Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

25 października 2017r.

Sąd Okręgowy w Płocku, IV Wydział Cywilny - Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Wacław Banasik

Sędziowie: SO Renata Wanecka (spr.)

SO Joanna Świerczakowska

Protokolant: st. sek. sąd. Katarzyna Gątarek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 października 2017r. w P.

sprawy z powództwa S. Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G.

przeciwko M. J. i I. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej I. Z.

od wyroku Sądu Rejonowego w Płońsku z 28 kwietnia 2017r.

sygn. I C 885/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok

- w punkcie I w ten sposób, że zasądzoną od I. Z. solidarnie z M. J. na rzecz S. Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G. kwotę obniża do 811,95 zł (ośmiuset jedenastu złotych, dziewięćdziesięciu pięciu groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 11 września 2013r. do dnia zapłaty, zaznaczając że spełnienie świadczenia przez pozwanych lub przez B. J., której zobowiązanie zapłaty wynika z prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Płońsku z 9 października 2012r. wydanego w sprawie I C 161/12, zwalnia pozostałych,

- uchyla punkt IV;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od S. Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G. na rzecz I. Z. kwotę 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) wraz z należnym podatkiem VAT tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną jej przez adwokat K. W. z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

4.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Płońsku od S. Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G. kwotę 2.135 zł (dwa tysiące sto trzydzieści pięć złotych) tytułem zwrotu nieuiszczonej opłaty od apelacji.

Sygn. akt IV Ca 530/17

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym 11 września 2013r. Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo - Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. wniosła o zasądzenie od pozwanych M. J. i I. Z. solidarnie na swoją rzecz kwoty 54.980,85 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP za okres od wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o orzeczenie, że zobowiązanie pozwanych jest solidarne z zobowiązaniem B. J., wynikającym z wyroku Sądu Rejonowego w Płońsku z 9 października 2012 roku, wydanego w sprawie o sygn. akt I C 161/12, zmienionego wyrokiem Sądu Okręgowego w Płocku z 6 czerwca 2013 roku.

Powódka podniosła, że roszczenie ma swoje źródło w umowie pożyczki nr (...), którą poprzednik prawny B. J. i pozwanych – T. J. zawarł ze (...) im. (...) w G.. Wskazał również, że żona T. J. wpłaca raty według porządku określonego w wyroku Sądu Okręgowego w Płocku, które zostały zaliczone na poczet należności głównej. (...) im. (...) w G. ostatecznie wniosła o zasądzenie od pozwanych solidarnie na swoją rzecz kwoty 42.691,41zł.

I. Z. wnosiła o oddalenie powództwa, ewentualnie o odrzucenie pozwu z uwagi na to, że roszczenie objęte pozwem zostało zasądzone na rzecz powódki od B. J., w sprawie I C 161/12. Kwestionowała tak zasadność roszczenia, jak i prawidłowość jego wyliczenia.

M. J., którego miejsce pobytu nie jest znane, był reprezentowany w sprawie przez kuratora, który pozostawił powództwo do uznania Sądu.

Wyrokiem z 28 kwietnia 2017r. Sąd Rejonowy w Płońsku zasądził solidarnie od I. Z. i M. J. solidarnie z B. J., w stosunku do której należność została zasądzona wyrokiem Sądu Rejonowego w Płońsku z 9 października 2012 roku w sprawie I C 161/12 na rzecz S. Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej im. F. S. w G. kwotę 42.691,41 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, nie wyższymi niż odsetki maksymalne za opóźnienie od 12 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty, umarzając postępowanie w pozostałej części. Ponadto Sąd zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powódki 8.310 zł tytułem kosztów procesu oraz przyznał wynagrodzenie kuratorowi dla nieznanego z miejsca pobytu wynagrodzenie w wysokości 1.800 zł oraz adwokatowi I. Z. za pomoc prawną świadczoną z urzędu wynagrodzenie w wysokości 3.600 zł powiększone o należny podatek VAT.

