Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 164/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2017 roku

Sąd Okręgowy w Elblągu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Marlena Brzozowska

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Bancerz

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2017 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z powództwa K. W.

przeciwko K. H.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powoda K. W. na rzecz adwokata A. G. kwotę 3.600 zł (słownie: trzy tysiące sześćset złotych) powiększoną o należny podatek Vat tytułem wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego dla pozwanej z urzędu.

I C 164/17

UZASADNIENIE

Powód K. W. domagał się zobowiązania pozwanej K. H. do złożenia oświadczenia woli, w którym wyrazi zgodę na sprzedaż przez powoda działek nr (...) wchodzących w skład nieruchomości rolne, objętej księgą wieczystą (...) bez jednoczesnego ich obciążenia prawem dożywocia na rzecz pozwanej, za cenę nie niższą niż 35.000zł za 1 ha gruntów ornych tj. nie niższą niż 128.00zł za działki nr (...) o pow. 3,66ha oraz za cenę nie niższą niż 20.000zł za 1 ha nieużytków, tj. nie niższą niż 20.000zł za działkę nr (...) o pow. 1,01ha.

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że kontrahent chce kupić od powoda ww. nieruchomość, ale uzależnił zakup od uwolnienia części nieruchomości od obciążeń na rzecz pozwanej z tytułu prawa dożywocia, argumentując, że brak zgody pozwanej na sprzedaż nie ma jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia i negatywnie wpływa na interesy powoda, a wynika wyłącznie ze złośliwości pozwanej, z którą powód od lat jest skonfliktowany. Zdaniem powoda, to że w skład działek stanowiących nieruchomość objętą prawem dożywocia wchodzą wyłącznie grunty orne i nieużytki, to sprzedaż nieruchomości z żaden sposób nie wpłynie na zakres uprawnień pozwanej wynikający z prawa dożywocie tj. prawa zajmowania mieszkania w budynku mieszkalnym, z prawem swobodnego poruszania się po obejściu, przyjmowania swobodnego gości oraz swobodnego korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku, w tym wody i urządzeń sanitarnych, prawa zbioru owoców oraz prawa prowadzenia warzywnika.

Pismem z dnia 18 października 2017r. powód zmodyfikował swoje żądanie precyzując, że zgoda na sprzedaż ma dotyczyć działek nr (...) oraz działki nr (...) powstałej w wyniku podziału dz. nr (...).

Pozwana K. H. domagała się oddalenia powództwa. Pozwana nie kwestionowała, że strony są skonfliktowane, podnosząc że w dalszym ciągu oczekuje realizacji przez powoda obowiązków z tytułu dożywocia, do których zobowiązał się umową.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

W dniu 26 marca 2009r. strony oraz była żona powoda I. W. zawarli umowę o dożywocie, mocą której pozwana przeniosła na powoda i I. W. własność nieruchomości rolnej o powierzchni 5,1400ha położonej w miejscowości M., gmina K., powiat (...), obejmującej działki nr (...) (te działki stanowiły grunty orne), nr (...) (nieużytki), zabudowaną budynkiem mieszkalnym murowanym parterowym krytym eternitem, połączonym z murowaną oborą krytą eternitem, stodołą drewnianą krytą eternitem, trzema budynkami gospodarczymi murowanymi krytymi papą i budynkiem gospodarczym murowanym krytym eternitem. Dla nieruchomości tej prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim księga wieczysta (...). W zamian za przeniesienie własności gospodarstwa powód wraz z żoną zobowiązali się zapewnić pozwanej dożywotnie utrzymanie. Przeniesienie własności nieruchomości nastąpiło z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia , w ramach którego nabywcy zobowiązali się zapewnić pozwanej prawo mieszkania w budynku mieszkalnym, ogrzewanym i oświetlanym kosztem nabywców z prawem swobodnego poruszania się po obejściu, przyjmowania swobodnego gości oraz swobodnego i bezpłatnego korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku, w tym wody i urządzeń sanitarnych. Ponadto powód wraz z byłą żoną zobowiązali się dostarczać pozwanej dziennie 1l mleka, miesięcznie 1 kg masła lub margaryny delma, rocznie 350kg mieszanki zbożowej oraz 500ka ziemniaków jadalnych i 1 tucznika o wadze 100kg, jak również umożliwić pozwanej prawo chowu 10 kur, 20 kurczaków,10 kaczek, umożliwić zbiór owoców z 1 jabłoni, 2 wiśni, 1 śliwy węgierki, 1 krzewu czarnej porzeczki, umożliwić prowadzenia warzywnika o pow. 10m 2, jak również zapewnić pozwanej odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie i w niemocy, w tym opiekę lekarską i pielęgniarską, a w razie potrzeby wezwać księdza oraz wyprawić pogrzeb i wystawić nagrobek według miejscowych zwyczajów.

