Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lipca 2017 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 lipca 2017 r. w G.

sprawy z powództwa E. P.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki E. P. kwotę 41.906,10 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie

a)  od kwoty 60.000,- zł od dnia 27 lutego 2013r. do dnia 5 października 2016r.;

b)  od kwoty 60.000,- zł od dnia 28 lutego 2014r. do dnia 5 października 2016r.;

c)  od kwoty 61.800,- zł od dnia 8 kwietnia 2015r. do dnia 5 października 2016r.;

d)  od kwoty 41900,10 zł od dnia 6 października 2016r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6913 zł (sześć tysięcy dziewięćset trzynaście złotych) tytułem kosztów procesu.

Sygnatura akt: I C 1390/16

UZASADNIENIE

Powódka E. P. wniosła pozew przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. domagając się ostatecznie od pozwanego zapłaty kwoty 41.906,10 zł wraz z odsetkami liczonymi w następujący sposób:

- od kwoty 60.000 zł od dnia 27 lutego 2013r. do 31 grudnia 2015r. z odsetkami ustawowymi i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia do 5 października 2015r.

- od kwoty 60.000 zł od dnia 28 lutego 2014r. do 31 grudnia 2015r. z odsetkami ustawowymi i od 1 stycznia 2016r. do 5 października 2016 r. odsetkami ustawowymi za opóźnienie

- od kwoty 61.800 zł od 8 kwietnia 2015r. do 31 grudnia 2015r. z odsetkami ustawowymi i od 1 stycznia 2016r. do 5 października 2016r. ustawowymi za opóźnienie;

- od kwoty 41.900,10 zł od dnia 6 października 2016r. do dnia zapłaty z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

W uzasadnieniu pozwu podniesiono, iż powódka jest osobą w podeszłym wieku, schorowaną, inwalidką o znacznym stopniu niepełnosprawności i w takim stanie została podstępnie zmanipulowana i w 2013r. zawarła z pozwanym niekorzystną umowę, która wymuszała na niej dokonywanie regularnych wpłat składek znacznie przekraczających jej możliwości zarobkowe. Zawierając umowę powódka działała pod istotnym wpływem przedstawicielki pozwanego będącej jednocześnie pracownikiem banku. Powódka nie powinna być adresatem oferty ani stroną umowy, gdyż nie posiadała znacznych środków pieniężnych, które pozwalałyby na systematyczne wpłaty zgodnie z umową. Składka miesięczna była regularnie płacona przez powódkę, gdyż obawiała się ona utraty zainwestowanych środków. Pismem z dnia 27 czerwca 2016r. powódka wezwała pozwanego do zwrotu całości wpłaconych składek oraz zrezygnowała z objęcia umową ubezpieczenia grupowego, a następnie zażądała całkowitego wykupu polisy, nie rezygnując jednak z roszczenia o zwrot całości wpłaconych składek. Ostatecznie pozwany dokonał zwrotu na rachunek powódki jedynie części wpłaconych składek w wysokości 139.894,90 zł, co stanowi 77 % wartości wpłaconych składek. Zdaniem powódki w wyniku zawarcia przedmiotowej umowy i wpłaty składek pozwany stał się bezpodstawnie wzbogacony w związku z otrzymaniem nienależnego świadczenia od powódki. Jednocześnie powódka podnosi, iż ww. sytuacja spełnia przesłanki naruszenia art. 5 ust.1 i ust. 2 pkt 1 oraz ust. 3 pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym co z kolei stanowi naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Nadto, zawarte w ogólnych warunkach ubezpieczenia klauzule pozwalające pozwanemu ubezpieczycielowi na obciążenie ubezpieczonego kosztem wcześniejszego wykupu umowy poprzez ograniczenie wartości składek podlegających zwrotowi stanowią niedozwolone klauzule umowne. Powódka podniosła także inne zarzuty dotyczące nieważności umowy ubezpieczenia ze względu na brak wskazania sumy ubezpieczenia, wprowadzenia w błąd co do istoty produktu finansowego, a także misselingu.

