Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku B. A.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ustalenie ubezpieczenia społecznego rolników

na skutek apelacji wnioskodawcy B. A.

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie Wydziału IV Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 kwietnia 2012 r. sygn. akt IV U 217/12

o d d a l a apelację.

Sygn. akt. III AUa 916/12

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnowie wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2012 r. oddalił odwołanie B. A. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego P. Terenowej w T. z dnia 19 stycznia 2012 r., którą to decyzją na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1, art. 3a, 5a, art. 7, art. 16 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) stwierdzono ustanie od dnia 1 kwietnia 2005 r. ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie: ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno - rentowego dla odwołującego się B. A. z uwagi na prowadzenie przez niego działalności gospodarczej od dnia 10 grudnia 1990 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 10 maja 1996 r. odwołujący się B. A. jako właściciel gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego został objęty ubezpieczeniem społecznym rolników z mocy ustawy od dnia 3 kwietnia 1991 r. (dnia nabycia) jako rolnik. W dniu 10 grudnia 1990 r. odwołujący się dokonał zgłoszenia działalności gospodarczej polegającej na imporcie, kupnie sprzedaży artykułów spożywczych i przemysłowych oraz uzyskał zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej. Oświadczenie o prowadzonej działalności gospodarczej złożył w KRUS dopiero 4 stycznia 2012 r. Przez wcześniejsze lata nigdy nie zgłaszał prowadzenia działalności gospodarczej, zatajając fakt uzyskiwania z tego tytułu dochodów podczas przeprowadzonej przez organ rentowy w dniu 14 czerwca 2002 r. wizytacji jego gospodarstwa rolnego. Ubezpieczeni rolnicy w lipcu 2004 r. w związku ze zmianą przepisów dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników otrzymywali informację, z której wynikał m. in. obowiązek złożenia zaświadczenia o formie opodatkowania działalności gospodarczej w terminie do dnia 30 września 2004 r. W wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zaskarżoną decyzją z dnia 19 stycznia 2012 r. stwierdził ustanie od dnia 1 kwietnia 2005 r. ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie: ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno - rentowego dla odwołującego się B. A..

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jest nieuzasadnione. W pierwszej kolejności Sąd podniósł, że zgodnie z treścią art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.) rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:

1)złoży w Kasie oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;

2)jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym;

3)nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym;

4)nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

5)kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza kwoty 2.528 zł.

Ustęp 3 tego artykułu stanowi, iż zaświadczenie albo oświadczenie, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego, o której mowa w ust. 1 pkt 5, rolnik lub domownik obowiązany jest złożyć w Kasie wraz z oświadczeniem, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, chyba że ten rolnik lub domownik nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej w poprzednim roku podatkowym. Zaś ust. 4, że zaświadczenie albo oświadczenie, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego, o której mowa w ust. 1 pkt 5, rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegający ubezpieczeniu, obowiązany jest także złożyć w Kasie do dnia 31 maja każdego roku podatkowego.

