Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 września 2017 r.

Sąd Rejonowy w Biskupcu I Wydział Cywilny, w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 15 września 2017 r. w Biskupcu na rozprawie

sprawy z wniosku I. D.

z udziałem (...) Bank S.A. we W., Z. R., J. R., K. D., B. R. (1), E. B. (1) i H. T.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

postanawia:

zatwierdzić uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie przez I. D. jako spadkobiercę ustawowego, oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po M. R. (1) zmarłym dnia 1 lutego 2011 r. w B..

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni I. D. wniosła o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się do skutków prawnych nie złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po dziadku M. R. (1) zmarłym dnia 1 lutego 2011 r. oraz przyjęcie jej oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po M. R. (1).

W uzasadnieniu wskazała, że po pewnym czasie od śmierci dziadka okazało się, że miał długi, o których nie wiedziała. Zmarły nigdy nie wspominał o zadłużeniu ani problemach finansowych, nie rozmawiali na ten temat. Dodatkowo wnioskodawczyni przez okres około 3 lat przed śmiercią dziadka nie utrzymywała z nim kontaktów. Dopiero na rozprawie w dniu 17 grudnia 2015 roku w Sądzie Rejonowym w Biskupcu zaczęła podejrzewać, że dziadek ma długi i że może ona zostać spadkobiercą. Dodatkowo sytuacja wnioskodawczyni od czerwca 2015 r. zmieniła się, ponieważ zaszła w ciąże i odczuwała wiele dolegliwości z tym związanych. Miała nudności, zmiany i wahania nastroju, ogólny obrzęk ciała, częste bóle, problemy z równowagą i koncentracją, a także częste skurcze. Rozregulowane hormony znacząco wpływały na samopoczucie wnioskodawczyni (wniosek k. 2-5, oświadczenie k. 136).

Uczestnik postępowania H. T. na rozprawie wniósł o oddalenie wniosku oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni na jego rzecz kosztów postępowania wskazując, że wnioskodawczyni nie wykazała należytej staranności w ustaleniu majątku zmarłego i uchybiła terminowi do złożenia oświadczenia zgodnie z art. 88 § 2 kc w zw. z art. 119 § 2 kc, albowiem uczestniczyła w postępowaniu spadkowym i z tego postępowania wiedzę o zadłużeniach zmarłego posiadała (k. 132).

Sąd Rejonowy ustalił co następuje:

I. D. po śmierci matki pomieszkiwała u ciotek, w tym u M. R. (2). W latach 2004-2007 mieszkała z dziadkami, tj. M. R. (1) i B. R. w mieszkaniu, które wraz z bratem odziedziczyła po zmarłej matce. Dziadek wcześniej prowadził działalność gospodarczą, o jego kłopotach finansowych I. D. nie wiedziała. Nie widziała korespondencji z Sądu ani od komornika kierowanych do dziadka. W domu nie mówiło się o zobowiązaniach M. R. (1). On sam starał się uchodzić za osobę, której nic nie brakuje. Następnie wnioskodawczyni zamieszkała w M., gdzie założyła rodzinę. W tym czasie rzadko odwiedzała dziadków, ponieważ nie miała własnego samochodu i musiała opiekować się małoletnią córką.

M. R. (1) zmarł 01 lutego 2011 roku w B., ostatnio stale zamieszkiwał w B..

Wnioskodawczyni ponownie zaszła w ciążę w 2015 r. Ciąża przebiegała z komplikacjami, zaś I. D. była hospitalizowana.

(dowód: karta przebiegu ciąży k. 6-10, karta informacyjna k. 11-, k. 12, k. 13, zeznania świadka M. R. (2) k. 132-133,, zeznania wnioskodawczyni I. D. k. 134-136)

W grudniu 2014 r. H. T. wszczął postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym M. R. (1) wskazując, że jest wierzycielem zmarłego na podstawie tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty wydanego w sprawie V Nc 24/07 przez Sąd Rejonowy w Mrągowie, i że nie zna kręgu spadkobierców.

