Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II AKa 63/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie, II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący:

SSA Janusz Jaromin

Sędziowie:

SA Małgorzata Jankowska

SA Stanisław Kucharczyk (spr.)

Protokolant:

st. sekr. sądowy Jorella Atraszkiewicz

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Szczecinie Agnieszki Lorenc

po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2017 r. sprawy

J. Z.

o odszkodowanie za bezprawne pozbawienie wolności

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 7 grudnia 2016 r., sygn. akt III Ko 659/16

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę J. Z. przekazuje Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania.

Małgorzata Jankowska Janusz Jaromin Stanisław Kucharczyk

Sygn. akt II AKa 63/17

UZASADNIENIE

W dniu 10 września 2015r. J. Z. złożył wniosek (pozew) o zasądzenie kwoty 86 000 zł tytułem odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności w sprawie II K 372/05. Skierował go do I Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w Szczecinie. Sprawa rozpoznawana była w tym wydziale pod sygn. I C 1032/15. Postanowieniem z dnia 18 października 2016r. Sąd Okręgowy I Wydział Cywilny stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania III Wydziałowi Karnemu tegoż sądu.

Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2016r. Sąd Okręgowy III Wydział Karny wniosek oddalił.

Z rozstrzygnięciem nie zgodził się wnioskodawca. Jego pełnomocnik złożył apelację, w której, na podstawie art. 427 § 2 KPK oraz art. 438 pkt. 1, 2 i 3 KPK, zarzucił wyrokowi:

1) naruszenie przepisów postępowania karnego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 552 § 1 k.p.k. sprzed nowelizacji kodeksu postępowania karnego poprzez jego niezastosowanie, mimo że postępowanie, którego wniosek o zadośćuczynienie z tytułu bezprawnego pozbawienia wolności dotyczy, toczyło się pod rządami poprzednich przepisów i w związku z tym przepis ten winien stanowić podstawę do orzekania w niniejszej sprawie,

2) naruszenie przepisów postępowania karnego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 554 § 2 k.p.k. sprzed nowelizacji kodeksu postępowania karnego poprzez jego nie zastosowanie, mimo że postępowanie, którego wniosek o zadośćuczynienie z tytułu bezprawnego pozbawienia wolności dotyczy, toczyło się pod rządami poprzednich przepisów i w związku z tym przepis ten winien stanowić podstawę do orzekania w niniejszej sprawie, co w konsekwencji skutkowało, iż Sąd I instancji był nienależycie obsadzony,

3) naruszenie przepisów postępowania karnego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 7 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. poprzez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów polegające na błędnym przyjęciu przez Sąd, że wnioskodawcy nie przysługuje odszkodowanie za poniesioną szkodę, ani zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, i oddalenie wniosku, podczas gdy z całokształtu materiału dowodowego wynika, iż roszczenie wnioskodawcy jest w pełni uzasadnione i winna być na jego rzecz zasądzona żądana przez niego kwota.

Na podstawie art. 427 § 1 KPK oraz art. 437 § 2 KPK skarżący wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz wnioskodawcy kwoty 86.000 zł zgodnie z wnioskiem J. Z., ewentualnie

2) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

3) zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu, według norm przypisanych, oświadczając, że nie zostały one

opłacone ani w całości ani też w części.

Jednocześnie skarżący oświadczył, iż, zgodnie z wolą wnioskodawcy, w całości podtrzymuje zarzuty, wnioski i twierdzenia zawarte w piśmie J. Z. z dnia 31 stycznia 2017 r. w którym to wnioskodawca podniósł m.in. wydanie wyroku przez Sąd pierwszej instancji nienależycie obsadzony i domagał się jego uchylenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Podniesioną przez apelującą obrazę art. 554§2 w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015r. do 14 kwietnia 2016r., skutkującą wystąpieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439§1 pkt 2 kpk, należało uznać za zasadną, gdyż sąd procedował i orzekał w składzie jednoosobowym, zamiast w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. Zaistniałe uchybienie spowodowało konieczność wydania orzeczenia o charakterze kasatoryjnym.

Zauważyć przy tym należy, iż przepis art. 554 § 2 kpk, w brzmieniu po nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2016.437) stanowi, że sprawach z rozdziału 58 o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie sąd orzeka w składzie jednego sędziego. Tym samym z dniem 15 kwietnia 2016 r. zmieniła się dotychczasowa zasada nakazująca rozpoznawanie tego typu spraw przez skład kolegialny. Powołany przepis w brzmieniu

obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. przewidywał bowiem jako właściwy skład trzech sędziów zawodowych, a z kolei w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca 2015 r. do dnia 14 kwietnia 2016 r. skład jednego sędziego i dwóch ławników.

