Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V Ca 972/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:

SSO Magdalena Majewska (spr.)

Sędziowie:

SO Joanna Wiśniewska - Sadomska

SR (del) Olga Łasecka - Korkuć

Protokolant:

sekr. sądowy Przemysław Sulich

po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. K.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą we W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy – Woli w Warszawie

z dnia 14 grudnia 2015 r., sygn. akt II C 1249/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść następującą: „ zasądza od Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą we W. na rzecz R. K. kwotę 8.432,76 zł (osiem tysięcy czterysta trzydzieści dwa złote 76/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 13 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1.639,00 (jeden tysiąc sześćset trzydzieści dziewięć )złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania i oddala powództwo w pozostałym zakresie.”

2.  Oddala apelację w pozostałej części;

3.  Zasądza od Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą we W. na rzecz R. K. kwotę 1.200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postepowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 972/16

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym dnia 03 czerwca 2013r. R. K. wystąpił przeciwko Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą we W. z żądaniem unieważnienia umowy ubezpieczeniowej (...) zawartej pomiędzy stronami w dniu 17 sierpnia 2010 r. Ponadto powód wniósł o zasadzenie od pozwanego kwoty 9.610,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwot po 310,00 zł od dnia: 19 sierpnia 2010r., 12 października 2010r., 07 listopada 2010r., 05 grudnia 2010r., 06 stycznia 2011r., 06 lutego 2011r., 06 marca 2011r., 02 kwietnia 2011r., 04 maja 2011 r., 09 czerwca 2011r., 02 lipca 2011r., 02 sierpnia 2011r., 06 września 2011r., 04 października 2011r., 09 listopada 2011r., 04 grudnia 2011r., 04 stycznia 2012r. 02 lutego 2012r., 03 marca 2012r., 02 kwietnia 2012r., 03 maja 2012r., 03 czerwca 2012r., 03 lipca 2012r., 01 sierpnia 2012r., 07 września 2012r., 16 października 2012r., 13 listopada 2012rr., 09 grudnia 2012r., 09 stycznia 2013r., 09 lutego 2013r., 07 marca 2013r., a także wraz ze zwrotem kosztów postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew nadanej dnia 12 grudnia 2013r. Towarzystwo (...) S.A. wniosło o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie stwierdził nieważność umowy ubezpieczenia (...) zawartej w dniu 17 sierpnia 2010 r. pomiędzy Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą we W. i R. K., a potwierdzonej certyfikatem o numerze (...);

W pkt II. wyroku Sąd Rejonowy zasądził na rzecz R. K. od Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą we W. kwotę 9.610,00 zł (wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwot:

1) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 19.08.2010 r. do dnia zapłaty,

2) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 12.10.2010 r. do dnia zapłaty,

3) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 07.11.2010 r. do dnia zapłaty,

4) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 05.12.2010 r. do dnia zapłaty,

5) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 06.01.2011 r. do dnia zapłaty,

6) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 06.02.2011 r. do dnia zapłaty,

7) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 06.03.2011 r. do dnia zapłaty,

8) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 02.04.2011 r. do dnia zapłaty,

9) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 04.05.2011 r. do dnia zapłaty,

10) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 09.06.2011r. do dnia zapłaty,

11) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 02.07.2011r. do dnia zapłaty,

12) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 02.08.2011r. do dnia zapłaty,

13) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 06.09.2011r. do dnia zapłaty,

14) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 04.10. 2011 r. do dnia zapłaty,

15) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 09.11. 2011 r . do dnia zapłaty,

16) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 04.12. 2011r. do dnia zapłaty,

17) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 04.01.2012 r. do dnia zapłaty,

18) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 02.02.2012 r. do dnia zapłaty,

19) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 03.03.2012 r. do dnia zapłaty,

20) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 02.04.2012 r. do dnia zapłaty,

21) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 03.05.2012 r. do dnia zapłaty,

22) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 03.06.2012 r. do dnia zapłaty,

23) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 03.07.2012 r. do dnia zapłaty,

24) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 01.08.2012 r. do dnia zapłaty,

25) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 07.09.2012 r. do dnia zapłaty,

26) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 16.10.2012 r. do dnia zapłaty,

27) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 13.11.2012 r. do dnia zapłaty,

28) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 09.12.2012 r. do dnia zapłaty,

29) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 09.01.2013 r. do dnia zapłaty,

30) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 09.02.2013 r. do dnia zapłaty,

31) 310,00 zł (trzysta dziesięć złotych) od dnia 07.03.2013 r. do dnia zapłaty;

(III.) zasądził ponadto na rzecz R. K. od Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą we W. kwotę 3.460,00 zł, tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 2.400,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie powyższe zapadło w oparciu o następujące ustalenia poczynione przez Sąd Rejonowy:

W dniu 24 września 2009 r. Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą we W., jako ubezpieczyciel oraz (...) S.A. z siedzibą w W., jako ubezpieczający, zawarli Umowę Grupowego (...) Na (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem (...) S.A. (...). Wedle punktu 26 Rozdziału 1 Warunków (...) ubezpieczonym na podstawie przystąpienia do przedmiotowego ubezpieczenia był klient objęty ochronę ubezpieczeniową na warunkach określonych w umowie. Z kolei wedle punktu 1 Rozdziału 4 ochroną ubezpieczeniową mógł być objęty każdy klient poprzez złożenie Deklaracji Przystąpienia za pośrednictwem ubezpieczającego.

