Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 428/17

POSTANOWIENIE

Dnia 27 września 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący:

SSO Tomasz Sobieraj (spr.)

Sędziowie:

SO Violetta Osińska

SO Sławomir Krajewski

Protokolant:

sekr. sądowy Magdalena Gregorczuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 września 2017 roku w S.

sprawy z wniosku Z. B. (1)

z udziałem S. B. (1)

o podział majątku

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia 25 stycznia 2017 roku, sygn. akt I Ns 907/16

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Goleniowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Sobieraj SSO Sławomir Krajewski

Sygn. akt II Ca 428/17

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Goleniowie po rozpoznaniu sprawy z wniosku Z. B. (1) z udziałem S. B. (1) o podział majątku wspólnego w dniu 25 stycznia 2017 roku wydał postanowienie wstępne, w którym:

1. ustalił, iż w skład majątku dorobkowego Z. B. (1) i S. B. (1) wchodzi prawo własności nieruchomości rolnej stanowiącej działkę nr (...) położonej w B. gmina O. o powierzchni 0,11 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym nr (...) i dwoma budynkami niemieszkalnymi nr ewidencyjny 80 o powierzchni 73,02 m 2 i nr ewidencyjny 163 o powierzchni 32m 2 dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Goleniowie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...);

2. uznał żądanie o podział majątku dorobkowego Z. B. (1) i S. B. (1) poprzez fizyczny podział nieruchomości opisanej w punkcie 1. sentencji postanowienia, według wariantu II opinii biegłego sądowego K. R. (1) wersja k. 395a i 399a akt (tj. w ten sposób, że pomieszczenia oznaczone numerami 8, 9 oraz połowa pomieszczeń oznaczonych numerami 4, 2 i 1 stanowić będą nieruchomość wnioskodawczyni, a pomieszczenia oznaczone numerami 7, 6, 5, 3 oraz połowa pomieszczeń oznaczonych numerami 4, 2 i 1 stanowić będą lokal uczestnika) za usprawiedliwione co do zasady;

3. upoważnił uczestnika S. B. (1) do wykonania robót koniecznych w celu wyodrębnienia dwóch nieruchomości (zgodnie z opinią biegłego sądowego K. R. (1)) w postaci:

- wykonania projektu budowlanego, sporządzenia ekspertyzy budowlanej i dokonania czynności formalno-prawnych związanych z uzyskaniem pozwolenia na budowę,

- wykonania przegrody pionowej (na parterze i poddaszu), dzielącej budynek na dwie części wraz z wykonaniem odpowiedniego fundamentu,

- likwidacji istniejącego okna w pomieszczeniu kuchennym oznaczonym nr 4,

- likwidacji drzwi w ścianach pomiędzy pomieszczeniami 4-2, 2-1 i 1-dwór,

- wykonania nowych otworów komunikacyjnych wraz ze wstawieniem nadproży,

- wstawienia okien w ścianie zewnętrznej pomieszczenia nr 4,

- rozdzielenia instalacji elektrycznej, wodnej, gazowej, grzewczej oraz rozwiązanie sposobu wentylacji pomieszczenia kuchennego po lewej stronie rysunku;

4. zobowiązał wnioskodawczynię do umożliwienia uczestnikowi wykonania opisanych w punkcie 3 prac adaptacyjnych;

5. orzekł, iż wszystkie opisane powyżej prace budowlane muszą być wykonane zgodnie z warunkami techniczno budowlanymi określonymi w przepisach i wykonane przez osoby posiadające odpowiednie przygotowanie do takich prac, w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia.

Sąd Rejonowy powyższe rozstrzygnięcia oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Z. B. (1) oraz S. B. (1) zawarły związek małżeński w Urzędzie Stanu Cywilnego w O. w dniu 26 czerwca 1971 roku. Wyrokiem z dnia 25 maja 2006 roku wydanym w sprawie sygn. akt X RC 1945/04 Sąd Okręgowy w Szczecinie rozwiązał przez rozwód związek małżeński stron. Powyższy wyrok uprawomocnił się dnia 16 czerwca 2006 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie ustalił sposób korzystania z mieszkania położonego w miejscowości B. nr 31 w ten sposób, że do wyłącznego użytkowania przez S. B. (1) przyznał pokój, który wówczas zajmował oraz dwa pokoje, które zajmowane były przez córkę, zaś do wyłącznego użytkowania Z. B. (1) przyznał pokój, który wówczas zajmowała, przyznając jednocześnie stronom do wspólnego użytkowania kuchnię, łazienkę oraz korytarz.

W dniu 21 czerwca 1978 roku w czasie trwania wspólności ustawowej, strony nabyły własność nieruchomości rolnej stanowiącej działkę nr (...) położonej w B. gmina O. o powierzchni 0,11 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym nr (...) i dwoma budynkami niemieszkalnymi nr ewidencyjny 80 o powierzchni 73,02 m 2 i nr ewidencyjny 163 o powierzchni 32 m 2, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Goleniowie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...).

Obszar objęty działką nr (...) obręb B. nie posiada aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego. Działka posiada przeznaczenie jako teren zabudowy zagrodowej z obiektami i urządzeniami towarzyszącymi. Budynek mieszkalny o nr ewidencyjnym 76 stanowi budynek w zabudowie wolnostojącej, jest jednokondygnacyjny z nieużytkowym poddaszem, niepodpiwniczony. Na parterze znajdują się pomieszczenia takie jak: wiatrołap, korytarz, kuchnia, cztery pokoje, łazienka z w.c., pomieszczenie gospodarcze. Pokoje są przejściowe, wejście do łazienki prowadzi z kuchni, zaś z łazienki wejście prowadzi do pomieszczenia gospodarczego. Na wprost wejścia znajduje się kuchnia (pomieszczenie nr 2), z której wchodzi się do łazienki (pomieszczenie nr 4) oraz do pokoju zajmowanego przez S. B. (1). S. B. (1) użytkuje pokój o powierzchni 18,02 m2 (pomieszczenie nr 8) oraz budynek o nr ewidencyjnym 80 wraz z budynkiem w zabudowie nietrwałej (drewnianej). Z. B. (2) użytkuje w budynku mieszkalnym pokój o powierzchni 28,59 m2 (pomieszczenie nr 9), znajdujący się po lewej stronie od wejścia. J. I. – córka stron, wraz z mężem i dzieckiem użytkuje dwa pokoje o powierzchni 30,61 m2 (pomieszczenie nr 3) oraz 7,37 m2 (pomieszczenie nr 5) po prawej stronie od wejścia za zgodą ojca S. B. (1). Z. B. (1) nie wyraża zgody na zamieszkiwanie w nieruchomości męża córki J. I.. Córka J. I. mieszka na nieruchomości od urodzenia. Pomieszczenia takie jak łazienka z w.c. wraz z przyległym pomieszczeniem gospodarczym oraz kuchnia użytkowane są wyłącznie przez S. B. (1) oraz córkę J. I. wraz z jej rodziną. Z. B. (1) z uwagi na istniejący między stronami konflikt, nie korzysta z kuchni i z łazienki. Gotuje w swoim pokoju, potrzeby fizjologiczne również załatwia w pokoju do wiaderka, mimo, że drzwi do kuchni i łazienki są otwarte w ciągu dnia. Z. B. (1) wodę pitną przywozi w baniakach 5-litrowych z miejscowości W., zaś wodę do celów sanitarnych, higienicznych pozyskuje z rzeki, bądź z rynien podczas opadu deszczu. Z. B. (1), S. B. (1) oraz ich córka J. I. wraz z rodziną (mężem i córką) wspólnie użytkują wiatrołap oraz korytarz. Z. B. (1) nie partycypuje w kosztach utrzymania nieruchomości.