Sąd Rejonowy ustalił:

22 kwietnia 2010 roku T. J. zawarł ze S. Kasą Oszczędnościowo - Kredytową im. F. S. w G. umowę pożyczki konsumenckiej konsolidacyjnej nr (...), na podstawie której pożyczył 36.000 zł na okres od 22 kwietnia 2010 roku do 30 marca 2015 roku, miała być spłacana w ratach miesięcznych, zgodnie z planem spłaty stanowiącym załącznik do umowy.

W przypadku nieterminowej spłaty pożyczki należność z tego tytułu stawać się miała w dniu następnym należnością przeterminowaną. Od niespłaconego w całości lub w części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, powódka miała prawo pobierania odsetek według zmiennej stopy procentowej wynoszącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP.

Żona T. B. J. poręczyła za zobowiązania pożyczkobiorcy wynikające z opisanej wyżej umowy pożyczki.

T. J. był członkiem (...) im. (...) w G. na podstawie deklaracji członkowskiej nr (...) z 15 kwietnia 2010 roku. T. J. zmarł 21 września 2010 roku. Pozostawił po sobie żonę B. J. oraz dwoje dzieci I. Z. i M. J.. Nie toczyła się sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po T. W. ze śmiercią T. J. ustało jego członkostwo, a roszczenie o zwrot udzielonej pożyczki konsolidacyjnej stało się wymagalne z dniem ustania członkostwa.

Pismem z 28 marca 2011 roku powódka wezwała B. J., jako poręczycielkę pożyczki do zapłaty 36.778,10 zł.

Wyrokiem z 9 października 2012 roku, wydanym w sprawie I C 161/12, Sąd Rejonowy w Płońsku zasądził od B. J. na rzecz (...) im. (...) w G. kwotę 37.065,44zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP za okres od 22 kwietnia 2011 roku do dnia zapłaty oraz 2.881 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na skutek apelacji B. J. Sąd Okręgowy w Płocku w sprawie IV ca 34/13 zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I. w ten sposób, że zasądzone w nim świadczenie rozłożył na 56 rat po 650 zł i jedną ratę w wysokości 665,44 zł, płatnych co miesiąc do 10. dnia każdego miesiąca, począwszy od 1 lipca 2013 roku, z odsetkami ustawowymi na wypadek uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat.

Pismami z 2 sierpnia 2013 roku (...) im. (...) w G. wezwała M. J. i I. Z. do zapłaty kwoty 54.701,03 zł tytułem zobowiązania T. J. wynikającego z umowy pożyczki.

B. J. dokonuje regularnie i w terminie spłaty świadczenia zasądzonego wyrokiem zapadłym w sprawie o sygn. akt I C 161/12. Powódka zalicza te wpłaty na należność główną zasądzoną wyrokiem z 9 października 2012 roku zapadłym w sprawie o sygn. akt I C 161/12. Według stanu na 10 stycznia 2016 roku do spłaty pozostał kapitał w wysokości 16.915,72 zł oraz odsetki umowne w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od zaległego kapitału - 32.356,43 zł, łącznie 49.272,15 zł.

I. Z. jest zatrudniona w Zespole Szkół Ogólnokształcących w P. i zarabia 1.400 zł miesięcznie. Jest rozwiedziona. Ma dwoje dzieci w wieku 16 lat i 3,5 lat. Nie ma zasądzonych alimentów na dzieci. Mieszka z matką B. J. w mieszkaniu stanowiącym ich własność. B. J. otrzymuje świadczenie emerytalne w wysokości 1.420 zł. Ponoszą koszty utrzymania mieszkania, w tym czynsz w wysokości 546,66 zł oraz koszty energii elektrycznej i gazu w wysokości ok. 200 zł miesięcznie.