Do zapłaty składek z tytułu objęcia przedmiotowym ubezpieczeniem zobowiązany był ubezpieczający. Jednocześnie strony umowy dopuściły możliwość sfinansowania składek przez ubezpieczonego w zadeklarowanej przezeń wysokości (Rozdział 5, punkt 1 WU). W przypadku rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej przez ubezpieczonego, ubezpieczyciel był zobowiązany do wypłaty w terminie 35 dni od otrzymania oświadczenia w tym zakresie, środków z tytułu wykupu całkowitego, co miało stanowić wartość rachunku pomniejszoną o opłatę likwidacyjną, (rozdział 14 WU).

Opłata likwidacyjna w pierwszych trzech latach odpowiedzialności ubezpieczeniowej wynosiła 100 % wartości rachunku, w czwartym roku było to 75 %, w piątym 50 %, w szóstym 30 %, a następnie stopniowo coraz mniej, aż do 1% w roku 14 oraz 15. Na skutek Aneksu nr (...) z dnia 11 października 2011 r. zmniejszona wysokość dotychczasowej opłaty likwidacyjnej ze 100 % do 80 % w pierwszych trzech lata odpowiedzialności ubezpieczeniowej. Postanowienia przedmiotowego aneksu weszły w życie z dniem jego zawarcia.

Ubezpieczony przystępując do umowy był obciążony kosztami dystrybucji produktu. W tych kosztach mieściły się również koszty obsługi klienta. Ponadto koszty akwizycji oraz koszty administracyjne związane z utrzymaniem produktu.

(...) S.A. jest agentem ubezpieczeniowym pracującym między innymi na rzecz Towarzystwa (...) S.A.

W sierpniu 201 0 r. R. K. udał się wraz z żoną do placówki (...) S.A. w W. na spotkanie z doradcą finansowym w celu rozważania możliwości zainwestowania środków finansowych. Doradca obsługujący powoda przedstawił kilka produktów, jednakże szczególnie zachwalał produkt o nazwie P. (...). Miał on być wolny o ryzyka. W toku przedstawienia oferty M. S., pracownik (...), posługiwał się folderami reklamowymi, zaś szczegółowe warunki produktu przedstawiał na podstawie posiadanych przezeń informacji. Wraz z zawarciem umowy ubezpieczony podejmował decyzję o wyborze lokat terminowych, których oprocentowanie było wyższe aniżeli oferowane na wolnym rynku. Spotkanie z doradcą trwało ok. półtorej godziny, zaś powód otrzymał folder reklamujący produkt P. (...) oraz wykres zysków uzyskanych na podstawie inwestycji środków w przedmiotowy produkt. Po wizycie w biurze (...) oraz po konsultacjach z żoną R. K. podjął decyzję o przystąpieniu do przedmiotowego produktu.

W dniu 17 sierpnia 2010 r. powód wraz z żoną ponownie stawili się u doradcy (...). R. K. podpisał deklarację przystąpienia do ubezpieczenia P. I.. Poinformował agenta o swoich wątpliwościach odnośnie treści deklaracji. Odpowiedź był ograniczona do ponownego przedstawienia zalet produktu. Pracownik ubezpieczającego nie potrafił wyjaśnić wszelkich zapisów umowy. Jednocześnie stale zaznaczał, że możliwość przystąpienia do oferty jest ograniczona do dnia 31 sierpnia 2010 r., czym wywierał dalszą presję wobec R. K. i jego małżonki. Wskazywał na zapis w treści deklaracji wedle którego ubezpieczony miał gwarancję ”100 % wartości rachunku w dacie umorzenia”. Powód rozumiał go jako gwarancję wypłaty kwoty stanowiącej minimum równowartość wpłaconych składek. Wraz z podpisaniem deklaracji przystąpienia powód podjął decyzję o alokacji środków pieniężnych w Ubezpieczeniowym Funduszu Kapitałowym (...), a także poświadczył odbiór Warunków (...), Regulaminu (...), Tabeli Opłat i Limitów Składek, a także Załącznika nr 1 do przedmiotowej deklaracji.

Wraz z zawarciem umowy powód był zobowiązany do zapłaty składki pierwszej w wysokości 20 % wartości ogólnej puli składek funduszu, tj. 11.250,00 zł. Ponadto zobowiązany był wpłacać comiesięczne składki regularne w wysokości po 310,00 zł, płatne do dnia 7 każdego miesiąca. W składkach regularnych zawarta jest część opłat dystrybucyjnych poniesionych przez stronę pozwaną w związku z zawarciem przedmiotowej umowy. Wysokość świadczenia z tytułu zgonu ubezpieczonego wynosiła 1% zainwestowanej składki, zaś wysokość świadczenia z tytułu dożycia wynosiła 100 % wartości rachunku w dacie umorzenia.

