Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 sierpnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Cesarz

Sędziowie: SA Alicja Myszkowska (spr.)

SO del. Paweł Hochman

Protokolant: sekr. sąd. Iga Kowalska

po rozpoznaniu w dniu 11 sierpnia 2017 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Systemy Informatyczne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P.

przeciwko Gminie M.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 3 listopada 2016 r. sygn. akt X GC 553/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Systemy Informatyczne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. na rzecz Gminy M. kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 64/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 3 listopada 2016 roku wydanym w sprawie z powództwa (...) Systemy Informatyczne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. przeciwko Gminie M. o zapłatę, Sąd Okręgowy w Łodzi powództwo oddalił i zasądził od (...) Systemy Informatyczne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na rzecz Gminy M. kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd pierwszej instancji dokonał następujących ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne:

Pozwana ogłosiła przetarg nieograniczony na zakup sprzętu komputerowego wraz z oprogramowaniem, w którym postawiła wymóg, aby oferowane jej oprogramowanie komputerowe zawierać miało między innymi moduły: antywirus i antyspam, komputery przenośne zaś wyposażone miały być w baterie sześciokomorowe.

W złożonej pozwanej ofercie powódka zaoferowała oprogramowanie antywirusowe C. Internet (...) zawierające moduł antyspam. W dniu 9 października 2014 r. pozwana na podstawie art. 87 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych zwróciła się do powódki za zapytaniem, czy oferowane przez nią oprogramowanie antywirusowe spełnia wymagania postawione w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia. Wystąpienie z takim zapytaniem spowodowane było wystąpieniem drugiego uczestnika przetargu, który zgłosił wątpliwość co do tego, czy oprogramowanie konkurencji, czyli powódki, jest zgodne z SIWZ, a to z tego względu, iż nie zawiera ono modułu antyspam. W przypadku potwierdzenia powyższej okoliczności pozwana nie zdecydowałaby się na wybór oferty powódki. W dniu 14 października 2014 r. powódka udzieliła pozwanej odpowiedzi, iż oferowane oprogramowanie odpowiadać będzie SIWZ. Uczestniczący w procedurze przetargowej przedstawiciele strony pozwanej odnosili wrażenie, iż pozwana gra na zwłokę starając się jak najbardziej przeciągnąć w czasie podpisanie umowy. W dniu 14 listopada 2014 r. strony zawarły umowę, na mocy której powódka zobowiązała się do dostarczenia pozwanej sprzętu komputerowego wraz z oprogramowaniem w zamian za wynagrodzenie w wysokości 836.352,03 zł. W § 6 umowy zastrzeżono dla pozwanego prawo do odstąpienia od umowy między innymi w razie wystąpienia istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w dacie zawarcia umowy, a także wtedy, jeżeli wykonawca nie rozpoczął wykonywania przedmiotu zamówienia bez uzasadnionych przyczyn i nie kontynuował go pomimo wezwania na piśmie, jak również w razie opóźnienia realizacji części lub całości umowy przez wykonawcę powyżej 14 dni z przyczyn leżących po stronie wykonawcy. Odstąpienie od umowy w pierwszej ze wskazanych sytuacji nastąpić mogło w terminie 30 dni od powzięcia wiadomości o okolicznościach, z uwagi na które wykonanie umowy nie leżało w interesie publicznym i uprawniało jednocześnie wykonawcę do otrzymania wynagrodzenia odpowiadającego części, w jakiej umowa została wykonana. W § 7 umowy przewidziano jednocześnie karę umowną w wysokości 10% wynagrodzenia umownego na rzecz pozwanego w przypadku odstąpienia przez niego od umowy