Dokonując oceny prawnej, Sąd I instancji podniósł, że źródłem zobowiązania pozwanych jest umowa pożyczki, którą ich poprzednik prawny T. J. zawarł ze S. Kasą Oszczędnościowo-Kredytową im. F. S. w G. 22 kwietnia 2010 roku, do której należy stosować ustawę z 20 lipca 2001 roku o kredycie konsumenckim.

Prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jego spadkobierców, z wyłączeniem praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego. Pozwani, jako dzieci T. J. należą do kręgu ustawowych spadkobierców zmarłego, zgodnie z art. 931 § 1 kc. Do ustalenia ich odpowiedzialności za długi spadkowe zastosowanie ma art. 1034 § 1 kc, który stanowi, że do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.

Sąd wskazał również, że na podstawie art. 375 kc dłużnik solidarny może się bronić zarzutami, które przysługują mu osobiście względem wierzyciela, jak również tymi, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. Wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne.

Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie pozwu było uzasadnione.

Zobowiązanie z umowy pożyczki weszło w skład spadku po T. J., a obowiązek jego wykonania z chwilą śmierci pożyczkobiorcy przeszedł na jego spadkobierców tj. m. in. pozwanych I. Z. i M. J. – dzieci T. J.. Wobec niedokonania działu spadku po T. J. zobowiązanie I. Z. i M. J., a także B. J., która była żoną pożyczkobiorcy, a dodatkowo poręczyła za zobowiązanie pożyczkobiorcy wynikające z umowy pożyczki, jest solidarne. Zatem wierzyciel był uprawniony do dochodzenia spełnienia zobowiązania od każdego z dłużników solidarnych. Nie miał tu znaczenia fakt, że (...) im. (...) w G. uzyskała już tytuł egzekucyjny przeciwko B. J., ani też fakt, że wyżej wymieniona spłaca zobowiązanie w ratach ustalonych przez Sąd. Na datę wniesienia pozwu zobowiązanie z umowy pożyczki pozostawało bowiem niezaspokojone.

Dlatego Sąd I instancji nie podzielił zarzutu, I. Z., zgodnie z którym roszczenie nie może być dochodzone, ponieważ świadczenie wynikające z umowy pożyczki, zostało już zasądzone od B. J.. Spełnianie zobowiązania przez jednego z dłużników solidarnych ma jedynie taki skutek dla dłużników pozostałych, że ich dług ulega zmniejszeniu. Fakt regularnego spłacania zobowiązania w ratach został jednak w niniejszej sprawie uwzględniony przez samą powódkę, która po otrzymaniu kolejnych wpłat, na bieżąco korygowała wysokość zobowiązania i modyfikowała wysokość kwoty objętej żądaniem pozwu. W sprawie nie zachodzi też powaga rzeczy osądzonej. Taka sytuacja ma miejsce wtedy, gdy o to samo roszczenie i między tymi samymi stronami sprawa została prawomocnie osądzona. Tymczasem sprawie I C 161/12 postępowanie nie toczyło się przeciwko I. Z. i M. J., a jedynie przeciwko B. J. jako poręczycielce. Dlatego też nie istniała podstawa do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt. 2 kpc.

W ocenie Sądu, nie zasługuje na uwzględnienie także zarzut przedawnienia. W myśl art. 120 § 1 kc bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Nie rozpoczyna się on zatem z datą nawiązania stosunku prawnego stanowiącego źródło zobowiązania. Roszczenie z umowy pożyczki łączącej T. J. i powódkę stało się wymagalne z dniem śmierci pożyczkobiorcy tj. 21 września 2010 roku. Roszczenie z tytułu kredytu konsumenckiego, jako związane z działalnością gospodarczą, podlega trzyletniemu okresowi przedawnienia na podstawie art. 118 kc. Licząc od daty śmierci pożyczkobiorcy roszczenie z umowy uległoby przedawnieniu z dniem 21 września 2013 roku. Tymczasem pozew został wniesiony 11 września 2013, w więc przed upływem terminu przedawnienia.