Dnia następnego po podpisaniu deklaracji, R. K. dokonał przelewu na rachunek bankowy Towarzystwa kwotę 11.560,00 zł, w tym kwotę 310,00 zł tytułem składki ubezpieczeniowej. Następnie w dniach 11 października 2010r., 06 listopada 2010r., 04 grudnia 2010r., 05 stycznia 2011r., 05 lutego 2011r., 5 marca 2011r., 01 kwietnia 2011r., 03 maja 2011r., 08 czerwca 2011r., 01 lipca 2011r., 01 sierpnia 2011r., 05 września 2011r., 03 października 2011r., 08 listopada 2011r., 03 grudnia 2011r., 03 stycznia 2012r. 01 lutego 2012r., 02 marca 2012r., 01 kwietnia 2012r., 02 maja 2012r., 02 czerwca 2012r., 02 lipca 2012r., 31 lipca 2012r., 6 września 2012r., 15 października 2012r., 12 listopada 2012rr., 08 grudnia 2012r., 08 stycznia 2013r., 08 lutego 2013r., 06 marca 2013r. dokonywał on comiesięcznych wpłat w wysokości po 310,00 zł każda z nich.

Pismem z dnia 21 lutego 2011 r. R. K. został poinformowany, że stan jego rachunku jest równy kwocie 6.767,30 zł.

W dniu 22 sierpnia 2012r. powód wystąpił do Komisji Nadzoru Finansowego ze skargą na nieetyczne i niezgodne z prawem działanie TU na (...) S.A. i (...) S.A. Wskazał, że został wprowadzony błąd odnośnie gwarancji zainwestowanego kapitału. Podniósł również, że nie otrzymał kompletu dokumentów regulujących kwestię łączącego strony stosunku ubezpieczenia. W związku z otrzymanymi zrzutami (...) wystosowała odpowiednie zalecenia podmiotom oferującym stosowne produkty na rynku finansowym.

Kwestia wprowadzenia w błąd odnośnie gwarancji kapitału, a także nieprzedstawienie pełnej dokumentacji regulującej prawa powoda w związku z przystąpieniem do produktu P. (...), została przezeń przedstawiona również Rzecznikowi Ubezpieczonych, który wystąpił do TU na Życie (...) o przedstawienie wyjaśnień tejże kwestii. W odpowiedzi wskazano, że R. K. poświadczył zaznajomienie się z Warunkami Ubezpieczenia, Regulaminem (...), Tabelą Opłat i Limitów Składek i Załącznikiem nr 1 do Deklaracji Przystąpienia. Wskazano również, że opłata likwidacyjna stanowi zabezpieczenie kosztów poniesionych przez Towarzystwo w związku z zawarciem umowy.

Pismem z dnia 30 listopada 2012r. powód wystąpił wobec TU na (...) z żądaniem wypłaty 100% dotychczas wpłaconych przezeń środków wraz z odsetkami. Żądanie napotkało decyzję odmowną z pouczeniem o możliwości wystąpienia na drogę sądową.

Dnia 17 kwietnia 2013r. R. K. złożył oświadczenie o rezygnacji z ubezpieczenia P. I.. W dacie rozwiązania umowy na rachunku przypisanym powodowi zgromadzono środki w wysokości 8.432,76 zł. Po potrąceniu 80 %, tytułem opłaty likwidacyjnej, na rzecz powoda wypłacono kwotę 2.108,19 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Na wstępie Sąd Rejonowy wyjaśnił, że w niniejszej sprawie pomiędzy stronami nie były sporne okoliczności faktyczne sprawy, lecz prawna ocena charakteru umowy wiążącej strony. Konieczna była również ocena zgodność z prawem postanowień zawartych zarówno w umowie jak i w jej załącznikach.

W celu rozważanie zasadności podniesionego przez powoda zarzuty Sąd Rejonowy przytoczył treść art. 385 § 1 k.c,

Sąd Rejonowy podniósł, iż Towarzystwo (...) wskazało, iż stroną umowy obok pozwanego Towarzystwo jest jedynie (...) S.A., zaś R. K. pozostawał jedynie ubezpieczonym w ramach przedmiotowej umowy, a tym samym w ocenie pozwanego nie sposób mówić, aby umowa była zawarta z konsumentem. Przyjęcie takowego stanu miało warunkować niemożność uznania postanowień umowy za niedozwolone. Sąd Rejonowy nie zgodził się z tak sprecyzowaną argumentacją. Chociaż w treści „Deklaracji Przystąpienia" to (...) S.A. oraz Towarzystwo (...) S.A. zostali wskazani, jako strony umowy w charakterze odpowiednio Ubezpieczającego i Ubezpieczyciela, to jednak charakter stosunku łączącego R. K. z pozwanymi nakazywał – zdaniem Sądu Rejonowego - przyjąć, iż powód był stroną przedmiotowej umowy. Powód nie tylko został objęty ochroną ubezpieczeniową na warunkach grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie, ale również wpłacił pierwszą składkę, a następnie pokrywał kolejne składki miesięczne, co nie było kwestionowane przez stronę pozwaną. Odmowa uznania powoda za stronę umowy dotyczącej produktu (...) byłaby sprzeczna z rzeczywistą treścią stosunku prawnego, co wykazano powyżej, a jednocześnie pozbawiałoby powoda możności skutecznej obrony swych praw. Z kolei - jak wskazywał dalej Sąd Rejonowy - niekwestionowanym było, iż pozwane Towarzystwo oraz (...) S.A. podjęły się świadczenia usług na rzecz powoda w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Tym samym Sąd Rejonowy uznał, iż spełniona została pierwsza z obligatoryjnych przesłanek sprecyzowanych w w/w. artykule.

