Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 października 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 października 2016 roku w S.

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim

przeciwko A. W.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia
28 października 2015 roku, sygn. akt I C 757/14

oddala apelację.

SSO Marzenna Ernest SSO Zbigniew Ciechanowicz SSR(del) Grzegorz Szacoń

Uzasadnienie wyroku z dnia 14 października 2016 r.:

Wyrokiem z dnia 28 października 2015 r. Sąd Rejonowy w Goleniowie w sprawie o sygn. akt: I C 757/14 utrzymał w mocy wyrok zaoczny wydany w dniu 2 lutego 2015 przez Sąd Rejonowy w Goleniowie w sprawie I C 757/14 w całości.

Sąd Rejonowy wydał rozstrzygniecie w oparciu o następujący stan faktyczny:

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 7 kwietnia 2011 roku B. L. został skazany i wymierzono mu m.in. karę grzywny 300 stawek dziennych po 100 zł każda oraz zasądzono od B. L. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gorzowie wydatki postępowania i opłaty w kwocie 6.600 zł

Postanowieniem z dnia 16 listopada 2011 roku Sąd Okręgowy w Gorzowie ustalił koszty sądowe należne od B. L. na kwotę 15.669,20 złotych

Umową z dnia 1 lutego 2012 roku B. L. darował matce A. W. na jej majątek osobisty udział do ½ części we własności nieruchomości lokalowej numer 6 przy ulicy (...) w S., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). Strony ustaliły, że wartość udziału to 200.000 złotych.

W dniu 25 stycznia 2012 roku Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim zlecił Komornikowi prowadzenie egzekucji w zakresie kosztów postępowania w kwocie 5000 złotych oraz grzywny w kwocie 5000 złotych.

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie D. P. zajął wierzytelność przysługującą B. L. u Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w S..

Komornik Sądowy przy Sadzie Rejonowym Szczecin – P. i Zachód w S. D. P. zajął wierzytelność przysługującą B. L. od Biura (...) w S..

Zawiadomienie o wszczęciu egzekucji doręczono B. L. w dniu 6 lutego 2012 roku.

W dniu 20 marca 2012 roku zawiadomiono B. L. o wszczęciu egzekucji z udziału do ½ części w nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...).

W dniu 6 marca 2012 roku zajęto samochód osobowy V. (...), o czym zawiadomiono B. L. w dniu 30 marca 2012 roku.

Umową z dnia 5 marca 2012 roku B. L. sprzedał A. W. powyższy samochód.

Postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2012 roku Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie oddalił wniosek o wpis wzmianki o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), albowiem w chwili złożenia wniosku B. L. nie był już właścicielem udziału.

Pismem z dnia 9 maja 2012 roku B. L. wniósł o zwolnienie ww. pojazdu spod egzekucji.

Postanowieniem z dnia 11 lutego 2014 roku Komornik umorzył postępowanie skierowane do udziału do ½ części udziału w nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...).

Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2014 roku Komornik umorzył postępowanie wobec stwierdzenia częściowej bezskuteczności .

Postanowieniem z dnia 7 października 2015 roku nie uwzględniono wniosku obrońcy B. L. o zamianę akry grzywny na zastępczą karę pozbawiania wolności.

W tych okolicznościach faktycznych Sąd uznał powództwo oparte o art. 527 §1-3 k.c. za zasadne.

Sąd ustalił, że powodowi przysługuje wierzytelność w stosunku do B. L.. W chwili zamknięcia rozprawy Skarbowi Państwa przysługiwało roszczenie o zapłatę kwoty 20.379,90 złotych. Sąd zważył też, że pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty przyznał, że powodowi przysługuje jedynie roszczenie z tytułu wymierzonej pozwanemu wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2011 roku grzywny. Jednocześnie nie było już sporne, że roszczenie tytułem zwrotu kosztów postępowania przestało istnieć, albowiem przedawniło się i jak zostało ustalone na podstawie akt II K 52/10 Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim postępowanie wykonawcze w tym zakresie zostało umorzone.