(pozew k. 2-21, pismo powoda k. 211-212)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Za absurdalne pozwany uznał zarzuty powódki w zakresie braku umocowania (...) Banku S.A. przy zawarciu umowy ubezpieczenia, albowiem powódka nie przedstawiła żadnych realnych dowodów na poparcie zgłoszonych twierdzeń, a przedstawiła tylko własne nietrafne domysły i twierdzenia co do sposobu prowadzenia działalności gospodarczej przez oba wymienione podmioty. Pozwany za bezzasadne uznał także zarzut braku precyzyjnego wskazania sumy ubezpieczenia w deklaracji przystąpienia do umowy ubezpieczenia, co miałoby powodować nieważność umowy ubezpieczenia. Zdaniem pozwanego istotą art. 829 § 2 k.c. jest zapewnienie ubezpieczonemu ustawowych gwarancji możliwości zaznajomienia się z treścią zawieranej umowy, a powódka posiadała pełną informację odnośnie charakteru i specyfiki umowy, do której przystąpiła. Nadto, suma ubezpieczenia została określona zarówno w OWU, jak i polisie potwierdzającej przystąpienie do umowy. Pozwany zakwestionował także twierdzenia powódki dotyczące wprowadzenia w błąd w związku z zawarciem umowy, gdyż przed zawarciem umowy zostały doręczone OWU mające zastosowanie do tej umowy wraz z tabelami określającymi zasady ustalania wartości wykupu polisy. Zdaniem pozwanego powódka w żaden sposób nie wykazała, aby ze względu na wiek i stan zdrowia w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia znajdowała się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji. Pozwany zaprzeczył też, aby postanowienia OWU dotyczące zasad rezygnacji z ubezpieczenia oraz definicji pojęć związanych z rezygnacją oraz wykupem polisy stanowiły niedozwolone klauzule umowne, co wyczerpująco uzasadnił. Nadto, pozwany zaprzeczył pozostałym zarzutom powódki, w tym dotyczącym misselingu.

(odpowiedź na pozew k. 92-98v)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 26 lutego 2013r. powódka E. P. jako ubezpieczony i konsument w przystąpiła do umowy grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) z przyszłością” ze składką regularną. Ubezpieczającym był (...) Bank S.A. z siedzibą w W., a ubezpieczycielem (...) S.A. z siedzibą w W.. Uposażonym miał być siostrzeniec powódki – B. W.. Składka regularna wynosiła 60.000 zł i miała być opłacana co roku. Składka w całości miała być alokowana w (...) Portfelu Aktywnej Alokacji. Suma ubezpieczenia została określona w wysokości 105 % wartości polisy.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o deklarację przystąpienia k. 24, polisę nr (...) k. 25)

Propozycję zawarcia umowy złożyła powódce pracownica (...) Bank S.A. - A. W., która była opiekunem bankowym powódki w (...) Bank S.A., a wcześniej w innych bankach. Do zawarcia umowy doszło w domu powódki. A. W. przedstawiła powódce kilka produktów, zapewniała ją, że produkt jest bezpieczny i zyskowny. Przy podpisaniu deklaracji przystąpienia powódka nie była informowana o skutkach wcześniejszej rezygnacji z ubezpieczenia, w tym o opłacie za wykup, ani o kosztach, a zapewniano ją wyłącznie o korzyściach wynikających z tego produktu. Treść OWU nie była indywidualnie negocjowana z powódką. Powódka otrzymała polisę.

(dowód: przesłuchanie powódki płyta CD k. 203)

Powódka od 2013r. jest emerytką, wcześniej pracowała na stanowisku samodzielnego referenta ds. płac i ZUS w Spółdzielni Mieszkaniowej (...), z wykształcenia jest administratywistą. Powódka choruje na porażenie mózgowe, ma problemy z ciśnieniem i poruszaniem.

(dowód: przesłuchanie powódki płyta CD k. 203)

Powódka wpłaciła na rzecz pozwanego trzy składki roczne:

- w dniu 26 lutego 2013r. w kwocie 60.000 zł;

- w dniu 27 lutego 2014r. w kwocie 60.000 zł;

- w dniu 7 kwietnia 2015r. w kwocie 61.800 zł.