Po drugie Sąd Rejonowy ocenił, iż kwestionowane postanowienia nie "zostały uzgodnione indywidualnie" z konsumentem, ponieważ powód nie miał rzeczywistego wpływu na ich treść. Okoliczność, czy powodowi przedstawiono Warunki Ubezpieczenia, Regulamin, Tabelę Opłat oraz Załącznik nr 1 pozostaje w tym miejscu bez doniosłości prawnej. Niekwestionowanym bowiem było, iż przedmiotowe dokumenty miały zostać powodowi przedstawione do wiadomości. Stanowiły one jedynie podstawę funkcjonowania oferty opartej o produkt (...). Zapoznanie się z tym dokumentami przez powoda nie warunkowało po jego stronie żadnej możności ku zmianie treści przedmiotowych dokumentów.

Przechodząc do dalszych rozważań Sąd Rejonowy wskazał, iż z umowy ubezpieczenia stwierdzonej certyfikatem Seria i Nr (...) jednoznacznie wynika, że istotnym elementem tejże umowy jest długość trwania umowy, a ponadto z analizy treści ogółu łączących strony postanowień, tj. zarówno WU, jak też podpisanej deklaracji oraz poszczególnych załączników wynika, iż przedmiotowa umowa miała konstrukcję tzw. polisolokaty.

Sąd Rejonowy wskazał ponadto, iż zakwestionowane przez powoda postanowienia umowy dotyczą zasad wypłaty środków z rachunku ubezpieczonego w przypadku wystąpienia z umowy ubezpieczenia, a zatem nie dotyczyły głównego świadczenia stron umowy. Wprawdzie ustawodawca nie określił, co należy rozumieć przez sformułowanie "główne świadczenia stron", ale należy przyjąć, że z reguły są to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia, czyli tzw. essentialia negotii. Pojęcie "głównego świadczenia stron" należy rozumieć wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów przedmiotowo istotnych umowy. W niniejszym sporze są to: ze strony pozwanej - świadczenie usług ubezpieczeniowych na rzecz konsumentów, ze strony zaś konsumenta - opłacenie składki ubezpieczeniowej. Zgodnie z ust 2 rozdziału 3 Warunków Ubezpieczenia, odpowiedzialność Ubezpieczyciela kończy się z upływem okresu na jaki umowa została zwarta, bądź też z dniem zgonu ubezpieczonego, z dniem rezygnacji ubezpieczonego, z dniem rozwiązania stosunku ubezpieczenia oraz z dniem likwidacji Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...). Zgodnie z ust. 1 oraz 3 rozdziału 12 ubezpieczyciel zobowiązany jest w razie zajścia przesłanek określonych w umowie ubezpieczenia do wypłaty świadczenia tj. kwoty z tytułu zajścia w okresie jego odpowiedzialności zdarzenia objętego zakresem ubezpieczenia. Z kolei w rozdziale 14 odrębnie uregulowano kwestię wypłaty stanu rachunku ubezpieczonego w razie rezygnacji przez niego z dalszego objęcia ochroną ubezpieczeniową. Zgodnie z ust. 6 przedmiotowego rozdziału kwota podlegająca wypłacie jest równa wartości rachunku pomniejszonej o opłatę likwidacyjna sprecyzowaną, która z kolei została sprecyzowana w Tabeli Opłat.

Reasumując Sąd Rejonowy wskazał, że przedmiotowa umowa jest umową nienazwaną, mieszaną, łączącą w sobie elementy umowy ubezpieczenia na życie i elementy dotyczące zasad inwestowania kapitału i przysparzania środków finansowych. Tylko te elementy - dotyczące świadczeń ubezpieczeniowych i zasad inwestowania składają się na zakres świadczenia głównego ubezpieczyciela.

Kolejnymi przesłankami koniecznymi do zbadania wystąpienia ewentualnej abuzywności postanowień stosowanych we wzorcach umownych przedstawionych powódce, jest ocena czy prawa i obowiązki konsumenta nie są ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, które rażąco narusza jego interesy. Sąd Rejonowy ocenił, iż sprzeczne z dobrymi obyczajami w niniejszej sprawie są te postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku prawnego, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy. Przede wszystkim Sąd Rejonowy wskazał, że nierównowaga oraz ustawowa sprzeczność z dobrymi obyczajami przejawia się w ustaleniu w pierwszych trzech latach ubezpieczenia opłaty likwidacyjnej pierwotnie na poziomie 100 %, a następnie 80% wartości rachunku ubezpieczonego. W ocenie Sądu Rejonowego nie sposób uznać zasadność obciążenia ubezpieczonego obowiązkiem uiszczenia opłaty likwidacyjnej w wartości sprecyzowanej w Tabeli Opłat. Takowe postępowanie ubezpieczyciela stanowi całkowite przeniesienie ryzyka ubezpieczeniowego na ubezpieczonego. W typowej umowie ubezpieczenia zgodnie z art. 805 § 1 k.c. ubezpieczyciel zobowiązany jest do wypłaty określonego świadczenia w przypadku zajścia zdarzenia sprecyzowanego w umowie ubezpieczenia. Z kolei w Deklaracji Przystąpienia (...) wskazano, iż w razie zgonu, a więc zdarzenia warunkującego odpowiedzialność ubezpieczyciela, ubezpieczonemu przysługuje jedynie 1% wartość zgromadzonych środków. Tym samym ryzyko ubezpieczyciela w tym wypadku jest minimalne. W odniesieniu do drugiej z funkcji przedmiotowej umowy, tj. funkcji inwestycyjnej Sąd Rejonowy wskazał, iż sprecyzowanie postanowień Tabeli Opłat w sposób wskazany powyżej również przenosi w pierwszych latach ubezpieczenia całkowite ryzyko, zaś w pozostałych latach znaczną jego część na ubezpieczonego.