Niezachowanie terminu złożenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności (ust. 5). Zgodnie z ust. 6 tego artykułu niezłożenie zaświadczenia albo oświadczenia, o których mowa w ust. 4, lub niezachowanie terminu do złożenia tego zaświadczenia albo oświadczenia, jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia z dniem, do którego rolnik lub domownik obowiązany był złożyć zaświadczenie albo oświadczenie w Kasie, chyba że ten rolnik lub domownik zaprzestał prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w sposób trwały lub okresowy przed upływem terminu na złożenie tego zaświadczenia albo oświadczenia. Według ust. 7 art. 5a ustawy terminy określone w ust. 1 pkt 1 i ust. 4 mogą zostać przywrócone na wniosek zainteresowanego rolnika lub domownika, jeżeli ten rolnik lub domownik udowodni, że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych. Odwołując się do treści powyższych przepisów Sąd Okręgowy stwierdził, że zaskarżona decyzja była prawidłowa, gdyż odwołujący się w żaden sposób nie poinformował Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o prowadzeniu działalności gospodarczej. Co więcej, nie ujawnił on tego faktu podczas składania wniosku o objęcie go ubezpieczeniem społecznym rolników w 1996 r., ani też później, w trakcie wizytacji jego gospodarstwa rolnego w 2002 r. Co prawda, ustawodawca dopuszcza możliwość podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, gdy istnieją przesłanki do ubezpieczenia z innego tytułu, ale podstawowym warunkiem takiej możliwości jest poinformowanie organu rentowego o zaistniałej okoliczności. Sąd Okręgowy uwypuklił, że już w decyzji obejmującej odwołującego się ubezpieczeniem społecznym rolników z dnia 10 maja 1996 r. znajdowało się takie pouczenie o obowiązku poinformowania o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności, a taki obowiązek wynika również z art. 37 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Ponadto nie bez znaczenia jest, że w związku ze zmianą przepisów dotyczących ubezpieczenia społecznego w lipcu 2004 r. wraz z przekazami na opłacenie składki za trzeci kwartał 2004 r. do wszystkich rolników została wysłana informacja z której wynikało, iż objęci ubezpieczeniem rolnicy, którzy rozpoczęli (tak jak odwołujący się) przed 1 stycznia 2004 r. prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej mogą podlegać nadal ubezpieczeniu społecznemu rolników, jeżeli prowadzona działalność począwszy od dnia 2 maja 2004 r. opodatkowana jest w formie ryczałtu, bądź karty podatkowej, a wysokość należnego podatku za 2003 r. z tytułu prowadzonej działalności nie przekroczyła kwoty 2528 zł oraz, jeżeli w terminie do dnia 30 września 2004 r. złożą w Kasie stosowne zaświadczenie. W związku z powyższym Sąd Okręgowy podniósł, że odwołujący się miał lub powinien był mieć świadomość obowiązku zgłoszenia przedmiotowej okoliczności, a w systemie obowiązującego prawa (pozytywnego) nie można swej sytuacji prawnej usprawiedliwiać nieznajomością prawa. Okoliczność nieznajomości prawa w świetle ugruntowanego orzecznictwa i poglądów judykatury nie może również prowadzić do przywrócenia terminu ( ignorantia iuris nocet). Sąd Okręgowy na rzecz poprawności dokonanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozważań powołał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2008 r. (IUK 287//07), w którym uznane zostało, że Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie miała obowiązku indywidualnego zawiadamiania rolników o konieczności udokumentowania formy opodatkowania oraz wysokości podatku, a także o skutku jego zaniechania, określonych w art. 5 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873 ze zm.). Ponadto ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w stosunku do odwołującego nastąpiło z mocy prawa, a decyzja Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego miała tu jedynie charakter potwierdzający (deklaratywny), co wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r. (II UK 336/07) w myśl, którego rolnik, który nie zawiadomi organu rentowego o podjęciu działalności gospodarczej i nie złoży oświadczenia przewidzianego w art. 5a ust. 1 pkt 1 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w ustawowym terminie, przestaje podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników ex lege. Z powyższych względów Sąd Okręgowy na zasadzie art. art. 477 ¹⁴ § 1 oddalił odwołanie jako nieuzasadnione.

Apelację od wyroku wywiódł odwołujący się B. A. zaskarżając wyrok w całości i domagając się jego zmiany oraz poprzedzającej go decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i przywrócenia do ubezpieczenia społecznego rolników. W uzasadnieniu apelacji odwołujący się zarzucił, że wyrok Sądu pierwszej instancji jest dla niego krzywdzący, ponieważ złożył stosowne dokumenty do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego czego potwierdzeniem jest zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, gdzie widnieje zapis, że dokumenty te otrzymuje KRUS oraz Urząd Skarbowy. W tym stanie rzeczy ewidentna wina leży po stronie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, której pracownicy zagubili przedłożone przez niego dokumenty. Nigdy nie zatajał prowadzonej działalności, a wyłączenie z ubezpieczenia społecznego rolników spowoduje, że od początku będzie musiał gromadzić kapitał na emeryturę, a jest już w podeszłym wieku.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie w pierwszej kolejności należy zauważyć, że począwszy od 1 stycznia 1997 r. wyjątkową sytuację, w której osoby prowadzące działalność gospodarczą mogą podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników reguluje art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.). Z uwagi na fakt, iż zasadą jest wyłączenie z obowiązku rolniczego ubezpieczenia społecznego osób spełniających warunki do objęcia innym ubezpieczeniem społecznym (art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników winien być interpretowany w sposób ścisły i stosowany jedynie w przypadku spełnienia wszystkich wskazanych w nich warunków. System ubezpieczenia społecznego rolników ma bowiem na celu zapewnienie tego ubezpieczenia tylko określonej grupie społecznej, dla której praca w gospodarstwie rolnym stanowi podstawowe źródło utrzymania.

Stosownie do treści art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obowiązującym od dnia 2 maja 2004 roku do dnia 30 czerwca 2005 roku, albowiem przepis ten był kilkakrotnie nowelizowany, rolnik lub domownik, który podlega ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanej zgodnie z przepisami o zryczałtowanym podatku dochodowym lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu, jeżeli nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym. Nadto stosownie do dyspozycji art. 5a ust. 5 w/w ustawy, do dnia 14 lutego każdego roku (obecnie do 31 maja ) rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu, zobowiązany jest po rozliczeniu roku podatkowego złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok. W świetle ust. 7 zmienionego art. 5a niezachowanie terminu, o którym mowa w ust. 5, o ile nadal prowadzona była pozarolnicza działalność gospodarcza, było równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć wspomniane zaświadczenie.

