Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 lutego 2017 r. (znak: (...), sprostowaną postanowieniem z dnia 23 marca 2017 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P., na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 887; dalej: ustawa emerytalna) oraz przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.; dalej: ustawa systemowa), odmówił J. S. wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji ZUS z dnia 29 kwietnia 2010 r. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że nie ma prawnej możliwości stwierdzenia nieważności decyzji w przedmiocie świadczeń emerytalno-rentowych, gdyż w ich przypadku obowiązuje tryb z art. 114 ustawy emerytalnej. Zastosowanie art. 83a ust. 1-3 ustawy systemowej, który stanowi przepis szczególny wobec regulacji k.p.a., jest wyłączone na mocy art. 83 ust. 4a tej ustawy.

J. S., reprezentowany przez pełnomocnika fachowego (radcę prawnego), w ustawowym trybie i terminie odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę. Odwołujący zarzucił organowi rentowemu naruszenie art. 124 k.p.a., art. 123 ustawy systemowej, art. 83a ustawy systemowej oraz art. 157 § 2 k.p.a., wskazując, że decyzja ZUS z dnia 29 kwietnia 2010 r. wydana została z rażącym naruszeniem prawa i że zachodziły podstawy do wszczęcia postępowania w przedmiocie stwierdzenia jej nieważności – na wniosek złożony w trybie art. 157 § 2 k.p.a.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację przedstawioną w zaskarżonej decyzji.

Pełnomocnik odwołującego, pomimo zobowiązania przez przewodniczącą, nie ustosunkował się do odpowiedzi na odwołanie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. S. urodził się w dniu (...)

W dniu 18 lutego 2009 r. odwołujący złożył wniosek o rentę rodzinną po zmarłym w dniu 27 listopada 2006 r. ojcu Z. S..

W orzeczeniu z dnia 18 grudnia 2009 r. lekarz orzecznik ZUS stwierdził, że odwołujący jest całkowicie niezdolny do pracy do dnia 31 grudnia 2014 r., a całkowita niezdolność do pracy powstała przed dniem 31 sierpnia 1976 r. W związku z pismem J. S. z dnia 8 stycznia 2010 r., które organ rentowy potraktował jako sprzeciw od w/w orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, sprawa została skierowana do komisji lekarskiej ZUS. W dniu 2 lutego 2010 r., jeszcze przed rozpoznaniem sprawy przez komisję lekarską ZUS, do organu rentowego wpłynęło pismo odwołującego z dnia 26 stycznia 2010 r., w którym wskazał on, iż jeżeli uznanie go za całkowicie niezdolnego do pracy przed dniem 31 sierpnia 1976 r. jest wystarczające do przyznania prawa do renty rodzinnej, nie składa on „odwołania” od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS.

W orzeczeniu z dnia 30 marca 2010 r. komisja lekarska ZUS stwierdziła, że odwołujący jest całkowicie niezdolny do pracy do dnia 31 grudnia 2014 r., przy czym niezdolność ta powstała po dniu 31 sierpnia 1976 r. W oparciu o w/w orzeczenie komisji lekarskiej ZUS, decyzją z dnia 29 kwietnia 2010 r. organ rentowy odmówił J. S. prawa do renty rodzinnej, wskazując, że prawo do renty nie przysługuje, gdyż odwołujący stał się całkowicie niezdolny do pracy po dniu 31 sierpnia 1976 r., tj. po, a nie przed ukończeniem nauki w szkole.

J. S. odwołał się od powyższej decyzji do Sądu Okręgowego w Poznaniu, który wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2011 r. (sygn. akt VIII U 1261/10) odwołanie to oddalił. Wyrokiem z dnia 23 maja 2012 r. (sygn. akt III AUa 1357/11) Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił apelację J. S. od w/w wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu.

W dniu 18 grudnia 2014 r. odwołujący złożył wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, powołując się na nowe okoliczności wskazujące na naruszenie sprawności organizmu powstałe przed ukończeniem 16 roku życia. Decyzją z dnia 10 kwietnia 2015 r., sprostowaną postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2015 r., ZUS na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej odmówił odwołującemu prawa do wznowienia postępowania w sprawie ponownego ustalenia prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że w sprawie nie wystąpiły nowe okoliczności dotyczące stanu zdrowia odwołującego, które wskazywałyby na powstanie niezdolności do pracy przed dniem 1 września 1976 r. i które uzasadniałyby wznowienie postępowania.

J. S. wniósł odwołanie od decyzji z dnia 10 kwietnia 2015 r. do Sądu Okręgowego w Poznaniu. W toku postępowania sądowego (prowadzonego pod sygn. akt VII U 1079/15) dopuszczono dowód z opinii biegłych sądowych psychiatry, psychologa, neurologa i ortopedy na okoliczność, czy dokumentacja medyczna dołączona do wniosku z dnia 18 grudnia 2014 r. i znajdująca się w aktach sprawy świadczy o nowych okolicznościach w sprawie, a zwłaszcza, czy naruszenie sprawności organizmu, które czyni odwołującego niezdolnym do pracy, powstało przed dniem 1 września 1976 r. W opinii z dnia 20 stycznia 2016 r. wydanej w w/w sprawie biegli stwierdzili, że odwołujący nie był całkowicie niezdolny do pracy przed dniem 1 września 1976 r.

W związku z powyższym, wyrokiem z dnia 30 marca 2016 r. (sygn. akt VII U 1079/15) Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił odwołanie J. S. od decyzji ZUS z dnia 10 kwietnia 2015 r. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy powołał się na opinię biegłych sądowych i podał, że odwołujący nie przedstawił nowych dowodów istniejących przed wydaniem decyzji dnia 29 kwietnia 2010 r., a mających wpływ na prawo do renty rodzinnej, a także nie ujawnił okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji z dnia 29 kwietnia 2010 r., które świadczyłyby o istnieniu całkowitej niezdolności do pracy przed dniem 1 września 1976 r. Wyniki badań uzyskane po uprawomocnieniu się wyroku wydanego w sprawie VIII U 1261/10 nie pozwoliły ustalić u odwołującego całkowitej niezdolności do pracy przed dniem 1 września 1976 r.

Wyrok z dnia 30 marca 2016 r. nie został skutecznie zaskarżony i jest prawomocny.

W dniu 10 grudnia 2015 r., w toku postępowania sądowego o sygn. akt VII U 1079/15, odwołujący złożył wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji ZUS z dnia 29 kwietnia 2010 r. z uwagi na rażące naruszenie prawa. Wniosek został przekazany organowi rentowemu. W uzasadnieniu wniosku odwołujący podał, że niekorzystne dla niego orzeczenie komisji lekarskiej ZUS z dnia 30 marca 2010 r. zostało wydane, mimo iż nie wnosił on sprzeciwu od korzystnego dla niego orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z dnia 18 grudnia 2009 r., a jeśli nawet, to sprzeciw ten wycofał.

Wniosek powyższy został potraktowany przez organ rentowy jako nowy wniosek o rentę rodzinną. W związku z tym sprawa została skierowana do lekarza orzecznika ZUS, który w orzeczeniu z dnia 16 marca 2016 r. stwierdził, że odwołujący jest całkowicie niezdolny do pracy do dnia 31 marca 2019 r., przy czym niezdolność ta powstała po dniu 31 sierpnia 1976 r. Na tej podstawie, decyzją z dnia 7 lipca 2016 r. ZUS odmówił odwołującemu prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu. Decyzja ta nie została zaskarżona i stała się prawomocna.

W dniu 18 października 2016 r. odwołujący złożył wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 29 kwietnia 2010 r. z uwagi na jej wydanie z rażącym naruszeniem prawa. Odwołujący wskazał, że jego pisma z dnia 8 i 26 stycznia 2010 r. zostały niezgodnie z przepisami k.p.a. potraktowane jako sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z dnia 18 grudnia 2009 r., a w każdym razie sprzeciw od tego orzeczenia został cofnięty, co oznaczało, że obowiązkiem ZUS było wydanie postanowienia w przedmiocie tego, czy uwzględnia cofnięcie sprzeciwu (art. 137 k.p.a.), czego jednak ZUS nie dokonał. Gdyby ZUS uwzględnił cofnięcie sprzeciwu musiałby wydać decyzję na podstawie korzystnej dla odwołującego opinii lekarza orzecznika ZUS z dnia 18 grudnia 2009 r.

