Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 września 2016 roku w sprawie o sygn. akt XVIII C 845/16, z powództwa Miasta Ł. – Zarządu Lokali Miejskich przeciwko T. B. i K. B., o opróżnienie lokalu mieszkalnego, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi XVIII Wydział Cywilny:

1. nakazał pozwanemu T. B. opróżnienie lokalu mieszkalnego numer (...), położonego w budynku przy ulicy (...) w Ł. wraz z mieniem;

2. orzekł o braku uprawnienia T. B. do lokalu socjalnego;

3. oddalił powództwo w stosunku do K. B.;

4. zasądził od pozwanego T. B. na rzecz powoda Miasta Ł. – Zarządu Lokali Miejskich kwotę 510 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając orzeczenie w zakresie dotyczącym orzeczenia eksmisji, braku prawa do lokalu socjalnego oraz kosztów postępowania. Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

- art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy dokonał on całkowitej spłaty zadłużenia przed zakończeniem niniejszego postępowania, co przemawia za tym, że orzekanie eksmisji jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego; 

- art. 14 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu Cywilnego, poprzez jego niezastosowanie i zaniechanie ustalenia jego sytuacji osobistej i materialnej oraz nierozważenie jej w kontekście prawa do lokalu socjalnego, mimo, że sytuacja materialna i osobista uzasadniała przyznanie pozwanemu lokalu socjalnego;

- art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu Cywilnego, poprzez jego niezastosowanie, mimo, że pozwany jest zarejestrowany obecnie jako osoba bezrobotna;

II. naruszenie przepisów postępowania tj.:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przy dokonywaniu ustaleń faktycznych w sprawie zeznań pozwanego złożonych na rozprawie, wskazujących na jego sytuację osobistą i materialną;

2. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie w treści uzasadnienia wyroku z jakich przyczyn Sąd Rejonowy odmówił zastosowania art. 14 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu Cywilnego.

Skarżący ponadto powołał się w apelacji na nowe okoliczności, zaistniałe po wydaniu wyroku przez Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie, polegające na utracie przeze niego pracy i zarejestrowaniu w Urzędzie Pracy jako osoby bezrobotnej, załączając dokumenty poświadczające uzyskanie statusu osoby bezrobotnej oraz przyznane świadczenia socjalne.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa także wobec pozwanego T. B., ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o lokalu socjalnym poprzez ustalenie, że pozwany T. B. ma prawo do lokalu socjalnego i wstrzymanie wykonania wyroku w zakresie eksmisji do czasu złożenia przez Gminę M. Ł., oferty najmu lokalu socjalnego.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z dyspozycją art. 382 k.p.c. Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie „w granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związanym zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, OSN 2008/6/55.). Dodatkowo należy wskazać, że dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, sąd drugiej instancji może podzielić i uznać za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., sygn. akt II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60). Może również zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania orzeczenia sądu I instancji, i to zarówno po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, jak i bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania (por. uchwała składu 7 sędziów Izby Cywilnej z dnia 23 marca 1999 r., sygn. akt III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7–8, poz. 124). Dokonanie własnych ustaleń faktycznych pozwala sądowi drugiej instancji na określenie właściwej podstawy prawnej rozstrzygnięcia, tj. wybór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię i dokonanie subsumcji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2013 r., sygn. akt I CSK 509/12, LEX nr 1353054).

Apelacja jest częściowo zasadna.

Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy przyjmuje za własne, z wyłączeniem tego, że pozwany aktualnie nie posiada statusu osoby bezrobotnej i uzyskuje wynagrodzenie z tytułu świadczonej pracy.