Ponad powyższe Sąd Rejonowy wskazał, iż w analizowanych w sprawie Warunkach Ubezpieczenia brak jest wskazania, że Opłata Likwidacyjna służy pokryciu kosztów i obciążeń jakie poniósł pozwany. Nie określa również ich wysokości. Takie „przemilczenie" jest niezgodne z dobrymi obyczajami wymaganymi w relacjach konsument-profesjonalista, które to powinny być ukształtowane na zasadzie przejrzystości, lojalności oraz jasności, bez pomijania jakichkolwiek okoliczności mających wpływ na prawną i ekonomiczną pozycję konsumenta. Niezgodnie z dobrymi obyczajami powód w dacie podpisania Deklaracji Przystąpienia (...) nie wiedział jakie koszty i w jakiej wysokości będzie ponosił w przypadku wypowiedzenia umowy. Powód nie wiedziałby tego nawet po wnikliwej analizie dokumentów, które zgodnie z podpisanym przez niego oświadczeniem miały być mu przedstawione w dniu 17 sierpnia 2010 r.

Postanowienia Rozdziału 14 Warunków (...) przewidują możliwość jej wypowiedzenia przez ubezpieczającego, ale zastrzegają pobieranie przez pozwane Towarzystwo opłaty likwidacyjnej, której wysokość została sprecyzowane w Tabeli Opłat. Postanowienia umowne wzorca stosowanego przez ubezpieczyciela, w sposób nieusprawiedliwiony nakładają na konsumenta obowiązek płacenia opłaty likwidacyjnej bez możliwości określenia, czy jego świadczenie jest ekwiwalentne i uzasadnione. Dysproporcja pomiędzy obowiązkami stron, stanowiąca rażące naruszenie interesów konsumenta przejawia się w fakcie utraty przez powoda wszystkich zgromadzonych i wpłaconych środków bez względu na wysokość wpłaconej składki, a przede wszystkim kosztów poniesionych i wykazanych przez Pozwanego. Jak wynika z dokumentów przedłożonych przez strony w okresie pierwszych trzech lat ubezpieczenia opłata likwidacyjna wynosi 100% (80%), zaś w roku 4 oraz 5 odpowiednio 75% oraz 50%. bez względu na wartość uiszczonej składki i wartość zgromadzonych środków. Taka dysproporcja zobowiązań - przejęcie całości lub znacznej części środków - w oderwaniu od faktycznie poniesionych kosztów i uiszczonych składek składają się – w ocenie Sądu Rejonowego - na rażące naruszenie interesów konsumenta oraz są sprzeczne z dobrymi obyczajami, jak również naruszają interes ekonomiczny konsumenta, który zostaje obciążony opłatą nie mającą odzwierciedlenia w przepisach prawa

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że postanowienie zawarte w Tabeli Opłat i Limitów Składek w zw. z ust. 6 rozdziału 14 Warunków (...) stanowi niedozwolone postanowienie umowne, które zgodnie z art. 385 1 § 1 zd. 1 k.c. nie wiąże powoda, gdyż stanowi niedozwolone postanowienie umowne.

Sąd Rejonowy podkreślił także, iż uwypukleniem doniosłości zastosowania niedozwolonych postanowień umownych było uprzednie wprowadzenie R. K. w błąd przez doradcę (...), M. S. odnośnie charakterystyki oferowanego jej produktu. Doradca nie przedstawił powodowi zestawienia kosztów, które będzie musiał ponosić w związku z zawarta umową. Nie wskazał podstaw naliczania tychże kosztów, jak również nie zwrócił uwagi na konieczność uiszczenia opłaty likwidacyjnej w razie przedterminowej rezygnacji z ubezpieczenia. Faktycznie powodowi przedstawiono dokumenty, z treści których mógł poznać chociaż procentowy wymiar obciążających ja kosztów, jednakże nie miał on możliwości zapoznania się z ich treścią. Presja czasu oraz ograniczona prezentacja produktu do samych jego „zalet" spowodowała niemożność powzięcia pełnych informacji w tym zakresie. Sąd Rejonowy wskazał także, iż takowe postępowanie w zgodzie z art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. 2015.184.j.t.) również stanowi naruszenie zbiorowych interesów konsumentów.