Sąd nie podzielił również stanowiska I. Z., że powództwo jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz zasadami uczciwego obrotu gospodarczego, zaś żądanie zasądzenia odsetek stanowi nadużycie prawa. Z tych też względów powinno podlegać oddaleniu. Sąd Rejonowy podkreślił, że dochodzenie wykonania zobowiązania stanowi uprawnienie wierzyciela umocowane w stosownych przepisach prawa, zwłaszcza jeżeli sam swoją część zobowiązania wypełnił. Zgodne z prawem jest również dochodzenie wykonania zobowiązania od spadkobierców dłużnika, jeżeli zobowiązanie to nie jest związane ściśle z osobą dłużnika, a nie zostało przez niego wykonane (art. 922 kc). Ustawodawca przewidział środki ochrony spadkobierców przed odpowiedzialnością za długi spadkowe polegające chociażby na możliwości odrzucenia spadku lub przyjęcia go z dobrodziejstwem inwentarza, przez co spadkobiercy mogliby być w ogóle wyłączeni od dziedziczenia spadku lub też mogliby ograniczyć odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości czynnej spadku. Pozwani nie skorzystali z tych środków ochrony przed odpowiedzialnością za długi spadkowe. Nie ma też podstaw, by uznać, że żądanie zasądzenia odsetek stanowiło nadużycie prawa. Odsetki stanowią normalne wynagrodzenie pożyczkodawcy, czy kredytodawcy za udostępnienie środków pieniężnych z odroczonym w czasie terminem zwrotu.

W ocenie Sądu Rejonowego, nie można też w działaniu powódki dopatrywać się nadużycia prawa z tego powodu, że świadczenie z tytułu umowy pożyczki zostało zasądzone na rzecz powódki od B. J. w sprawie akt I C 161/12 i że w stosunku do niej zostało rozłożone na raty.

Sąd wskazał również, że I. Z. podważała prawidłowość wyliczenia przez powódkę kwoty dochodzonej pozwem. Podnosiła, że od jej matki zasądzona została wyrokiem kwota 37.065,44zł wraz z odsetkami za okres od 22 kwietnia 2011 roku do dnia zapłaty. Sąd obowiązek zapłaty ww. kwoty rozłożył na 57 rat, które B. J. spłaca w terminie. Niezrozumiałym było dla niej, uwzględniwszy fakt spłacania zobowiązania przez jej matkę, że dochodzona pozwem kwota jest wyższa niż ta zasądzona od B. J..

Sąd wyjaśnił, że świadczenie zasądzone w sprawie I C 161/12 obejmuje należność główną oraz odsetki za okres od 22 kwietnia 2011 roku do dnia zapłaty. Sąd Okręgowy w Płocku rozkładając zasądzone świadczenie na raty nie zmienił jednocześnie orzeczenia Sądu Rejonowego w Płońsku w zakresie okresu, za który na rzecz powoda zasądzono odsetki umowne, a mianowicie nie ustalił daty końcowej naliczania odsetek na datę wydania wyroku, a orzekł dodatkowo, że odsetki ustawowe należą się powódce w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat. Wpłaty dokonywane przez B. J. są zaliczane przez powoda na należność główną zasądzoną w wyroku. Dlatego, pomimo wpłat B. J. zmniejsza się tylko należność główna, a wysokość całego zobowiązania (z odsetkami) nadal jest wyższa od kwoty zasądzonej w sprawie I C 161/12.

Z ostrożności procesowej I. Z. wnosiła o rozłożenie dochodzonej pozwem należności na raty. Możliwość taką przewiduje art. 320 kpc, który stanowi, że w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie.

W przekonaniu Sądu nie można przyjąć, aby pozwana miała realną możliwość dodatkowo spłacać raty wyznaczone przez Sąd. Dlatego jej wniosek nie mógł zostać uwzględniony, mogłoby dojść do pokrzywdzenia wierzyciela, który nie tylko utraciłby prawo do odsetek od daty wyroku do daty wymagalności każdej z rat, ale jeszcze utrudniony by był sposób egzekucji świadczenia wobec konieczności uzyskiwania tytułów wykonawczych na poszczególne raty.