Przystępując do rozważań nad poszczególnymi zarzutami apelacji w pierwszej kolejności należy podkreślić, iż pozbawiony racji jest zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. Sąd Okręgowy bowiem, po dokonaniu analizy akt sprawy, zebranego w sprawie materiału dowodowego, jak i po zapoznaniu się z motywami rozstrzygnięcia podanymi przez Sąd Rejonowy, nie stwierdza uchybień w procedowaniu tegoż Sądu, wyeksponowanych w tym zakresie przez apelującego. Podkreślić bowiem należy, iż Sąd Rejonowy, w oparciu o zaoferowane przez strony procesu dowody, rozpatrzył wszystkie istotne okoliczności sprawy i na tej podstawie prawidłowo ocenił żądanie powoda. Zresztą pozwany poza przytoczeniem samego przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie wskazuje jakim regułom oceny dowodów Sąd I instancji uchybił. W szczególności naruszenia wskazanego przepisu nie stanowi potrzeba uzupełnienia i w rezultacie skorygowania ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy, w związku z utratą zatrudnienia przez pozwanego i uzyskania statusu osoby bezrobotnej, gdyż fakty te nastąpiły już po wydaniu zaskarżonego orzeczenia.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. należy przypomnieć, że zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Powszechnie w orzecznictwie przyjmuje się, iż zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w wyjątkowych okolicznościach, tj. jedynie wtedy, gdy treść uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 stycznia.2013r., III APa 63/12, LEX nr 1254543, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 stycznia 2013r., I ACa 1075/12, LEX nr 1267341). W sprawie niniejszej takie wyjątkowe okoliczności nie wystąpiły. Zauważyć trzeba, iż rola uzasadnienia sądu pierwszej instancji nie ogranicza się tylko do przekonania stron co do słuszności stanowiska sądu i zgodności z prawem orzeczenia, ale jego zadaniem jest także umożliwienie przeprowadzenia kontroli apelacyjnej. Spełnia ono też funkcję porządkującą, obligując stosujący prawo sąd do prawidłowej i pełnej rekonstrukcji stanu faktycznego i jego subsumcji do miarodajnej normy prawa materialnego, w następstwie czego dochodzi do jej konkretyzacji w sentencji wyroku. Dlatego też dwie podstawy rozstrzygnięcia: faktyczna i prawna powinny być spójne, tworząc logiczną całość (tak: teza 3 wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013r., I CSK 314/12, LEX nr 1307999). Uzasadnienie Sądu Rejonowego spełnia wymogi wskazane w tym przepisie, zostało sporządzone w sposób logiczny i poprawny. Z tych względów zarzut ten jest chybiony. Podkreślić trzeba, że naruszenie normy zawartej w art. 328 § 2 k.p.c. może mieć znaczenie tylko wtedy, gdy wskutek niezachowania wymogów konstrukcyjnych uzasadnienia wyroku, wyrok ów wymyka się spod kontroli instancyjnej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 stycznia 2017r., I ACa 777/16, LEX nr 2231145). W sporządzonym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy w sposób wyczerpujący wskazał tok rozumowania, którym kierował się wydając zaskarżone orzeczenie, umożliwiając tym samym kontrolę jego prawidłowości, tak stronom postępowania, jak i obecnie Sądowi II instancji przez pryzmat wyartykułowanych przez powoda w apelacji zarzutów. Sąd I instancji kompleksowo objaśnił także, dlaczego i w oparciu, o które spośród przepisów prawa materialnego odmówił racji pozwanemu, uwzględniając stanowisko powoda.