Powód z byłą żoną nabyli ww. umową nieruchomość od pozwanej w celu powiększenia gospodarstwa rodzinnego o powierzchni 13,6100ha.

Związek małżeński powoda został rozwiązany wyrokiem z 29 lutego 2012r. W dniu 29 marca 2012r. powód wraz z byłą żoną zawarli umowę o częściowy podział majątku wspólnego, na podstawie której powód stał się jedynym właścicielem ww. nieruchomości i osobą wyłącznie odpowiedzialną rzeczowo z tytułu umowy dożywocia.

Powód nigdy nie mieszkał na terenie gospodarstwa będącego przedmiotem umowy dożywocia. Mieszka wraz z dziećmi na terenie nieruchomości, którą przejął po rodzicach. Powód sprawuje opiekę nad małoletnimi dziećmi od kiedy żona powoda będąca wychowanką pozwanej wyprowadziła się. Pozwana samodzielnie zajmuje budynek mieszkalny oraz budynki gospodarcze znajdujące na terenie nieruchomości będącej przedmiotem umowy dożywocia. Pozwana zamknęła pomieszczenia oraz budynki gospodarcze, uniemożliwia powodowi do nich dostęp. Uniemożliwia powodowi również korzystanie z działki gruntu, na której są budynki. Przepędza powoda z terenu działki.

Strony od wielu lat są z sobą skonfliktowane. Konflikt datuje się od kiedy rozpadł się związek małżeński powoda z byłą żoną w 2012r. Na tle tego konfliktu z udziałem stron prowadzonych było kilka postępowań sądowych. I tak, pozwana w 2013r. skierowała pozew do Sądu Rejonowego w Iławie Wydział Zamiejscowy Cywilny w (...) sygn. akt VI C(...) domagając się zapłaty równowartości świadczeń wynikających z umowy dożywocie za okres od kwietnia 2009r. do września 2013r. Wyrokiem z dnia 11 czerwca 2014r. powództwo zostało częściowo uwzględnione, zasądzono od pozwanego kwotę 5.538,36zł, oddalając powództwo w pozostałej części.

Z uwagi na nasilający się miedzy stronami konflikt oraz odmowę przyjmowania świadczeń przez pozwaną powód od października 2013r. zaprzestał spełniania świadczeń w naturze, przekazując pozwanej przelewem pocztowym po 70 zł miesięcznie tytułem równowartości 1l mleka dziennie i 1 kg margaryny miesięcznie, ponadto dokonywał wpłat na poczet innych świadczeń.

Pozwana również wystąpiła do sądu kierując pozew do Sądu Okręgowego w Elblągu domagając się rozwiązania umowy dożywocia. Sąd Okręgowy w Elblągu wyrokiem z dnia 30 grudnia 2013r. oddalił powództwo, apelacja pozwanej od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 grudnia 2014r. (IACa (...))