(dowód: potwierdzenia przelewu k. 214-216)

W związku z decyzją Prezesa UOKiK pozwany przesłał do powódki egzemplarz porozumienia do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi zawarty w ramach umowy grupowego ubezpieczenia (...) „ubezpieczenie z przyszłością” ze składką regularną nr polisy (...). Zgodnie z treścią porozumienia opłata za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy miała być wyliczana w dotychczasowy sposób z tym zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć 5 % wartości umowy.

(dowód: porozumienie k. 62-63)

Pismem z dnia 27 czerwca 2016r. powódka zrezygnowała z umowy ubezpieczenia zawartej w dniu 26 lutego 2013r. i wezwała pozwanego do niezwłocznego wskazania łącznej wysokości wpłaconych przez powódkę środków pieniężnych od początku obowiązywania umowy, przekazania OWU, a także wezwała do wskazania wysokości prowizji, jaką otrzymała A. W. w związku z zawartą umową oraz wezwała do zwrotu wpłaconych przez nią kwot w wysokości nominalnej nie mniejszej niż kwota 181.800 zł tytułem wykupu całkowitego umowy w terminie do dnia 10 lipca 2016r.

(dowód: pismo powódki z dnia 27 czerwca 2016r. k. 64-70)

Pismem z dnia 28 lipca 2016r. pozwany poinformował pełnomocnika powódki o braku akceptacji wniosku dotyczącego zwrotu wpłaconych składek w wysokości 181.800 zł. Jednocześnie pozwany poinformował iż wysłał do powódki listem dwa egzemplarze porozumienia o nowych zasadach naliczenia opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartość polisy i wskazał, że w przypadku akceptacji tego porozumienia wysokość nowej opłaty wynosiłaby 30 000 zł.

(dowód: pismo pozwanego z dnia 28 lipca 2016r. k. 74)

W dniu 23 września 2016r. powódka podpisała ww. porozumienie i odesłała je pozwanemu wraz z wezwaniem do zapłaty kwoty 181.800 zł tytułem wszelkich świadczeń przekazanych pozwanemu.

(dowód: pismo z dnia 23 września 2016r. k. 75-78, formularz wypłaty k. 79-80, porozumienie k. 81-82)

W odpowiedzi, pismem z dnia 11 października 2016r., pozwany podtrzymał swoje wcześniejsze stanowisko o braku akceptacji wniosku dotyczącego zwrotu całości wpłaconych składek w wysokości 181.800 zł wraz odsetkami ustawowymi.

(dowód: pismo z dnia 11 października 2016r. k. 83)

Ostatecznie, w dniu 5 października 2016r. pozwany ustalił wartość umorzonych jednostek na kwotę 169.894,90 zł, ustalił wysokość opłaty za wykup na kwotę 30.000 zł i wypłacił powódce kwotę netto 139.894,90 zł.

(dowód: pismo z dnia 5 października 2016r. k. 105, wykaz transakcji k. 178, potwierdzenie przelewu k. 213)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów przedstawionych przez strony, dowodu z zeznań świadka R. Ł. oraz dowodu z przesłuchania powódki E. P..

Oceniając zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd uznał, iż wszystkie dokumenty prywatne, z których Sąd przeprowadził dowód, są wiarygodne, albowiem żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności tych dokumentów, ani też nie zaprzeczyła, iż osoby podpisane pod tymi pismami nie złożyły oświadczeń w nich zawartych

Za wiarygodne są uznał zeznania powódki oraz świadka. Zdaniem Sądu obie te osoby zeznawały szczerze i spontanicznie, a nadto ich zeznania były spójne i nie budziły wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego czy logicznego rozumowania.