Zagadnieniem spornym pozostawała kwestia, czy przedmiotem ochrony pauliańskiej mogą być tylko wierzytelności cywilnoprawne, czy także publicznoprawne. Sąd Najwyższy początkowo przyjmował, iż nie jest dopuszczalna ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, jeżeli wierzytelność Skarbu Państwa wynika z wydanej decyzji organu podatkowego ustalającej zobowiązanie podatkowe dłużnika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1999 r., II CKN 298/99, lex).

Niemniej jednak w późniejszym orzecznictwie Sąd Najwyższy wypracował odmienne stanowisko, dopuszczające możliwość wykorzystania konstrukcji cywilistycznej skargi pauliańskiej do ochrony wierzytelności publicznoprawnych przez zastosowanie przepisów art. 527 i n. k.c. na zasadzie analogiae legis (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CK 41/02, lex; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2003 r., III CZP 15/03, lex; uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, lex). Ten kierunek orzecznictwa spotyka się z także a aprobującą oceną ze strony doktryny (por. M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1237; A. Stępień-Sporek (w:) J. Ciszewski, Komentarz, 2013, s. 948).

Zdaniem Sądu przekonujące jest twierdzenie, że wierzyciel, któremu przysługuje roszczenie o charakterze publicznoprawnym może wystąpić ze skargą pauliańską. Nie jest bowiem wykluczone, że Skarb Państwa, powołując się na instytucję cywilnoprawną, jest również adresatem norm cywilnoprawnych regulujących tę instytucję. Ochrona wierzyciela przewidziana w art. 527 i nast. k.c. w zasadzie jest ochroną powszechną i uniwersalną, dlatego może z niej skorzystać każdy wierzyciel. Nie budzi wątpliwości, że żaden przepis nie wyklucza odniesienia instytucji skargi pauliańskiej do roszczeń o charakterze publicznoprawnym, zaś odmienne stanowisko jest nieprzekonywające.

Sąd zwrócił uwagę, że art. 25 § 1 k.k.w. stanowi, że egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych, orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego oraz należności sądowych prowadzi się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej. Wierzycielem należności Skarbu Państwa z tytułu orzeczonej grzywny w postępowaniu karnym jest Skarb Państwa reprezentowany przez statio fisci – Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim reprezentowany przez Prezesa tego Sądu. Jak wskazane jest w art. 31 k.k.w. w razie dokonania przez dłużnika Skarbu Państwa czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela, z powództwem występuje prezes sądu okręgowego w sprawach, w których wykonuje orzeczenie.

Nie budzi wątpliwości, że w chwili zamknięcia rozprawy wierzytelność z tytułu grzywny nadal Skarbowi Państwa przysługiwała, bowiem jak zostało ustalone postanowieniem z dnia 7 października 2015 roku nie uwzględniono wniosku obrońcy B. L. o umorzenie reszty grzywny i zarządzenie wykonania zastępczej kawy pozbawienia wolności.

Jednocześnie Sąd Rejonowy wskazał, że nie ma znaczenia, czy statio fisci Skarbu Państwa ma ewentualną możliwość do zamiany orzeczonej kwoty grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności. Sąd przyjął stan na zamknięcie rozprawy, zaś w chwili zamknięcia rozprawy roszczenie Skarbowi Państwa przysługiwało. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 46 k.k.w., jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, gdy skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej zamienionej na podstawie art. 45 albo uchyla się od jej wykonania, lub zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa. Tym samym jakakolwiek zamiana kary grzywny na karę zastępczą ma charakter wyjątkowy i jeśli Sąd Okręgowy uznaje, że egzekucja może okazać się skuteczna po zastosowaniu przepisów o skardze pauliańskiej, prowadzi nadal egzekucję grzywny, zaś Sąd cywilny rozpoznając takie powództwo nie może w ogóle rozważać co może lub nie może inny Sąd orzec, nawet jeśli te orzeczenie spowodowałoby odpadnięcie jednej z przesłanek powództwa ze skargi pauliańskiej. Jest to przecież kwestia pozostawiona do rozstrzygnięcia innemu Sądowi i pozostaje do dyskrecjonalnej decyzji Sądu.

