Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w III Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący : SSO Grzegorz Krogulec

Protokolant : stażysta Paulina Kowalska

w obecności Prokuratora Prokuratury Okręgowej Lucjana Nowakowskiego

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2017 r.

sprawy z wniosku pełnomocnika A. O. w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszny okres zatrzymania w dniach 4 i 5 czerwca 1996 roku, okres tymczasowego aresztowania w dniach od 4 lutego 2000 roku do 23 lutego 2000 roku w sprawie II K(...) (II K (...)) oraz za okres odbywania zastępczej kary aresztu w okresie od 23 lutego 2000 roku do 14 marca 2000 roku w sprawie (...)

orzeka:

1.  na podstawie art. 555 kpk oddala wniosek;

2.  zasądza od Skarbu Państwa – (...). na rzecz Kancelarii Radcy Prawnego M. Ż. kwotę 201,90 (dwieście jeden 90/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego A. O. z urzędu;

3.  koszty postępowania przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt III Ko 258/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 17 kwietnia 1997 r., sygn. akt (...) A. O. został uznany za winnego popełnienia wykroczenia z art. 51 § 1 kw i za to ukarany grzywną w wysokości 200 złotych; na podstawie art. 25 § 1 kw orzeczono wobec wnioskodawcy 20 dni zastępczej kary aresztu – na wypadek nieuiszczenia grzywny (wyrok -k. 23-24). Orzeczenie powyższe uprawomocniło się w dniu 17 września 1997 roku. Postanowieniem z dnia 20 stycznia 1998 r. zarządzono wobec A. O. wykonanie zastępczej kary aresztu, bowiem skazany nie uiścił grzywny w terminie, a jej egzekucja okazała się bezskuteczna. Wezwany do odbycia kary aresztu A. O. nie stawił się w wyznaczonym terminie do jednostki penitencjarnej – Aresztu Śledczego w P. (postanowienie - k. 29; zawiadomienie o niezgłoszeniu się do odbycia kary - k. 31).

W dniu 4 czerwca 1996 roku o godzinie 23:40 A. O. A. O. został zatrzymany na terenie amfiteatru miejskiego w P., w związku z usiłowaniem dokonania kradzieży blachy z dachu amfiteatru. Zatrzymany nie żądał by kogokolwiek zawiadomić, nie wnosił zażalenia na zatrzymanie, nie żądał też badania lekarskiego. A. O. został zwolniony nazajutrz, tj. w dniu 5 czerwca 1996 r. o godzinie 14:50, po przeprowadzeniu czynności przesłuchania (protokół zatrzymania osoby – k. 4; karta zatrzymania osoby - k. 5 akt sprawy (...) o sygn. (...)). W dniu 23 lipca 1996 r. prokurator rejonowy w (...) skierował do sądu akt oskarżenia przeciwko A. O., zarzucając mu popełnienie czynu z art. 11 § 1 dkk w zw. z art. 199 § 1 dkk (akt oskarżenia - k. 40-40v akt sprawy (...)). Sprawę zarejestrowano pod sygnaturą (...). W dniu 26 lipca 1996 r. Sąd Rejonowy w (...) wydał nakaz karny, uznając A. O. za winnego zarzucanego czynu i wymierzając mu karę 600 złotych grzywny z zamianą w razie nieuiszczenia w terminie na 60 dni zastępczej kary pozbawienia wolności (nakaz karny - k. 42-42v, 43-43v akt sprawy II K 92/00). Postanowieniem z dnia 29 października 1996 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim uznał w/w nakaz za bezskuteczny i skierował sprawę A. O. do rozpoznania na zasadach ogólnych, z uwagi na to, iż w okresie trzech miesięcy od wydania nakazu nie udało się go doręczyć. Próby ustalenia miejsca pobytu i poszukiwania A. O. okazały się bezskuteczne, udało się jedynie ustalić, że wyjechał (postanowienie - k. 60, 61 akt sprawy II K 92/00).

A. O. stawił się na drugi z terminów rozprawy w dniu 27 marca 1997 r. w wyniku doprowadzenia przez policję (protokół rozprawy - k. 122 akt sprawy II K 92/00). W toku postępowania sądowego dopuszczono dowód z opinii biegłych psychiatrów na okoliczność stanu zdrowia A. O. i jego poczytalności. Jednocześnie postanowieniem z dnia 5 maja 1997 r. Sąd Rejonowy, prócz dopuszczenia wskazanego dowodu, wyznaczył A. O. obrońcę z urzędu. Biegli psychiatrzy stwierdzili, iż A. O. jest osobą upośledzoną umysłowo w stopniu (...), może jednak bez przeszkód uczestniczyć w postępowaniu przed sądem (wnioski opinii - k. 152). Postanowieniem z dnia 26 czerwca 1997r. Sąd, mając na uwadze powyższą opinię, zmienił tryb postępowania z uproszczonego na zwykły (postanowienie - k. 154,155 akt sprawy (...)). Nie udało się doprowadzić A. O. na kolejny termin rozprawy wyznaczony na dzień 22 sierpnia 1997 roku. Z notatki policyjnej wynikało, że A. O. nie przebywał w miejscu zamieszkania od dwóch miesięcy, a miejsce jego pobytu nie było znane. Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy w (...) zastosował wobec A. O. środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres 2 miesięcy od daty zatrzymania i zarządził poszukiwanie go listem gończym, zawieszając postępowanie do czasu jego ujęcia (protokół rozprawy 178-178v akt sprawy (...)). A. O. został zatrzymany na podstawie wskazanego listu gończego w dniu 4 lutego 2000 roku i przebywał w Areszcie Śledczym w Ł. do dnia 23 lutego 2000 r., po czym został przetransportowany do AŚ w P. (fax o zatrzymaniu – k. 208; zawiadomienie o przyjęciu tymczasowo aresztowanego - k.254, zawiadomienie o przetransportowaniu tymczasowo aresztowanego - k. 225 akt sprawy (...)). Podczas zatrzymania nie składał zażalenia na sposób zatrzymania, nie żądał kontaktu z obrońcą ani nie uskarżał się na żadne dolegliwości w związku z dokonanym zatrzymaniem (protokół zatrzymania - k. 32-33). W dniu 23 lutego 2000 roku po przetransportowaniu do Aresztu Śledczego w P. A. O. wprowadzono do wykonania karę zastępczą 20 dni aresztu, którą miał do odbycia ze sprawy I. K. 138/96 (obliczenie kary – k. 34).

Podczas rozprawy w dniu 25 lutego 2000 roku Sąd Rejonowy w (...) podjął zawieszone postępowanie, zarządził o wpisaniu sprawy pod nowy numer i prowadzeniu postępowania od początku. Jednocześnie prokurator dokonał zmiany kwalifikacji czynu na czyn z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 278 § 1 kk (protokół rozprawy - k. 238v akt sprawy (...))

Wyrokiem Sądu Rejonowego w (...). z dnia 25 lutego 2000 r. w sprawie o sygn. (...) (poprzednio (...)) A. O. został skazany na karę grzywny w wymiarze 30 stawek dziennych po 20 złotych każda (wyrok - k. 241-241v, 242-242v akt sprawy (...)). Jednocześnie w tym dniu Sąd uchylił zastosowanie wobec A. O. tymczasowe aresztowanie (protokół rozprawy- k. 240v akt sprawy (...)). Postanowieniem z dnia 3 marca 2000 r. w sprawie (...) Sąd Rejonowy w (...) zaliczył skazanemu na poczet orzeczonej kary grzywny okres zatrzymania w dniach 4-5 czerwca 1996 r. oraz okres tymczasowego aresztowania w dniach 4-23 lutego 2000 roku (postanowienie k. 248-248v, 249-249v akt sprawy (...)). Po dokonanym zaliczeniu uznano grzywnę za wykonaną (zarządzenie wykonania wyroku k. 252 akt sprawy (...)). A. O. został zwolniony z Aresztu Śledczego w P. w dniu 14 marca 2000 roku po zakończeniu odbywania kary aresztu ze sprawy (...) (zawiadomienie o zwolnieniu ze sprawy k. 37 i 38 ).

Od czasu pierwszego zatrzymania, aż do ostatniego terminu rozprawy głównej A. O. wskazywał adres zamieszkania w (...) - ul. (...), ul. (...) (...) (protokół zatrzymania - k. 4, protokół rozprawy - k. 238v akt sprawy (...)). W sprawie (...) (poprzednio (...)) adres zamieszkania A. O. w (...) pojawia się dopiero w 2009 r. w jego piśmie o odpis wyroku.

Z akt sprawy (...) wynika, iż A. O. w 2009 roku wystosował do sądu pismo, w którym wnosił o doręczenie odpisu wyroku i wydanie informacji czy przed wyrokiem był pozbawiony wolności, w jakim okresie i na jakiej podstawie (k. 257). Sąd Rejonowy w (...) doręczył mu zarówno odpisy wyroku, postanowienia o zaliczeniu okresu pozbawienia wolności, zawiadomienia o zwolnieniu ze sprawy, zawiadomieniu o przyjęciu tymczasowo aresztowanego i protokołu rozprawy, podczas której zapadło postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wobec A. O. (k. 259 akt sprawy (...) ). Ponownie o odpis wyroku A. O. zwrócił się w dniu 20 kwietnia 2016 r., który również otrzymał (k. 262-263 akt sprawy (...)).

Sąd dokonał ustaleń faktycznych dotyczących zatrzymania, tymczasowego aresztowania, odbywania kary przez A. O. w oparciu o dokumenty załączone do stanowiska Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, a następnie przekazane do sprawy (...) oraz akta sprawy Sądu Rejonowego w (...) o sygn. (...), co do których nie zachodziły podstawy do poddania ich w jakąkolwiek wątpliwość.

Fakt zatrzymania i tymczasowego aresztowania A. O. oraz odbywania przezeń kary zastępczej za grzywnę nie budzi żadnych wątpliwości. Nie wdając się nawet w ocenę czy zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie A. O. było niewątpliwe niesłuszne, stwierdzić trzeba, że wnioskodawca uchybił, i to znacznie, terminowi do dochodzenia roszczeń z tego tytułu. Zgodnie z art. 555 kpk roszczenia przewidziane w rozdziale 58 kpk przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, w wypadku tymczasowego aresztowania - od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w razie zaś zatrzymania - od daty zwolnienia.

Zarzut przedawnienia został skutecznie zgłoszony przez prokuratora. Zgodnie z dominującym podgadam doktryny i orzecznictwem uwzględnienie przez sąd zarzutu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych podniesionego przez prokuratora nie jest obligatoryjne i zawsze wymaga oceny, czy jest to uzasadnione w perspektywie interesu publicznego, czy jest to do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego. Sama zaś ocena czy zasady współżycia społecznego zastały naruszone czy nie, winna opierać się na analizie zebranego w sprawie materiału dowodowego, postawy wnioskodawcy, a także przedstawionych przezeń przyczyn naruszenia terminu zgłoszenia roszczenia z art. 552 k.p.k. Do sądu należy ocena, czy w konkretnym przypadku zarzut przedawnienia stanowił nadużycie prawa, czy też nie (wyrok SA w (...) z dnia 30 czerwca 2010 r., II AKa 175/10, KZS 2010 Nr 9, poz. 60).

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca został zatrzymany w dniu 4 czerwca 1996 r., a zwolniony w dniu 5 czerwca 1996 r., a zatem roszczenie z tytułu niesłusznego zatrzymania przedawniło się z dniem 5 czerwca 1997 r. W odniesieniu do tymczasowego aresztowania termin roczny termin przedawnienia liczony jest od momentu uprawomocnienia wyroku, a więc od dnia 3 marca 2000 r., z czego wniosek, że i to roszczenie uległo przedawnieniu w dniu 3 marca 2001r.