Sąd zasądził odsetki zgodnie z żądaniem ostatecznie sprecyzowanym przez powódkę w piśmie z 20 kwietnia 2017 roku na podstawie art. 359 kpc. Z rozliczenia przedstawionego przez powódkę wynika, że ostatniej wpłaty wyżej wymieniona dokonała 11 kwietnia 2017 roku. Zatem żądanie zasądzenia odsetek od dnia następnego po wpłacie należało uznać za uprawnione.

Możliwość naliczenia odsetek umownych w wysokości odpowiadającej czterokrotności stopy kredytu lombardowego NPB wynika z umowy pożyczki konsolidacyjnej stanowiącej źródło żądania pozwu oraz regulaminu udzielania pożyczek przez powódkę. Z uwagi na treść art. 359 § 2 ³ kc, Sąd orzekł, że wysokość odsetek należnych powódce nie może przekroczyć odsetek maksymalnych za opóźnienie.

Uznając, że częściowe cofnięcie pozwu było dopuszczalne, Sąd na podstawie art. 355 kpc umorzył postępowanie w zakresie ponad kwotę zasądzoną w punkcie I wyroku.

Sąd przyznał kuratorowi dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego wynagrodzenie na podstawie § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej w zw. z § 6 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął stosownie do art. 98 kpc.

Ponadto na podstawie § 2, § 3, § 6 pkt. 6 i § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu Sąd Rejonowy przyznał adw. K. W. ze Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Płońsku) kwotę 3.600zł plus należny od niej podatek od towarów i usług, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Apelację od wyroku złożyła I. Z. i zarzuciła naruszenie:

- art. 5 kc poprzez jego niezastosowanie, wyrażające się w braku dokonania oceny działania powódki w niniejszej sprawie, jako pozostającego w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, zasadami uczciwego obrotu gospodarczego, a co za tym idzie stanowiącego nadużycie prawa, a polegającego na dochodzeniu zapłaty roszczenia pieniężnego, które zostało już zasądzone w innej sprawie i jest systematycznie spłacane;

- art. 1025 § 2 kc i art. 1027 kc poprzez ich niezastosowanie i uznanie I. Z., M. J. oraz B. J. za spadkobierców T. J., podczas gdy domniemywa się, że spadkobiercą jest osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku lub poświadczenie dziedziczenia, a nadto – względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia, a zatem braku legitymacji biernej po stronie I. Z.;

- art. 1034 § 1 kc poprzez jego niezastosowanie, przejawiające się w uznaniu I. Z., M. J. i B. J. za spadkobierców T. J., którzy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadku, mimo że nie zostało przedłożone postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ani akt poświadczenia dziedziczenia;

- art. 320 kpc poprzez nierozłożenie zasądzonego od I. Z. świadczenia na raty;

- uwzględnienie roszczenia w nieprawidłowej wysokości, zarówno co do należności głównej, jak i odsetek, które powinno być zasądzone w wysokości faktycznie pozostałej do zapłaty, a wynikającej z wyroku Sądu Rejonowego w Płońsku, który został wydany w sprawie I C 161/12, zmienionego wyrokiem Sądu Okręgowego w Płocku i pomniejszonej o wpłaty dokonane przez B. J..

Mając na uwadze powyższe zarzuty, pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie zasądzenie świadczenia w wysokości faktycznie pozostałej do zapłaty i rozłożenie go na raty oraz nieobciążanie jej kosztami procesu.

Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił:

Sąd II instancji aprobuje co do zasady ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i przyjmuje je za własne, dodatkowo ustalając, iż na dzień otwarcia spadku po T. J., tj. 21 września 2010r., zadłużenie wynosiło 33.959,65, w tym: kapitał 33.638,29 zł, odsetki umowne od kapitału do dnia śmierci pożyczkobiorcy 321,36 zł (Raport spłaty k: 15 - 20).