Po drugie przesłanką udzielenia ochrony pauliańskiej jest dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli. Na gruncie przepisów o skardze pauliańskiej pojęcie to nie jest wiązane z poniesieniem przez wierzyciela szkody. W art. 527 § 2 k.c. ustawodawca określił, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był poprzednio. Zdaniem Sądu nie budzi wątpliwości, że B. L. zawarł wraz z pozwaną umowę darowizny. Odnośnie pokrzywdzenia Skarbu Państwa Sąd stwierdził, że egzekucja na podstawie wyroku z dnia 7 kwietnia 2011 roku została skierowana do udziału w nieruchomości darowanego pozwanej, jednak postępowanie zostało umorzone ze względu na to, że w chwili wszczęcia egzekucji udział nie był własnością B. L.. Jednocześnie Sąd dokonał ustaleń, że egzekucja była kierowana także do innych składników majątkowych: do wierzytelności za pracę – w tym zakresie egzekucja okazała się nieskuteczna ze względu na to, że według oświadczenia T. W. dłużnik nie pracuje u niego i nie pobiera wynagrodzenia. Egzekucję skierowano także do ruchomości w postaci samochodu osobowego; w tym zakresie egzekucja stała się skuteczna i pojazd zbyto w drodze licytacji za kwotę 1.875 zł. W pozostałym zakresie egzekucja nie doprowadziła do zaspokojenia wierzyciela w całości. Co więcej, pozwana nie naprowadziła żadnych dowodów na okoliczność innych źródeł majątku B. L..

W ocenie Sądu udział w nieruchomości był bardzo istotnym składnikiem majątku dłużnika B. L. i skierowanie egzekucji do niego może doprowadzić do zaspokojenia powoda. Nie ma znaczenia, że udział jest obciążony hipoteką na rzecz banku, bowiem w niniejszym postępowaniu nie ma koniczności badać zakresu zaspokojenia powoda w ewentualnie wszczętym postępowaniu z udziału z nieruchomości. Zresztą materiał dowodowy nie dał podstaw do stwierdzenia jaka to wierzytelność przysługuje wierzycielowi rzeczowemu. B. L. w toku postępowania egzekucyjnego nie zaoferował innego majątku z którego można by dokonać zaspokojenia wierzyciela.

Sąd zważył, że wyrok stanowiący podstawę egzekucji został wydany w dniu 7 kwietnia 2011 roku, zaś egzekucja została wszczęta w dniu 3 lutego 2012 roku, zawiadomienie o wszczęciu egzekucji zostało doręczone w dniu 6 lutego 2012 roku. Pozwana nie wykazała, by B. L. był w dniu 1 lutego 2012 roku wypłacalny – posiadał jakikolwiek inny majątek, a zważyć trzeba, że dalsza egzekucja nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Zdaniem Sądu druga i trzecia przesłanka została spełniona.

Następnie Sąd wskazał, że B. L. dokonał czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Dokonał przesunięcia w swoim majątku już po tym, jak dowiedział się o istnieniu wierzytelności, zaś egzekucja z tego powodu stała się w znacznej części nieskuteczna. Nie budzi także wątpliwości, że pozwana uzyskała wskutek tej czynności korzyści majątkowej oraz działała w związku z domniemaniem z art. 527 § 3 k.c. w złej wierze.

Apelację od wyroku złożyła pozwana i zaskarżając go w całości wniosła o jego zmianę i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia - przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Orzeczeniu zarzuciła naruszenie art. 527 i art. 6 k.c. poprzez zwolnienie powoda od wykazania, że zbycie nieruchomości nastąpiło z pokrzywdzeniem wierzyciela w sytuacji gdy wartość zbytego prawa była niższa niż wartość obciążających to prawo hipotek, a także wadliwe przyjęcie istnienia związku przyczynowego pomiędzy dokonaną czynnością a niemożnością zaspokojenia wierzyciela.