Przechodząc do szczegółowych rozważań, wskazać należy, iż w niniejszej sprawie powódka domagała się zwrotu opłaty za całkowity wykup polisy w wysokości 41.906,10 zł, która – jej zdaniem – została nienależnie pobrana przez pozwanego w związku z rezygnacją powódki z umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi. Strona pozwana przede wszystkim podniosła, że na podstawie decyzji nr (...) z dnia 23 grudnia 2015r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zobowiązał pozwanego do zmiany zasad wyliczenia opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu polisy wartości polisy obowiązujących w dniu uprawomocnienia się decyzji umowach ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi zawartych na podstawie wymienionych wzorców w ten sposób, że w przypadku umów ze składką regularną wysokość opłaty pobieranej przez (...) S.A. z siedzibą w W. w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy nie będzie wyższa niż 5 % wartości umowy, przy czym pojęcie wartość umowy rozumiane miało być jako suma składek regularnych płatnych przez konsumenta w okresie przez jaki konsument zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego płacenia składek w całym okresie ubezpieczenia. W przypadku, w którym konsument zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartość polisy przez okres dłuższy niż 10 lat, wartość umowy miała być ograniczona do sumy składek płatnych przez konsumenta przez okres pierwszych 10 lat trwania umowy. Przy ustalaniu wartości umowy pod uwagę brana miała być wysokość składki wskazanej w polisie w momencie zawarcia umowy to jest bez uwzględnienia ewentualnych zmian wysokości składek w przyszłości opłat z tytułu indeksacji. Bezsporne było, że z inicjatywy pozwanego strony zawarły porozumienie modyfikujące treść umowy w ten sposób, że opłata za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy miała być wyliczana w dotychczasowy sposób z tym zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć 5 % wartości umowy. W ocenie Sądu, zarówno fakt wydania ww. decyzji administracyjnej, jak też zawarcie przez strony porozumienia w przedmiocie modyfikacji umowy, nie zamyka w żaden sposób powódce drogi do dochodzenia zwrotu pozostałej części środków wpłaconych zatrzymanych przez pozwanego tytułem opłaty za całkowity wykup umowy. Zważyć należy, iż w decyzji Prezes UOKiK zobowiązał pozwanego do przesłania konsumentom pozostającym stronami umowy komunikatu zawierającego m.in. informację, że zawarcie aneksu do umowy nie wyłącza ani nie ogranicza uprawnień konsumenta do dochodzenia na drodze cywilnoprawnej dalej idących roszczeń dotyczących wysokości opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy. Samo to zastrzeżenie wskazuje, że powódka może dochodzić dalszych roszczeń wynikających z umowy.

W związku z powyższym, wobec podniesionych w pozwie zarzutów, Sąd w pierwszej kolejności dokonał oceny postanowień wzorca umownego przewidujących obowiązek zapłaty tejże opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy pod kątem abuzywności. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Należy wskazać, że postanowienia dotyczące opłaty związanej z wykupem polisy zostały zawarte w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia. Zgodnie bowiem z art. IX ust. 1 wykup polisy polega na wypłacie ubezpieczonemu wartości wykupu. Wedle ust. 2 polisa ma wartość wykupu równą sumie wartości polisy i wartości dodatkowej pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup wartości polisy oraz opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej w wysokości określonej w tabeli opłat limitów. Wedle art. IX ust. 3 OWU opłata z tytułu całkowitego lub częściowego wykupu po wartości polisy określana jest jako procent wypłacanej wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych 5 latach polisy. Jak wskazano powyżej – zgodnie z treścią zawartego przez strony porozumienia – ostatecznie wysokość opłaty ustalono na 5 % wartości umowy.

Powódka zeznała, iż przed zawarciem umowy pozwany nie doręczył jej OWU. W świetle uregulowania zawartego w art. 384 § 1 k.c. takie zaniechanie miałoby doniosłe skutki prawne dla łączącego strony onegdaj stosunku prawnego. Zgodnie bowiem z tym przepisem ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Zatem, brak doręczenia powódce będącego konsumentem OWU oznaczałby, iż powódka nie byłaby związana postanowieniami OWU, w tym dotyczącymi opłaty od wykupu. Zważyć jednak należy, iż do odpowiedzi na pozew pozwany dołączył własnoręcznie podpisany przez powódę formularz, w którym znalazło się oświadczenie powódki, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymała OWU (k. 24v).