W ocenie Sądu Rejonowego powyższe okoliczności warunkują uznanie praktyk stosowanych przez stronę pozwaną wobec R. K., jako praktyk nieuczciwych w rozumieniu art. 4ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. 2007r. Nr 171 poz. 1206). Zgodnie ze wskazaną regulacją prawną praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. Fakt sprzeczności z dobrymi obyczajami praktyk stosowanych przez pozwaną wobec ustaleń poczynionych w niniejszym postępowaniu jest – zdaniem Sądu Rejonowego - oczywisty. Wobec powyższego żądanie unieważnienia łączącej strony umowy było w pełni uzasadnione, zaś jego podstawy prawnej należy upatrywać w treści art. 12 ust. 1 pkt 4 w/w. ustawy.

Wobec stwierdzenia nieważności umowy na podstawie której pozwany został objęty ubezpieczeniem w ramach produktu P. (...) zasadnym – jak wskazał Sąd Rejonowy - było również drugie z roszczeń wystosowanych przez powoda, tj. zwrot wartości składek regularnych uiszczonych przezeń w ramach przedmiotowej umowy, wszak zgodnie z art. 410 § 1 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powód w dniach 18 sierpnia 2010 r., 11 października 2010 r., 06 listopada 2010 r., 04 grudnia 2010 r., 05 stycznia 2011 r., 05 lutego 2011 r., 05 marca 2011 r., 01 kwietnia 2011 r., 03 maja 2011r., 08 czerwca 2011r., 01 lipca 2011r., 01 sierpnia 2011r., 05 września 2011 r., 03 października 2011r., 08 listopada 2011r., 03 grudnia 2011r., 03 stycznia 2012r. 01 lutego 2012r., 02 marca 2012r., 01 kwietnia 2012r., 02 maja 2012r., 02 czerwca 2012r., 02 lipca 2012r., 31 lipca 2012r., 06 września 2012r., 15 października 2012r., 12 listopada 2012rr., 08 grudnia 2012r., 08 stycznia 2013r., 08 lutego 2013r., 06 marca 2013r. dokonywał na rzecz strony pozwanej comiesięcznych wpłat w wysokości po 310,00 zł każda z nich.

Wobec nieważność stosunku powstałego wraz z podpisaniem przez powoda deklaracji przystąpienia do produktu P. (...), w pełni uzasadnionym było żądanie odsetek od dnia następującego po dacie wpłaty każdej z comiesięcznych składek uiszczanych przez powoda. Wobec powyższych rozważań strona pozwana w żaden sposób nie była uprawniona do żądania tychże kwot od R. K..

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła strona pozwana, zaskarżając je w całości, zarzuciła Sądowi Rejonowemu naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów skutkujące uznaniem, że pozwany nie miał możliwości zapoznania się z treścią Warunków Ubezpieczenia oraz Tabeli Opłat i Limitów Składek oraz ustalenie, że powód działał pod presją czasu która uniemożliwiała mu przeczytanie tych dokumentów oraz podjęcie świadomej decyzji oraz tego, że prezentacja produktu była ograniczona „do samych jego zalet", a także ustalenia że (...) S.A. działał w tym przypadku jako agent ubezpieczeniowy na tej tylko podstawie, że ta spółka jest zarejestrowana jako agent ubezpieczeniowy;

2.  art. 808 § 1 k.c. w zw. z art. 829 § 2 k.c. przez przyjęcie przez Sąd, ze powód zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia podczas gdy powód przystąpił jako ubezpieczony do grupowej umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym zawartej wcześniej przez (...) S.A. z pozwanym Towarzystwem (...);

3.  art. 385 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie postanowień Warunków (...) oraz Tabeli Opłat i Limitów Składek określających opłatę likwidacyjną w wysokości 80% wartości rachunku powoda za niedozwolone, podczas gdy zakwestionowane postanowienia określają jedno z głównych świadczeń pozwanego, a przez to nie mogą być oceniane przez pryzmat art. 385 1 k.c.,

4.  art. 385 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie postanowień Warunków (...) oraz Tabeli Opłat i Limitów Składek określających opłatę likwidacyjną w wysokości 80% wartości rachunku powoda za niedozwolone, podczas gdy w rzeczywistości nie naruszają one interesu konsumenta i dobrych obyczajów, ponieważ istnieje bezpośredni związek pomiędzy opłatą likwidacyjną a kosztami związanymi z przedterminową rezygnacją z ochrony ubezpieczeniowej, co w konsekwencji powinno prowadzić do uznania, że zakwestionowane postanowienia w części przewidującej opłatę likwidacyjną nie stanowią klauzuli abuzywnej,

5.  art. 385 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie dla dokonania oceny postanowień określających wysokość opłaty likwidacyjnej i całkowitym pominięciu, że w związku z przystąpieniem do ubezpieczenia (...) powód miał możliwość zawarcia i zawarł lokaty bankowe na korzystniejszych niż rynkowe warunkach finansowych,

6.  art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, poprzez dokonanie przez Sąd błędnej wykładni polegającej na uznaniu, że pozwane towarzystwo ubezpieczeń nie może obciążać ubezpieczonych kosztami prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, podczas gdy jest to wykładnia contra legem, ponieważ przepis art. 18 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej wprost nakłada taki obowiązek na zakłady ubezpieczeniowe,