W uzasadnieniu skarżąca zwróciła uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 2011-09-29 (sygn. akt IV CSK 99/11) zgodnie z którym „nie można stosować skargi pauliańskiej, która jest szczególnym i dość radykalnym roszczeniem, jeśli nie ma szans na to, że jej uwzględnienie, czyli uznanie bezskuteczności umowy, umożliwi wierzycielowi zaspokojenie się z jej przedmiotu. Ponieważ sądy niższych instancji, w szczególności SA, nie ustaliły ceny nieruchomości obciążonej hipotekami, trudno mówić o szansach wierzyciela”.

Dodała, że w uzasadnieniu przytoczonego orzeczenia wskazano, że powoda obarczał nie tylko obowiązek wykazania, iż wskutek kwestionowanej czynności pozwana uzyskała korzyść majątkową, ale nadto obowiązek wykazania, że miał możliwość wyegzekwowania dochodzonej wierzytelności z majątku będącego przedmiotem tej czynności, natomiast pozwanego, jak wskazał, obarczał dowód braku realnej możliwości zaspokojenia się z tego majątku przez wierzyciela. Trafne spostrzeżenie (...) co do okoliczności wymagających udowodnienia, prowadzące do wniosku, że dla stwierdzenia wystąpienia przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela istotne jest ustalenie, czy w przypadku niedokonania konkretnej, kwestionowanej powództwem czynności, wierzyciel zostałby zaspokojony, powinno być przez ten Sąd uzupełnione dalszymi rozważaniami. Uwzględnić bowiem należało, że wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona hipoteką na nieruchomości dłużnika, korzysta z pierwszeństwa w zaspokojeniu z sumy podlegającej podziałowi. Gdyby zatem sprzedaży prawa wieczystego użytkowania nie dokonano, a egzekucja należności powoda zmierzała do zaspokojenia z tego właśnie prawa, organ prowadzący egzekucję musiałby uwzględnić wierzytelności zabezpieczone hipotekami;

- porównanie zatem wartości rynkowej nieruchomości, stanowiącej podstawę oszacowania w egzekucji i wysokości niespłaconego zadłużenia zabezpieczonego hipotekami pozwoliłoby ocenić, czy powód, kontynuując wszczętą przez siebie egzekucję i kierując ją do prawa wieczystego użytkowania, uzyskałby zaspokojenia swojej wierzytelności ( art. 1025 KPC ), a więc ocenić, czy dokonana czynność sprzedaży istotnie krzywdzi wierzyciela, czy wymagany ustawą związek przyczynowy istnieje.

W dalszej części podkreśliła, że na potrzebę badania tych okoliczności wskazywał już Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 13 października 2006 r. III CSK 58/06 (OSNC 2007/9/136) i 28 czerwca 2007 r. IV CSK 115/07, stwierdzając, że podlega ocenie, czy kwestionowana czynność doprowadziła do usunięcia z majątku dłużnika takiego składnika majątkowego, z którego powód mógłby zaspokoić swoją wierzytelność. Przedmiot bowiem takiej czynności prawnej dłużnika może, jak zauważył Sąd Najwyższy w powołanych orzeczeniach, tracić dla wierzyciela swój walor egzekucyjny, jeżeli doszłoby do ustanowienia na nim wcześniej hipoteki tworzącej przywilej egzekucyjny dla wierzyciela hipotecznego. Biorąc pod uwagę kolejność zaspokajania wynikającą z art. 1025 KPC, w sytuacji gdy chroniona powództwem wierzytelność nie była zabezpieczona hipoteką przymusową, pierwszeństwo miałaby niespłacona wierzytelność banku zabezpieczona hipoteką. Jeżeli powód nie mógłby uzyskać zaspokojenia, uzasadniałoby to wniosek o braku pokrzywdzenia.

Sąd orzekający w sprawie ma obowiązek rozważenia istnienia pokrzywdzenia, o którym można mówić gdy porównanie wartości sprzedanego prawa i wysokości niespłaconych wierzytelności przysługujących przeciwko dłużnikowi, zabezpieczonych hipotekami na sprzedanym prawie, prowadziłoby do wniosku o niemożności zaspokojenia się powoda chociażby w części (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r. II CSK 93/07).