Postanowieniem z 18 maja 2015 r. Sąd Rejonowy w Mrągowie V Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w B. wezwał do udziału w sprawie, między innymi wnioskodawczynię. Odpis tego postanowienia nie został skutecznie doręczony I. D.. Przesyłkę awizowano dwukrotnie 25 maja i 2 czerwca 2015 r., jako przyczynę jej zwrotu podano brak odbioru w terminie.

Pierwszą korespondencją odebraną przez wnioskodawczynię w sprawie V Nc 24/07 było pismo z 29 czerwca 2015 r., w którym była pytana o zgodę na bycie kuratorem dla K. D.. W piśmie tym nie wskazano po kim toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. I. D. nie wyraziła zgody na bycie kuratorem dla K. D., o czym na piśmie poinformowała Sąd.

W tym czasie wnioskodawczyni nie kontaktowała się z innymi członkami rodziny i nie rozmawiała z nimi na temat tej sprawy.

Dopiero na zarządzenie z 2 października 2015 r. wnioskodawczyni doręczony został w dniu 15 października 2015 r. odpis wniosku złożony przez H. T..

I. D. nie doręczono odpisów pism składanych przez uczestnika (...) Bank S.A.

Wnioskodawczyni uczestniczyła w rozprawie w dniu 17 grudnia 2015 r., na której nie były podejmowane czynności z uwagi na brak informacji o skutecznym doręczeniu zawiadomienia E. B. (1).

Pismem z 16 lutego 2016 r. wnioskodawczyni poinformowała Sąd, że nie weźmie udziału w rozprawie z uwagi na poród, który odbył się 3 lutego 2016 r., a następnie pismem z 25 kwietnia 2016 r., że nie jest w stanie uczestniczyć w rozprawie z uwagi na konieczność zajmowania się dziećmi.

Przed wydaniem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po M. R. (1) na rozprawie w dniu 30 czerwca 2016 r. J. R. i I. D. złożyli zapewnienia spadkowe po zmarłym.

Sąd Rejonowy w Biskupcu postanowieniem z 30 czerwca 2016 r. stwierdził, że spadek po M. R. (1) na podstawie ustawy nabyli: żona B. R. (2) córka J. i J. w 8/32, syn Z. R. syn M. i B. w 6/32, syn J. R. syn M. i B. w 6/32. córka E. B. (2) z domu R. córka M. i B. w 6/32, wnuczka I. D. córka D. i Z. w 3/32, wnuk K. D. syn D. i Z. w 3/32.

(dowód: k. 2, 64, 89, 85, 91, 102, 106v., 149, 158, 170-172, 173-174 z akt sprawy I Ns 58/15 Sądu Rejonowego w Biskupcu)

Sąd Rejonowy zważył , co następuje:

W ocenie Sądu wniosek zasługiwał na uwzględnienie.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o okoliczności bezsporne, w szczególności dokumenty znajdujące się w aktach sprawy prowadzonej przed tut. Sądem pod sygn. I Ns 58/15, dokumenty przedłożone przez strony oraz zeznania świadka i wnioskodawczyni.

Zgodnie z art. 1019 § 1 k.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: 1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem oraz 2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Wedle § 2 tego przepisu spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu, a uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd (§ 3).

W pierwszej kolejności rozważenia wymaga podniesiona przez uczestnika kwestia upływu terminu na złożenie takiego oświadczenia.

Prawo do uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wygasa po upływie terminu przewidzianego w art. 88 § 2 k.c. A zatem uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia.

Zadaniem Sądu wnioskodawczyni o długach dziadka mogła powziąć wiedzę wraz z odebraniem odpisu wniosku, czyli 15 października 2015 r. Z treści wniosku złożonego przez wierzyciela wynikało, że M. R. (1) był jego dłużnikiem i całe zobowiązanie nie zostało spłacone. Jednakże o wszystkich zobowiązaniach dziadka, a w zasadzie o zgłaszających się do sprawy spadkowej jego wierzycielach, wnioskodawczyni wiedzy nie miała, albowiem odpisy pisma składanych przez (...) Bank S.A. nie zostały jej doręczone.