Udziały stron w majątku wspólnym są równe.

Z. B. (1) oraz S. B. (1) od dłuższego czasu pozostają w głębokim konflikcie. Z ich związku małżeńskiego pochodzi czworo dzieci – troje synów oraz córka J.. Z. B. (1) żyje w niezgodzie z synami, którzy opuścili dom rodzinny z uwagi na całkowity brak akceptacji ich małżonek ze strony teściowej. Z. B. (1) nie zgadza się na zamieszkiwanie w nieruchomości stron męża swojej córki J. I., uważa, że bezprawnie zamieszkuje on w nieruchomości będącej jej współwłasnością. Z. B. (1) dopuszcza się w trakcie kłótni z byłym mężem i córką rękoczynów, gdy ktokolwiek zwróci jej na coś uwagę, wszczyna awantury, zaczepia słownie byłego męża i córkę, prowokuje do kłótni, wyzywa osoby przychodzące w odwiedziny do córki i byłego męża. Ponadto dochodziło z jej strony do tak skrajnych i nagannych zachowań jak: wylewanie przez nią nieczystości i fekalii z wiadra na wspólny korytarz, pod drzwi córki J. I., czy przed wejście do domu, dolanie płynu do naczyń do gotującej się wody, wrzucenie odłamków szkła do przygotowywanej przez córkę zupy przeznaczonej do spożycia również przez dziecko J. I., pozostawienie zamówionego drewna opałowego na środku wjazdu na posesję. Na nieruchomości stron często interweniowała Policja w związku z awanturami, do których dochodzi miedzy stronami. S. B. (1) zakazał byłej żonie korzystać z kuchni i łazienki, bo nie dokładała się do rachunków za wodę i gaz. Początkowo zamknął drzwi do kuchni na klucz, potem jednak na skutek wytoczonego przez Z. B. (1) postępowania – otworzył drzwi do kuchni, przez która można przejść do łazienki. Na noc te drzwi zamyka, bo z pomieszczenia kuchni wchodzi się również do jego pokoju. Od jakiegoś czasu J. I. unika Z. B. (1) i nie odpowiada na zaczepki, żeby nie powodować kłótni.

Za wylewanie nieczystości w okolicach wejścia do domu oraz za pobicie córki J. I., która była w ciąży, Z. B. (1) była karana sądownie.

Na nieruchomości nie jest prowadzona działalność rolnicza.

Z. B. (1) utrzymuje się z renty w wysokości około 800 zł oraz alimentów uzyskiwanych od byłego męża w wysokości 100 zł miesięcznie. Zgromadzone środki pieniężne przeznacza na własne utrzymanie tj. zakup opału, opłaty za telefon i abonament telewizyjny, zakup leków, jedzenia. Nie dokłada się do rachunków za prąd i wodę. Wodę pozyskuje z rzeki lub z opadów. Z. B. (1) nie ma żadnych zadłużeń ani oszczędności. Nie ma również możliwości podjęcia dodatkowych prac dorywczych, żeby uzyskać dodatkowy dochód. Z. B. (1) ma problemy zdrowotne w postaci schorzeń tarczycy i kręgosłupa.

S. B. (1) uzyskuje świadczenie emerytalne w wysokości około 1.400 zł miesięcznie. Prowadzi wspólne gospodarstwo domowe wraz z rodziną córki J. I., z którą wspólnie zamieszkuje. J. I. pracuje w sklepie, tytułem wynagrodzenia osiąga dochód w wysokości około 1.400 zł. Mąż J. I. nie ma stałej pracy, trudni się pracami o dorywczym charakterze, aktualnie osiąga dochód w wysokości 2.000 zł miesięcznie. Miesięcznie wydatkowane są przez nich środki pieniężne w wysokości 165 zł tytułem opłat za energię elektryczną, 40 zł za gaz, 50 zł za wodę, około 40 zł tytułem podatku, 11 zł od osoby za wywóz nieczystości. S. B. (2) był z córka J. I. w banku i pozyskał informację, iż bank udzieli im wspólnie kredytu w wysokości około 80.000 zł na ewentualna spłatę wnioskodawczyni.

Wartość nieruchomości rolnej stanowiącej działkę nr (...) położonej w B. gmina O. o powierzchni 0,11 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym nr (...) i dwoma budynkami niemieszkalnymi nr ewidencyjny 80 o powierzchni 73,02 m 2 i nr ewidencyjny 163 o powierzchni 32 m 2 wynosi według stanu na dzień 06 czerwca 2006 roku (dzień ustania wspólności majątkowej stron) i poziomu cen na dzień wyceny 153.081,00 zł.