7.  §16 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i reasekuracji (Dz. U. z 2009 r. Nr 266, poz. 1825), poprzez dokonanie przez Sąd błędnej wykładni polegającej na uznaniu, że pozwane towarzystwo ubezpieczeń w związku z rozwiązaniem stosunku ubezpieczenia nie może obciążać ubezpieczonych innymi kosztami, niż koszty obsługi likwidacji stosunku ubezpieczenia, podczas gdy jest to wykładnia contra legem, ponieważ ww. przepis wprost nakłada na zakłady ubezpieczeniowe obowiązek rozliczenia kosztów akwizycji w momencie rozwiązania stosunku ubezpieczenia,

8.  art. 4 ust. l o nieuczciwych praktykach rynkowych poprzez uznanie, że pozwany dopuścił się nieuczciwych praktyk rynkowych w związku z przystąpieniem powoda do ubezpieczenia,

9.  art. 410 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że rzekomo niezasadnie pobrana przez pozwanego opłata likwidacyjna stanowiła świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 k.c., podczas gdy w rzeczywistości żądanie pozwu jest roszczeniem z umowy ubezpieczenia. Co oznacza, że uznając postanowienia określające opłatę likwidacyjną za niedozwolone, brak jest podstawy prawnej dla kształtowania nowej treści umowy przez Sąd, przez określenie innej wysokości świadczenia z tytułu Całkowitego Wykupu;

10.  art. 455 k.c. przez jego niezastosowanie dla określenia terminu początkowego naliczania odsetek ustawowych;

Mając na względzie powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz poprzez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w I instancji. Ponadto wniósł o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja częściowo okazała się uzasadniona.

W ocenie Sądu Okręgowego za uzasadniony uznać trzeba zarzut naruszenia art. 4 ust. 1 ustawy o nieuczciwych praktykach rynkowych poprzez przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż pozwany dopuścił się nieuczciwych praktyk rynkowych w związku z przystąpieniem powoda do ubezpieczenia. Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy dla Warszawy Woli w Warszawie m.in. stwierdził nieważność umowy ubezpieczenia (...) zawartej w dniu 17 sierpnia 2010 r. pomiędzy Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą we W. i R. K..

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, iż Sąd Rejonowy uznał, iż naruszeniem zbiorowych interesów konsumentów w rozumieniu powołanej ustawy są okoliczności towarzyszące zawarciu umowy przez strony. Sąd Rejonowy przyjął, iż powód został wprowadzony w błąd co do charakterystyki produktu, bowiem nie przestawiono mu zestawienia kosztów, nie poinformowano o konieczności uiszczenie opłaty likwidacyjnej w razie przedwczesnego rozwiązania umowy, uniemożliwiono powodowi zapoznanie się z treścią dokumentów.

W ocenie Sądu Okręgowego apelujący słusznie zarzucił Sądowi Rejonowemu przekroczenie granic tzw. zasady swobodnej oceny dowodów, iż powód zawierając przedmiotową umowę ze strona pozwaną działał pod przymusem. Zdaniem Sądu Okręgowego z materiału zgromadzonego w aktach sprawy wynika, iż powód zawierając umowę miał dostateczną ilość czasu na samodzielne zapoznanie się z warunkami umowy, do zawarcia umowy doszło bowiem dopiero na drugim spotkaniu z agentem ubezpieczeniowym, co więcej powód własnoręcznym podpisem poświadczył odbiór dokumentów stanowiących załączniki do umowy. Nie można też przyjąć, iż powód działał pod presją czasu, uniemożliwiającą mu zapoznanie się warunkami produktu. Okoliczność, iż agent informował powoda, iż możliwość przystąpienia do umowy jest ograniczona do dnia 31 sierpnia 2010 roku nie możne być uznana za wywieranie presji, która uniemożliwiała zapoznanie się z warunkami umowy. Wskazać trzeba, iż powód odbył spotkanie z agentem w dniu 17 sierpnia 2010 roku, miał zatem jeszcze prawie dwa tygodnie na ewentualne przemyślenie decyzji o przystąpieniu do ubezpieczenia i zapoznanie się z warunkami umowy, zatem nie można tu mówić o presji czasowej wywieranej przez agenta, która miałaby uniemożliwić powodowi podjęcie decyzji.

W ocenie Sądu Okręgowego także pozostałe okoliczności nie mogą stanowić potwierdzenia, iż pozwany naruszył zbiorowe interesy konsumentów. Brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że przedmiotowa umowa w całości jest nieważna. Wskazać trzeba, że w zasadnie rozważania Sądu Rejonowego koncentrują się wokół jednego z zapisów umowy – dotyczącego pobrania przez stronę powodową opłaty likwidacyjnej w związku z przedterminową rezygnacją z ubezpieczenia. Rozważania te, zdaniem Sądu Okręgowego nie dają jednak podstaw do przyjęcia, iż cała umowa łącząca strony jest nieważna, a jedynie mogą prowadzić do ustalenia, iż zakwestionowane postanowienia umowy są bezskuteczne, bowiem stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c.

W pozostałym zakresie twierdzenia apelacji nie okazały się uzasadnione.