W związku z powyższym, konieczna była kontrola klauzul wzorca umownego tj. art. IX wzorca umownego przez pryzmat przesłanek określonych w art. 385 ¹ k.c., zaś w pierwszej kolejności ustalić należało, czy powyższe postanowienia OWU zostało uzgodnione indywidualnie przez strony. Podkreślić przy tym należy, że zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje, a więc w niniejszej sprawie na stronie pozwanej. Jak podnosi się w doktrynie prawa cywilnego najczęściej będą to sytuacje, gdy umowa zawierana była z użyciem wzorca umownego albo jest tylko elementem tego wzorca, albo zostało przejęte do umowy (w całości lub części) z wzorca umownego. Wykładnia przepisu art. 385 ¹ § 3 k.c., posiłkując się regułą interpretacyjną a fortiori, nakazuje przyjąć, że skoro ustawodawca zwraca szczególną uwagę na przypadki przejęcia postanowień wzorca przez umowę, to tym bardziej rozciąga ochronę konsumenta na sytuacje, gdy postanowienia wzorca wiążą konsumenta na mocy art. 384 k.c., nie zostały bowiem objęte konsensem. Za nieuzgodnione indywidualnie należy także uznać postanowienia umów niezawieranych przy użyciu wzorca, jeżeli nie były one przedmiotem pertraktacji między stronami (klauzule narzucone) (por. A. Olejniczak [w:] A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III, Zobowiązania – część ogólna, LEX 2014). Wedle przedstawionych powyżej okoliczności kwestionowanej przez powódkę klauzuli wzorca umownego w żaden sposób nie można uznać za indywidulanie uzgodnioną, art. IX OWU dotyczący opłaty za wykup nie był przedmiotem negocjacji stron. Mało tego z uwagi na specyfikę zawierania tego typu umów należało uznać, że takie negocjacje co do treści postanowień wzorca umownego w ogóle nie były możliwe. Sporna umowa została bowiem zawarta przy udziale pośrednika działającego na rzecz pozwanego (pracownik (...) Bank S.A.). Jak wynika z zeznań powódki i świadka, pośrednik przedstawił powódce ofertę zawarcia umowy i przedłożył wnioski do podpisania. Dopiero po jakimś czasie pocztą powódka otrzymała polisę jako potwierdzenie zawarcia umowy. Nadto, należy mieć na uwadze, że szczegółowe regulacje zawarte w OWU i Tabeli zostały ukształtowane przed zawarciem umowy przez strony (jak bowiem wynika z deklaracji przystąpienia wzorzec umowny został zatwierdzony uchwałą zarządu pozwanego z dnia 28 stycznia 2013r.) i z tej przyczyny powódka nie miała żadnego wpływu na ich treść, mogła jedynie umowę podpisać bądź nie. Natomiast sama wiedza powódki o możliwości zapoznania się z OWU przed zawarciem umowy, a nawet zrozumienie ich treści nie stanowią okoliczności wyłączającej uznanie tych klauzul za narzucone – kryterium istotnym jest tu bowiem możliwość wpływania czy oddziaływania na kształtowanie ich treści, a takiej możliwości bez wątpienia powód nie miał. Pozwany nie przedstawił żadnego dowodu świadczącego o tym, iż OWU w jakimkolwiek zakresie podlegały indywidualnym uzgodnieniem i istniała możliwość ich zmiany. Natomiast z zeznań powódki jednoznacznie wynika, że pośrednik działający na rzecz pozwanego nie wytłumaczył powódce zasad ubezpieczenia, w tym nie wskazał, jakie skutki niesie ze sobą rozwiązanie umowy przed terminem, a jedynie zapewniał o korzyściach wynikających z tego produktu finansowego.

Nie sposób również uznać, aby kwestionowane przez powódkę postanowienia umowy określały główne świadczenie którejkolwiek ze stron. Sporna umowa jest bowiem umową ubezpieczenia, albowiem jej przedmiotem jest objęcie ochroną ubezpieczeniową życia powódki z elementem inwestycji składki. Element ten dotyczy jednak jedynie faktu, iż składka jest inwestowana na ryzyko powódki. W konsekwencji wypłata świadczeń z umowy nastąpić winna w przypadku śmierci powódki jako ubezpieczonego w wysokości wartości polisy czyli wysokości wynikającej z zainwestowanej składki oraz sumy ubezpieczenia. Natomiast kwestia rozliczenia dokonanych wpłat w razie wcześniejszego rozwiązania umowy, w tym wypowiedzenia umowy jest w ocenie Sądu elementem uregulowanym pobocznie i brak jest podstaw do uznania, iż stanowi główne świadczenie. Wypowiedzenie umowy bowiem nie musi nastąpić, a główne świadczenia stron są uregulowane i spełnione. Powódka zobowiązana była uiścić składkę roczną, a pozwany inwestować środki i w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego wypłacić odpowiednie świadczenie.

