Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 26 października 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 26 października 2017 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku B. K. (1) i M. K.

z udziałem A. K., B. K. (2) i T. K. (1)

o zmianę stwierdzenia nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawców od postanowienia Sądu Rejonowego w Piszu

z dnia 27 grudnia 2016 r., sygn. akt I Ns 325/16,

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Piszu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko

Sygn. akt IX Ca 586/17

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy B. K. (1) i M. K. wnieśli o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 30 listopada 2015 roku, sygn. akt I Ns 303/15, zgodnie z którym spadek po K. K. zmarłym 3 kwietnia 2015 roku w L. (N.) na podstawie ustawy nabyli: ojciec B. K. (1) s. H. i matka M. K. c. E., każde z nich po ½ części oraz o zmianę w/w postanowienia poprzez stwierdzenie nabycia spadku po K. K. zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym i faktycznym.

W uzasadnieniu wskazali, że Sąd Rejonowy powyższym postanowieniem stwierdził nabycie spadku na rzecz wnioskodawców pomimo, że złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku. Stawiennictwo w sądzie nie było obowiązkowe, a oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało przesłane przez notariusza do sądu. Dodatkowo zawiadomienie wnioskodawczyni o terminie rozprawy nie zostało wysłane na jej adres stałego zamieszkania w Niemczech.

Postanowieniem z dnia 27 grudnia 2016 r. Sąd Rejonowy w Piszu oddalił w całości wnioski B. K. (1) i M. K. o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Orzekł, iż strony ponoszą koszty postępowania we własnym zakresie. Przyznał adwokatowi T. K. (2), tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu wnioskodawczyni M. K. wynagrodzenia w kwocie 147,60 zł, w tym kwotę 27,60 zł tytułem podatku VAT, które nakazał wypłacić ze środków budżetowych Sądu Rejonowego w Piszu.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawca K. K. zmarł 3 kwietnia 2015 roku w L. (N.). Tam też stale zamieszkiwał przed śmiercią. W chwili śmierci był żonaty z T. K. (1) i posiadał dwoje dzieci: A. K. i B. K. (2).

Na posiedzeniu w dniu 15 września 2015 roku w sprawie I Ns 303/15, toczącej się przed Sądem Rejonowym w Piszu żona spadkodawcy odrzuciła spadek po nim we własnym imieniu oraz w imieniu synów spadkodawcy.

Na rozprawie w dniu 15 września 2015 roku Sąd postanowił zawiadomić o toczącym się postępowaniu B. K. (1) oraz M. K. – rodziców spadkodawcy. Korespondencję skierowaną do w/w odebrał B. K. (1) w dniu 2 października 2015 roku.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 30 listopada 2015 roku wydanym w sprawie I Ns 303/15 Sąd Rejonowy w Piszu stwierdził, że spadek po K. K. na podstawie ustawy nabyli:

- ojciec B. K. (1) s. H. w 1/2 części,

- matka M. K. c. E. w 1/2 części.

W dniu 26 października 2015 roku B. K. (1) złożył przed notariuszem w P. A. G. oświadczenie o odrzuceniu spadku po synu K. K. (Rep.A.Nr (...)).

W dniu 29 października 2015 roku M. K. przed Sądem Rejonowym Vechta - Sądem Spadku w RFN odrzuciła spadek po synu K. K..

W ocenie Sądu Rejonowego brak było podstaw do zmiany lub uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 30 listopada 2015 roku o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyż zgłaszane przez wnioskodawców okoliczności, iż złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po K. K., mogli powołać w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, co wyklucza zmianę lub uchylenie tego postanowienia zgodnie z art. 679 § 1 k.p.c. Wnioskodawcy byli uczestnikami postępowania o sygnaturze akt I Ns 303/15. W niniejszej sprawie nie powołali się na taką okoliczność, której nie mogli podnieść podczas poprzednio toczącego się postępowania. W ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawcy nie podjęli minimum staranności w kierunku ochrony własnej sytuacji prawnej. Natomiast postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia bezczynności czy błędów uczestnika postępowania. Dlatego Sąd I instancji uznał wnioski za niezasadne.

Powyższe postanowienie zaskarżyli apelacjami wnioskodawcy.