Konstytucyjny charakter prawa do żądania zadośćuczynienia za niewątpliwe niesłuszne zatrzymanie, nie zwalnia uprawnionych z obowiązku respektowania przepisów regulujących sposób realizacji tego uprawnienia, począwszy od terminowego zgłoszenia żądania, które ulega przedawnieniu po upływie określonego terminu, a także podjęcia ciężaru dowodzenia roszczenia. Uwzględnienie zarzutu przedawnienia może być uznane za naruszające zasady współżycia społecznego tylko w sytuacjach wyjątkowych, kiedy wnioskodawca wykaże, że nie miał realnej możliwości prawnej i faktycznej zgłoszenia żądania w okresie biegu terminu przedawnienia i jeśli przekroczenie terminu przedawnienia jest niewielkie. Do rangi takich wyjątkowych okoliczności, które usprawiedliwiałyby uchybienie terminowi określonemu w przepisie art. 555 kpk można w szczególności zaliczyć m. in. długotrwałą obłożną chorobę, całkowity upadek sił powodujący konieczność zapewnienia opieki osoby trzeciej w sprawach codziennej egzystencji, chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie, czy też długotrwały pobyt za granicą połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem (tak wyroki SA w Łodzi: z dnia 13 stycznia 2015 r., II AKa 304/14 , LEX nr 1711487 i z dnia 21 maja 2013 r., II AKa 70/13 , LEX nr 1321971; wyroki SA w Krakowie: z dnia 23 września 2014 r., II AKa 169/14 , KZS 2014/10/54 i z dnia 28 maja 2013 r., II AKa 93/13 , KZS 2013/6/90; postanowienie SN z dnia 24 listopada 2011 r., VKK 245/11, LEX 1103631). Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy uznać należy, iż brak jest jakichkolwiek okoliczności, które mogłyby usprawiedliwiać przekroczenie terminu zgłoszenia roszczenia. Roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu oczywiście niesłusznego zatrzymania i tymczasowego aresztowania przedawniło się we wskazanych powyżej okresach. Nie ma bowiem żadnych wątpliwości, co do wiedzy A. O. o dacie zwolnienia (w przypadku zatrzymania), czy też uprawomocnieniu się wyroku (w przypadku tymczasowego aresztowania). Wnioskodawca był obecny przy ogłoszeniu wyroku, mógł też liczyć na pomoc wyznaczonego obrońcy z urzędu. Wniosek w niniejszej sprawie został złożony dopiero w dniu 2 października 2017 r., a więc po kilkunastu latach od upływu terminu przedawnienia. Nie zachodzą też żadne wyjątkowe i szczególne okoliczności, takie jak przytoczone przykładowo: długotrwała obłożna choroba, całkowity upadek sił powodujący konieczność zapewnienia opieki osoby trzeciej w sprawach codziennej egzystencji, ubezwłasnowolnienie, czy długotrwały pobyt za granicą połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem, mogące wskazywać, że n wnioskodawca ie miał realnej możliwości prawnej i faktycznej zgłoszenia żądania w okresie biegu terminu przedawnienia. A. O. w żaden sposób nie usprawiedliwił uchybienia terminowi. Mimo rozpoznania przez biegłych psychiatrów upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim (co miało miejsce podczas procesu sądowego w 1997 roku) A. O. został zdiagnozowany jako osobnik poczytalny i zdolny do brania udziału w rozprawie sądowej. Pogodził się z zapadłymi orzeczeniami. Żadnego z nich nie skarżył. Nie żalił się też na zatrzymanie ani tymczasowe aresztowanie. Już w 2009 roku zwracał się do sądu o doręczenie stosownych dokumentów związanych z jego zatrzymaniem w sprawie (...), kwestionując zasadność zatrzymania, stosowania tymczasowego aresztowania i od tamtego czasu, dopiero po upływie kolejnych kilku wystąpił z wnioskiem odszkodowawczym.

Jedynie marginalnie stwierdzić należy, że tak zatrzymanie, jak i tymczasowe aresztowanie miały uzasadnienie prawne. W pierwszym przypadku A. O. zastał złapany na gorącym uczynku usiłowania popełnienia przestępstwa i zatrzymany przez policję (przyznając się konsekwentnie do popełnienia zarzucanego mu czynu), zaś zastosowanie tymczasowego aresztowania związane było z utrudnianiem postępowania karnego poprzez niereagowanie na wezwania sądu i nieudane próby doprowadzenia przez policję. Zasadność i prawidłowość dokonanych wobec A. O. zatrzymania i tymczasowego aresztowania nie powinny budzić wątpliwości. Okresy te sąd zaliczył na poczet orzeczonej kary grzywny.

Uznać zatem należy, że podniesiony przez prokuratora zarzut przedawnienia jest skuteczny i nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, stąd wniosek należało oddalić.

Zgodnie z treścią art. 552 § 1 kpk oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub stwierdzenia nieważności orzeczenia został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść. Żadna z wyżej przytoczonych instytucji nie miała zastosowania, a wyroki skazujące A. O. nie zostały w tym trybie wzruszone.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 554 § 2 kpk oraz § 2, § 17.6, § 4.3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. poz. 1715).