B. J. poza ratami wpłaconymi do zamknięcia rozprawy przed Sądem I instancji, uiściła w okresie od maja 2017r. do września 2017r. pięć rat w wysokości po 650 zł każda z nich. (dowody wpłat k: 603 – 604)

Sąd nie wziął pod uwagę informacji powódki na temat zarachowania części z w/w wpłat na poczet odsetek ustawowych za opóźnienie, z uwagi na kilkudniowe przekroczenie terminu płatności, ponieważ wpłynęła ona po ogłoszeniu wyroku (prezentata Biura Podawczego Sądu Okręgowego w Płocku z 30 października 2017r. k: 613)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja w przeważającej części zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że zarzut naruszenia art. 1025 § 2 kc, art. 1027 kc i art. 1034 § 1 kc jest nietrafny.

Zgodnie z art. 925 kc spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Ustawodawca nie stawia tu żadnych dodatkowych wymogów, w tym co do konieczności złożenia przez spadkobiercę jakiegoś oświadczenia w tej kwestii. Nabycie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy samego prawa, bez konieczności podejmowania żadnej czynności przez sąd czy spadkobiercę. W związku z powyższym wydane później postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku przez danego spadkobiercę bądź sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia będą miały w tej kwestii jedynie deklaratoryjny, a nie konstytutywny charakter.

Wbrew zapatrywaniu apelującej, do żądania zapłaty długu obciążającego spadek nie było w tym wypadku konieczne wcześniejsze wydanie postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, ani sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Art. 1027 kc, który stanowi, że względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia, dotyczy tylko sytuacji, gdy spadkobierca powołuje się wobec osoby trzeciej na swe prawa spadkowe z tytułu dziedziczenia, a nie w sytuacji gdy osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec spadkobiercy (wyrok Sądu Najwyższego z 19 czerwca 1975 r., sygn. akt III CRN 102/75, OSNC rok 1976, nr 6, poz. 139; uchwała Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 1967r., sygn. akt III CZP 29/67, OSNC rok 1967, nr 12, poz. 214).

I. Z. nie podnosiła, że jej ojciec sporządził testament, w którym ją pominął lub że odrzuciła spadek po nim. Dlatego też Sąd I instancji mógł ustalić na podstawie złożonych przez powódkę aktów stanu cywilnego, że dzieci T. J. są jego spadkobiercami, odpowiedzialnymi solidarnie za długi spadkodawcy, nie wymagając od wierzyciela przedstawienia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia.

Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia art. 5 kc.

Zgodnie z art. 5 kc nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Pojęcie zasad współżycia społecznego nie jest pojęciem zdefiniowanym w ustawie. Z uwzględnieniem, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Według wyroku Sądu Najwyższego z 23 maja 2013r. (IV CSK 660/12, Legalis), w art. 5 kc następuje w istocie odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym czy też zasad uczciwości obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych.

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy, należy uznać, iż dochodzenie roszczeń od spadkobierców dłużnika nie stanowi nadużycia prawa, nawet jeśli wierzyciel dysponuje tytułem egzekucyjnym wobec jednego z zobowiązanych. Żądanie S. Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G. co do zasady jest usprawiedliwione i znajduje podstawę prawną w art. 1034 § 1 kc. Spadkobiercy mają możliwość odrzucenia spadku, ewentualnie przyjęcia go z dobrodziejstwem inwentarza, a jeśli nie złożą tego rodzaju oświadczeń, muszą liczyć się z odpowiedzialnością za długi spadkowe bez ograniczeń.

Natomiast rację ma pozwana, że wysokość długu obciążającego spadek po T. J. została obliczona nieprawidłowo.