z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosiłaby powódka. Paragraf 9 umowy upoważniał strony wyłącznie do zmiany terminu realizacji zamówienia, między innymi w przypadku braku na rynku dostępnych materiałów lub urządzeń oferowanych w ofercie powódki, które mogą być zastąpione innymi materiałami lub urządzeniami spełniającymi wymagania pozwanego określone w SIWZ. (...) takie i urządzenia wymagały wcześniejszego zatwierdzenia przez pozwanego w protokole konieczności. W wykonaniu par. 8 umowy powódka w dniu 30 października 2014 r. wpłaciła pozwanemu tytułem zabezpieczenia kwotę 83.635,20 zł. Po wygraniu przetargu powódka złożyła zamówienie u producenta sprzętu. Po jego złożeniu pismami z dnia 21 listopada dostawca powódki – spółka (...) powiadomiła powódkę, iż zamówiony przez nią dla pozwanego notebook nie może wyprodukowany zostać z przewidzianym wcześniej procesorem. O fakcie tym powódka powiadomiła pozwaną pismem z dnia 25 listopada 2014 r. wnosząc jednocześnie o wydłużenie terminu dostawy do dnia 31 grudnia 2014 r. W dniu 15 stycznia 2015 r. powódkę powiadomiono o zaprzestaniu produkcji modułu comodo antispam, informując jednocześnie iż w jego miejsce możliwe jest dostarczenie nowego produktu comodo antispam gateway. Treść wiadomości udostępniona została pozwanemu przez powódkę wraz z doręczonym mu pismem z dnia 27 stycznia 2015 r. wzywającym go do podpisania protokołu odbioru dostarczonego sprzętu. W kolejnym wystosowanym do powódki piśmie spółki (...) z dnia 21 stycznia 2015 r. wskazano, iż zamówiony przez nią dla pozwanego notebook nie może wyprodukowany zostać z baterią sześciocelową, a to z tej przyczyny, iż zastąpiono ją nową generacją baterii czterocelowych, które charakteryzować miały się dłuższą żywotnością oraz niższą wagą. Dzięki tym rozwiązaniom, które wdrożono na początku listopada 2014 r., nowe baterie charakteryzować miał czas podtrzymania nie ustępujący starszym modelom. Powódka nie miała możliwości zamówienia innego komputera z baterią sześciokomorową, nie spełniałby on bowiem pozostałych parametrów określonych w SIWZ. Pismem z dnia 5 lutego 2015 r. pozwana wezwała powódkę do dostarczenia jej sprzętu odpowiadającego SIWZ, w kolejnym zaś skierowanym do powódki piśmie z dnia 13 lutego 2015 r. pozwana zawarła oświadczenie o odstąpieniu od umowy i naliczeniu kary umownej w wysokości 83.635,20zł. Uzasadniając podjętą decyzję pozwana wskazała, że poza wymaganiem zaopatrzenia komputerów w baterie sześciokomorowe nie sformułowała żadnych innych wymagań, określiła jednak w ten sposób minimalne parametry powyższych baterii, rezygnacja zaś z nich oznaczałaby w istocie akceptację dla dostarczenia sprzętu baterii o niższej wydajności, co kłóciłoby się z wymaganiami SIWZ. Podniosła również, że w przypadku zaoferowania baterii czterokomorowych, oferta taka zostałaby od razu odrzucona właśnie z uwagi na jej niezgodność z SIWZ. Powołała się także na prywatną ekspertyzę, wedle której dostarczony przez powódkę pakiet antywirusowy nie zawiera modułu antyspamowego, korzystanie zaś z niego w takiej postaci, w jakiej dostarczyła go powódka, wymagałoby domeny - co z kolei może mieć znaczenie dla poprawności działania systemu w sytuacji, w której z dostarczonego sprzętu korzystać mieli odbiorcy obsługiwani przez różne serwery - odejście zaś od niego na rzecz oprogramowania oddzielnego oznaczałoby zmianę istotną, a tym samym niedopuszczalną w stosunku do tego, co przewidziano w SIWZ. Pozwana odstąpiła od umowy z powódką, potrącając ze złożonego przez powódkę zabezpieczenia w postępowaniu przetargowym kwotę 83.635,20 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosi powódka. Po odstąpieniu od umowy z powódką pozwana zawarła na tę samą usługę umowę z innym podmiotem w zamian za wynagrodzenie wynoszące 898.609,71 zł.