Ponadto, w ocenie Sądu, uregulowanie zwrotu części świadczenia na wypadek rozwiązania umowy nie zostało uregulowane w sposób jednoznaczny i jasny dla klienta, jak również jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy klienta. Jak wskazuje się w doktrynie w stosunkach z konsumentami szczególne znaczenie mają te oceny zachowań podmiotów w świetle dobrych obyczajów, które odwołują się do wartości takich jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, będą uznawane za sprzeczne z dobrymi obyczajami. W szczególności w taki sposób kwalifikowane są wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy (por. M. Bednarek [w:] E. Łętowska (red.) System prawa prywatnego, t. 5, Warszawa 2006, s. 662-663; W. Popiołek [w:] K. Pietrzykowski (red.) Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, 2005, art. 3851, nb 7; K. Zagrobelny [w:] E. Gniewek (red .) Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008, art. 3851, nb 9). Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą także działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u klienta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności (por. I. Wesołowska [w:] C. Banasiński (red.) Niedozwolone postanowienia umowne, w: Standardy wspólnotowe w polskim prawie ochrony konsumenta, Warszawa 2004, s. 180). Postanowienia umowy lub wzorca umownego rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie, znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron. Pojęcie rażącego naruszenia interesów konsumenta nie może być sprowadzane tylko do wymiaru czysto ekonomicznego; należy też uwzględniać niewygodę organizacyjną, nierzetelność traktowania, wprowadzenie w błąd, naruszenie prywatności konsumenta (por. wyrok SN z 6 października 2004 r., I CK 162/04, (...) 2005, Nr 12, poz. 136; wyrok SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, B. (...), Nr 11). W wyroku z 13 lipca 2005r. Sąd Najwyższy stwierdził, że "rażące naruszenie interesów konsumenta" oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym.