Po rozpoznaniu w/w wniosku, w dniu 13 lutego 2017 r. ZUS wydał zaskarżoną decyzję. W dniu 23 marca 2017 r. ZUS wydał postanowienie prostujące zaskarżoną decyzję (precyzujące podstawę prawną jej wydania).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie odwołania (k. 2-4), odpowiedzi na odwołanie (k. 8-10), dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS II Oddział w P. dot. odwołującego (nr (...)) i dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy tut. Sądu o sygn. akt VII U 1079/15.

Zgromadzone w sprawie dokumenty Sąd uznał za w pełni wiarygodne, gdyż strony ich nie kwestionowały, a nie było podstaw, aby kwestionować je z urzędu.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 83a ust. 2 ustawy systemowej decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego.

W myśl art. 83a ust. 4 ustawy systemowej przepisu art. 83a ust. 2 tej ustawy nie stosuje się w postępowaniu o ustalenie uprawnień do emerytur i rent i ich wysokości.

Odwołujący domagał się stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 29 kwietnia 2010 r., w której odmówiono mu prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, w sprawach dotyczących emerytur i rent (a więc także renty rodzinnej) nie ma podstaw do sięgania po rozwiązania przewidziane w kodeksie postępowania administracyjnego dotyczące wzruszenia ostatecznej decyzji ZUS. Przekaz płynący z art. 83a ust. 4 ustawy systemowej jest klarowny. Wzruszenie decyzji organu rentowego w zakresie dotyczącym uprawnień do emerytur i rent oraz ich wysokości może następować wyłącznie na zasadach określonych w art. 107-114 ustawy emerytalnej. Mając na uwadze, że art. 114 ustawy emerytalnej nie zawiera odpowiednika regulacji z art. 83a ust. 2 ustawy systemowej, staje się jasne, że nie można stwierdzić nieważności, uchylić, czy też w inny sposób (na zasadach k.p.a.) wzruszyć decyzji dotyczącej prawa lub wysokości emerytury i renty. Nie przekonuje przy tym stanowisko, że skoro art. 83a ust. 2 ustawy systemowej przewiduje tylko działanie organu rentowego z urzędu, to a contrario należy opowiedzieć się za pełną dopuszczalnością weryfikacji decyzji emerytalnych i rentowych w trybach określonych w art. 154-156 k.p.a. na żądanie ubezpieczonego (np. art. 157 § 2 k.p.a.). Wnioskowanie z przeciwieństwa dopuszczalne jest jedynie w przypadkach, w których regulacja ma charakter zamknięty i wyczerpujący, w rezultacie można założyć, że dany przepis określa wszystkie sytuacje, z którymi ustawodawca chciał powiązać określony skutek. Oznacza to, że wywodzenie wiążących konkluzji z art. 83a ust. 2 w zw. z art. 83a ust. 4 ustawy systemowej byłoby możliwe, jeśli ustawa ta regulowałaby wszystkie aspekty związane ze wzruszaniem decyzji, których przedmiotem są prawa emerytalne i rentowe. Po zapoznaniu się z art. 107-114 ustawy emerytalnej okazuje się, że tak nie jest, co dyskredytuje trafność wnioskowania z przeciwieństwa. Przepisy te „stanowią inaczej” w rozumieniu art. 124 ustawy emerytalnej (nie ma do tej kategorii spraw zastosowania również art. 83a ust. 1-3 ustawy systemowej), a to wyklucza posiłkowanie się rozwiązaniami przewidzianymi w kodeksie postępowania administracyjnego (por. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 10 stycznia 2017 r., III UZ 15/16).

W ocenie Sądu Okręgowego, powoływany przez odwołującego art. 157 § 2 k.p.a. nie znajdywał zatem zastosowania w niniejszej sprawie. Zestawienie art. 83a ust. 2 i 4 oraz art. 123 ustawy systemowej prowadzi do wniosku, że wszczęcie postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji organu rentowego jest możliwe tylko z urzędu, przy czym możliwość wszczęcia takiego postępowania nie dotyczy spraw o ustalenie uprawnień do emerytur i rent oraz wysokości tych świadczeń, gdyż prawomocne decyzje w tych sprawach mogą być wzruszone jedynie w trybie określonym w ustawie emerytalnej.