Dokonanie fizycznego podziału nieruchomości w ten sposób, aby podzielić nieruchomość wzdłuż ścian pionowych, tak aby każdy ze współwłaścicieli miał parter i górę budynku wraz z przyległym podwórkiem jest teoretycznie możliwe, jednakże praktycznie trudne do wykonania oraz nieopłacalne. W wyniku dokonania teoretycznego podziału nieruchomości wzdłuż ścian pionowych pomiędzy pomieszczeniami oznaczonymi numerami 7 i 4, 3 i 2 (załącznik nr 2 do opinii biegłego sądowego K. R., k. 146 akt) nieruchomość stanowiąca pomieszczenia nr 3, 5, 6 i 7 miałaby powierzchnię użytkową w wysokości 50,51 m2, zaś pozostałe pomieszczenia miałyby powierzchnię 79,00 m2, co nie zapewniłoby posiadania zgodnego z wysokością udziałów. Podział taki ponadto wiązałby się z wykonaniem wejścia, adaptacji jednego z pomieszczeń na kuchnię, wymurowania ścianki na poddaszu, rozdzielenia i rozprowadzenia instalacji. Z kolei podział nieruchomości wzdłuż ścian pionowych, pomiędzy pomieszczeniami nr 8, 9 i 4 oraz 9 i 2 (załącznik nr 2) wymagałby nadto adaptacji pomieszczenia nr 8 (pokój o pow. 18,02 m2) na łazienkę i kuchnię. Zakres robót niezbędnych do dokonania fizycznego podziału zabudowanej, położonej w B.działka nr (...) wzdłuż ściany oddzielającej pomieszczenia oznaczone numerami 7 i 4 oraz 3 i 2 ( wariant I) jest znacznie mniejszy niż zakres robót niezbędnych do dokonania podziału w ten sposób, by granicę fizycznego podziału nieruchomości usytuować w środku wiatrołapu i kuchni ( wariant II). Pierwszy z wariantów wymaga przeprowadzenia następujących prac: wykonania ścianki oddzielenia pożarowego na poddaszu, likwidacji otworów drzwiowych w ścianie granicznej parteru, wykonania wejścia do pomieszczenia gospodarczego i tym samym zmiany jego funkcji na wiatrołap, rozdzielania instalacji elektrycznej, wodnej, gazowej i grzewczej. Rozdzielenie instalacji gazowej i elektrycznej wymaga wykonania projektu technicznego, ponadto wymagane jest również sporządzenie ekspertyzy budowlanej dotyczącej możliwości wykonania ścianki oddzielenia przeciwpożarowego na poddaszu. Koszt robót budowlanych odnośnie nieruchomości, która powstanie na skutek podziału po lewej stronie od wejścia, obejmującej pokój zajmowany przez Z. B. (1) i pomieszczenie kuchni oraz wiatrołap to 1660 zł, natomiast koszt poniesienia prac adaptacyjnych dotyczących nieruchomości, która powstanie po prawnej stronie budynku, obejmującej pomieszczenia zajmowana obecnie przez J. I. to kwota 3.560 zł. Ponadto strony musiałyby ponieść również wspólnie wykonać prace polegające na wykuciu z muru ościeżnic drzwiowych 2 sztuk, zamurowaniu otworów drzwiowych 2 sztuk oraz wykonania ścianki oddzielającej na poddaszu, który to koszt wyniósłby 1.670 zł. Ponadto strony musiałby by wspólnie podjąć działania mające na celu uzyskanie odpowiedniej dokumentacji technicznej i projektowej, w tym wykonania ekspertyzy budowlanej dotyczącej możliwości wykonania ścianki oddzielenia przeciwpożarowego na poddaszu i uzyskania pozwolenia na budowę oraz ponieść koszt

Podział budynku mieszkalnego po osi istniejącej ściany wewnątrz budynku spowoduje powstanie dwóch działek: 84/3 (o powierzchni 0,0326 ha z odstępem do drogi publicznej działki nr (...)) o wartości 72.838 zł oraz 84/4 (o powierzchni 0,0799 ha z odstępem do drogi publicznej działki nr (...)) o wartości 57.430 zł.

Drugi z wariantów podziału nieruchomości, w którym granica podziału nieruchomości budynkowej usytuowana zostałaby po środku pomieszczenia kuchni i wiatrołapu, dzieląc nieruchomość na dwie równe części, wymagałby przeprowadzenia takich prac jak: wykonanie pionowej przegrody (na parterze i poddaszu) poprzedzone wykonaniem odpowiedniego fundamentu, likwidacja istniejącego okna w pomieszczeniu kuchennym, likwidację drzwi w ścianach pomiędzy pomieszczeniami oznaczonymi nr 4-2, 2-1, wykonanie nowych otworów komunikacyjnych poprzedzone wstawieniem nadproża, wstawienie okna w podzielonej kuchni, wykonanie wentylacji pomieszczenia kuchennego, rozdzielenie instalacji elektrycznej, wodnej, gazowej i grzewczej. Powyższy sposób podziału nieruchomości wiązałby się z wyższymi kosztami związanymi z robotami koniecznymi (w zakresie podstawowym) do wykonania celem fizycznego podziału nieruchomości budynkowej. Roboty te wymagałyby wykonania projektu budowlanego oraz ekspertyzy budowlanej dotyczącej możliwości rozbiórki ścian parteru i wykonania ścianki oddzielenia przeciwpożarowego poddasza, co wiąże się z koniecznością podjęcia odpowiednich czynności formalno-prawnych zgodnych z prawem budowlanym. Strony musiałyby również wspólnie wykonać prace polegające na wybudowaniu fundamentu pod ścianę oddzielająca nieruchomość, wymurowanie ściany na parterze z gazobetonu, wykonanie ścianki oddzielającej na poddaszu, wykuciu z muru ościeżnic drzwiowych w ilości 3 sztuk i zamurowania otworu drzwiowego, który to koszt wyniósłby 3770 zł. Ponadto strony musiałby by wspólnie podjąć działania mające na celu uzyskanie odpowiedniej dokumentacji technicznej i projektowej, w tym wykonania ekspertyzy budowlanej dotyczącej możliwości rozbiórki ścian parteru i wykonania ścianki oddzielenia przeciwpożarowego poddasza oraz ponieść koszt uzyskania tejże dokumentacji w wysokości 5.000 zł. Koszt robót budowlanych odnośnie nieruchomości, która powstanie na skutek podziału po lewej stronie od wejścia, obejmującej pokój zajmowany przez Z. B. (1) to kwota 5110 zł, natomiast koszt poniesienia prac adaptacyjnych dotyczących nieruchomości, która powstanie po prawnej stronie budynku, obejmującej pomieszczenia zajmowana obecnie przez J. I. to kwota 5120 zł.

Podział budynku mieszkalnego po środku korytarza poprzez wbudowanie ściany po sporządzeniu odpowiedniego projektu budowlanego spowoduje powstanie dwóch działek: 84/3 (o powierzchni 0,0300 ha z dostępem do drogi publicznej działki nr (...)) o wartości 57.726 zł oraz 84/4 (o powierzchni 0,0825 ha z odstępem do drogi publicznej działki nr (...)) o wartości 75.440 zł.

Najbardziej ekonomicznym byłoby zniesienie współwłasności nieruchomości w ten sposób, aby wyodrębnić dwa samodzielne lokale mieszkalne przy zachowaniu dotychczasowego stanu posiadania i zachowaniu stanu użytkowania pomieszczeń głównych. We współwłasności pozostałby korytarz i wiatrołap, strych nieużytkowy oraz działka gruntu. Wspólną wówczas do wykonania pracą byłoby wybudowanie ścianki oddzielającej projektowane pomieszczenia nr 4 i 10 oraz likwidacja i zamurowanie otworu drzwi w ścianie pomiędzy pomieszczeniami 7 i 10. Ponadto w ramach poszczególnych lokali również należałoby wykonać prace adaptacyjne polegające na obowiązkowym wykonaniu kuchni lub wnęki kuchennej.

W ocenie Powiatowego inspektoratu Nadzoru Budowlanego w G. nie ma przeciwskazań natury technicznej do dokonania fizycznego podziału budynku, wedle jednego z dwóch wariantów biegłego – oba warianty są możliwe do zrealizowania. Wariant I opinii obejmuje prostszy zakres robót budowlanych, co wiąże się z mniejszym zużyciem materiałów i kosztami, aniżeli wariant III. Odpowiednia organizacja pracy i robót nie kolidowała by z użytkowaniem budynku mieszkalnego.

Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności zastanowił się nad zasadnością wydania postanowienia wstępnego w niniejszej sprawie. Wskazał, że kwestia dopuszczalności wydawania w postępowaniu nieprocesowym postanowień wstępnych od początku wejścia kodeksu postepowania cywilnego w życie, budziła wątpliwości. Problemy te sprowadzały się do tego, czy postanowienia wstępne mogły być wydane tylko w wypadkach przewidzianych w art. 567 § 2, art. 618 § 1 i art. 685 k.p.c. , czy także na podstawie art. 318 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Postanowienia wstępne, które zapadają w postępowaniach działowych, stanowią inny i odrębny rodzaj orzeczeń w stosunku do zapadających w procesie wyroków wstępnych. Postanowieniami wstępnymi, o jakich mowa w art. 567 § 2, art. 618 § 1 i art. 685 k.p.c. rozstrzyga się samodzielnie spory, i to w sposób całościowy i ostateczny, podczas gdy w wyroku wstępnym rozstrzyga się o samej zasadzie zgłoszonego roszczenia. W doktrynie dominuje stanowisko przyjmujące dopuszczalność wydawania w postępowaniach działowych postanowień wstępnych także na podstawie art. 318 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Rejonowy wskazał, że o ile w doktrynie w zasadzie ugruntował się na trwałe pogląd o dopuszczalności wydawania w postępowaniu działowym postanowień wstępnych na mocy art. 318 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. , o tyle tej zbieżności nie można się dopatrzeć w judykaturze. Sąd Rejonowy uznał, że mimo istniejącej różnicy zdań w tym zakresie w orzecznictwie, należy opowiedzieć się za możliwością korzystania przez sądy z tej kategorii postanowień wstępnych, jeżeli potrzeba ich wydania będzie wynikać z okoliczności sprawy. Podkreślił, że w żadnym wypadku wydanie wyroku częściowego lub wyroku wstępnego, a w postępowaniu nieprocesowym wydanie postanowienia częściowego lub postanowienia wstępnego nie jest obligatoryjne i od wydania tych orzeczeń nie jest uzależnione wydanie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Z możliwości wydania orzeczenia częściowego lub orzeczenia wstępnego sąd powinien skorzystać jedynie wówczas, jeżeli jest to celowe i pozwoli na rozstrzygnięcie sprawy w części, albo spowoduje przesądzenie o spornej zasadzie żądania lub innej kwestii ubocznej podlegającej rozstrzygnięciu, bez prowadzenia postępowania w pozostałym zakresie, które nie jest potrzebne dla wydania orzeczenia częściowego lub może okazać się zbędne, gdyby orzeczenie wstępne okazało się wadliwe. Dotyczy to także rozstrzygnięcia o roszczeniu przewidzianym w art. 231 KC w sprawie o podział majątku wspólnego. Sąd może w tym przedmiocie wydać na podstawie art. 317 lub 318 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. postanowienie częściowe lub postanowienie wstępne, jeżeli celowość ich wydania uzasadniają okoliczności sprawy.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, iż w niniejszym postępowaniu zasadnym jest wydanie postanowienia wstępnego uznającego żądanie co do podziału majątku.

Sąd Rejonowy wskazał, że w niniejszej sprawie małżeństwo stron ustało mocą wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 25 maja 2006 roku, który uprawomocnił się w dniu 16 czerwca 2006 roku Z tą chwilą zaktualizowało się żądanie stron do dokonania podziału ich majątku wspólnego.

Sąd Rejonowy wskazał, że w związku z powyższym w pierwszej kolejności należało ustalić, jakie przedmioty wchodziły w skład majątku wspólnego stron. W toku niniejszego postępowania, strony zgodnie ustaliły, iż jedynym składnikiem majątku wspólnego jest nieruchomość rolna stanowiąca działkę nr (...) położonej w B. gmina O. o powierzchni 0,11 ha, zabudowana budynkiem mieszkalnym i dwoma budynkami niemieszkalnymi, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Goleniowie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...). Na istnienie tego składnika majątku wspólnego wskazywały strony oraz inne dowody zebrane w sprawie, nadto treści wpisu w księdze wieczystej dotyczącej w/w nieruchomości.

Sąd Rejonowy zaznaczył, że w postępowaniu o zniesienie współwłasności zgodnie z art. 622 § 1 k.p.c. na sądzie spoczywa obowiązek - mieszczący się w ramach generalnego postulatu współdziałania organu orzekającego ze stronami w celu szybkiego i ugodowego załatwienia sprawy przedstawionej pod osąd (art. 5, art. 10, art. 212 k.p.c.) - nakłaniania współwłaścicieli do zgodnego przeprowadzenia podziału. Jednakże jedynie w razie złożenia przez wszystkich współwłaścicieli zgodnego wniosku co do zniesienia współwłasności, sąd ma obowiązek wydać postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli ponadto zostaną spełnione określone w ustawie wymagania (art. 621 i 622 § 2 k.p.c.).

Sąd Rejonowy wskazał, że o wyborze sposobu zniesienia współwłasności - co podkreśla się również w piśmiennictwie - rozstrzyga sąd, korzystając jedynie z trzech ustawowo unormowanych sposobów zniesienia współwłasności, stosowanych w kolejności określonej przez ustawodawcę. Zgodnie z art. 211 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. W pierwszym rzędzie sąd powinien zastosować podział rzeczy wspólnej; w razie niedopuszczalności podziału fizycznego kolejnym sposobem zniesienia współwłasności jest przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli (z obowiązkiem spłaty pozostałego), końcowe zaś miejsce zajmuje sprzedaż rzeczy i podział pomiędzy współwłaścicieli uzyskanej ceny (art. 212 k.c.). Jeżeli bowiem fizyczne zniesienie współwłasności nie jest możliwe lub celowe, sąd może wszystkie składniki majątku wspólnego przyznać jednemu z małżonków i zasądzić od niego na rzecz drugiego spłatę, odpowiadającą wartości jego udziału w majątku wspólnym (art. 212 § 2 k.p.c.). Sąd może również dokonać - co ma jednak miejsce wyjątkowo i dotyczy zwykle nieruchomości - podziału majątku wspólnego przez sprzedaż składników majątku stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 212 § 2 in fine k.p.c.).

Sąd Rejonowy wskazał, że jeżeli zniesienie współwłasności następuje na podstawie orzeczenia sądowego, sąd powinien więc przede wszystkim brać pod rozwagę ten sposób wyjścia ze wspólności, chyba że współwłaściciele żądają przyznania rzeczy wspólnej jednemu z nich w zamian za spłatę udziału albo sprzedania jej stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. W wypadku niezgłoszenia takich żądań, sąd powinien ustalić, czy istnieje fizyczna i prawna możliwość podziału, a dopiero, gdy podział jest niedopuszczalny - a przedmiotem podziału jest nieruchomość - znieść współwłasność w sposób określony w art. 212 § 2 bądź art. 214 k.c.

Sąd Rejonowy podzielił stanowisko, iż w postępowaniu o podział majątku wspólnego winno się wziąć pod uwagę zgodne stanowiska współwłaścicieli nie tylko, gdy zgłaszają oni w pełni zgodne wnioski co do sposobu podziału, ale także należy uwzględniać ich zgodne stanowiska odnoszące się co do części żądań, o ile nie jest to sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i interesem stron. W związku z powyższym granicą stosowania tego typu rozwiązań jest szeroko rozumiana bezprawność i niesprawiedliwość uzgodnionego rozwiązania. Przeszkodą podziału majątku we wskazany wyżej sposób winno być więc jedynie stwierdzenie wystąpienia jednej z trzech powyższych okoliczności.