Zgodnie z art. 922 kc prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców. Następstwo prawne ma postać sukcesji uniwersalnej, zasadą jest przejęcie przez spadkobierców zadłużenia, jakie obciążało spadkodawcę. Nie oznacza to jednak, że z mocy ustawy wstępują oni w prawa i obowiązki dotychczasowego pożyczkobiorcy. W związku z tym, w przekonaniu Sądu Okręgowego, Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. w G. nie była uprawniona do naliczania żadnych dalszych odsetek do dnia wezwania spadkobierców do spłaty długu. Dzieci T. J. nie stały się stroną umowy pożyczki, zatem nie można wobec nich stosować jej postanowień o odsetkach kapitałowych ani dalszych odsetkach za zwłokę dopóty, dopóki sami nie zostali wezwani do zapłaty.

Ponieważ B. J. dokonuje co miesiąc spłaty pożyczki w ratach, należność główna i odsetki od kapitału wymagalne w dniu otwarcia spadku powinny być pomniejszone o uiszczoną z tego tytułu sumę. Wyliczenie przedstawia się następująco:

33.959,65 zł – 650 zł x 51 rat = 33.959,65 zł – 33.150 zł = 809,65 zł + odsetki za opóźnienie 2,30 zł (0,28 zł + 0,88 zł + 1,05 zł + 0,09 zł) = 811,95 zł

Z tych względów Sąd Okręgowy uznał, że zasądzoną od I. Z. kwotę należy obniżyć do 811,95 zł.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł zgodnie z art. 481 § 1 i 2 kc, przy czym datę wymagalności odsetek stanowi dzień złożenia pozwu (data stempla pocztowego na kopercie k: 46).

Ponadto należy zauważyć, że w sprawie I C 161/12 wytoczonej przeciwko B. S. Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. w G. opierała swoje żądanie na twierdzeniu, że pozwana jest poręczycielką pożyczki udzielonej T. J., nie wywodziła wówczas swoich roszczeń z faktu dziedziczenia po pożyczkobiorcy. Dlatego nie ma podstaw, by uznać, że odpowiedzialność pozwanych z ich matką była odpowiedzialnością solidarną. Zgodnie z art. 369 kc, zobowiązanie jest solidarne, jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności prawnej. Natomiast nie ma wątpliwości, że zobowiązanie I. Z. i M. J. ma charakter solidarny, co wynika z art. 1034 § 1 kc.

Ponieważ podstawa odpowiedzialności za dług wobec powódki wynika z różnych tytułów prawnych, tj., jeśli idzie o I. Z. i M. J. – z racji dziedziczenia po T. J., zaś w przypadku B. J. – z tytułu poręczenia pożyczki, należało uznać, że mamy w tym wypadku do czynienia z odpowiedzialnością in solidum, czemu Sąd dał wyraz w redakcji wyroku.

Konsekwencją obniżenia zasądzonego od I. Z. świadczenia jest zmiana orzeczenia o kosztach procesu. Uznając, że pozwana uległa przeciwnikowi procesowemu w nieznacznej części (powódka wygrała spór w 1,5%), Sąd postanowił włożyć obowiązek zwrotu wszystkich kosztów procesu poniesionych w I instancji na stronę powodową, stosując w tym zakresie art. 100 kpc. W istocie należało uchylić punkt IV zaskarżonego wyroku, w którym pozwana została obciążona obowiązkiem zwrotu kosztów procesu, ponieważ sama żadnych kosztów nie poniosła, a jednocześnie nie domagała się zmiany wyroku w części dotyczącej wynagrodzenia dla pełnomocnika za pomoc prawną świadczoną jej z urzędu.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 kpc.

O kosztach procesu za II instancję Sąd orzekł stosując art. 98 kpc, przy czym wysokość wynagrodzenia dla pełnomocnika pozwanej została ustalona zgodnie z § 16 ust. 1 pkt. 1 w zw. z § 8 pkt. 5 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Ponadto Sąd nakazał pobrać od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Płońsku opłatę od apelacji w wysokości 2.135 zł, od której powódka była zwolniona, stosownie do art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Renata Wanecka Wacław Banasik Joanna Świerczakowska