Apelująca zwróciła uwagę, że na nieruchomości są ustanowione hipoteki na poczet spłaty kredytu w kwocie łącznej 450.000 zł tj. to jest na 100 % wartości nieruchomości. Kredyt został udzielony w 2010 r. a będzie spłacony do 10.04.2040 r. czyli jeszcze 25 lat. Pokrzywdzony - prowadząc egzekucję z 50 % wartość nieruchomości - gdyż taki udział przypadał dłużnikowi - doprowadziłby jedynie do częściowej spłaty kredytu na w/w nieruchomości, nie uzyskując dla siebie nic. Dłużnik ma do odbycia karę 7 lat pozbawienia wolności tj. do 15.07.2019 r. Z uwagi na dobre zachowanie będzie mógł szybciej opuścić zakład kamy. Odbycie grzywny w postaci aresztu przez oskarżonego nastąpi znacznie szybciej niż pokrzywdzony byłby w stanie zlicytować przedmiotową niechudość i uzyskać z niej coś więcej niż tylko koszty postępowania egzekucyjnego. Pokrzywdzony - wierzyciel może, a wręcz musi dochodzić na postawie art. 46 k.k.w. roszczenia na rzecz Skarbu Państwa poprzez jego spełnienie w formie odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności. Tym samym nie można zdaniem skarżącej uznać, że oskarżony w skutek zakwestionowanej czynności stał się niewypłacalny i utrudnił dochodzenie zasądzonej należności, gdyż pokrzywdzony ma możliwość, a wręcz przymus „odbycia” dochodzonej należności w formie zastępczej kary pozbawienia wolności. Działanie dłużnika było podyktowane chęcią ochrony substancji majątku, gdyż w czasie jak on będzie odbywał karę - A. W. będzie łożyła na utrzymanie a także spłatę kredytu oraz będzie zajmowała się przedmiotową nieruchomością.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej nie była zasadna.

Nie można podzielić poglądu pozwanej, iż wierzyciel może, a wręcz musi dochodzić na postawie art. 46 k.k.w. roszczenia na rzecz Skarbu Państwa poprzez jego spełnienie w formie odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności.

Pomijając już kwestię wątpliwego poglądu prawnego o istnieniu „wierzytelności” Skarbu Państwa wobec dłużnika doszytej „odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności”, to dostrzec należy, iż wykładnia treści art. 46 § 1 k.k.w. upoważnia do stwierdzenia, iż dopóki istnieje realna szansa uiszczenia lub wyegzekwowania grzywny, także w formie odroczenia jej ściągnięcia lub rozłożenia na raty, dopóty sąd nie powinien orzekać wykonania kary zastępczej pozbawienia wolności (postanowienie SA w Lublinie z dnia 17 stycznia 2001 r., II AKz 478/00, OSA 2001, z. 11, poz. 77). Tym bardziej nie będzie możliwe zarządzenie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności, gdy sąd wydał postanowienie o rozłożeniu kary grzywny na raty, jak trafnie podkreślił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, że aby odstąpić od wykonywania kary grzywny w postaci uiszczania jej w ratach i przystąpić do wykonywania jej w innej formie konieczne jest wcześniejsze, stosownie do art. 50 § 1 lub 2, odwołanie rozłożenia grzywny na raty (postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 3 marca 2005 r., II AKzw 97/05, OSA 2005, z. 7, poz. 47).

Trudno również sformułować tezę, iż należność wierzyciela względem dłużnika jest nieznaczna, zaś fakt iż jej wysokość to mniej niż 10% szacunkowej wartości udziału dłużnika w nieruchomości nie może przesądzać o niedopuszczalności poszukiwania przez powoda ochrony tej wierzytelności w trybie opisanym pozwem. Okoliczności te bowiem nie stanowią o istocie odpowiedzialności z art. 527 § 1 k.c.