Odnosząc powyższe rozważania natury ogólnej do niniejszej sprawy należy stwierdzić, że sporne postanowienia wzorca umownego bez wątpienia naruszały zasadę równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między ubezpieczycielem a ubezpieczającym. W ocenie Sądu – kwestionowana przez powódkę klauzula wzorca umownego w ogóle uniemożliwia konsumentowi bezkosztowe odstąpienie od umowy. Zgodnie z art. 812 § 4 k.c., jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy ubezpieczający ma prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia, w terminie 30 dni, a w przypadku gdy ubezpieczający jest przedsiębiorcą, w terminie 7 dni, od dnia zawarcia umowy. W przypadku grupowych umów ubezpieczenia zawieranych na cudzy rachunek prawo odstąpienia przysłuchuje ubezpieczającemu (w niniejszym przypadku - bankowi), a konsument w ogóle jest pozbawiony takiego uprawnienia. Sąd miał na względzie, iż co prawda regulacje dotyczące opłaty za wykup i rezygnacji z ubezpieczenia zawarte w OWU nie wskazują wprost o odstępnym, to jednak taki właśnie charakter ma przedmiotowe świadczenie. Zgodnie z treścią OWU wysokość opłaty za wykup – którą ubezpieczający ponosił w razie rezygnacji z ubezpieczenia – została określona jako procent wypłacanej wartości polisy. Sąd nie dopatrzył się żadnego związku pomiędzy ustaloną w taki sposób opłatą za wykup a kosztami, jakie pozwany poniósł w związku z zawarciem i obsługą umowy. Wobec braku inicjatywy dowodowej ze strony pozwanego, w szczególności wobec nieprzedstawienia dokumentów księgowych dotyczących konkretnych kosztów związanych z zawarciem i obsługą przedmiotowej umowy nie sposób stwierdzić jaka była suma kosztów i czy odpowiadają one kwocie zatrzymanie przez pozwanego. Pozwany nie wykazał więc racjonalnego i dającego się zaakceptować powiązania kosztów i ryzyka ubezpieczyciela z wysokością opłaty za wykup. Pozwany nie wykazał za jakie konkretnie czynności należała się powyższa opłata. W ocenie Sądu nie sposób uznać, że czynności związane z zakończeniem stosunku prawnego wiązały się z tak znacznym kosztem, który uzasadniałby zatrzymanie kilkudziesięciotysięcznej kwoty. Takie czynności jak wysłanie pism do powódki, rozliczenie umowy zapewne było wykonywane przez pracowników pozwanego w ramach stosunku pracy czy też stosunku cywilnoprawnego. W każdym razie nie wykazano, że wypowiedzenie umowy i rozliczenie stron wiązało się dla pozwanego z jakimikolwiek dodatkowymi kosztami. Brak należytego poinformowania powódki przez pozwanego o opłatach związanych z zakończeniem stosunku prawnego oraz o ponoszonych kosztach, sprawia, że nałożenie na powódkę obowiązku uiszczenia opłat za wykup jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, narusza bowiem wymóg konstruowania w umowie jasnych postanowień oraz zasadę lojalności przedsiębiorcy wobec konsumenta. Powódka winna mieć swobodę rozwiązania danego stosunku prawnego w każdej chwili, co urzeczywistniałoby jej uprawnienie zagwarantowane w art. VI ust. 1 OWU ponosząc rzeczywiste adekwatne koszty do poniesionych przez pozwanego w związku z zawarciem i obsługą tej umowy oraz zaistniałym ryzykiem. Wszystkie przedstawione powyżej okoliczności prowadzą do stwierdzenia, że wzorzec umowny przewidujący, że w razie rezygnacji przez ubezpieczonego z umowy ubezpieczenia traci on znaczne środki uzyskane wskutek wykupu Jednostek Uczestnictwa, bezsprzecznie narusza dobre obyczaje, gdyż sankcjonuje przejęcie przez ubezpieczyciela części wykupionych środków w całkowitym oderwaniu od skali poniesionych przez ten podmiot wydatków. Zapis ten dodatkowo rażąco narusza interes konsumenta, albowiem prowadzi do uzyskiwania przez ubezpieczyciela pewnych korzyści kosztem ubezpieczającego, zwłaszcza wówczas, gdy ten ostatni zgromadzi na swoim rachunku osobistym aktywa o znacznej wartości. Nie stanowi też dostatecznego usprawiedliwienia dla stosowania tak rygorystycznego automatyzmu okoliczność, że umowy ubezpieczenia na życie mają ze swej natury długoterminowy charakter. Wysokość opłaty za wykup powinna być uzależniona jedynie od kosztów jakie pozwany ponosi w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia i wykupem Jednostek Uczestnictwa. Sąd miał również na względzie, iż co prawda regulacje dotyczące ustalania wskaźnika wykupu zawarte w Tabeli opłat i limitów nie wskazują wprost o odstępnym (opłacie likwidacyjnej), to jednak w ocenie Sądu właśnie z taką ukrytą opłatą mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Brak jest bowiem zarówno w umowie jak i w twierdzeniach pozwanego jakichkolwiek podstaw do potrącenia w przypadku umowy zawartej z powódką opłat w ww. wysokości poza obarczeniem powódki sankcją za zaprzestanie kontynuowania umowy. Jak już bowiem wskazano powyżej kwota potrącenia nie odzwierciedla kosztów związanych z tą umową i jest od nich oderwana.

Niezależnie od powyższego należy podzielić pozostałe argumenty powódki wskazane w pozwie.

Mając na względzie powyższe, skoro uregulowania dotyczące ustalenia opłaty od wykupu stanowią niedozwolone postanowienia umowne, to nie wiążą one powódki w tym zakresie, a tym samym powódka jest uprawniona do żądania zwrotu zgromadzonych środków, gdyż podstawa tego świadczenia odpadła. Z tych też względów Sąd w punkcie I. wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 41.906,10 zł (wpłacona łącznie kwota 181.800 zł – kwota wypłacona przez pozwanego 139.894,90 zł). Ponadto sąd zasądził odsetki ustawowe od dnia następnego po wpłacie składni do dnia wypłaty oraz od kwoty 41.900,10 zł od dnia 6 października 2016r. do dnia zapłaty, zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800) i zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy zasądził od przegrywającego niniejsze postępowanie pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.913 zł, na którą składają się: opłata sądowa od pozwu (2.096 zł), opłata za czynności fachowego pełnomocnika powoda – radcy prawnego w stawce minimalnej (4.800 zł) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł).