Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Okręgowej w Katowicach Jacka Zmysłowskiego

po rozpoznaniu w dniu 27 lipca 2017 r. sprawy

wnioskodawcy J. P.

- o zadośćuczynienie -

na skutek apelacji prokuratora i pełnomocników organów uprawnionych do reprezentowania Skarbu Państwa

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 21 marca 2017 roku

sygn. akt XXI Ko 55/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazuje w miejsce art. 552§4 kpk przepis art. 552a kpk w brzmieniu obowiązującym do dnia jego uchylenia tj. do dnia 14 kwietnia 2016 roku w zw. z art. 25 ust. 3 Ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2016.437);

2.  w pozostałym zakresie utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

3.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy J. P. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu poniesionych kosztów ustanowienia pełnomocnika z wyboru w postępowaniu przed Sądem II instancji.

4.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

SSA Wiesław Kosowski SSA Mirosław Ziaja SSA Michał Marzec

Sygn. akt II AKa 282/17

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 21 marca 2017r. w sprawie o sygn.. akt XXI Ko 55/15 zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach na rzecz wnioskodawcy J. P.160 000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od daty prawomocności wyroku w związku z niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniem w okresie od 13 kwietnia 1995r. do 8 grudnia 1995r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn.. akt III K 144/09 oraz kwotę 60 253,81 zł tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od daty prawomocności wyroku w związku z niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniem w okresie od 13 kwietnia 1995r. do 8 grudnia 1995r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn.. akt III K 144/09.

Sąd oddalił roszczenia w pozostałej części, albowiem wnioskodawca domagał się zasądzenia kwoty 272 000 zł tytułem odszkodowania oraz kwoty 1 000 000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia wniosku.

Kosztami postępowania obciążono Skarb Państwa.

Z wyrokiem tym w zakresie wysokości zasądzonego na rzecz J. P.zadośćuczynienia nie zgodzili się prokurator oraz reprezentujący Skarb Państwa pełnomocnik Prezesa Sądu Okręgowego w Katowicach i pełnomocnik Prokuratora Okręgowego w Katowicach.

Prokurator w złożonej apelacji podniósł zarzut rażącej niewspółmierności zasądzonego na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia w kwocie 160 000 zł, nieadekwatnego do rozmiaru krzywd moralnych i fizycznych, co skutkowało jego bezpodstawnym wzbogaceniem. Stawiając ten zarzut skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego rozstrzygnięcia poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia w kwocie 80 000 zł.

Pełnomocnik Prezesa Sądu Okręgowego w Katowicach w swoim środku odwoławczym zarzucił:

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, a mający wpływ na jego treść poprzez przyjęcie przez Sąd I instancji, iż kwota 160 000 zł stanowi kwotę odpowiednią do stopnia doznanych przez wnioskodawcę krzywd w związku z jego tymczasowym aresztowaniem, podczas gdy stopień i zakres naruszeń dóbr osobistych nie był tak dolegliwy i daleko idący w sferze osobistej, na skutek czego zasądzone zadośćuczynienie jest zbyt wysokie w kontekście doznanych krzywd oraz obecnych stosunków majątkowych społeczeństwa,

- obrazę przepisów postępowania mających wpływ na treść wyroku, a to art. 7 k.p.k., poprzez dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny szeregu okoliczności mających wpływ na rozstrzygnięcie, a w szczególności okoliczności, iż biegli sądowi psycholog i psychiatra wskazali, iż na stan zdrowia wnioskodawcy poza aresztem miały wpływ także: postawienia mu zarzutów i długi okres toczącego się postępowania.

Stawiając te zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie wniosku w zakresie zgłoszonego roszczenia o zadośćuczynienie.

Pełnomocnik Prokuratora Okręgowego w Katowicach w swoim środku odwoławczym zarzucił obrazę prawa materialnego, a to art. 552 a k.p.k. polegającą na jego niewłaściwym zastosowaniu i przyznaniu wnioskodawcy kwoty nieadekwatnej do krzywdy. Stawiając ten zarzut skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego rozstrzygnięcia poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia w kwocie 80 000 zł.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Wszystkie apelacje, jakkolwiek różnie sformułowane, kwestionują w istocie jeden element. Mianowicie niewspółmierności zasądzonego na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia do rozmiaru krzywd moralnych i fizycznych, co miało skutkować bezpodstawnym wzbogaceniem J. P..

Z takim stanowiskiem nie sposób się zgodzić. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że Sąd I instancji przeprowadził w sprawie pełne postępowanie dowodowe, nie wymagające poszerzeni ani też uzupełnienia. Zgromadzone dowody poddał wnikliwej ocenie, która wbrew twierdzeniom zawartym w apelacji pełnomocnika Prezesa Sądu Okręgowego w Katowicach zgodna jest z dyspozycjami zawartymi w art. 7 k.p.k. Doprowadziło to do prawidłowych ustaleń faktycznych. Jednoznacznie wynika z nich, iż J. P. był niesłusznie tymczasowo aresztowany przez okres prawie 8 miesięcy. W chwili aresztowania cierpiał na liczne schorzenia m.in. na chorobę wrzodową i wieńcową. W czasie pobytu w areszcie dolegliwości chorobowe nasiliły się. Musiał być hospitalizowany i zaistniała potrzeba wykonania u niego koronografii. Bezsprzecznym też pozostaje, iż na skutek stosowania najsurowszego ze środków zapobiegawczych doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu w aspekcie psychicznym i psychologicznym.