Dłużnik zadysponował bowiem majątkiem opisanym pozwem, uczynił to z pokrzywdzeniem wierzyciela, zaś pozwana jako osoba mu bliska nie przełamała domniemania wynikającego z treści art. 527 § 3 k.c., co w treści apelacji nie jest zresztą wprost artykułowane.

Odrębną kwestią pozostaje to, czy kwestionowana przez powoda czynność doprowadziła do usunięcia z majątku dłużnika takiego składnika majątkowego, z którego powód mógłby zaspokoić swoją wierzytelność, a zatem czy zaistniała przesłanka w postaci pokrzywdzenia wierzyciela. Pozwana twierdzi, że nie gdyż na nieruchomości są ustanowione hipoteki na poczet spłaty kredytu w kwocie łącznej 450.000 zł tj. to jest na 100 % wartości nieruchomości, a prowadząc egzekucję z udziału w tym prawie nie uzyskał by nic.

W doktrynie i judykaturze przyjmuje się zgodnie, że nie każda będąca przedmiotem skargi pauliańskiej czynność prawna powodująca zmniejszenie majątku dłużnika może być uznana za krzywdzącą wierzycieli. Roszczenie oparte o treść art. 527 k.c. może zostać uwzględnione tylko przy kumulatywnym spełnieniu następujących przesłanek, mianowicie istnienia wierzytelności, dokonania przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią, pokrzywdzenia wierzyciela tą czynnością, dokonania jej przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, uzyskania wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią, działania osoby trzeciej w złej wierze. Pokrzywdzenie wierzyciela oznacza, że wskutek czynności prawnej dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu (art. 527 § 2 k.c.). Powszechnie przyjmuje się, że niewypłacalność zachodzi nie tylko wtedy gdy egzekucja prowadzona wobec majątku dłużnika nie może przynieść zaspokojenia wierzycielowi, lecz również w razie jej utrudnienia lub odwleczenia, przy czym dla stwierdzenia niewypłacalności nie jest niezbędne prowadzenie egzekucji. Wystarczy już samo udowodnienie przez wierzyciela, że gdyby egzekucja była prowadzona okazałby się bezskuteczna.

Treść zarzutu apelacyjnego nakładała na Sąd Okręgowy obowiązek przeanalizowania trafność stanowiska Sądu Rejonowego w zakresie realnej możliwości zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości dłużnika objętej księgą wieczystą KW nr (...).

Nie budzi wątpliwości, że powodowi przysługuje wierzytelność w stosunku do dłużnika. W chwili zamknięcia rozprawy Skarbowi Państwa przysługiwało roszczenie o zapłatę kwoty 20.379,90 zł. Jasnym jest również, że egzekucja tocząca się z wniosku strony powodowej obejmowała egzekucję do udziału ½ części nieruchomości położnej przy ul. (...) w S.. Egzekucja ta została umorzona wobec stwierdzenia częściowej bezskuteczności. W kontekście żądaniu pozwu dostrzec również należało, że udział do ½ w ww. nieruchomości, który pozwany darował na rzecz matki, co skutkowało podjęciem przez wierzyciela akcji pauliańskiej, obciążony jest hipotecznie. Na całej nieruchomości dłużnika na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. wpisane zostały bowiem hipoteki: zwykła do kwoty 224.577 zł tytułem spłaty kredytu udzielonego umową nr (...) z dnia 27 kwietnia 2010 r., oraz kaucyjna do tej samej wysokości tytułem zabezpieczenia należności ubocznych. Hipoteka ta miała być spłacona do dnia 10 kwietnia 2040 r. Jeżeli zatem przedmiot zaskarżonej umowy darowizny był obciążony hipoteką w chwili zawierania tej umowy, to okoliczność ta nie może pozostać bez znaczenia dla stwierdzenia działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli w rozumieniu art. 527 k.c. Taki stan rzecz wymaga analizy pod kątem ustalenia czy powód mimo tego mógłby uzyskać zaspokojenie z tego składnika majątku dłużnika. Innymi słowy, chodzi o to, czy umowa darowizny doprowadziła do usunięcia z majątku dłużnika takiego składnika majątkowego, z którego powód mogłaby - i ewentualnie w jakim zakresie - zaspokoić swoją wierzytelność w wysokości ok. 20.379,09 zł. Przedmiot nielojalnej czynności prawnej dłużnika może tracić dla wierzyciela pauliańskiego swój walor egzekucyjny, jeżeli doszłoby do ustanowienia na nim wcześniej hipoteki tworzącej przywilej egzekucyjny dla wierzyciela hipotecznego.