W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy należy mieć na względzie, że skarżący już w 2004 roku nie wykonał ciążącego na nim obowiązku przedłożenia Kasie zaświadczenia o wysokości podatku dochodowego. Wobec powyższego trudno zatem mówić o nie wywiązywaniu się Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z powinności informacyjnych, skoro w wyniku zaniedbania zaistniałego po jego stronie organ ten nie miał podstaw przypuszczać, że w przypadku skarżącego ma do czynienia nie tylko z rolnikiem, podlegającym stosownemu ubezpieczeniu z mocy ustawy, ale także z osobą prowadzącą równocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą. Ponadto o istnieniu obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym o realizacji konkretnych obowiązków usankcjonowanych w ramach ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (podobnie jak i ustawy o systemie ubezpieczenie społecznych) nie decyduje wola ubezpieczonego, czy pracowników organu rentowego, a przepisy prawa stosowane w określonej sytuacji faktycznej. Przepisy w/w ustaw z zakresu ubezpieczeń społecznych są bowiem normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań pozwalających na jakiekolwiek odstępstwa w tym zakresie. Prawidłowo Sąd pierwszej instancji powołuje się zatem w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2008 roku, sygn. I UK 287/07, (OSNP 2009 nr 13-14, poz.182), zgodnie z którym Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie miała obowiązku indywidualnego zawiadamiania rolników o konieczności udokumentowania formy opodatkowania oraz wysokości podatku, a także o skutkach jego zaniechania określonych w art. 5 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 91, poz. 873 ze zm.). Nie ma przy tym żadnego znaczenia, że przyczyną niezłożenia oświadczenia było świadome zaniedbanie w wykonaniu obowiązku nałożonego przez ustawodawcę, czy też niewiedza ubezpieczonego. W systemie obowiązującego prawa, co trafnie zaakcentował Sąd pierwszej instancji, nie można bowiem swej sytuacji prawnej usprawiedliwiać nieznajomością prawa, tym bardziej, że na skarżącym jako przedsiębiorcy, a zatem profesjonalnym podmiocie, ciąży szczególny obowiązek znajomości przepisów regulujących jego obowiązki.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wbrew odmiennemu przekonaniu skarżącego brak jest podstaw do przyjęcia, że Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zobowiązana była do informowania go o zmianie przepisów, a niewykonanie tego obowiązku powoduje, że usprawiedliwionym jest jego zachowanie skutkujące brakiem wykonania obowiązku z art. 5a ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obowiązującym do dnia 24 sierpnia 2005 roku, albowiem w zaświadczeniu o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej widnieje dodatkowy zapis, że dokumenty te otrzymuje KRUS, jak również Urząd Skarbowy. Z przedłożonego przy piśmie procesowym z dnia 4 kwietnia 2012 r. zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej z dnia 10 grudnia 1990 r. wynika jedynie, że odpis zaświadczenia przesłany zostaje do wiadomości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Urzędu Skarbowego, a decyzja o objęciu ubezpieczeniem społecznym rolników została wydana 6 lat później i nie mogła dotyczyć grudnia 1990 r., ponieważ gospodarstwo rolne skarżący nabył w kwietniu 1991 r. Co więcej, w myśl art. 37 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, to właśnie na skarżącym jako rolniku spoczywał obowiązek, by nie czekając na wezwanie, poinformować Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniom społecznym, tym bardziej, że o przedmiotowej powinności skarżący został wyraźnie poinformowany w obejmującej go ubezpieczeniem decyzji KRUS z dnia 10 maja 1996 r.

W świetle materiału dowodowego zalegającego w aktach sprawy nie budzi wątpliwości, że skarżący nie wykonał ciążącego na nim ustawowego obowiązku przedłożenia Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości podatku należnego za 2004 r. w terminie do dnia 14 lutego 2005 r. Skoro zatem odwołujący się nie złożył przedmiotowego zaświadczenia w terminie do dnia 14 lutego 2005 roku (oraz stosownego zaświadczenia za lata następne), co wynikało z treści cytowanego powyżej art. 5a ust. 5, to tym samym w stosunku do niego znalazł zastosowanie art. 5a ust. 7 w/w ustawy, w myśl którego niezachowanie powyższego terminu, o ile nadal prowadzona jest pozarolniczą działalność gospodarcza, jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć zaświadczenie. W powyższym zakresie godzi się również zauważyć, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2012 r., III UK 51/11 (LEX nr 1213416) orzekł, że rolnik (domownik) prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą i zamierzający nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy art. 5a ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników powinien, zgodnie z ust. 5 tego artykułu w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą z dnia 2 kwietnia 2004 r. oraz ust. 3 i 4 tego artykułu w redakcji wprowadzonej ustawą zmieniającą z dnia 1 lipca 2005 r., udokumentować kwotę należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy zaświadczeniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego, złożonym w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do dnia odpowiednio 14 lutego i 31 maja każdego roku podatkowego Termin do dokonana tej czynności jest terminem prawa materialnego, a jego niedochowanie implikuje - w myśl pierwotnie ust. 7 a obecnie ust. 5 i 6 tego artykułu - ustanie rolniczego ubezpieczenia społecznego.

Godzi się także nadmienić, że powyższy pogląd zaprezentował już Sąd Apelacyjny w Krakowie w sprawach o sygn. III AUa 1964/10 oraz III AUa 1669/10.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, albowiem zawarte w niej zarzuty były bezpodstawne.