Sąd Rejonowy uznał, że pomimo tego, iż strony niniejszego postępowania były zgodne co do składnika majątkowego, który wchodził w skład ich majątku wspólnego, to jednak przez całe postępowanie istniała pomiędzy nimi rozbieżność, w jaki sposób należy ten składnik podzielić. Wśród głównych koncepcji podziału strony wskazywały rozwiązania zakładające przyznanie nieruchomości na rzecz uczestnika z obowiązkiem spłaty Z. B. (1) lub fizyczny podział nieruchomości, przy czym zarówno uczestnik jak i wnioskodawczyni przedstawili w tym zakresie własne warianty.

Ostatecznie w trakcie trwającego postępowania apelacyjnego stanowiska stron w pewnym sensie uległy ujednoliceniu, albowiem wnioskodawczyni jednoznacznie opowiedziała się za zniesieniem współwłasności poprzez fizyczny podział rzeczy. Także uczestnik w trakcie rozprawy apelacyjnej oraz pismach z dnia 11 marca 2016 roku oraz 14 lipca 2016 roku w sposób jednoznaczny przedstawił swoje stanowisko w tym zakresie wskazując, iż nie jest zainteresowany przejęciem na wyłączną własność nieruchomości z obowiązkiem spłaty wnioskodawczyni, wskazując, iż aprobuje fizyczny podział nieruchomości. Jednocześnie wskazać należy, iż uczestnik przedstawił nieuwzględnianą dotąd własną opcję fizycznego podziału, poprzez poprowadzenie granicy po ścianie odgradzającej obecnie pomieszczenia 8 i 9 oraz 2 i 4, w wyniku czego powstały by dwie nieruchomości - jedna składająca się z pomieszczeń 2, 3, 4, 5, 6, 7 oraz druga składająca się z pomieszczeń 8 i 9.

Sąd Rejonowy wskazał, że w doktrynie przyjmuje się, iż podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, najbardziej przez ustawodawcę, jest podział fizyczny rzeczy wspólnej, jako najbardziej sprawiedliwy i pożądany. Dlatego też, jeżeli zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, sąd powinien przede wszystkim brać pod uwagę ten sposób wyjścia ze współwłasności. Biorąc pod uwagę ten sposób, sąd powinien ustalić, czy istnieje fizyczna i prawna możliwość podziału, a dopiero gdy podział nie jest dopuszczalny znieść współwłasność w inny sposób. Mając na uwadze powyższe, Sąd rozważając, czy w danej sprawie zasadnym jest zniesienie współwłasności poprzez fizyczny podział nieruchomości, powinien ustalić na podstawie art. 211 k.c. czy dany podział nie jest sprzeczny z przepisami ustawy, społeczno-gospodarczym przeznaczeniem albo czy nie pociąga za sobą zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia jej wartości.

Celem ustalenia, czy istnieje możliwość zniesienia współwłasności stron poprzez fizyczny podział rzeczy, Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego K. R. (1). Biegły ten przedstawił dwa warianty podziału, które byłyby najwłaściwsze w niniejszej sprawie. W pierwszym z wariantów biegły wskazał, iż w wyniku dokonania teoretycznego podziału nieruchomości wzdłuż ścian pionowych pomiędzy pomieszczeniami oznaczonymi numerami 7 i 4, 3 i 2 (załącznik nr 2 do opinii biegłego sądowego K. R., k. 146 akt) pierwszy lokal, który by powstał składałby się z pomieszczeń nr 3, 5, 6, 7 i miałaby powierzchnię użytkową w wysokości 50,51 m 2, zaś pozostałe pomieszczenia miałyby powierzchnię 79,00 m 2, co nie zapewniłoby posiadania zgodnego z wysokością udziałów. Drugi z wariantów podziału nieruchomości, w którym granica podziału nieruchomości budynkowej usytuowana zostałaby po środku pomieszczenia kuchni i wiatrołapu, podzieliłby nieruchomość na dwie równe części, jednak wymagałby konieczności wykonania dużo większego zakresu zakładów niż wariant pierwszy.

Sąd Rejonowy wskazał, że ważnych ustaleń w powyższym zakresie dokonał Sąd Okręgowy na etapie postępowania apelacyjnego, zwracając się z zapytaniem do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w G. czy istnieją jakiekolwiek techniczne przeciwwskazania, które uniemożliwiałyby fizyczny podział budynku według wariantów biegłego sądowego K. R. (1). W odpowiedzi na tak złożone zapytanie organ odpowiedział, iż nie zachodzą żadne przeciwwskazania do dokonania podziału fizycznego nieruchomości i oba warianty są możliwe do zrealizowania, a odpowiednia organizacja pracy i planowanych robót, nie stałaby w sprzeczności z użytkowaniem budynku.

Mając na uwadze powyższe sąd pierwszej instancji doszedł do wniosku, iż najwłaściwszym sposobem podziału współwłasności stron będzie fizyczny podział nieruchomości, według wariantu II opinii biegłego. Zdaniem Sądu Rejonowego pomimo tego, iż biegły jednoznacznie wskazał, iż wariant ten będzie wymagał konieczności wykonania dużo większego zakresu nakładów, niż wariant pierwszy, to będzie on jednak najsprawiedliwszym podziałem, zwłaszcza przy przyjęciu równości udziałów stron. Wskazał także, iż w ocenie Sądu przychylenie się do wariantu I opinii wpłynęłoby na generowanie dodatkowych konfliktów między stronami. Wnioskodawczyni w przypadku uwzględnienia wariantu I wnosiła, aby to jej przyznać większą część nieruchomości z obowiązkiem spłaty uczestnika w wysokości 7.704 zł. Nie można było zgodzić się na tę propozycję wnioskodawczyni, albowiem nie można zapominać, że z uczestnikiem (za jego przyzwoleniem) mieszka jego córka wraz ze swoją rodziną. Podział nieruchomości zgodnie z wnioskiem wnioskodawczyni doprowadziłoby do powstania znacznej rozbieżności pomiędzy poziomem życia wnioskodawczyni a uczestnika oraz do powstania sytuacji sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, gdyż wnioskodawczyni prowadząc samodzielne gospodarstwo domowe, użyłkowałaby większą część nieruchomości, z pokrzywdzeniem uczestnika i osób z nim zamieszkujących.

Zdaniem Sądu Rejonowego - przeciwko uwzględnieniu wariantu proponowanego przez wnioskodawczynię, przemawia także jej sytuacja materialna, która nie daje gwarancji poniesienia kosztów, które byłyby niezbędne do podziału nieruchomości zgodnie z jej wnioskiem i spłatę uczestnika. Sąd Rejonowy zaznaczył, że w trakcie trwającego postępowania Z. B. (1) przyznała, iż jej miesięczny dochód wynosi łącznie 900 zł, na co składa się emerytura w wysokości 800 zł miesięcznie i alimenty w wysokości 100 zł miesięcznie, nie ma innej możliwości zarobkowania. W trakcie swoich zeznań wskazała, iż cały powyższy dochód przeznacza na koszt swojego niezbędnego utrzymania.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy uznał, że nie można zgodzić się na wariant podziału nieruchomości, jakiego chce wnioskodawczyni. Poza koniecznością partycypowania przez nią w kosztach adaptacji nieruchomości, musiałaby ona również spłacić uczestnika kwotą 7.556 zł tytułem wyrównania udziałów w majątku wspólnym, albowiem przyznana na jej rzecz zostałaby nieruchomość o wartości 72.838 zł, na rzecz uczestnika natomiast - nieruchomość o wartości 57.726 zł. Konieczność poniesienia przez wnioskodawczynię wszystkich ww. kosztów, przy niskich miesięcznych dochodach nie daje zdaniem sądu gwarancji, że podział nieruchomości zgodnie z wnioskiem uczestniczki doszedłby do skutku.

Mając na uwadze wszystko powyższe, Sąd Rejonowy uznał żądanie o podział majątku dorobkowego Z. B. (1) i S. B. (1) poprzez fizyczny podział nieruchomości będącej współwłasnością stron, według wariantu II opinii biegłego sądowego K. R. (1) za usprawiedliwione co do zasady.

Tym samym mając na uwadze wnioski wynikające z opinii biegłego, dotyczące wykonania prac adaptacyjnych budynku, Sąd Rejonowy upoważnił S. B. (1) do wykonania robót koniecznych w celu wyodrębnienia dwóch nieruchomości w postaci:

- wykonania projektu budowlanego, sporządzenia ekspertyzy budowlanej i dokonania czynności formalno-prawnych związanych z uzyskaniem pozwolenia na budowę,

- wykonania przegrody pionowej (na parterze i poddaszu), dzielącej budynek na dwie części wraz z wykonaniem odpowiedniego fundamentu,

- likwidacji istniejącego okna w pomieszczeniu kuchennym oznaczonym nr 4,

- likwidacji drzwi w ścianach pomiędzy pomieszczeniami 4-2, 2-1 i 1-dwór,

- wykonania nowych otworów komunikacyjnych wraz ze wstawieniem nadproży,

- wstawienia okien w ścianie zewnętrznej pomieszczenia nr 4,

- rozdzielenia instalacji elektrycznej, wodnej, gazowej, grzewczej oraz rozwiązanie sposobu wentylacji pomieszczenia kuchennego po lewej stronie rysunku;

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z treścią art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali, jeżeli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania - tymczasowo na jego koszt. W razie przeszkód stawianych przez innych uczestników, sąd - w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym - może wydać stosowne nakazy lub zakazy.

Wobec powyższego Sąd Rejonowy wydał postanowienie wstępne, w którym oprócz uznania zasadności roszczenia stron, upoważnił uczestnika do wykonania prac adaptacyjnych, wyszczególniając te zasadnicze, w ślad za powyższą opinią biegłego sądowego. Upoważnienia w tym zakresie powoda ma na celu zapewnienie faktycznej realizacji tych prac, a w konsekwencji doprowadzenie do podziału nieruchomości i podziału majątku wspólnego.

Zapewnieniu sprawnego toku postępowania i doprowadzeniu do podziału majątku wspólnego w rozsądnym terminie służy wyznaczenie terminu na przeprowadzenie przedmiotowych prac. Zdaniem Sądu Rejonowego termin 6 miesięcy zapewni możliwość prawidłowego zorganizowania prac, a w tym uzyskaniu odpowiednich pozwoleń, czy zezwoleń lub zgody odpowiednich służb, czy organów.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła wnioskodawczyni, zaskarżając je w całości.

Wnioskodawczyni zarzuciła zaskarżonemu orzeczeniu:

1/ naruszenie przepisów postępowania – art. 318 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez wydanie wstępnego określającego sposób podziału nieruchomości w sytuacji, gdy w sprawie nie wystąpił spór dotyczący wysokości żądania, a w konsekwencji wskazane przepisy nie znajdowały zastosowania w sprawie;

2/ naruszenie przepisów postępowania – art. 623 k.p.c. poprzez uznanie, że okolicznością mającą znaczenie przy rozstrzyganiu sposobu podziału nieruchomości jest zamieszkiwanie na niej córki stron postępowania J. I. wraz z jej mężem i dzieckiem w sytuacji, gdy osoby te nie mają żadnych praw do nieruchomości i z tego względu wymieniona okoliczność nie powinna być brana pod uwagę przy rozstrzyganiu sprawy;

3/ naruszenie prawa materialnego – art. 11 § 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali poprzez niewłaściwe zastosowanie i upoważnienie S. B. (1) do wykonania robót adaptacyjnych w sytuacji, gdy roboty te nie mają zmierzać do ustanowienia odrębnej własności lokali, a do fizycznego podziału nieruchomości.

W oparciu o powyższe zarzuty – rozwinięcie w uzasadnieniu apelacji - wnioskodawczyni wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uczestnik postepowania na rozprawie apelacyjnej wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni zasługiwała na uwzględnienie.

W badanej sprawie słuszne okazały zarzuty apelacji dotyczące dopuszczalności wydania postanowienia wstępnego.

Na wstępie wskazać trzeba, iż możliwość wydania postanowienia wstępnego w postępowaniu o podział majątku wspólnego przewidziana jest wprost w art. 567 § 2 k.p.c. oraz w odpowiednio stosowanych art. 618 § 1 k.p.c. i 685 k.p.c. Stosownie do dyspozycji art. 567 § 2 k.p.c. „w razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sąd może w tym przedmiocie orzec postanowieniem wstępnym”. Z kolei z art. 685 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. oraz art. 618 § 1 zdanie drugie k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. wynika, że sąd może wydać postanowienie wstępne w razie sporu o istnienie uprawnienia co do żądania podziału majątku wspólnego oraz w razie sporu między uczestnikami postepowania o to, czy pewien przedmiot należy do majątku wspólnego.

W badanej sprawie żadna z powyższych okoliczności nie zaistniała, albowiem nie powstał pomiędzy wnioskodawczynią a uczestnikiem postępowania spór ani co ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym ani co do przysługiwania wnioskodawczyni uprawnienia do żądania podziału majątku wspólnego ani też co do składu powyższego majątku. Zasadniczy spór dotyczy jedynie sposobu podziału majątku wspólnego, a ściślej rzecz ujmując sposobu zniesienia współwłasności wchodzącej w skład majątku wspólnego nieruchomości położonej w B., gmina O., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...)

