Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2017r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Aleksandra Żurawska

Sędziowie SO Agnieszka Tepiłowska

SO Maciej Ejsmont

Protokolant Violetta Drohomirecka

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2017r.w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa (...)w N.

przeciwko (...) w N. i Skarbowi Państwa - (...)

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Rejonowego w Kłodzku

z dnia 24 maja 2017 r. sygn. akt I C 1591/16

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Kłodzku.

(...)

Sygn. akt II Ca 669/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 24 maja 2017 r., Sąd Rejonowy w pkt I oddalił powództwo (...) w N. przeciwko (...)” w N. i Skarbowi Państwa - (...)zaś w pkt II orzekł o kosztach postępowania.

Orzeczenie Sądu Rejonowego zostało oparte na okolicznościach podanych w pozwie, gdyż przyjęto brak potrzeby przeprowadzenia postępowania dowodowego, wobec wady w samym sposobie sformułowania żądania pozwu. Strona powodowa (...) w N. wskazując, jako stronę pozwaną (...) w N. oraz Skarb Państwa - (...) wniosła o uzgodnienie treści księgi wieczystej numer (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Kłodzku z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, że część działki numer (...) w zakresie, w jakim swoim obszarem pokrywa się z obszarem dawnych działek o numerach (...) wpisanych w dawnej księdze wieczystej numer (...), prowadzonej wówczas przez Sąd Rejonowy w Kłodzku, w której to księdze w dziale drugim powód był wpisany, jako użytkownik wieczysty, zostanie odłączona bez obciążeń z księgi wieczystej numer (...), a następnie dla tak nowo wydzielonej działki zostanie założona nowa księga wieczysta i dokonane zostaną w dziale drugim nowo założonej księgi wieczystej wykreślenia pozwanego, jako właściciela oraz wpis prawa własności wydzielonej nieruchomości przez ujawnienie w niej, jako właściciela Skarbu Państwa, jak i wpis prawa użytkowania wieczystego obowiązującego do dnia 6 lutego 2067 roku i własności budynków przez ujawnienie w niej, jako użytkownika wieczystego i właściciela budynku stronę powodową, to jest (...)w N.; w punkcie drugim strona powodowa wniosła o uzgodnienie treści księgi wieczystej numer (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Kłodzku z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że część działek numer (...) w zakresie, w jakim swoim obszarem pokrywają się z obszarem dawnych działek o numerach (...), wpisanych w dawnej księdze wieczystej numer (...) prowadzonej wówczas przez Sąd Rejonowy w Kłodzku, w której to księdze w dziale drugim powód był wpisany, jako użytkownik wieczysty, zostanie odłączona bez obciążeń z księgi wieczystej numer (...), a następnie dla tak nowo wydzielonej działki zostanie założona nowa księga wieczysta i dokonane zostaną w dziale drugim nowo założonej księgi wieczystej wykreślenia pozwanego, jako właściciela oraz wpis prawa własności wydzielonej nieruchomości przez ujawnienie w niej, jako właściciela Skarbu Państwa oraz wpis prawa użytkowania wieczystego obowiązującego do dnia 6 lutego 2067 roku i własności budynków przez ujawnienie w niej, jako użytkownika wieczystego i właściciela budynków powoda (...)w N.. W związku z tym (...) w N. wniosła o dokonanie podziału działki numer (...) zgodnie z projektem podziału sporządzonym na podstawie punktu 1 przez biegłego geodetę, dokonanie podziału działki numer (...) zgodnie z projektem podziału sporządzonym na podstawie punktu 2 przez biegłego geodetę, dokonanie zmiany obszaru działek numer (...) w dziale pierwszym księgi wieczystej numer (...) w dziale pierwszym księgi wieczystej numer (...) na podstawie ustaleń, poczynionych wniosków z czynnościami wskazanymi w punkcie od 1 do 4 żądania pozwu. Uzasadniając swoje żądanie powód wskazał, iż zmierza do osiągnięcia celu, jakim jest wyeliminowanie nieprawidłowości popełnionych przy odnowieniu operatu ewidencji gruntów, prowadzących do ograniczenia powierzchni działek o numerach (...) i całej działki numer (...) o części przypisane do działek o obecnym numerze (...)do których prawo własności przysługuje pozwanemu (...)” w N.. Poprzez oczekiwane rozstrzygnięcie stworzony zostałby rzeczywisty stan prawny, który został ustalony w momencie nabycia przez powoda na podstawie aktu notarialnego z 6 lutego 1968 roku umowy sprzedaży wieczystego użytkowania terenu, prawa do użytkowania wieczystego spornego obszaru wchodzącego aktualnie w skład wymienionych ostatnio działek. Interes prawny powoda wyrażać miał się również w tym, iż zmierzał on do ujawnienia w księdze wieczystej przysługującego mu prawa do wyżej wymienionych nieruchomości. W ocenie powoda jego interes bez wątpienia zostaje zaspokojony w pewniejszy sposób, przez skorzystanie z roszczenia o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, to jest art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, bowiem nawet uwzględnienie ewentualnego powództwa opartego na art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, nie powodowałoby wprost zmiany wpisów w księdze wieczystej i w związku z tym stan zagrożenia istniałby w dalszym ciągu. W przypadku, gdy powodowi przysługuje dalej idący środek dochodzenia jego praw jest powództwo o uzgodnienie treści wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie ma on interesu prawnego w rozumieniu wspomnianego przepisu Kodeksu postępowania cywilnego.