Wobec tego, że oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia co do przyjęcia spadku może być złożone tylko do protokołu przed sądem, o zachowaniu terminu określonego w art. 88 § 2 k.c. powinno rozstrzygać wyłącznie wniesienie przed upływem tego terminu do sądu wniosku zawierającego żądanie odebrania oświadczenia. Spadkobierca ma jedynie na to wpływ, tylko to zależy od niego. Kiedy zaś dojdzie do odebrania oświadczenia, zależy od sądu. Wobec tego, chwila odebrania oświadczenia przez sąd nie ma wpływu na zachowanie terminu określonego w tym przepisie.

Wniosek w niniejszej sprawie został złożony 7 lipca 2016 r., a więc przed upływem roku i termin określony w art. 88 § 2 k.c. został przez I. D. zachowany.

Kryterium warunkującym zatem możliwość wzruszenia czynność prawnej jest błąd co do treści czynności prawnej, a możliwość powołania się na błąd co do treści czynności prawnych ograniczona jest w art. 84 § 2 k.c. do błędu istotnego, tj. uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Zgodnie z utrwalonymi poglądami wykształconymi w praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego, o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy „błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy" (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 01 grudnia 2011 r., I CSK 85/11). Innymi słowy, niewiedza spadkobiercy o stanie majątku spadku może być uznana za błąd istotny (art. 1019 § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 2 k.c. ) dopiero po podjęciu przez spadkobiercę odpowiednich, wszelkich możliwych działań co do jego ustalenia (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 05 lipca 2012 r., IV CSK 612/11).

Błąd co do treści czynności prawnej może być błędem co do tytułu powołania do dziedziczenia, osoby spadkodawcy, przedmiotu spadku. Należy jednak zgodzić się z poglądem, że podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły ( art. 1019 § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 k.c.). Ocena istotności błędu wymaga ustalenia, czy spadkobierca mający wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy, tj. niedziałający pod wpływem błędu, złożyłby oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku o określonej treści.

Stosownie do treści art. 1019 § 2 k.c. konstrukcja uchylenia się od skutków prawnych złożonego pod wpływem błędu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku odnosi się także do sytuacji, kiedy spadkobierca pod wpływem błędu nie złożył żadnego oświadczenia w terminie określonym w art. 1015 § 2 k.c. W takim bowiem przypadku spadkobierca w istocie uchyla się nie od skutków prawnych swego oświadczenia, lecz od skutków biernego zachowania się (niezłożenia oświadczenia).

I. D. nie utrzymywała stałych, regularnych kontaktów z dziadkiem, wiedziała, że kiedyś prowadził on działalność gospodarczą, ale nie było jej wiadome, że zmarły miał długi z tego tytułu. W trakcie wspólnego zamieszkiwania z dziadkami nie widziała żadnej korespondencji, która mogłaby świadczyć o takich zobowiązaniach, natomiast po swojej wyprowadzce kontakty nie były stałe, a dziadek w rodzinie miał raczej tendencje do przechwałek na temat swojej sytuacji finansowej, nigdy nie mówił o problemach ze spłatą wierzycieli. Wnioskodawczyni w związku z tym nie była świadoma rzeczywistego stanu majątku spadkowego, pozostawała w błędzie. W ocenie Sądu dopiero po otrzymaniu wniosku mogła powziąć wiedzę o stanie spadku, a zatem do 15 października 2015 r., nie można jej przypisać braku staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku, a jej błąd był usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Gdyby nie działała pod wpływem błędu i oceniała sprawę rozsądnie złożyłaby oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Mając powyższe na uwadze Sąd doszedł do przekonania, że spadkobierczyni mogła złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych nie złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza i je zatwierdził przyjmując, iż działała pod wpływem błędu i zachowała termin określony w art. 88 § 2 k.c. uznając, że błąd wykryty został 15 października 2015 r., zaś wniosek złożono 7 lipca 2016 r. Oświadczenie o uchyleniu może być złożone w każdym czasie, nawet po dziale spadku, byleby zachowany został termin zawity z art. 88 § 2 k.c. (por. Kodeks cywilny. Komentarz, A. Kidyba, komentarz do art. 1019 k.c., System Informacji Prawnej Lex Omega).

Wobec zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych nie złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza Sąd przyjął od I. D. stosowne oświadczenie na rozprawie 7 lipca 2017 r. (k. 136).