Niezależnie od powyższego, zwraca uwagę, że decyzja z dnia 29 kwietnia 2010 r. była podana kontroli sądowej w toku postępowania o sygn. akt VIII U 1261/10, zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 9 sierpnia 2011 r. oddalającym odwołanie (wyrokiem z dnia 23 maja 2012 r., sygn. akt III AUa 1357/11, Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił apelację odwołującego od wyroku Sądu Okręgowego). Jak natomiast wprost wynika z art. 83a ust. 2 ustawy systemowej, ZUS może uchylić, zmienić lub unieważnić decyzje ostateczne na zasadach określonych w k.p.a. jedynie wówczas, gdy nie zostało od nich wniesione odwołanie do sądu. W sądowym postępowaniu odwoławczym od decyzji organu rentowego sąd ubezpieczeń dokonuje w istocie oceny tej decyzji z punktu widzenia jej wadliwości, o której mowa w art. 156 § 1 k.p.c. W szczególności rozpoznaniu podlega to, czy zaskarżona decyzja jest zgodna z przepisami prawa materialnego. Ponieważ decyzje ostateczne Zakładu podlegają weryfikacji w trybie odwoławczym przed sądem także według kryteriów, o których mowa w art. 156 § 1 k.p.a., zostały one w art. 83a ust. 2 ustawy systemowej wyłączone z określonego w tym przepisie trybu uchylania, zmiany lub unieważnienia decyzji ostatecznej przez Zakład, jeżeli zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN – zasada prawna z dnia 23 marca 2011 r., I UZP 3/10).

Rozważania powyższe, choć wskazują na oczywistą zasadność zaskarżonej decyzji, nie wyczerpują jednak sprawy. Jak bowiem podkreśla się w orzecznictwie, w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd powszechny nie jest uprawniony do orzekania w przedmiocie nieważności decyzji administracyjnej, ale – przy uwzględnieniu przesłanek określonych w odpowiednich przepisach k.p.a. – rozpoznaje istotę sprawy, którą stanowi istnienie (nieistnienie) wynikającego z przepisów prawa materialnego określonego prawa lub zobowiązania stwierdzonego wadliwą decyzją organu rentowego. Oznacza to, że w takiej sprawie sąd nie może poszukiwać rozstrzygnięcia w oparciu o przepisy postępowania administracyjnego (szerzej – postępowania przed organem rentowym) i oddalić wyartykułowane w odwołaniu żądanie wszczęcia postępowania unieważnieniowego lub stwierdzenia nieważności decyzji z powołaniem się na to, że organ rentowy nie naruszył wiążących go przepisów postępowania, lecz orzeczenie takie powinno wskazywać w swojej podstawie właściwe przepisy prawa materialnego i – nawiązując do sformułowanych w nich warunków nabycia prawa lub nałożenia obowiązku – wyjaśnić merytoryczną przyczynę oddalenia odwołania (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 8 stycznia 2014 r., II UK 242/13).

Wskazać zatem trzeba, że zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1)  do ukończenia 16 lat;

2)  do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3)  bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Organ rentowy odmówił odwołującemu prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, gdyż stał się on (odwołujący) całkowicie niezdolny do pracy po dniu 31 sierpnia 1976 r., a zatem nie spełnił przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia określonej w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej. Ustalenie powyższe było podane kontroli zarówno w toku postępowania sądowego prowadzonego pod sygn. akt VIII U 1261/10, jak i później w toku postępowania sądowego prowadzonego pod sygn. akt VII U 1079/15. Jego prawidłowości nie podważają okoliczności wskazywane we wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 29 kwietnia 2010 r., świadczące – zdaniem odwołującego – o rażącym naruszeniu prawa. Nie jest jakimkolwiek naruszeniem prawa odmowa ustalenia prawa do renty rodzinnej w sytuacji, gdy wnioskodawca nie spełnia przesłanek nabycia tego prawa. Stwierdzenie decyzją z dnia 29 kwietnia 2010 r. braku prawa do renty rodzinnej nie było wadliwe i dlatego nie podlega "unieważnieniu".

W tym stanie rzeczy, Sąd – na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. – oddalił odwołanie.

SSO Sylwia Dembska