Apelujący naruszenie wskazanego przepisu łączy z niewyjaśnieniem dlaczego w ocenie Sądu nie zachodzą przesłanki przyznania pozwanemu lokalu socjalnego. Sąd Rejonowy wprawdzie nie zamieścił szczegółowego wywodu odnoszącego się do tej kwestii, ale poprzez omówienie ustawowych kryteriów obligatoryjnego uprawnienia do przyznania lokalu socjalnego, w sposób jednoznacznych skonkludował, że pozwany warunków tych nie spełnia. Zawarte w uzasadnieniu rozważania i podstawa prawna rozstrzygnięcia pozwalają w pełni zrekonstruować tok rozumowania Sądu Rejonowego, a zatem eksponowane przez skarżącego rzekome niedostatki uzasadnienia, nie mogły skutkować wzruszeniem zaskarżonego orzeczenia z tego powodu.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego należy stwierdzić, że chybiony jest zarzut naruszenia art. 5 k.c., którego zasadności pozwany upatruje w sprzeczności żądania pozwu z zasadami współżycia społecznego ze względu na uregulowanie w całości na dzień orzekania, zadłużenia wobec powoda z tytułu eksploatacji lokalu. W ocenie Sądu Okręgowego, nie może przynieść oczekiwanego przez skarżącego rezultatu odwoływanie się w apelacji do zarzutu naruszenia prawa podmiotowego. Podkreślić należy, że w orzecznictwie panuje jednoznacznie zgodne stanowisko, iż stosowanie art. 5 k.c. odbywać winno się zupełnie wyjątkowo, zwłaszcza zaś w sprawach o wydanie nieruchomości na podstawie art. 222 § 1 k.c. Unormowanie art. 5 k.c. ma wyjątkowy charakter, gdyż przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej. Jej odmowa musi więc być uzasadniona faktem zachodzenia okoliczności rażących i nieakceptowanych ze względów społecznych. W orzecznictwie panuje zatem zgodnie przekonanie o potrzebie powściągliwego i ostrożnego stosowania art. 5 k.c., albowiem istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw wymagają z jednej strony ostrożności, a z drugiej wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów rozpoznawanego przypadku. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie można dopatrzyć się takiej wyjątkowej sytuacji. Dochodzone przez powoda roszczenie znajduje usprawiedliwioną podstawę w powołanych przez Sąd Rejonowy przepisach prawnych i powodowi żadną miarą nie można postawić jakiegokolwiek zarzutu, że korzysta ze swego prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Faktem bezspornym w przedmiotowej sprawie jest powstanie po stronie pozwanego zaległości na skutek nieterminowego uiszczenia opłat z tytułu eksploatacji lokalu, co stanowiło przyczynę rozwiązania z nim umowy najmu. Brak jest jednocześnie podstaw do podważenia prawidłowości i skuteczności oświadczenia powoda o wypowiedzeniu pozwanemu umowy najmu lokalu z przedstawionych powyżej przyczyn. Zachowaniu powoda nie można przy tym przypisać cech nielojalności. Przeciwnie, przed wystąpieniem na drogę sądową powód wielokrotnie wzywał pozwanego do dobrowolnego spełnienia żądania, a nawet informował o możliwościach zamiany dotychczas zajmowanego przez niego lokalu na inny, w którym obowiązują niższe stawki czynszowe. Tego typu postawa koliduje z tezą o nadużywaniu przez powoda jego prawa. Nie negując akcentowanych przez skarżącego okoliczności związanych z trudną sytuacją osobistą i majątkową, które leżały u podstaw powstania zadłużenia w opłatach, nie przekreśla to uprawnień właściciela do swobody dysponowania należącym do niego lokalem. Ocena ta jest zasadna tym bardziej, że na powodzie jako podmiocie dysponującym środkami publicznymi ciąży prawny obowiązek prowadzenia racjonalnej gospodarki finansowej i zarządzania zasobem mieszkaniowym w sposób najbardziej celowy. Bez znaczenia dla oceny prawidłowości zaskarżonego orzeczenia jest również podniesiona w apelacji kwestia poczynienia nakładów przez pozwanego na przedmiotowy lokal. Powyższe zagadnienie dotyczy problematyki wzajemnych rozliczeń stron po zakończeniu najmu i nie wpływa na roszczenie będące przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie. Odnosząc się zaś do twierdzenia skarżącego, że eksmisja z zajmowanego przez niego bez podstawy prawnej lokalu godzi w jego podstawowe potrzeby życiowe, wyrazić należy przekonanie, iż realizację obowiązku zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli i przeciwdziałania zjawisku bezdomności gwarantuje dostarczanie osobom eksmitowanym (w wypadkach wskazanych w ustawie) lokali socjalnych.

Apelacja okazała się natomiast zasadna w zakresie, w jakim kwestionuje samą odmowę przyznania pozwanemu uprawnienia do lokalu socjalnego. Podstawą materialnoprawną rozstrzygnięcia w zakresie przesłanek przyznania uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego osobom, w stosunku do których w wyroku sąd nakazuje opróżnienie lokalu jest przepis art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego ( tekst jednolity: Dz. U. z 2016 roku, poz. 1610), zgodnie z którym sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec:

1. kobiety w ciąży,

2. małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, z późn. zm.) lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą,

3. obłożnie chorych;

4. emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej;

5. osoby posiadającej status bezrobotnego;

6. osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały

- chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany.

O ile Sąd I instancji w oparciu o ustalony przez siebie stan faktyczny prawidłowo uznał, że pozwany nie spełnia przesłanek przyznania mu lokalu socjalnego, o tyle już po wydaniu zaskarżonego orzeczenia nastąpiła zmiana okoliczności dotyczących sytuacji pozwanego, wymagająca zmiany orzeczenia. Jak wynika bowiem z załączonej do apelacji decyzji Prezydenta Miasta Ł., pozwany został uznany za osobę bezrobotną od dnia 28 września 2016 roku, bez prawa do zasiłku dla bezrobotnego (k. 185).

Powyższe przesądza o słuszności zarzutów apelacji w tym zakresie i skutkuje wydaniem orzeczenia reformatoryjnego, o czym z mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak w punkcie I sentencji.

W pozostałej części apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążając kosztami pozwanego. Sąd Okręgowy wziął pod uwagę całokształt okoliczności związanych z sytuacją życiową pozwanego oraz charakter sprawy poddanej pod rozstrzygniecie Sądu a także ich ocenę z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego, które łącznie wyczerpują pojęcie „szczególnie uzasadnionego wypadku” w rozumieniu art. 102 k.p.c.

Należy dodać, że uzupełnienie przez pozwanego z jednodniowym opóźnieniem braków formalnych apelacji (polegających na wskazaniu wartości przedmiotu zaskarżenia) nie stanowiło podstawy do odrzucenia apelacji. Wezwanie do usunięcia braków formalnych apelacji pod rygorem jej odrzucenia w razie nieusunięcia braków w wyznaczonym terminie, zgodnie z art. 370 k.p.c. lub 373 k.p.c., może nastąpić jedynie wtedy, gdy braki te są tego rodzaju, że powodują, iż nie można apelacji nadać prawidłowego biegu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2016r., II UZ 3/16, LEX nr 2052527). Jak wskazał Sąd Najwyższy, wymaganie wskazania wartości przedmiotu zaskarżenia w piśmie procesowym obejmującym środek zaskarżenia jest przesłanką formalną tego pisma; dotyczy to także apelacji. Ocena, czy jest to wymaganie, którego niespełnienie powoduje niemożność nadania apelacji prawidłowego biegu w rozumieniu art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i powoduje konieczność wezwania strony do uzupełnienia apelacji pod rygorem jej odrzucenia (art. 370 i 373 k.p.c.), wiąże się w znacznym stopniu z określeniem funkcji, jaką spełnia warunek wskazania w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia. Określenie wartości przedmiotu sporu i wartości przedmiotu zaskarżenia może spełniać kilka funkcji. W odniesieniu do wartości przedmiotu sporu chodzi o możliwość stwierdzenia właściwości rzeczowej (art. 17 pkt. 4 k.p.c.), a w odniesieniu do wartości przedmiotu zaskarżenia - dopuszczalności skargi kasacyjnej (art. 398 ² § 1 k.p.c.). Obu tych funkcji (ani w odniesieniu do właściwości sądu odwoławczego, ani w aspekcie dopuszczalności apelacji, która przysługuje w każdej sprawie) nie może spełniać oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji. Oznaczenie wartości przedmiotu sporu i przedmiotu zaskarżenia ma ponadto na celu ustabilizowanie przedmiotu sporu i zakresu zaskarżenia oraz może być nieobojętne dla kwestii rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Te funkcje mogą być spełniane także przez oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji i dlatego w art. 368 § 2 k.p.c. ustanowiono odpowiednie wymaganie formalne dla apelacji.

Sąd Okręgowy w pełni podziela powyższe stanowisko. W niniejszej sprawie wniesiona przez pozwanego apelacja określa w sposób niebudzący wątpliwości zakres zaskarżenia. W tych okolicznościach niewskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia nie uniemożliwiało nadania biegu niniejszej sprawie, od wskazania tej wartości nie zależało także wynagrodzenie pełnomocnika. Zatem brak było podstaw do odrzucenia apelacji pozwanego.