Wbrew stanowisku przyjętemu przez sąd pierwszej instancji wydanie postanowienia wstępnego celem rozstrzygnięcia powyższego sporu nie było jednak dopuszczalne. Ugruntowana jest bowiem linia orzecznicza Sądu Najwyższego w której wykluczono możliwość wydania postanowienia wstępnego określającego sposób zniesienia współwłasności [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1999 roku, II CKN 750/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 10, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 roku, III CSK 21/09, OSNC 2010, Nr 4, poz. 61, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2004 roku, IV CK 455/04, Biul. SN 2005, nr 2, stroku 15, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2013 roku, I CSK 723/12, nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2016 roku, II CSK 604/15, nie publ.] Odmienny pogląd Sąd Najwyższy wyraził wprawdzie w postanowieniach z dnia 8 września 1983 roku, III CRN 185/83, OSP 1985, Nr 5, poz. 99 i z dnia 7 sierpnia 2003 roku, IV CKN 384/01, nie publ., jednak nie został on jednak podtrzymany w późniejszym orzecznictwie.

Podkreślić trzeba, że szczególny charakter postanowień wstępnych przewidzianych w art. 567 § 2, art. 618 § 1 i 685 k.p.c. różni je od wyroków wstępnych w rozumieniu art. 318 § 1 k.p.c., ponieważ rozstrzygają one samodzielnie zagadnienia sporne, mające prejudycjalne znaczenie dla sprawy głównej, bez odsyłania stron na drogę procesu. Gdyby tych przepisów nie było, to sprawy te, jako wyraźnie nieprzekazane do postępowania nieprocesowego, musiałyby być rozpoznawane w procesie (art. 13 § 1 k.p.c.). Przemawia to za niedopuszczalnością rozciągania instytucji postanowień wstępnych na wypadki przez ustawodawcę nieprzewidziane.

Jak wskazano wyżej artykuł 618 § 1 k.p.c. dopuszcza wydanie w sprawie o zniesienie współwłasności postanowienia wstępnego rozstrzygającego spór o prawo żądania zniesienia współwłasności lub o prawo własności. Sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c. jest każdy spór, w wyniku rozstrzygnięcia którego może okazać się, że osoba występująca jako współwłaściciel rzeczy nie jest w ogóle współwłaścicielem, lub że przysługuje jej udział w rzeczy w innej wysokości. [vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 roku, III CZP 12/69, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1986 roku, III CZP 92/86, OSNC 1988, Nr 1, poz. 9 i z dnia 12 stycznia 2010 roku, III CZP 114/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 102, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1981 roku, I CZ 101/81, OSNCP 1982, nr 11-12, poz. 172]. Natomiast sporem o prawo żądania zniesienia współwłasności jest spór o to, czy żądanie zniesienia współwłasności zostało skutecznie wyłączone (art. 210 k.c.) lub pozostaje w sprzeczności z ustawą lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy (art. 211 k.c.). Rozstrzygnięcie o sposobie zniesienia współwłasności nie stanowi orzeczenia o prawie żądania zniesienia współwłasności lub o prawie własności w wyżej przytoczonym rozumieniu. Analogicznie należy rozumieć wynikające z art. 685 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. oraz art. 618 § 1 zdanie drugie k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c.. pojęcia „sporu o istnienie uprawnienia co do żądania podziału majątku wspólnego” oraz „sporu o to, czy pewien przedmiot należy do majątku wspólnego” i tym samym w ich zakresie nie mieszczą się spory dotyczące sposobu podziału majątku wspólnego, w tym także sposobu zniesienia współwłasności poszczególnych rzeczy wchodzących w skład tego majątku

Sąd Okręgowy obowiązany jest zaznaczyć, że wydawanie postanowień wstępnych w postępowaniu o zniesienie podział majątku wspólnego jest możliwe także w innych sprawach niż wymienione w art. 567 § 2 k.p.c. oraz art. 685 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c. oraz art. 618 § 1 zdanie drugie k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. w związku z art. 567 § 3 k.p.c.., ale tylko w warunkach odpowiadających, jakie odpowiadają wyrokowi wstępnemu, tj. jeżeli przedmiotem postępowania jest zasądzenie świadczenia lub ustalenie, a dochodzenie świadczenia jest sporne tak co do zasady, jak i co do wysokości (art. 318 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Pojęcie „zasada roszczenia" oznacza konkretne prawo lub stosunek prawny, a nie pogląd prawny, czy faktyczny, któremu sąd chce dać wyraz w swoim rozstrzygnięciu [vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2007 roku, III CZP 17/07, OSNC 2008, Nr 2, poz. 20, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 roku, II CKN 738/98, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 146, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1999 roku, I CKN 169/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 86]. Tymczasem „Zasady roszczenia" nie stanowi orzeczenie o sposobie zniesienia współwłasności lub podziału majątku wspólnego. .

Za powyższym przyjętym kierunkiem wykładni przemawia także zasada aktualności orzeczenia sądowego, zgodnie z którą podstawą orzekania jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) i powiązane z nią uprawnienie strony do składania wniosków i kształtowania postępowania w zakresie ustaleń mających służyć podjęciu rozstrzygnięcia w sprawie. Stan rzeczy z daty orzekania decyduje natomiast o wyborze sposobu zniesienia współwłasności według reguł określonych w art. 211 i 212 k.c. [analogicznie sposobie podziału majątku wspólnego] Natomiast wydanie postanowienia wstępnego określającego sposób zniesienia współwłasności [sposób podziału majątku wspólnego] godziłoby w zasadę aktualności orzeczenia sądowego, podważając sens dalszego postępowania, którego celem byłoby wydanie postanowienia końcowego.

Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że Regulację szczególną dotyczącą możliwości wydania postanowienia wstępnego w sprawie o zniesienie współwłasności zawiera art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 roku poz. 1892). Według tego przepisu, jeżeli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania - tymczasowo na jego koszt. W razie przeszkód stawianych przez innych uczestników, sąd może w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym wydać stosowne nakazy lub zakazy. Uzupełnia on regulację art. 618 § 1 k.p.c. poszerzając możliwość wydania postanowienia wstępnego o jeszcze jeden przypadek, w którym nie występują okoliczności przewidziane w art. 318 § 1 k.p.c. Jest to jednak wyjątek od zasady niedopuszczalności regulowania tego rodzaju problematyki postanowieniem wstępnym [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 2002 roku, IV CKN 1226/00, OSNC 2003, nr 7-8, poz. 113, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2004 roku, IV CKN 455/04, Biul. SN 2005, Nr 2, poz. 15, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2010 roku, V CSK 16/10, nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 roku, III CSK 21/09, OSNC 2010, Nr 4, poz. 61, i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2013 roku, I CSK 723/12].

Nie ma natomiast podstaw do stosowania przez analogię w sprawach o zniesienie współwłasności art. 11 ust. 2 ustawy o własności lokali w sytuacji, w której sąd dokonuje podziału nieruchomości w inny sposób niż przez wyodrębnienie własności lokali. Jest to samodzielna instytucja przewidziana tylko na gruncie ustawy o własności lokali, której rationem legis stanowi specyfika ustanowienia odrębnej własności lokali. Nie można z wyjątku określonego w ustawie szczególnej dotyczącej własności lokali czynić zasady ogólnej [vide uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 roku, III CSK 21/09].