Już tylko te okoliczności jednoznacznie wskazują, iż zadośćuczynienie, jakie zostało zasądzone przez Sąd meriti nie może być uznane za nadmiernie wygórowane.

Charakter szkody niemajątkowej, bo taką jest w istocie krzywda związana z niesłusznym stosowaniem tymczasowego aresztowania, decyduje o jej niewymierności. Praktyka orzecznicza wypracowała jednak kryteria, którymi należy się kierować ustalając wysokość zadośćuczynienia.

Jak wskazał to Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 1 września 2016r., sygn. akt II AKa 298/16 przy ustalaniu przez sąd, w ramach swobodnego uznania, wysokości zadośćuczynienia, należy uwzględnić zarówno czas trwania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, jak i stopień uciążliwości, z jakim wiązało się stosowanie tego najsurowszego środka zapobiegawczego, a więc dolegliwości fizyczne i przeżycia natury moralnej (uczucie przykrości, utrata dobrego imienia, rozłąka z rodziną), konieczność poddania się rygorom związanym ze stosowaniem aresztowania, jak również ewentualny ostracyzm środowiskowy i nieprzychylne reakcje po zwolnieniu z aresztu. Zarazem należy kwotę zadośćuczynienia oznaczać z umiarem, stosownie do realiów społecznych, jak zamożność mieszkańców, wartość pieniądza itp., by nie pozostało poczucie krzywdy niesłusznie aresztowanego, ale i by orzeczenie nie było sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych.
Podnieść również trzeba, iż zadośćuczynienie ustalać należy bez zachowywania nadmiernej drobiazgowości; powinno ono "czynić zadość" poczuciu krzywdy, przeto opiewać na wartość po temu wystarczającą. (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 października 2015r., sygn.. akt II AKa 249/15).

Za prawie 8 – miesięczny pobyt w areszcie Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził na rzecz J. P.kwotę 160 000 zł tytułem zadośćuczynienia. Nie jest to kwota niska. Jednak trzeba pamiętać, jakie krzywdy w życiu tego człowieka wyrządziło niesłusznie pozbawienie go wolności w dodatku, na tak długi okres. J. P. w chwili aresztowania miał ponad 50 lat. Nigdy wcześniej nie był karany. Cieszył się nieposzlakowaną opinią. Pracował na eksponowanych stanowiskach w górnictwie, był bowiem głównym księgowym, zastępcą dyrektora do spraw ekonomiczno – finansowych, a bezpośrednio przed pozbawieniem go wolności starszym inspektorem finansowo-księgowym. Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie powodowało u niego szczególnie wysokie poczucie krzywdy, ale też utratę dobrego imienia tak w środowisku zawodowym, jak i sąsiedzkim.

Podobnie dolegliwe było pozbawienie wolności ze względów rodzinnych, gdzie oprócz zwykłych okoliczności mających miejsce w tego typu przypadkach, związanych z rozłąką, jak słusznie zwrócił na to uwagę Sąd meriti, nałożyła się kwestia czasu zatrzymania wnioskodawcy. Miało to miejsce w Wielki Czwartek, co dla J. P., jako osoby wierzącej i spędzającej Święta Wielkanocne w gronie najbliższych stanowiło dodatkową dolegliwość.

Wreszcie podnoszone już kwestie zdrowotne, jak nasilenie dolegliwości związanych z chorobą wieńcową, a przede wszystkim wystąpienie na skutek pozbawienia wolności reaktywnego zespołu depresyjnego z elementami pseudo demencji stanowią o wyjątkowości przypadku wnioskodawcy. Na skutek niesłusznego stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania doszło bowiem do trwałego uszczerbku w zakresie jego zdrowia psychicznego.

Wobec powyższych rozważań brak było podstaw do zmiany wyroku zasądzającego na rzecz J. P. kwotę 160 000 zł tytułem zadośćuczynienia w związku z niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniem w okresie od 13 kwietnia 1995r. do 8 grudnia 1995r. w sprawie Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach o sygn.. akt III K 144/09.

Pamiętać bowiem należy, iż z uwagi na uznaniowy charakter kwoty przyznawanego zadośćuczynienia jego modyfikacja przez sąd drugiej instancji może mieć miejsce tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza zasady jego ustalania.

Sąd Apelacyjny dokonał jedynie korekty co do podstawy prawnej orzeczenia. Jak bowiem słusznie zauważono w apelacji pełnomocnika Prokuratora Okręgowego w Katowicach zgodnie z art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 11 marca 2016r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw postępowanie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie wszczęte i niezakończone do dnia wejścia w życie przepisów nowelizujących (to jest do dnia 14 kwietnia 2016r.), toczy się do czasu jego zakończenia według przepisów dotychczasowych. Dlatego też, jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazano w miejsce art. 552§4 k.p.k. przepis art. 552a k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia jego uchylenia tj. do dnia 14 kwietnia 2016 roku.

SSA Wiesław Kosowski SSA Mirosław Ziaja SSA Michał Marzec