W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na to, że nie każda sprawa rozpoznawana po dniu 14 kwietnia 2016 r. powinna zostać osądzona przez Sąd I instancji w składzie przewidzianym przez przepis art. 554 § 2 kpk w brzmieniu aktualnie obowiązującym. Wyjątek od wyrażonej tam reguły wprowadził bowiem art. 22 ustawy dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2016.437). Przewiduje on, że „jeżeli na podstawie niniejszej ustawy nastąpiła zmiana właściwości lub składu sądu, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji orzeka sąd dotychczas właściwy lub w dotychczasowym składzie”. Z treści tego przepisu wynika zatem, że sprawy rozpoczęte przed dniem 15 kwietnia 2016 r. i kontynuowane po tej dacie winny być rozpatrywane aż do zakończenia w danej instancji w dotychczasowym składzie, a więc w zależności od daty wpływu (przed 1.07.2015r i przed 15.04.2016r.) w składzie trzech sędziów albo jednego sędziego i dwóch ławników.

Analiza akt przedmiotowej sprawy wskazuje na to, że sąd powinien był procedować w składzie wynikającym z treści art. 22 cyt. Ustawy, a konkretnie w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, bowiem J. Z. złożył wniosek 10.09.2015r., a więc już po 1 lipca 2015r., kiedy to, w okresie od tej daty do 14 kwietnia, jak to wyjaśniono wyżej, art. 554§2 kpk przewidywał skład jednego sędziego i dwóch ławników.

Odnośnie problemu tzw. petryfikacji, a więc momentu utrwalenia składu sądu, to zauważyć należy, iż przepis art. 22 wyżej cytowanej ustawy tej kwestii wprost nie wyjaśnia, gdyż nie wskazuje chwili, w której następuje ukształtowanie składu sądu i który zgodnie z jego treścią po zmianie przepisów nie podlegał zmianie. Tak w orzecznictwie, jak i w piśmiennictwie rozważa się czy wspomniany przepis petryfikuje skład sądu określony przepisami, czy konkretny osobowy skład sądu. Przyjęcie, że chodzi o skład sądu określony przepisami, oznaczało, że dla jego zdefiniowania znaczenie mają przepisy obowiązujące w momencie rozpoczęcia postępowania w danej instancji. Natomiast opowiedzenie się za taką wykładnią, zgodnie z którą petryfikacji podlega konkretny osobowy skład sądu, oznaczać ma, że momentem, w którym ona następuje jest przystąpienie przez ten konkretny skład sądu do orzekania na rozprawie głównej. Podkreślić należy, iż Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 listopada 2016 r. (sygn. akt I KZP 9/16) rozstrzygnął te wątpliwości. Wprawdzie odmówił podjęcia uchwały na zadanie w tym zakresie pytanie prawne, ale wyraził pogląd z którego jasno wynika, i który Sąd Apelacyjny w tym składzie w pełni podziela, że sformułowanie „sąd w dotychczasowym składzie” zawarte w przepisie art. 22 powinno oznaczać sąd w składzie określonym przepisami obowiązującymi w momencie rozpoczęcia postępowania w danej instancji. Stanowisko takie zostało wyrażone, co prawda odnośnie wątpliwości związanych z wykładnią przepisu art. 30 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1247 ze zm.), ale ma ono również zastosowanie dla wykładni wspomnianego art. 22, gdyż oba te przepisy mają identyczne brzmienie i dotyczą tego samego zagadnienia. Zatem petryfikacja składu następuje nie w momencie rozpoczęcia rozprawy, ale z momentem wszczęcia postępowania w danym sądzie. Przyjmując przedstawiony pogląd za słuszny należy od razu wyjaśnić, że datą wszczęcia postępowania sądowego jest data wpływu sprawy do sądu z żądaniem uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu. „Momentem wszczęcia postępowania przed sądem I instancji jest chwila wpływu do tego sądu inicjującego postępowanie jurysdykcyjne aktu oskarżenia lub jego surogatu (innej skargi lub wniosku), a momentem wszczęcia postępowania przed sądem II instancji jest chwila wpływu do tego sądu akt sprawy wraz ze środkiem odwoławczym (zob. pod. SN w wyroku z dnia 18 października 2016 r. III KK 151/16 i w post. z dnia 23 września 2016 r. sygn. akt III KK 41/16).

W niniejszej sprawie wszczęcie postępowania nastąpiło z momentem złożenia w sądzie I instancji pozwu o zapłatę, a więc w dniu 10.09.2015 r. (k. 48). Bez znaczenia pozostaje fakt, iż został on skierowany do niewłaściwego wydziału i w tymże wydziale sąd podejmował czynności przez kilka miesięcy, a i przekazanie sprawy pomiędzy wydziałami nastąpiło na podstawie postanowienia zamiast zarządzenia (zob. pod. SA w Katowicach w postanowieniu z dnia 23 czerwca 2016 r. II AKz 283/16), gdyż wprawdzie na postanowienie w kwestii właściwości, wydane na podstawie art. 35 § 1 kpk, zażalenie przysługuje, o czym stanowi wprost przepis art. 35 § 3 KPK, tyle, że przekazanie sprawy z wydziału cywilnego do wydziału karnego w ramach tego samego sądu okręgowego nie jest przekazaniem w rozumieniu art. 35 § 1 KPK. Przepis ten, nie ma bowiem zastosowania w przedmiocie przekazania sprawy zgodnie z właściwością funkcjonalną pomiędzy wydziałami tego samego sądu. Przekazanie sprawy winno nastąpić zatem nie na podstawie postanowienia o uznaniu swej niewłaściwości (art. 35 § 1 KPK), ale na podstawie zarządzeń o charakterze porządkowym. Decyzja w uwzględnieniu sposobu oraz techniki funkcjonowania sądu, powinna być podjęta przez przewodniczącego wydziału w formie zarządzenia na podstawie przepis § 55 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23.12.2015 r., - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U z 30.12.2015 r. poz. 2316). Wszczęcie postępowania nastąpiło zatem przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437), a zarazem nie doszło do zakończenia tego postępowania "w danej instancji" do dnia 14 kwietnia 2016 r., gdyż nie wydano orzeczenia merytorycznego co do jej głównego nurtu. W zaistniałej sytuacji faktycznej, mając na względzie brzmienie art. 22 przepisów przejściowych należało przyjąć, że właściwym składem sądu był ten określony w art. 554 § 2 KPK w brzmieniu obowiązującym do dnia 14 kwietnia 2016 r., a zatem skład jednego sędziego i dwóch ławników. Relewantne dla petryfikacji składu było natomiast to, że rozprawa w wydziale karnym, na której został wydany wyrok miała miejsce 7.12.2016 r., gdy obowiązywał już przepis art. 554 § 2 KPK w aktualnym brzmieniu. Tak więc w sprawach o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne

stosowanie środków przymusu, w których wszczęto postępowanie sądowe przed dniem 15 kwietnia 2016 r. i nie doszło do zakończenia tego postępowania w danej instancji przed tą datą, stosowanie przepisu art. 554 § 2 kpk, w brzmieniu wprowadzonym ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437), podlegało wyłączeniu na podstawie art. 22 przepisów przejściowych, zawartych w tej ustawie. Oznacza to, że zaskarżony wyrok ostać się nie może, jako że doszło do uchybienia w postaci bezwzględnego powodu odwoławczego, o jakim mowa w art. 439§1 pkt 2 kpk, którego zaistnienie spowodowało konieczność uchylenia zaskarżonego orzeczenia niezależnie od poniesionych zarzutów i wpływu takich naruszeń na treść samego wyroku.

Z tego też względu Sąd Apelacyjny w Szczecinie w oparciu o art. 439 § 1 pkt 2 KPK uchylił orzeczenie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania.

Przyczyna, która legła u podstaw rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego sprawia, że przedwczesne było rozpoznawanie zarzutów podniesionych w apelacji (art. 436 kpk), a i przed sądem ponownie rozpoznającym sprawę zaistnieje konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Odnośnie jeszcze ponownego procedowania to zastanowić się wypada w jakim składzie Sąd pierwszej instancji ma orzekać, to jest w składzie jednego sędziego zgodnie z treścią obecnie obowiązującego przepisu z art. 554 § 2 kpk i jakby na to wskazywał art. 22 ustawy z dnia 11 marca 2016r. czy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, a taki skład można by wywodzić z ust. 3 art. 25 ustawy z 11 marca 2016r. który stanowi, iż postępowania wymienione w działach XI i XII ustawy zmienianej w art. 1 (a więc kpk) wszczęte i niezakończone do dnia w życie niniejszej ustawy, a więc do 15 kwietnia 2016r. toczą się do ich prawomocnego zakończenia według przepisów dotychczasowych. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 lutego 2017 r. V KZ 65/16 Legalis, stwierdził m.in., iż użyty w art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437) zwrot „do ich zakończenia”, w zakresie dotyczącym postępowań wymienionych w dziale XII oznacza ich prawomocne zakończenie. Jednakże mając na względzie wypracowane w orzecznictwie i piśmiennictwie reguły (zob. np. Z. Gostyński i S. Przyjemski, w: Kodeks postępowania karnego Komentarz, ABC 2004 s. 1043 i SN w uchwale (7) z 30.09.1998r. I KZP 14/98 OSNKW 1998/9-10/42) należy dojść do wniosku, iż użyte przez ustawodawcę w art. 25 ust. 3 określenie o postępowaniach toczących się do ich zakończenia według przepisów dotychczasowych nie odnosi się do właściwości (składu) sądu lecz do innych przepisów dotyczących toczenia się postępowania, natomiast właściwości (składu) sądu, w jakim ma orzekać dotyczy art. 22 tejże ustawy. Tak więc należy dojść do wniosku, iż ponownie rozpoznając sprawę Sąd I instancji powinien orzekać w składzie jednego sędziego zgodnie z treścią obecnie obowiązującego przepisu z art. 554 § 2 KPK. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że w momencie wydania wyroku przez Sąd I instancji, a następnie przez sąd odwoławczy, doszło tu już do zakończenia postępowań w danej instancji. Wszczęcie ponownego postępowania przed Sądem Okręgowym w Szczecinie nastąpi po przekazaniu akt z Sądu odwoławczego, a więc w dniu obowiązywania przepisu art. 552 § 4 KPK w brzmieniu obecnym, co powoduje, że przepis art. 22 przepisów przejściowych, wyłączających stosowanie ustawy "nowej" nie będzie miał w zaistniałej sytuacji procesowej zastosowania.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 439§1 pkt 2 kpk orzekł, jak w sentencji.