Dla porządku wyjaśnić jeszcze należy, że istota hipoteki, której funkcją jest obciążenie nieruchomości celem zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności ma ten skutek, że przy zaspokojeniu z nieruchomości wierzycielowi hipotecznemu przysługują dwa uprawnienia tj. pierwszeństwo zaspokojenia się z nieruchomości przed dłużnikami osobistymi oraz skuteczność wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości. Co równie istotne wierzyciele hipoteczni biorą udział z mocy prawa w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji sprzedaży części udziału w nieruchomości. W konsekwencji oczywiste jest w świetle art. 1025 k.p.c., który nakazuje sporządzenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji z uwzględnieniem zasady uprzywilejowania jednych należności w stosunku do drugich, że wierzytelności hipoteczne ujawnione w księdze wieczystej będą korzystały z pierwszeństwa zaspokojenia przez ewentualną wierzytelnością powoda.

Mimo tego, apelacja pozwanej nie może być uznana za trafną, gdyż do dnia orzekania w sprawie apelacyjnej pozwana nie przedstawiła dowodów na istnienie i wysokość wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Badając bowiem kwestię możliwości zaspokojenia należności powoda z nieruchomości opisanej pozwem sąd winien ocenić możliwość zaspokojenia się wierzyciela z tego przedmiotu, ale poprzez pryzmat art. 1025 k.p.c., sporządzając hipotetyczny plan podziału z udziałem np. wierzycieli hipotecznych, który zgłosili jednak do planu podziału skonkretyzowane wierzytelności wobec dłużnika. Zgodzić się wypada z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z dnia z dnia 16 marca 2016 r. IV CSK 269/15 wartość nieruchomości będącej przedmiotem zaskarżonej czynności i stan jej obciążenia powinny być ustalone na chwilę orzekania.

Reasumując, istnienie innych długów (nawet zabezpieczonych hipotecznie) nie oznacza automatycznie braku możliwości zaspokojenia się wierzyciela dysponującego tytułem egzekucyjnym i gotowym wszcząć egzekucję. Inne długi mogły być niewymagalne, nie mówiąc o możliwości przyłączenia się przez innych wierzycieli do egzekucji, do czego potrzebny jest tytuł wykonawczy, czyli tytuł egzekucyjny np. wyrok sądu zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Sama hipoteka stanowi tylko formę zabezpieczenia właściwej wierzytelności i nie daje jeszcze podstawy do uczestniczenia w egzekucji wszczętej przez innego wierzyciela. Jeśli dłużnik właściwie realizuje zabezpieczoną wierzytelność, np. kredytową i regularnie spłaca kredyt, to każda spłata powoduje stopniowe wygaśnięcie nie tylko samej wierzytelności, ale również hipoteki. Prawidłowe wykonywanie umowy powoduje, że wierzyciel hipoteczny nigdy nie skorzysta z hipoteki, zatem nie ma ona realnego znaczenia dla stopnia zaspokojenia się pozostałych wierzycieli z zabezpieczonej wierzytelności przez wierzyciela egzekwującego nie dysponującego zabezpieczeniem hipotecznym (zob. uzasadnienie wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 grudnia 2015 r. I ACa 1025/15).

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono apelację pozwanej, zaś o kosztach postępowanie nie rozstrzygano, gdyż powódka nie wykazała aby jakiekolwiek poniosła.

SSO Marzenna Ernest SSO Zbigniew Ciechanowicz SSR del. Grzegorz Szacoń