Strona pozwana twierdziła, że poniesiona przez powoda opłaty likwidacyjnej jest świadczeniem głównym. Zdaniem Sądu Okręgowego rzeczona opłata nie ma takiego charakteru. W umowie, do której przystąpił powód, główne świadczenia stron ograniczały się do obowiązku zapłaty składki przez ubezpieczonego i świadczenia usług ubezpieczeniowych po stronie ubezpieczyciela, w szczególności spełnienie świadczenia związanego z wystąpieniem zdarzenia ubezpieczeniowego, zaś w zakresie elementu inwestycyjnego umowy - na obowiązku lokowania środków w określone produkty inwestycyjne. Strony, zawierając umowę, miały więc przede wszystkim na uwadze ww. dwa aspekty. Nie można bowiem uznać, że osoba należycie dbająca o swoje interesy chciałabym zawrzeć umowę, w wyniku której straci zdecydowaną większość zainwestowanych środków. Dlatego też trudno jest uznać w świetle tych postanowień, że obowiązek poniesienia opłaty likwidacyjnej był świadczeniem głównym.

Wobec powyższego charakter ww. opłaty podlegał ocenie pod kątem abuzywności.

Jak wynika z treści art. 385 1 § 1 k.c. zakwalifikowanie konkretnego postanowienia jako klauzuli niedozwolonej wymaga łącznego spełnienia następujących przesłanek: a) oceniane postanowienie stanowi element umowy zawartej z konsumentem; b) postanowienie nie zostało z konsumentem indywidualnie uzgodnione; c) postanowienie, o ile określa główne świadczenia stron, nie zostało sformułowane w sposób jednoznaczny; d) postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Pierwsza z przesłanek nie stanowiła przedmiotu sporu pomiędzy stronami. Nie ulegało wątpliwości, że przystępując do umowy powód działał jako konsument w rozumieniu art. 22 1 k.c., zaś pozwany, który profesjonalnie zajmuje się działalnością ubezpieczeniową, występował w umowie jako przedsiębiorca.

Ponadto skarżone przez powoda postanowienia umowne związane z opłatą likwidacyjną nie zostały indywidualnie uzgodnione. Materiał dowodowy nie daje zaś żadnych podstaw do uznania, że strony prowadziły negocjacje lub, by doszło do uzgodnień modyfikujących wzorce stosowane przez pozwanego. Powód podpisał jedynie standardowe druki pozwanego, akceptując zaoferowane warunki.

Zgodzić się także należy z twierdzeniami Sądu Rejonowego, iż postanowienia umowne w zaskarżonym zakresie kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lipca 2005 r. (sygn. akt I CK 832/04) w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści takiego stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku.

Zakwestionowane postanowienia umowne miały charakter kształtujący prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszały jego interesy. Niewątpliwie co do zasady umowy ubezpieczenia są zawierane na wiele lat. Jednocześnie jednak oczywistym jest, że część klientów ostatecznie podejmie decyzję o wcześniejszym rozwiązaniu umowy, do czego ma pełne prawo i okoliczność ta stanowi ryzyko przedsiębiorcy prowadzącego działalność ubezpieczeniową. Sposób uregulowania opłaty likwidacyjnej w umowie wskazuje jednak, że swoje ryzyko pozwany, jako przedsiębiorca w znacznej części przerzucał na konkretnego konsumenta, drastycznie obniżając wysokość tego świadczenia, w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy. Kreuje to, zdaniem Sądu Okręgowego, sytuację rażącej nierównowagi stron, co uznać należy za niedopuszczalne i sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Stwierdzić należy, że przejęcie przez ubezpieczyciela znacznej części wpłaconych przez powoda środków, w arbitralnej wysokości nie mającej w ocenie Sądu związku z rzeczywiście poniesionymi kosztami, oraz fakt, że w takich okolicznościach to wyłącznie powód ponosił ryzyko wcześniejszego rozwiązana umowy, rażąco naruszało jego interes jako konsumenta, a nadto było wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, kształtując prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszało jego interesy. W świetle dyspozycji art. 385 1 § 1 i 2 k.c. postanowienia umowy związane z wysokością opłaty likwidacyjnej nie wiązały zatem powoda, natomiast w pozostałym zakresie umowa pomiędzy stronami pozostawała aktualna.

Wyjaśnić jedynie należy, iż niewłaściwe jest uznanie przez Sąd Rejonowy, że roszczenie powoda znajduje oparcie w przepisach art. 410 k.c. o nienależnym świadczeniu. Podstawą roszczenia i zasądzenia dochodzonej kwoty była umowa łącząca strony, w zakresie, w którym jej postanowienia były skuteczne. W momencie wygaśnięcia umowy pozwany winien wypłacić wartości rachunku w wysokości obliczonej stosownie do postanowień OWU za wyjątkiem postanowień niedozwolonych czyli bez potrącenia opłaty likwidacyjnej. Wskazać przy tym należy, iż przyjmuje się, że jeżeli strony wiązał stosunek zobowiązaniowy, błędne jest oparcie wyroku na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wykluczone jest bowiem konstruowanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wewnątrz wiążącego strony stosunku zobowiązaniowego (por. wyrok SN z dnia 3 grudnia 2004 r., IV CK 347/04). W ocenie Sądu Okręgowego nie zaszły w niniejszej sprawie przesłanki do zastosowania art. 410 k.c. i art. 405 k.c.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżone rozstrzygnięcie o czym orzeczono w pkt 1 wyroku, w pozostałym zakresie oddalił apelację jako bezzasadną o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c., w pkt 2 wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. związku z § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.