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, albowiem odstąpienie od umowy – przynajmniej w zakresie dostarczonego oprogramowania – spowodowane było okolicznościami obciążającymi powódkę. Tym samym też decyzja o obciążeniu powódki karą umowną znajdowała oparcie w postanowieniach § 7 zawartej między stronami umowy, co skutkować musiało oddaleniem powództwa w całości. O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia w całości wywiodła powódka. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

1. naruszenie przepisu art. 328 § 2 k.p.c., polegające na:

a) braku wskazania i wyjaśnienia materialnoprawnej podstawy rozstrzygnięcia, w szczególności w zakresie podania i omówienia podstawy prawnej odstąpienia pozwanej od umowy z powódką,

b) braku wskazania ustaleń sądu w zakresie znaczenia terminu „moduł” w odniesieniu do oprogramowania,

c) pomięcie w uzasadnieniu omówienia znaczenia dowodu z dokumentów, tj. Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia oraz Szczegółowego Opisu Przedmiotu Zamówienia dot. postępowania w przedmiocie udzielenia zamówienia publicznego e-M. - STOP wykluczeniu cyfrowemu, Numer ogłoszenia: (...) - 2015 z dnia 18.02.2015, gdzie odmiennie określono kwestię modułów oprogramowania antywirusowego,

d) braku wskazania, którym z dowodów pochodzących z osobowych źródeł dowodowych sąd dał wiarę, a którym nie i z jakich przyczyn,

e) braku omówienia zeznań świadków B. M. oraz D. G. co do okoliczności, że oprogramowanie i komputery będące przedmiotem umowy badane były jeszcze przed zawarciem umowy, wobec czego pozwana miała świadomość sposobu rozwiązania kwestii oprogramowania antywirusowego przez powódkę;

2. naruszenie przepisu art. 328 § 2 k.p.c. polegające na wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia w zakresie wskazania przez sąd, że z jednej strony przedmiotem umowy było dostarczenie oprogramowania antywirusowego C. Internet (...), którego produkcji nie zaprzestano i który to program dostarczono, a z drugiej strony wskazania, że dostarczenie przez powódkę tego właśnie tego oprogramowania stanowiło okoliczność obciążającą powódkę;

3. sprzeczność istotnych ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym w zakresie uznania, że postanowienie SIWZ, co do oczekiwań pozwanej w zakresie tego, że moduł antyspam ma stanowić integralną część programu antywirusowego, tj. jeden program, było sformułowane jednoznacznie i wymóg ten wynikał z treści Szczegółowego Opisu Przedmiotu Zamówienia, podczas gdy stoi to w sprzeczności z zeznaniami świadków D. Ł., P. L., Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia oraz Szczegółowym Opisem Przedmiotu Zamówienia dot. postępowania w przedmiocie udzielenia zamówienia publicznego e-M. - STOP wykluczeniu cyfrowemu, Numer ogłoszenia: (...) - 2015 z dnia 18.02.2015 oraz samej definicji pojęcia „modułu” w informatyce.

Z ostrożności procesowej apelujący podniósł również zarzuty:

4. naruszenia przepisów prawa materialnego w postaci:

a) art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy prawo zamówień publicznych, poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że badanie przez zamawiającego zgodności oferty z SIWZ może mieć miejsce po wyborze oferty i zawarciu umowy, a w przypadku niezgodności oferty z specyfikacją istotnych warunków zamówienia, zamawiający jest uprawniony do odstąpienia od umowy, podczas gdy instrumentem prawnym w przypadku negatywnej weryfikacji oferty ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia jest wyłącznie odrzucenie oferty na etapie badania ofert,

b) art. 29 ust. 1 ustawy prawo zamówień publicznych, polegający na jego niezastosowaniu i obciążeniu powódki konsekwencją niejednoznaczności opisu przedmiotu zamówienia w zakresie oczekiwanego oprogramowania antywirusowego, podczas gdy to na pozwanej ciążył obowiązek opisania przedmiotu zamówienia w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń.