Wnioskodawczyni zarzuciła postanowieniu:

- naruszenie przepisów prawa procesowego, mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a mianowicie art. 679 § 1 k.p.c., polegające na nieprawidłowym ustaleniu, iż w niniejszym postępowaniu nie zachodzą okoliczności warunkujące zmianę bądź uchylenie prawomocnego postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia praw do spadku po K. K.;

- naruszenie przepisów prawa procesowego, mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a mianowicie art. 679 § 1 k.p.c., polegające na nieprawidłowym ustaleniu, iż wnioskodawczynię w uprzednim postępowaniu w przedmiocie stwierdzenia nabycia praw do spadku po K. K. należało traktować jako uczestniczkę postępowania;

- naruszenie przepisów prawa procesowego, mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a mianowicie art. 679 § 1 k.p.c. w zw. z art. 135 § 1 k.p.c. w zw. z art. 138 § 1 k.p.c., polegające na nieprawidłowym ustaleniu, iż wnioskodawczyni w uprzednim postępowaniu została w sposób prawidłowy zawiadomiona o toczącym się postępowaniu i tym samym uzyskała status uczestniczki postępowania;

- naruszenie przepisów prawa procesowego, mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego i należytego rozważenia całości materiału dowodowego zebranego w sprawie, a w konsekwencji poczynieniu ustaleń sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym, przejawiające się przede wszystkim w wadliwym przyjęciu, iż w niniejszej sprawie nie zachodzą przesłanki do zmiany bądź uchylenia prawomocnego postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia praw do spadku po K. K..

Wskazując na powyższe uchybienia wnioskodawczyni domagała się zmiany postanowienia i uwzględnienia jej wniosku.

Wnioskodawca w apelacji zarzucił, że o tytule powołania do spadku dowiedział się dopiero w dniu 2 października 2015 r. w związku z tym mógł złożyć oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku do dnia 2 kwietnia 2016 r. Przed tą datą – w styczniu 2016 r. wnioskodawcy poinformowali sąd spadku o odrzuceniu spadku. W tej sytuacji wydając postanowienie w dniu 30 listopada 2015 r., którego treścią było stwierdzenie nabycia spadku przez wnioskodawców, Sąd Rejonowy pozbawił wnioskodawców możności działania, czyli obrony przysługujących im praw. Wskazując na powyższy zarzut wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia i orzeczenia zgodnie z wnioskiem.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje są zasadne.

Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę wpierw powołanego, jeżeli spadkobierca ustawowy wiedział o istnieniu innych osób, które wyłączały go od dziedziczenia ustawowego, to termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rozpocznie się dopiero od dnia, w którym osoba mająca silniejsze od niego prawo do dziedziczenia odrzuciła spadek (art. 1020 k.c.).

W niniejszej sprawie wnioskodawcy będący spadkobiorcami ustawowymi dowiedzieli się w dniu 2 października 2015 r. o postępowaniu, w którym po spadkodawcy K. K. spadek odrzucili jego spadkobiercy ustawowi, którzy dziedziczyli w pierwszej kolejności, to jest żona T. K. (1) i dzieci A. K. i B. K. (2). W konsekwencji sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia przez wnioskodawców oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku upływał w dniu 2 kwietnia 2016 r.

W tej sytuacji w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po K. K., Sąd Rejonowy nie powinien był zamykać rozprawy i wydać w dniu 30 listopada 2015 r. postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przez B. K. (1) i M. K.. Działanie Sądu Rejonowego pozbawiało w tej sytuacji wnioskodawców możności działania.

Jedną z ustawowych podstaw żądania wznowienia postępowania z mocy art. 401 pkt 2 k.p.c. jest takie pozbawienie strony możności działania, które było następstwem naruszenia przepisów prawa przez Sąd (postanowienia Sądu Najwyższego z 2 lutego 2006 r., II CZ 134/05, z dnia 28 marca 2007 r., II CZ 16/07 i z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 57/05). Pomiędzy naruszeniem przepisów prawa a pozbawieniem strony możności obrony swych praw musi istnieć również związek przyczynowo-skutkowy.