W ocenie Sądu Rejonowego, powództwo podlegało oddaleniu w całości. Przytaczając treść art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, zdaniem Sądu, powództwo takie służy usunięciu niezgodności istniejących w księdze wieczystej, poprzez doprowadzenie wpisów tam zawartych dotyczących praw i osób w niej wymienionych do stanu zgodnego z rzeczywistym stanem prawnym. Tymczasem z żądania strony powodowej wynikało, że zmierza ono do faktycznego podziału nieruchomości. Przepis ten, zdaniem Sądu, nie stanowi podstawy do tego typu roszczeń dochodzonych przez stronę powodową, które nie mogło zostać uwzględnione. Miałoby to polegać na wyłączeniu z dwóch ksiąg części działki, na którą wskazywał powód i założeniu nowej księgi wieczystej oraz wpisaniu, jako właściciela Skarbu Państwa, zaś jako użytkownika wieczystego, do 2067 roku, stronę powodową. Tym samym, w ocenie Sądu, już samo to sformułowanie nie odpowiadało wymogom z ww. art. 10 ustawy, ponieważ w postępowaniu tym nie dokonuje się podziału nieruchomości, ani też nie zakłada się nowych ksiąg wieczystych. Ponadto, wskazano, że nawet przyjmując, iż sąd orzeka w ramach zgłoszonego żądania z ograniczeniem się do badania prawidłowości wymienionych w pozwie ksiąg wieczystych, to jedyną dopuszczalną rzeczą, byłoby faktyczne pomniejszenie przedmiotu prawa własności, który jest przynależny właścicielowi nieruchomości. Zdaniem Sądu Rejonowego, strona powodowa w istocie żądała wyłączenia działek i stworzenia nowej księgi wieczystej, nie kwestionując tego, że właścicielem pozostanie (...)Jedyną, więc modyfikacją Sądu, jaką mógłby dokonać w tych księgach wymienionych w żądaniu pozwu byłoby ograniczenie obszarowe, czyli określenie przedmiotu prawa własności. Przyjmując nawet ewentualność możliwości orzekania poniżej żądania, powstałaby sytuacja, że orzeczenie ograniczyłoby faktyczny przedmiot podlegający prawu własności, ale nie dawałoby prawa na rzecz strony powodowej. Tego typu rozstrzygnięcie, w ocenie Sądu, nie stanowiłoby tytułu prawnego, a strona powodowa nie mogłaby żądać, ani utworzenia nowych ksiąg wieczystych, ani też wpisania siebie, jako właściciela. Konsekwencją powyższego byłoby to, że część gruntu nie miałaby księgi wieczystej i nie miałaby w żaden sposób określonego w sposób skuteczny w obrocie prawnym właściciela. Powoływane w toku procesu orzeczenia zapadały natomiast na gruncie ustawy o własności lokali, gdzie poprawiano udziały, co zostało uznane za zupełnie odmienną sytuację. Dotyczyły one modyfikacji udziałów pomiędzy właścicielami wpisanymi w księgę wieczystą, a zatem miało to charakter czysto matematyczny, w obrębie prawa własności lokali oraz ewentualnej księgi gruntowej. W ocenie Sądu, sposobem rozwiązania sporu powinno być powództwo z art. 189 kpc, ponieważ to ono pozwoliłoby na ustalenie prawa i kompleksowe wyjaśnienie sprawy, przede wszystkim prowadzące do ustalenia zakresu prawa własności prawa użytkowania istniejącego ewentualnie po stronie powodowej. Pozytywny wynik tego procesu tworzyłby tytuł prawny do nieruchomości i pozwalałby na utworzenie nowych ksiąg wieczystych

W apelacji od powyższego wyroku, strona powodowa zarzuciła:

1.  naruszenie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, poprzez jego błędną wykładnię, skutkującą oddaleniem powództwa z uwagi na przyjęcie, że w postępowaniu tym sąd nie może zakładać nowych ksiąg wieczystych, ani dokonywać podziału nieruchomości;

2.  art. 212 § 1 kpc oraz art. 227 kpc, poprzez niedopuszczenie żadnych dowodów zawnioskowanych w pozwie, a zamierzających do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy oraz brak wyjaśnienia istotnych okoliczności, które są sporne, co skutkowało nierozpoznaniem istoty sprawy.

Mając na uwadze powyższe, strona skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja podlegała uwzględnieniu, albowiem Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, zaś wydanie wyroku wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że zachodzi przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości istnieje natomiast wtedy, gdy sąd pierwszej instancji nie przeprowadził w ogóle żadnego postępowania dowodowego albo przeprowadził dowody wyłącznie na okoliczności nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, względnie, gdy uchybienia formalne sądu pierwszej instancji powodują potrzebę powtórzenia przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego w całości / zob. postanowienie SN z 15 kwietnia 2015 r., IV CZ 6/15, wyd./el. Legalis nr 1242528, postanowienie SN z 28 lipca 2017 r., II CZ 29/17, wyd./el. Legalis nr 1683023, wyrok SN z 5 września 2008 r., I CSK 51/08, wyd./el. Legalis nr 150518 /. W niniejszym postępowaniu istota sprawy nie została rozpoznana przez Sąd Rejonowy w takim stopniu, który pozwalałby jedynie na uzupełnienie postępowania dowodowego oraz ewentualną odmienną ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego i wydanie orzeczenia reformatoryjego, gdyż postępowanie dowodowe w ogóle nie zostało przeprowadzone, a zaskarżone rozstrzygnięcie wydano bez jakichkolwiek ustaleń faktycznych, jedynie w oparciu o uzasadnienie pozwu. Sąd pierwszej instancji przyjął bowiem, że sformułowane przez stronę powodową żądanie jest nieprawidłowe i wykracza poza zakres określony w art. 10 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece / tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1007 /, tym samym już tylko na tej podstawie oddalając powództwo. Wynikać miało to z tego, że w pozwie domagała się ona m.in. odłączenia części działek o nr (...), w zakresie, w jakim pokrywały się one swoim obszarem z dawnymi numerami działek oraz założenie dla nich nowych ksiąg wieczystych, jednocześnie dokonując ich podziału i zmiany obszaru. Zgodnie zaś z art. 10 ust. 1 ww. ustawy, w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Jak wskazuje się w orzecznictwie, żądanie pozwu w tego typu sprawie, powinno być skonkretyzowane jednoznacznie i precyzyjnie, w zasadzie tak, aby mogło być przeniesione w postaci gotowej do sentencji orzeczenia -zob. wyrok SN z 5 kwietnia 2013 r., III CSK 236/12. W uzasadnieniu tego orzeczenia , co słusznie zauważa strona skarżąca w apelacji, Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził dopuszczalność – co do zasady – zgłoszenia żądania usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, które prowadzić będzie do jej podziału i odłączenia z dotychczasowej księgi wieczystej. Stanowisko to Sąd Okręgowy w pełni podziela, albowiem sprawa o usunięcie niezgodności zawiera w sobie elementy powództwa o ustalenie, od którego odróżnia ją wprawdzie odmienność podstawy prawnej i funkcji, ale upodabnia ją przesłanka interesu prawnego w ustaleniu rzeczywistego stanu prawnego / zob. postanowienie SN z 25 stycznia 2007 r., V CSK 417/06, opubl. http://www.sn.pl; wyrok SN z 10 października 1985 r. II CR 221/85, OSNCP 1986 nr 7-8, poz. 125 /. Tak więc uwagi Sądu Rejonowego dotyczące niedopuszczalności podziału nieruchomości i odłączenia jej z dotychczasowej księgi wieczystej w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie są słuszne.

Trzeba jednocześnie stwierdzić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ujawnia się tendencja do poszerzania możliwego zasięgu ingerencji sądu rozpoznającego sprawę na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy, co odpowiada głównemu celowi tego przepisu / zob. wyrok SN z 8 lipca 2011 r., IV CSK 536/10, wyd./el. Legalis nr 1182786 /. Z tego powodu za nieprawidłowe należało uznać rozważania Sądu pierwszej instancji, co już samo w sobie musiało prowadzić do uchylenia zaskarżonego rozstrzygnięcia. Błędnym tym samym było również oddalenie wszystkich wniosków dowodowych wniesionych przez obie strony procesu, co skutkowało uchybieniem przepisom prawa procesowego, tj. m.in. art. 212 § 1 kpc i art. 227 kpc, mających wpływ na wydane rozstrzygnięcie i zgłoszonych przez nie w postaci zastrzeżenia do protokołu, złożonego w trybie art. 162 kpc / k. 259 /, a następnie podnoszonych w drodze zarzutu w rozpoznawanej apelacji. Należy również zauważyć, że nawet jeśli Sąd stwierdza, iż żądanie strony zostało wadliwie sformułowane, to okoliczność ta w żaden sposób nie zwalnia Sądu orzekającego od obowiązku ustalenia stanu faktycznego, gdyż tylko w oparciu o konkretnie ustalone fakty można dokonać oceny zgłoszonego żądania. Takich ustaleń zaś w przedmiotowej sprawie zabrakło, co sprawia, że zapadły wyrok w zasadzie nie poddaje się kontroli instancyjnej. Nie przesądzając więc na tym etapie postępowania o zasadności wniesionego przez stronę skarżącą powództwa, ani w części, ani też w całości, Sąd Okręgowy uznał, iż koniecznym stało się zastosowanie art. 386 § 4 kpc, gdyż jak to już wyżej stwierdzono w sprawie nie dokonano jakichkolwiek ustaleń faktycznych i nie przeprowadzono żadnego postępowania dowodowego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy rozpozna, zatem istotę sprawy, przeprowadzając postępowanie dowodowe i dokona ustaleń faktycznych w niezbędnym zakresie, a dopiero na tej podstawie, po analizie argumentacji stron i ocenie prawnej ich żądań, możliwym będzie wydanie merytorycznego orzeczenia w sprawie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 4 kpc, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Kłodzku do ponownego rozpoznania.

(...)