W uzasadnieniu skarżąca wskazała, że w sprawie sporna była podstawa prawna odstąpienia od umowy z dnia 14 listopada 2014 roku przez pozwaną, a kwestii tej nie wyjaśniono w uzasadnieniu sądu pierwszej instancji, co uniemożliwia kontrolę instancyjną orzeczenia. W ocenie skarżącej w sprawie doszło do niezawinionej częściowej niemożliwości świadczenia, co nie uzasadnia obciążania jej karą umowną. Podniosła również, że sąd nie odniósł się do kwestii rozumienia pojęcia „moduł” w informatyce, co również uniemożliwia kontrolę instancyjną orzeczenia.

W konkluzji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wraz z pozostawieniem sądowi pierwszej instancji orzeczenia o kosztach za wszystkie instancje, alternatywnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości wraz z zasądzeniem od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie mogła odnieść spodziewanego skutku, jako że zaskarżony wyrok ostatecznie odpowiada prawu.

Ma wprawdzie rację skarżąca, że sąd pierwszej instancji naruszył art. 328 k.p.c. nie wyjaśniając w uzasadnieniu dostatecznie podstawy prawnej rozstrzygnięcia; naruszenie to nie miało jednak wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.

Kwestią sporną między stronami było określenie podstawy prawnej odstąpienia od umowy z dnia 14 listopada 2014 roku przez pozwaną. W tym zakresie stwierdzić należy, że odstąpienie to nie mogło stanowić realizacji postanowień z § 6 przedmiotowej umowy. W części wstępnej tego paragrafu strony odwołały się do przypadków wymienionych w tytule XV Kodeksu cywilnego, odnoszących się do umowy o dzieło. Nie ulega wątpliwości, że umowa z dnia 14 listopada 2014 roku nie stanowiła umowy o dzieło, przepisy wskazanego tytułu Kodeksu cywilnego nie mają więc do niej zastosowania. Nie mogło również stanowić podstawy odstąpienia od umowy postanowienie z § 6 ust. 1 lit. e przedmiotowej umowy, który przyznaje zamawiającemu prawo do odstąpienia od umowy w razie opóźnienia realizacji części lub całości umowy przez wykonawcę powyżej 14 dni z przyczyn leżących po stronie wykonawcy. Przedmiotowe postanowienie umowne nie zawiera bowiem terminu, w czasie biegu którego możliwe będzie skorzystanie z prawa odstąpienia. Z tego względu jest ono więc sprzeczne z przepisem art. § 1 zd. 1 k.c., i jako takie należy je uznać za nieważne (art. 58 § 2 k.c.).

Mając na uwadze okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, uznać należy, że pozwana odstępując od umowy realizowała swoje prawo wyrażone w art. 491 § 1 zd. 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Sąd pierwszej instancji ustalił bezspornie, że powódka nie dostarczyła pozwanej komputerów przenośnych wyposażonych w baterie co najmniej sześciokomorowe, do czego zobowiązała się w umowie zawartej z pozwaną. Z niekwestionowanego stanu faktycznego wynika nadto, że pozwana wezwała powódkę pismem z dnia 5 lutego 2015 roku do dostarczenia zamówionego sprzętu zgodnego z wymaganiami wskazanymi w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia oraz złożoną przez powódkę ofertą, w tym 6-komorowych baterii do laptopów oraz oprogramowania antywirusowego z modułem antyspamowym – w terminie do 13 lutego 2015 roku do godziny 10.00 pod rygorem odstąpienia od umowy. Wezwanie to doręczono powódce 6 lutego 2015 roku (wezwanie – k. 206, potwierdzenie odbioru – k. 207 akt). W tym stanie faktycznym powódce przysługiwało niewątpliwie uprawnienie odstąpienia od umowy z art. 491 § 1 zd. 1 k.c.