Pozwana w 2015r. wystąpiła z kolejnym pozwem do Sądu Rejonowego w Nowym Mieście Lubawskim (sygn. akt I C(...)) domagając się wydania świadczeń z tytułu umowy dożywocia w naturze, zmieniając następnie żądanie i domagając się równowartości świadczeń za okres od października 2013r. do lutego 2016r. w wysokości 12.095zł. Sąd Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2016r. zasądził od K. W. na rzecz K. H. kwotę 850zł, umarzając postępowania w zakresie cofniętego powództwa oraz co do żądania rozwiązania umowy dożywocia, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Sąd uznał, że pozwany poza zapłatą co miesiąc kwot po 70zł dokonał na rzecz pozwanej również zapłaty kwot będących równowartością tucznika za lata 2013, 2014, 2015, ponadto dostarczał ziemniaki w wymaganych ilościach. Sąd Okręgowy w Elblągu wyrokiem z dnia 29 grudnia 2016r. oddalił apelację K. H..

W lutym 2016r. powód wytoczył przeciwko pozwanej przed Sądem Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim sprawę o zapłatę kwoty 39.000zł tytułem odszkodowania za zajmowanie przez pozwaną nieruchomości w okresie od 1 kwietnia 2009r. do 10 października 2015r. Sprawa jest w toku sygn. akt I C (...). Prowadzone jest również postępowanie przygotowawcze z zawiadomienia pozwanej.

/niesporne, nadto umowa dożywocia k. 21-24, kopia pozwu k.25-28, kopie orzeczeń k. 30-60, 86-90, dowód z przesłuchanie stron: powoda k.188v-189, pozwanej k.189-189v/

Powód, który wył właścicielem gospodarstwa rolnego o pow. ok. 18 ha w dniu 21 kwietniu 2017r. sprzedał część nieruchomości o powierzchni ponad 10,2600ha. Przedmiotem sprzedaży była część gruntu, który powód uprzednio nabył po rodzicach oraz zakupił. Środki uzyskane ze sprzedaży przeznaczył na zaspokojenie zobowiązań, również wynikających z umów kredytowych, w następstwie czego wykreślone zostały hipoteki obciążające nieruchomości, w tym także nabyte od pozwanej. (...), których powód jest nadal właścicielem, zarówno nabyte od pozwanej (o pow. 5,1400 ha), jak i przejęte po rodzicach oraz zakupione przez powoda (o pow. 2,5700 ha) nie są obciążone hipotekami. Powód w dalszym ciągu ma jednak zadłużenie z tytułu kredytów oraz umów leasingu w wysokości ponad 150.000zł.

/dowód: przesłuchanie powoda k.188v-189, rozliczenia umowy k.156, zaświadczenie k.157, 158, harmonogram spłat k.159-160, 161-162, analiza płatności k. 163, opinia k.164, historia rachunku k.165-166, wydruk z księgi wieczystej k. 15-20, 171-172/

Powód zamierza sprzedać nieruchomość, którą nabył od pozwanej na podstawie umowy dożywocia i środki ze sprzedaży przeznaczyć na spłatę pozostałych długów. Sąsiad, który chce nabyć nieruchomość a obecnie dzierżawi ziemie, uzależnił zakup od zwolnienia nieruchomość od obciążeń, w tym również z tytułu dożywocia.

Powód wychowuje dwójkę dzieci, które są na jego utrzymaniu. Płaci alimenty na rzecz byłej żony, która żyje w niedostatku. Mieszka również z partnerką.

W 2017r. powód dokonał podziału działki pod zabudowaniami nr (...), wyodrębniając działkę nr (...) pod zabudowaniami.

/dowód: zaświadczenie k.179, mapa k. 180, 181v, wypis z rejestru gruntów k.184-186, wyrys mapy k.187/

Sąd zważył, co następuje

Zasadnicze okoliczności były pomiędzy stronami niespore. Strony nie kwestionowały okoliczności nabycie nieruchomości oraz obciążenia nieruchomości prawem dożywocia na rzecz pozwanej. Przyznały, iż istnieje między nimi silny konflikt od co najmniej 5 lat, kiedy to rozpadł się związek powoda z byłą żoną, która była osobą bliską dla pozwanej. Strony nie utrzymują prawidłowych kontaktów i relacji, co bezpośrednio wpływa na realizację przez powoda obowiązków wynikających z umowy dożywocia. Pozwana jest negatywnie nastawiona do powoda. Uniemożliwia mu dostęp do nieruchomości, nie chce przyjmować od powoda świadczeń w naturze, przy czym w dalszym ciągu oczekuje ich realizacji występując kilkakrotnie na drogę sądową o zapłatę kwot odpowiadających równowartości świadczeń. Powód zaś dokonuje wpłat sum samodzielnie oszacowanych jako równowartość świadczeń. Strony inicjują procesy sądowe.

Wobec okoliczności bezspornych zbędne było przeprowadzanie dowodu z zeznań świadka – osoby chętnej nabycia nieruchomości, o co wnioskował powód, dla wykazania skonfliktowania stron, albowiem okoliczność ta nie była sporna między stronami, a przedmiotem dowodu są jedynie fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.), nie wymagają przy tym dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości (art. 229 k.p.c.). Przeprowadzanie dowodu z zeznań tej osoby w charakterze świadka nie było również konieczne dla wykazania, że powód faktycznie chce zbyć przedmiotową nieruchomość. Twierdzenie powoda oraz dowód z przesłuchania powoda w charakterze strony były wystarczające dla wykazania zamiaru sprzedaży nieruchomości będącej obecnie przedmiotem dzierżawy.

Skonfliktowanie stron nie stanowi jednak podstawy dla uwzględnienia żądania powoda, który chce uzyskać możliwość zbycia nieruchomości wolnej od obciążeń z tytułu prawa dożywocia. Obciążenie nieruchomości, której własność została przeniesiona na nabywcę w oparciu o umowę dożywocia obowiązkiem realizacji świadczeń wynikających z treści tej umowy jest cechą charakterystyczną umowy dożywocia. Zmiana treści umowy dożywocia, a jednocześnie zmiana obowiązków ciążących na zobowiązanym może nastąpić zgodnie z art. 913 i 914 k.c. Obciążenie nieruchomości prawem dożywocia nie ogranicza obowiązanego (właściciela) w prawie do rozporządzania nieruchomością, ale nabywca staje się z mocy prawa podmiotem obowiązków z umowy dożywocia, co ma gwarantować dożywotnikowi realizację uprawnień.

Obciążenie nieruchomości obowiązkami wynikającymi z umowy dożywocia ma zabezpieczać interes dożywotnika, który w zamian za dożywotnie utrzymanie, dostarczanie wyżywienia, ubrania, światła, opału, odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie i w niemocy, zapewnienie opieki lekarskiej i pielęgniarskie, wyprawienie pogrzebu i wystawienie nagrobka przenosi własność nieruchomości na obowiązanego. Umowa ta jest umową dwustronnie zobowiązująca, choć świadczenia obu stron nie muszą mieć charakteru ekwiwalentnego. Obciążenie nieruchomości tym prawem ma natomiast gwarantować uprawnionemu realizację obowiązków oraz stanowić zabezpieczenie na przyszłość, wypadek uchylania się od ich spełniania. Przy zajściu tego ryzyka dożywotnikowi przysługują kroki prawne przewidziane art. 913 k.c.

Rezygnacja z zabezpieczenia realizacji świadczeń poprzez odciążenie nieruchomości pogorszyłoby sytuację dożywotnika, który utraciłby instrumenty będące gwarancją wypełniania obowiązków wynikających z umowy dożywocia. Obciążenie nieruchomości obowiązkami wynikającymi z prawa dożywocia z jednej strony bowiem wymusza na obowiązanym realizację świadczeń, z drugiej zaś sama nieruchomość – gospodarstwo, którego prawidłowa uprawa winna przynosić właścicielowi korzyści i zyski, ma przynosić mu dochód pozwalający na realizację świadczeń wobec dożywotnika. Udzielenie powodowi jako obowiązanemu z umowy dożywocia zgody na zbycie nieruchomości bez jednoczesnego obciążenia nieruchomości oznaczałoby, że pozwana utraci gwarancję wypełniania obowiązków. Powód, który przeniesie własność nieruchomości utraci źródło dochodu pozwalające ma pokrywanie kosztów utrzymania siebie i rodziny, obowiązków wobec byłej żony, również wobec pozwanej. Zbycie tej nieruchomości, jak również ewentualne zbycie też pozostałych nieruchomości o pow. 2,57ha może pozbawić powoda możliwości realizowania świadczeń w naturze. A, dopóki nie dojdzie do zamiany świadczeń z tytułu umowy dożywocia na rentę, powód zgodnie z postanowieniami umowy ma obowiązek realizować świadczenia właśnie w naturze.

Powód zamierzając zbyć nieruchomość winien najpierw zainicjować postępowanie w celu zamiany wszystkich lub niektórych uprawnień wynikających z umowy dożywocia na dożywotnia rentę odpowiadającą treści tych uprawnień (art. 913§1 k.c.), a dopiero później przystąpić do sprzedaży nieruchomości. Należy zauważyć też, że wartość świadczeń z tytułu umowy dożywocia nie została dotychczas oszacowana. Kwota, jaką powód przekazuje co miesiąc pozwanej w wysokości 70zł może nie uwzględniać wszystkich obowiązków z umowy dożywocia, które powód obowiązany jest wypełniać, przecież poza obowiązkiem dostarczania pozwanej miesięcznie 1 kg masła lub margaryny delma oraz rocznie 500ka ziemniaków jadalnych i 1 tucznika o wadze 100kg, na powodzie ciąży obowiązek realizacji również innych obowiązków, w tym zapewnienia ogrzewania i oświetlenia, dostarczania rocznie 350kg mieszanki zbożowej, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie i w niemocy, opieki lekarskiej i pielęgniarskiej, wyprawienia pogrzebu i wystawienia nagrobka. Realizacja tych obowiązków również wiąże się z wydatkami, które nie zostały dotychczas oszacowane.

Przepis art. 64 k.c. stanowi, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby, do złożenia oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Uzyskanie takiego orzeczenia pozwala osobie występującej z żądaniem na osiągnięcie skutków prawnych związanych z oświadczeniem woli, którego złożenia odmawia podmiot do tego obowiązany. Przepis ten nie stanowi jednak samoistnej podstawy dla kreowania obowiązku wyrażenia oświadczenia woli, a jedynie określa skutki prawne stwierdzenia takiego obowiązku, którego źródło wynika ze stosunków materialnoprawnych. Zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli może wynikać z umowy stron, bądź przepisów z ustawy. Taka sytuacja nie ma miejsca w niniejszej sprawie. Ani treść umowy stron, ani przepisy ustawy nie nakładają na pozwaną obowiązku złożenia oświadczenia woli, treścią którego miałoby być wyrażenie zgody na sprzedaż przez powoda nieruchomości bez obciążeń z tytułu dożywocia. Przeciwnie, z przepisów ustawy wynika, że zgoda pozwanej na zbycie nieruchomość nie jest wymagana, a zbycie nieruchomości obciążonej prawem dożywocia pociąga za sobą przejście obciążenia na nabywcę (art. 910 k.c.), który to skutek następuje ex lege. Przy czym, co istotne - przepis art. 910§2 k.c. ma charakter bezwzględnie obowiązujący.

W konsekwencji, powództwo powoda podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i §8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. (Dz.U.2016.1714).

z/

1/ (...)

2/ (...)

3/ (...)

Dnia 9.11.2017r. SSO M.