierdzić trzeba, że jakkolwiek oświadczenie o wypowiedzeniu stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nie zawiera wskazania, w czyim imieniu działał (...) O., to po pierwsze nie jest to brak formalny wypowiedzenia skutkujący jego wadliwością, po drugie z okoliczności sprawy wynika, że powódka miała pełną świadomość tego, że (...) nie działa w imieniu własnym ale w imieniu właściciela gruntu, tj. Skarbu Państwa. Okoliczność ta nie budziła wątpliwości w postępowaniu przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym, które toczyło się przeciwko Skarbowi Państwa – reprezentowanemu przez (...) O. (a nie przeciwko (...)), ani też w postępowaniu sądowym, skoro powódka w sposób właściwy oznaczyła stronę pozwaną (Skarb Państwa – (...) O.).

Jak słusznie zauważył też Sąd I instancji – we wniosku do Samorządowego Kolegium Odwoławczego nie było żadnej wzmianki o ewentualnej bezskuteczności wypowiedzenia z tej przyczyny.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za nietrafnością zarzutu jest też to, że na skutek braku odnośnego oznaczenia, powódka nie poniosła żadnych negatywnych konsekwencji.

Co się zaś tyczy przywołanego przez nią orzecznictwa, to po pierwsze – Sąd I instancji ustosunkował się do niektórych spośród podanych judykatów wskazując – trafnie zresztą – że rozstrzygnięcia te zapadły na tle innych stanów faktycznych i w związku z tym nie przystawały do realiów niniejszej sprawy. Po drugie zaś, Sąd nie kwestionował tych orzeczeń, w których wyrażono taki pogląd, że organ właściwy powinien wskazać osobę prawną, w imieniu której działa, ale stwierdził – również słusznie – że tego typu brak nie kwalifikuje się jako brak ustawowy, a co za tym idzie – sam w sobie nie pociąga bezskuteczności wypowiedzenia. Sąd Apelacyjny w całości stanowisko to aprobuje i nie widzi potrzeby szerszego ustosunkowywania się do tych samych kwestii.

Reasumując stwierdzić trzeba, że wypowiedzenia dokonał organ właściwy według przepisów art. 78 u.g.n. w zw. z art. 11 ust. 1 u.g.n., zarzucany brak pozbawiony jest ustawowego charakteru, a powódka miała pełną świadomość co do tego, kto w istocie dokonuje wypowiedzenia. Ponieważ apelacja opierała się tylko na tym jednym zarzucie, nie mogła podważyć prawidłowości wydanego orzeczenia.

Stąd też Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnął zaś na mocy art. 98 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. oraz w oparciu o § 2 pkt. 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

(...)