Nie ma racji skarżąca, iż podstawę do odstąpienia od umowy mógł stanowić art. 495 § 2 k.c., gdyż nie znajduje on zastosowania w niniejszej sprawie. Przepis ten dotyczy przypadków, w których świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe częściowo wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi. Sytuacja taka nie zachodzi w niniejszej sprawie. Przedmiotem umowy były komputery przenośne o parametrach minimalnych określonych w załączniku nr 1 B do Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, stanowiącej integralną część umowy między stronami; nie określono konkretnego producenta komputerów. Nie wywołuje niemożliwości świadczenia okoliczność, że jeden z producentów zaprzestał produkcji komputerów o określonej specyfikacji, jeśli inne komputery przenośne, spełniające wymagania określone w umowie, są dostępne na rynku. Nie można przy tym podzielić poglądu sądu pierwszej instancji, że zaprzestano produkcji oferowanych pozwanej komputerów z bateriami z wymaganą w umowie ilością komór – ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika jedynie, że określony producent komputerów – H. – zaprzestał produkcji określonego modelu komputerów przenośnych w konfiguracji z sześciokomorową baterią. Brak natomiast podstaw by uznać, że wszyscy inni producenci wycofali ze swoich ofert takie komputery przenośne, które spełniałyby wymagania określone przez strony w umowie.

Z ustaleń sądu pierwszej instancji wynika również, że w umowie z 14 listopada 2014 roku strony przewidziały karę umowną na rzecz pozwanej w wysokości 10% wynagrodzenia umownego, w przypadku odstąpienia przez pozwaną od umowy z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosiłaby powódka. Z konstrukcji art. 471 k.c. i 476 k.c. w związku z art. 483 k.c. wynika, że powódka mogłaby zwolnić się od obowiązku zapłaty kary umownej, powołując się na fakt, że niewykonanie zobowiązania było następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi. Powyższego powódka jednak nie wykazała, jak to omówiono wyżej, przynajmniej w zakresie w jakim nie dostarczyła komputerów przenośnych wyposażonych w co najmniej sześciokomorowe baterie.

Już tylko z powyższych względów nie sposób uznać, by zaliczona przez pozwaną na poczet kary umownej kwota 83.635,20 zł była świadczeniem nienależnym.

W tym zakresie całkowicie bezzasadny jest również zarzut naruszenia przepisu art. 89 ust. 1 i 2 ustawy prawo zamówień publicznych. Powódka oferowała początkowo komputery przenośne z baterią co najmniej sześciokomorową, a zatem zgodne z Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia. Dopiero po przyjęciu oferty powódki okazało się, że nie może ona dostarczyć laptopów w oferowanej specyfikacji, a odstąpienie od umowy nastąpiło ze względu na niewykonanie jej postanowień.

Pozostałe zarzuty apelacji dotyczą naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., a także ustaleń w przedmiocie modułu antyspamowego jako wchodzącego w skład oprogramowania antywirusowego. W świetle powyższych rozważań naruszenia te nie mogłyby mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia, a zatem nie mogą skutkować korektą zaskarżonego orzeczenia. Należało je jednak pokrótce omówić.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego sąd I instancji szczegółowo wyjaśnił w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia motywy rozstrzygnięcia, przy każdym ustaleniu faktycznym wskazując na jakich dowodach się oparł. Szczegółowość argumentacji uzasadnienia Sądu Okręgowego jest adekwatna do okoliczności doniosłych dla rozstrzygnięcia sprawy. Pozwala również na przeprowadzenie kontroli instancyjnej rozstrzygnięcia, dlatego też kwestionowanie wyroku sądu pierwszej instancji przez pryzmat naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest w tej części bezzasadne.

Zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń sądu pierwszej instancji z zebranym w sprawie materiałem dowodowym powódka pomija okoliczność, że w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia wskazano wprost, że oprogramowanie antywirusowe powinno zawierać moduł antyspam. Wykładnia językowa tego postanowienia prowadzi w ocenie Sądu Apelacyjnego do jednoznacznej konkluzji, że moduł ten winien być zawarty w programie antywirusowym, nie zaś stanowić osobny program. Ponadto skoro powód w ofercie zaproponował oprogramowanie C. Internet (...) indywidualnie dostosowany do potrzeb pozwanego( pismo k.177) to wobec dostarczenia innego produktu winien wykazać w procesie, że dostarczony produkt był zgodny z ofertą. Tej okoliczności powód jednak nie wykazał .Zatem również i ten zarzut apelującego nie mógł zostać uwzględniony.ny.

Uznając więc apelację za bezzasadną, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach procesu w II instancji rozstrzygnięto stosownie do wyniku postępowania odwoławczego w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., oraz § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm).