Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Sławomir Bagiński

SO del. Grażyna Załęska-Bartkowiak

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 października 2017 r. w B.

sprawy z odwołania J. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawczyni J. T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 grudnia 2016 r. sygn. akt V U 873/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od J. T. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSO del. Grażyna Załęska-Bartkowiak SSA Marek Szymanowski SSA Sławomir Bagiński

Sygn. akt III AUa 205/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 sierpnia 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił J. T. prawa do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej, bowiem wnioskodawczyni nie wykazała , że legitymuje się ogólnym stażem zatrudnienia wynoszącym 30 lat oraz na datę wydania decyzji nie rozwiązała stosunku pracy na swój wniosek pozostając dalej w zatrudnieniu.

J. T. z powyższą decyzją nie zgodziła się i wniosła odwołanie, podnosząc, że posiada wymagany okres zatrudnienia, gdyż po ukończeniu 16 roku życia podczas nauki w szkole ponadpodstawowej pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców położonym w miejscowości N.. Nie zajęła stanowiska odnośnie drugiej przyczyny odmownej tj. braku rozwiązania stosunku pracy na swój wniosek.

Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2016 roku Sąd Okręgowy w Białymstoku odwołanie oddalił wskazując, iż zgodnie z art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela pedagodzy po spełnieniu innych przesłanek mogą przejść na wcześniejszą emeryturę nauczycielską, jeśli rozwiążą stosunek pracy na swój wniosek. Jest to warunek sine qua non. J. T. przesłuchana w charakterze strony na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku zeznała, że w dalszym ciągu pozostaje w zatrudnieniu. Oznacza to, że świadczenie, o które się ubiegała jej nie przysługuje. Sąd Okręgowy wskazał w tym zakresie na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2013 roku wydany w sprawie II UK 306/12. Zdaniem Sądu Okręgowego oznacza to, że rozpatrywanie, czy odwołująca spełnia inny warunek w postaci 30 letniego stażu pracy, który chciała udowodnić poprzez uwzględnienie pracy w gospodarstwie rolnym rodziców jest bezprzedmiotowe a wręcz niedopuszczalne, a odwołanie na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. podlegało oddalaniu .

W apelacji od tego wyroku wywiedzionej przez odwołującą się zaskarżyła ona w całości powyższy wyrok zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego poprzez:

a) nieuwzględnienie do stażu pracy, jako okresu uzupełniającego, okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców odwołującej od 12 grudnia 1975 r. do 19 czerwca 1980r. - tj. naruszenie art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

b) błędne zastosowanie przepisów art. 88 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela - i nieprzyznanie prawa do emerytury nauczycielskiej, mimo że odwołująca udowodniła wymagany okres trzydziestoletniego zatrudnienia niezbędny do uzyskania powyższego uprawnienia, a zatem spełniła warunek zawarty w ust. 2a ustawy („ Nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1 w ciągu dziesięciu lat od wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z wyjątkiem rozwiązania stosunku pracy"]

c) pominięcie zastosowania przepisu zawartego w art. 6 pkt 2 Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, dotyczącego pojmowania kwestii „domownika" jako osoby bliskiej rolnika, w odniesieniu do stałego wykonywania prac w gospodarstwie przez odwołującą, która przez okres od 12.12.1975 r. do dnia 19.06.1980 r. pracowała we wspomnianym gospodarstwie, co zgodnie z przepisami ustawy należy uznać za spełnienie kryteriów wymaganych do osiągnięcia emerytury.

2. istotne uchybienia procesowe mające wpływ na wynik sprawy, w szczególności naruszenie:

a) art. 233§1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granicy swobodnej oceny dowodów poprzez oparcie się jedynie na zeznaniu odwołującej w charakterze strony, dotyczącego pozostawania w zatrudnieniu, co w dalszej części skutkowało zaniechaniem rozpatrywania przez Sąd I Instancji pozostałego materiału dowodowego zebranego w sprawie.

b) art. 328 § 2 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i nie wskazanie przyczyn, dla których Sąd odmówił mocy dowodowej dowodowi z przesłuchania odwołującej w charakterze strony, w którym to odwołująca wskazała, iż uczęszczanie do Liceum Ogólnokształcącego w B. oraz do Policealnego Studium (...) nie kolidowało z wykonywaniem prac związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego wspólnie z rodzicami, a wręcz odwołująca podejmowała się wielu obowiązków, które mogły być wykonywane w każdym czasie, tj. również po powrocie z zajęć szkolnych.

c) art. 328 § 2 k.p.c. przez brak wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa dotyczących merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy - Sąd Okręgowy w Białymstoku powołał się na wyrok Sądu Najwyższego oraz Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, nie wskazał natomiast podstawy prawnej wynikającej z Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela bądź z ustawy o emeryturach i rentach z FUS czy też przepisów innych ustaw, które powinny stanowić podstawę rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie.

d) art. 477 ¹⁴ k.p.c. poprzez błędne jego zastosowanie, polegające na stwierdzeniu, iż brak jest podstaw do uwzględnienia odwołania, podczas gdy przepis art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela należy rozumieć w ten sposób, że warunki w nim określone ubezpieczony musi spełnić do 31 grudnia 2008 r. - z wyjątkiem rozwiązania stosunku pracy, który może być rozwiązany po tej dacie (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 marca 2013 r. o sygn. akt III AUa 89/13). Odwołująca wykazała, iż na dzień 31 grudnia 2008 r. łączny okres jej zatrudnienia uprawniający do uzyskania emerytury wynosił 33 lata.

3. nierozpoznania sprawy co do istoty, co polegało jedynie na stwierdzeniu przez Sąd, iż odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie, bez wskazania przyczyn takiego nieuwzględnienia odwołania, a także bez rozpatrzenia podstaw do ewentualnego jego uwzględnienia oraz bez wskazania przepisu, na podstawie którego Sąd rozstrzygnął o nieuwzględnieniu odwołania.

Wskazując na powyższe apelacja wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania . W apelacji zawarto też żądanie zasądzenie od strony organu rentowego na rzecz odwołującej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu

Przedmiotem postępowania w sprawie było prawo do emerytury nauczycielskiej nauczyciela urodzonego po dniu 31.12.1948r. , która w takim przypadku zgodnie z art. 88 ust.1 i ust. 2a Karty Nauczyciela przysługuje bez względu na wiek nauczycielom mającym trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze ( osiągnięty do dnia 31.12.2008r.), po rozwiązaniu na ich wniosek stosunku pracy.

Podniesione w apelacji liczne zarzuty , w szczególności procesowe zdają się wynikać, z wadliwego rozumienia zasad orzekania w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Przede wszystkim należało zauważyć, iż w sprawach z odwołania od decyzji organu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (por. w tym zakresie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r. II UZ 52/99 OSNP 2000/15/601, wyrok SN z dnia 11 listopada 1999 r., II UKN 204/99, OSNAPiUS 2001, nr 5, poz. 169; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2008 r. II UK 346/07, Lex nr 818591; wyrok SN z dnia 25 lutego 2009 r. II UK 221/08 OSNP 2010/19-20/242). W niniejszej sprawie poza sporem było, iż przedmiotem decyzji było prawo odwołującej do emerytury nauczycielskiej, a organ odmówił przyznania tejże z uwagi na niespełnienie 2 przesłanek tj. nierozwiązania stosunku pracy i nieudowodnienia 30 lat zatrudnienia na dzień 31.12.2008r. Kontrola sądowa nakierowana winna być zatem na to czy przesłanki te spełnione. W dominującym orzecznictwie i literaturze przedmiotu przyjmuje się, że sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie obowiązuje zasada wyartykułowana w art. 316 §1 k.p.c. orzekania według stanu rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy, lecz oceny prawidłowości i legalności decyzji dokonuje się według stanu rzeczy z chwili jej wydania, od czego z kolei dopuszcza się pewne wyjątki ( por. np.: wyroki: z 10.03.1998 r, II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 181, z 20.05.2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 43, z 17.07.2008 r. II UK 348/07 LEX nr 447252; oraz uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN z 24.01.2007r. III UZP 4/06, OSNP 2007/15-16/226). Konsekwencją tej reguły jest to, iż spełnienie przesłanek nabycia prawa do świadczenia po dacie wydania decyzji zasadniczo nie uzasadnia zmiany zaskarżonej decyzji i przyznania świadczenia. Tylko na zasadzie pewnego wyjątku od reguły niekiedy dopuszcza się przyznanie prawa po dacie decyzji, jeżeli nastąpiło oczywiste, niekwestionowane spełnienie jakieś przesłanki (np. ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny). W orzecznictwie nie jest wykluczone przyznanie prawa do świadczenia także w przypadku, gdy tym spełnionym ostatnim warunkiem jest rozwiązanie stosunku pracy ( por. wyroki SN: z 12.04.2012 r. II UK 235/11, OSNP 2013/7-8/87. z 2.08.2007 r. III UK 25/07 OSNP 2008/19-20/293, OSP 2009/4/45 ; z 10.03.1998 r. II UKN 555/97 OSNP 1999/5/181). Warunkiem jednak takiego podejścia umożlwiającego uwzględnienie nowej okoliczności w postaci rozwiązania stosunku pracy jest to, aby jej spełnienie było oczywiste, a nadto żeby była to wyłączną przyczyna wydania decyzji odmownej. Tak zaś w niniejszej sprawie nie jest albowiem w sprawie było spornym, iż stosunek pracy wnioskodawczyni nie został rozwiązany ani na chwilę wydania decyzji, ani na chwilę orzekania przez Sąd Okręgowy jak i na chwilę orzekania przez Sąd Apelacyjny. Jedna zatem z koniecznych do nabycia prawa do emerytury przesłanek niewątpliwe nie została spełniona, to zaś czyniło zbędnym badanie spełnienia drugiej przesłanki, której spełnienie było również sporne i wymagało prowadzenia postępowania dowodowego znacznym zakresie. Tu trzeba przypomnieć o kolejnej zasadzie orzekania w sprawach ubezpieczeniowych, że istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający spełnienie przez ubezpieczonego jednego lub więcej warunków powstania prawa do świadczenia, nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy jednoczesnym oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 r. II UKN 147/00OSNP 2002/16/389 ; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r. I UK 363/10 LEX nr 863948 ). Jak się zdaje odwołanie skarżącej podobnie jak i apelacja wbrew wspomnianej wyżej zasadzie zmierzało do wykazania spełnienia przesłanki posiadania wystarczającego stażu ubezpieczeniowego bez rozwiązania stosunku pracy. Prawdą jest, iż sąd orzekający sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych bada spełnienie wszystkich przesłanek do nabycia tego świadczenia, niezależnie od tego czy organ rentowy je kwestionuje czy nie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2008 r., II UK 104/08, Lex nr 658183, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2002 r., II UKN 788/00, OSNP 2003/23/575, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 42/01, OSNP 2003/22/551, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005/1/161, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I UK 195/05, OSNP 2007/3-4/55) ale to dotyczy oczywiście sytuacji, kiedy Sąd rozpoznając odwołanie stwierdził spełnienie przesłanek kwestionowanych przez organ rentowy. W takiej sytuacji Sąd musi również sprawdzić, czy spełnione są również te przesłanki, których organ nie kwestionował. W przypadku jednak stwierdzenia niespełnienia choćby jednej koniecznej przesłanki nabycia prawa do świadczenia nie zachodzi już potrzeba badania spełnienia pozostałych przesłanek, bowiem odwołanie podlega oddaleniu.

Reasumując – wszystkie podniesione zarzuty procesowe związane z zaniechaniem badania przez Sąd Okręgowy czy ubezpieczona w spornym okresie od 12 grudnia 1975 r. do 19 czerwca 1980 r. pracowała na gospodarstwie rolnym rodziców odwołującej w rozumieniu art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie mogły być uznane za trafne, bowiem czynienie ustaleń w tym zakresie było zbędne dla rozstrzygnięcia. W konsekwencji powyższego nie można w sprawie też mówić o naruszeniu prawa materialnego tj. art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bowiem przepisu tego Sąd pierwszej instancji w ogóle nie stosował uznając zbędność czynienia ustaleń w tym zakresie i dokonywanie oceny prawnej do rozstrzygnięcia sprawy.

Nie jest też oczywiście trafny zarzut obrazy art. 88 ust. 1 i 2 ( jak się daje chodziło o ust. 2a) ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela bowiem niewątpliwym było, iż ubezpieczona nie spełnia jednego z koniecznych warunków do nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej bowiem nie rozwiązała na swój wniosek stosunku pracy, co czyni zbędnym badanie pozostałych warunków.

W tym stanie rzeczy wniesiona apelacja podległa oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za drugą instancję ( w istocie kosztach zastępstwa prawnego) orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i w zw. § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015 r., poz. 1804)).