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, uznać trzeba, że w badanej sprawie niedopuszczalne było wydanie zaskarżonego postanowienia wstępnego, skoro jego istotę stanowiło rozstrzygnięcie sporu co do sposobu zniesienia współwłasności nieruchomości gruntowej poprzez jej fizyczny podział na dwie nieruchomości nie polegający na ustanowieniu odrębnej własności lokali.

W konsekwencji apelacja zasługiwała na uwzględnienie, zaś zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. należało uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądu pierwszej instancji celem wydania postanowienia końcowego co do istoty sprawy.

Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że sąd pierwszej instancji wydając zaskarżone postanowienie chciał rozstrzygnąć dylemat, w jaki sposób wydać dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym w sytuacji, gdy powstanie odrębnych nieruchomości wymaga wykonania prac adaptacyjnych. Jakkolwiek rozstrzygnięcie tej kwestii na tym etapie postępowania przez sąd odwoławczy – z uwagi na zakres kognicji – jest przedwczesne, to jednak konieczne jest poczynienie w tym zakresie następujących uwag.

Przede wszystkim podkreślenia wymaga, że w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się konsekwentnie, że podział budynku według płaszczyzn pionowych połączony z odpowiednim podziałem gruntu jest dopuszczalny, jeżeli linia podziału budynku jest zgodna z linią podziału gruntu i przebiega według płaszczyzny, która stanowi ścianę wyraźnie dzielącą budynek na dwie odrębne, regularne i samodzielne części, stanowiące odrębne budynki [vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 roku, III CZP 12/69, OSNCP 1970, Nr 3, poz. 39, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2007 roku, III CZP 136/06, OSNC 2007, Nr 11, poz. 163 i z dnia 26 kwietnia 2007 roku, III CZP 27/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 62, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 1970 roku, I CR 5/71, nie publ., z dnia 22 grudnia 2004 roku, II CK 262/04, nie publ., postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1966 roku, III CR 103/66, OSP i KA 1967, Nr 5, poz. 110, z dnia 4 grudnia 1973 roku, III CRN 290/73, OSP i KA 1974, Nr 12, poz. 259, z dnia 12 listopada 1976 roku, III CRN 243/76, nie publ., z dnia 28 września 1978 roku, III CRN 173/78, nie publ., z dnia 10 września 1979 roku, III CRN 143/79, OSNC 1980, Nr 6, poz. 119, z dnia 9 stycznia 1985 roku, III CRN 328/84, nie publ., z dnia 23 lutego 1998 roku, III CKN 380/97, nie publ., z dnia 20 stycznia 2000 roku, I CKN 355/98, nie publ., z dnia 12 października 2000 roku, IV CKN 1525/00, nie publ., i z dnia 12 maja 2016 roku, I CSK 426/15, nie publ.]. Zasada, że budynek wraz z działką może być dzielony jedynie pionowo, jest ugruntowana także w piśmiennictwie. Wypracowane w orzecznictwie rozwiązanie zostało recypowane przez ustawodawcę w art. 93 ust. 3b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 roku poz. 2147)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zajęto jednak, zasługujące na podzielenie stanowisko, że ściana wyraźnie dzieląca budynek na odrębne budynki może być zarówno ścianą istniejącą, jak i dopiero wykonaną w tym celu. Nieistnienie płaszczyzny pionowej (ściany) rozdzielającej budynek na dwa odrębne budynki nie stanowi przeszkody do orzeczenia przez Sąd zniesienia współwłasności przez podział tego budynku wraz z gruntem, jeżeli istnieje możliwość wyodrębnienia ścianą pionową dwóch budynków z odpowiadającym takiemu rozdzieleniu podziałem gruntu, a zainteresowany współwłaściciel wykaże, że nie ma przeszkód do wykonania takich prac [vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 roku, III CZP 12/69, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2007 roku, III CZP 136/06, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1966 roku, III CR 103/66 i z dnia 20 stycznia 2000 roku, I CKN 355/98, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 1970 roku, I CR 5/71, z dnia 22 stycznia 1988 roku, III CRN 455/87, nie publ., z dnia 12 października 2000 roku, IV CKN 1525/00, i z dnia 12 maja 2016 roku, I CSK 426/15].

W judykaturze [vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2017 roku, III CZP 23/17] wskazano także, że nie jest konieczne, by stan budynku już w dacie wydania postanowienia końcowego odpowiadał stanowi wynikającemu z art. 93 ust. 3b art. 93 ust. 3b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami choć byłoby to pożądane. Niejednokrotnie będzie tak, że rodzaj i zakres prac adaptacyjnych będzie związany z wyborem określonego wariantu podziału, o czym sąd powinien orzekać w postanowieniu końcowym. Instrumentem zapewniającym zgodność postanowienia z prawem i jego wykonanie jest skorzystanie przez sąd z opinii biegłych celem stwierdzenia, czy budynek może być zaadoptowany do wymogów art. 93 ust. 3b art. 93 ust. 3b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami oraz nałożenie na współwłaścicieli obowiązku przeprowadzenia koniecznych prac adaptacyjnych w drodze odpowiednich nakazów i zakazów wraz z upoważnieniem do wykonania prac na koszt uczestnika, który swojego obowiązku nie realizuje. W przypadku, gdy powstałe z podziału części budynku nie stanowią zamkniętej w sobie funkcjonalnej całości sąd dla zagwarantowania uzasadnionych interesów właścicieli może ustanawiać odpowiednie służebności.

Dodać trzeba, że potrzeba wykonania daleko idących prac adaptacyjnych, których koszt byłby niecelowy z punktu widzenia gospodarczego, może być jednak przeciwwskazaniem do dokonania podziału budynku wraz z gruntem. Również ukształtowanie wskutek podziału stosunków własności w sposób utrwalający istniejące poważne konflikty osobiste nie rokujące rozwiązania, może stanowić istotną przesłankę odmowy podziału nieruchomości w określonym kształcie. Jednak podział budynku wzdłuż ściany pionowej tworzącej dwie samodzielne jego części i wyznaczającej linię podziału gruntu jest możliwy, pomimo sprzeciwu tego ze współwłaścicieli, który korzysta z części budynku i będzie zobligowany do wykonania części prac adaptacyjnych, o ile tylko istnieje możliwość realnego ich wykonania przez zainteresowanych. Kwestie te oceniać należy w oparciu o całokształt okoliczności konkretnej sprawy mając na uwadze stanowisko współwłaścicieli i dotychczasowy sposób korzystania z przedmiotu podziału [vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 1970 roku, I CR 5/71, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1976 roku, III CRN 227/76, OSNC 1977, nr 5-6, poz. 98, z dnia 9 stycznia 2004 roku, IV CSK 339/02, nie publ., z dnia 20 stycznia 2005 roku, II CK 383/04, nie publ., z dnia 8 października 2009 roku, II CK 2/09, nie publ., i z dnia 12 maja 2016 roku, I CSK 426/15, nie publ.].

Okoliczności te sąd pierwszej instancji powinien rozważyć przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Tak argumentując Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Sobieraj SSO Sławomir Krajewski