Taka sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie. W wyniku działań Sądu Rejonowego, który zamknął rozprawę w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku przed upływem terminu 6 miesięcy do złożenia przez wnioskodawców oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku, doszło do naruszenia przepisów art. 1015 § 1 k.c. i art. 1026 k.c. Sąd spadku musi wyjaśnić z urzędu, kto i z jakiego tytułu jest spadkobiercą, a w orzeczeniu wymienić, poza spadkodawcą, wszystkich spadkobierców oraz ich udziały. Dla sądu zmierzającego do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku kwestia, czy zostały złożone oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinna mieć znaczenie, bowiem warunkuje ustalenie, czy doszło do definitywnego nabycia spadku. Do czasu złożenia tych oświadczeń lub upływu terminu do ich złożenia, nabycie spadku - chociaż ex lege - nie jest ostateczne (art. 1026 k.c.). Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić, zanim wszyscy znani sądowi spadkobiercy nie złożą oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo nie upłynie dla nich termin do jego złożenia.

Wnioskodawcy zaś w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po K. K. w wyniku uchybień wynikających z zaniechań sądu zostali pozbawieni możności działania. Jest to podstawą do wznowienia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po K. K..

Dodać należy, iż Sąd Okręgowy podziela stanowisko judykatury dotyczące relacji postępowania o wznowienie i postępowania o zmianę lub uchylenie postanowienia spadkowego, które zostało wyrażone między innymi w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2002 r., III CZ 64/02 i z dnia 17 lutego 2011 r., III CZ 6/11).

Ale należy także mieć na uwadze uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z 10 lipca 2012r. (III CZP 81/11), w której Sąd stwierdził, że w razie istnienia szczególnej regulacji przewidującej dopuszczalność uchylenia albo zmiany danego prawomocnego postanowienia orzekającego co do istoty sprawy, wznowienie postępowania zakończonego takim postanowieniem jest wyłączone tylko w takim zakresie, w którym podstawa uchylenia albo zmiany określona w regulacji szczególnej pokrywa się z podstawami wznowienia postępowania.

Jeżeli więc dana podstawa wznowienia postępowania nie jest pochłonięta przez inną szczególną podstawę uchylenia lub zmiany prawomocnego orzeczenia orzekającego co do istoty sprawy, to wówczas należałoby przyjąć dopuszczalność wznowienia.

Taka sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie. Wnioskodawcy wskutek naruszenia przepisów prawa zostali pozbawieni możności działania. Powstały zatem przesłanki do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 30 listopada 2015 r. w sprawie I Ns 303/15.

Na skutek wznowienia postępowania sprawa wraca do stanu przed uprawomocnieniem się zaskarżonego orzeczenia. W wyniku ponownego rozpoznania sprawy we wznowionym postępowaniu sąd ocenia sprawę na podstawie materiału procesowego zgromadzonego przed uprawomocnieniem się zaskarżonego orzeczenia, materiału procesowego zgromadzonego w rezultacie rozpoznawania sprawy na nowo w związku ze stwierdzoną podstawą wznowienia i materiału procesowego zgromadzonego w następstwie kontynuowania rozpoznawania sprawy po tym, jak nastąpiło wznowienie postępowania. We wznowionym postępowaniu sąd dokonuje samodzielnej oceny całego powyższego materiału procesowego, w tym także tego, który powstał przed uprawomocnieniem się zaskarżonego orzeczenia i zostaje wykorzystany jako podstawa rozstrzygnięcia we wznowionym postępowaniu. Sąd rozpoznający sprawę ponownie może dokonać również odmiennych ustaleń faktycznych oraz dokonać własnej, w pełni samodzielnej oceny prawnej roszczeń stanowiących przedmiot sporu we wznowionym postępowaniu i uwzględniać zaistniałe w międzyczasie zmiany stanu prawnego.

Dlatego przy ponownym rozpoznaniu niniejszej sprawy Sąd Rejonowy uwzględniając skargę wnioskodawców o wznowienie postępowania w sprawie I Ns 303/15 o stwierdzenie nabycia spadku po K. K. powinien przeprowadzić prawidłowo postępowanie, przy zachowaniu przepisów prawa procesowego i materialnego. Dokonać także samodzielnej oceny żądań wnioskodawców, oceniając złożone przez wnioskodawców oświadczenia o odrzuceniu spadku i stosownie do wyników postępowania dowodowego orzec w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, pamiętając, że sąd spadku musi wyjaśnić z urzędu, kto i z jakiego tytułu jest spadkobiercą, a w orzeczeniu wymienić, poza spadkodawcą, wszystkich spadkobierców oraz ich udziały.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł, jak w postanowieniu.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko