Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 411/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie – Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Przemysław Jagosz

Protokolant prac. sąd. Natalia Indyka

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2017 r., w Olsztynie, na rozprawie,

sprawy z powództwa M. R.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...)

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – (...)kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

sygn. akt. I C 411/17

UZASADNIENIE

Powód M. R. żądał od pozwanego Skarbu Państwa kwoty 100 000 zł, zarzucając, że podczas pobytu w (...) – jednostce prowadzonej przez pozwanego, doszło do naruszenia jego praw przez:

1)  uniemożliwienie mu kontaktu z rodziną i odmowę uwzględnienia prośby o przeniesienie do zakładu, którego siedziba jest bliżej jej miejsca zamieszkania, tj. naruszenie art. 102 i 105 Kodeksu karnego wykonawczego (dalej jako k.k.w.),

2)  pozbawienie go prawa z art. 112 § 1 k.k.w. do godziny spaceru dziennie przez takie ułożenie grafiku spacerów, że przypadały one w czasie zachodzącym na czas, w którym możliwe było korzystanie ze świetlicy i biblioteki, przez co nie było możliwości wykorzystania obu rodzajów tych zajęć w pełnym wymiarze,

3)  niezapewnienie w dniu 18. maja 2016 r. prawa do godziny spaceru, która według grafiku przypadła w czasie, gdy zajmował się innymi czynnościami,

4)  niezapewnienie w dniach 12 . i 16. sierpnia 2016 r. – podczas transportu do innego zakładu karnego – godziny spaceru,

5)  niezapewnienie w dniu 23. i 26. czerwca 2017 r. prawa do godziny spaceru, który według grafiku przypadł w czasie, gdy zapoznawał się z aktami sądowymi lub rozmawiał z rodziną przez łącze internetowe,

6)  niezapewnienie w dniu 14. lipca 2017 r. prawa do łaźni, z której nie skorzystał według grafiku, gdyż zapoznawał się z aktami.

(pozew i pismo k. 15)

Pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu wskazał, że powodowi nie ograniczano prawa do utrzymywania więzi z rodziną, z którego mógł korzystać nie tylko w formie widzeń, lecz również za pomocą środków komunikacji na odległość. Nieuwzględnienie jego próśb o przeniesienie było natomiast spowodowane przyczynami niezależnymi od (...)(brak było miejsca w zakładzie położonym bliżej miejsca zamieszkania). W odniesieniu do naruszenia prawa do spaceru i zajęć kulturalno-oświatowych, pozwany wskazał, że do powoda należał wybór, z których zajęć woli skorzystać, zaś w przypadku udziału w innych czynnościach, zapoznawania się z aktami lub konwojowania, powód nie zgłaszał chęci skorzystania z prawa do spaceru w innych terminach. W dniu 14. lipca 2017 r. powód miał możliwość skorzystania z łaźni już po zakończeniu zapoznania się z aktami, a jego twierdzenia o odmowie zaprowadzenia do łaźni nie polegają na prawdzie.

Sąd ustalił, co następuje:

Powód przebywał w (...) w ramach kary pozbawienia wolności w okresie od 23.03.2016 r. do 12.08.2016 r. oraz od 18.05.2017 r. do 17.08.2017 r. Został tam przeniesiony z (...)w związku ze zmniejszeniem pojemności tego ostatniego zakładu i koniecznością osadzenia w jednostce penitencjarnej typu zamkniętego, a decyzja w tej mierze została podjęta przez Dyrektora (...).

W okresie:

a)  od (...). powód był osadzony w pawilonie (...), oddział(...) w celi nr(...); w tym czasie według ustalonego grafiku zajęcia kulturalno-oświatowe dla osadzonych w tej celi przypadały w poniedziałki od 9.00 do 11.00, środy od 9.30 do 11.30 i soboty od 13.00 do 15.00 (por. k. 78-82),

b)  od (...) - w pawilonie (...)oddział (...), cela nr(...),

c)  od (...) - w pawilonie (...), oddział(...), cela nr(...),

przy czym dla osadzonych w tych dwóch ostatnich celach zajęcia kulturalno-oświatowe przypadały w niedzielę i poniedziałki między 13.00 a 16.55 oraz w środy między 9.20 a 12.00 (k. 84-98)

W podanych okresach godziny spacerów ustalone dla osadzonych w tych pawilonach i w tych celach w dniach, w których odbywać się mogły zajęcia kulturalno-oświatowego nie pokrywały się (k. 83 i k. 99).

W okresie pobytu w K. powód dwukrotnie występował z wnioskiem o przetransportowanie do innych jednostek penitencjarnych położonych bliżej miejsca zamieszkania jego konkubiny, córki i babci, wskazując na chęć utrzymywania z nimi bliższych kontaktów.

Zgodnie z procedurą wynikającą z zarządzenia Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w zakresie wniosków o przetransportowanie, dyrektor (...) zwrócił się do jednostek wskazanych przez powoda, jako te, w których chciałby być osadzony, o zajęcie stanowiska w sprawie. Dyrektorzy tych jednostek nie wyrazili zgody na przetransportowanie do nich powoda powołując się na konieczność prawidłowego rozmieszczenia nowo przybyłych skazanych, brak możliwości zapewnienia, że w chwili przeniesienia dopuszczalna liczba skazanych w danej jednostce nie zostanie przekroczona, okresowe remonty cel mieszkalnych, wobec czego uwzględnienie prośby spowodowałoby powstanie tzw. przeludnienie i niemożność zagwarantowania wymaganej ustawowo powierzchni cel.

W związku z takimi odpowiedziami próśb powoda nie uwzględniono.

Powodowi nie ograniczano w sposób administracyjny możliwości korzystania z widzeń lub telefonicznych aparatów samoinkasujących. Miał też możliwość rozmów przy pomocy komunikatora internetowego S., z czego w pierwszym okresie pobytu w K. skorzystał 4 razy od lipca do sierpnia 2016 r., a w drugim okresie – 5 razy (od czerwca do sierpnia 2017 r. - k. 78).

(informacja o pobytach k. 55, wnioski o przetransportowanie, pisma dyrektora ZK w K. i odpowiedzi - k. 56-71, wyciąg z Zarządzenia nr (...) Dyrektora Generalnego Służby Więziennej k. 72-74, wykaz połączeń k. 78)

W dniu 18.05.2016 r. powód nie uczestniczył w spacerze według planu z uwagi przeprowadzane z nim czynności procesowe, a po powrocie nie zgłaszał chęci uczestniczenia w spacerze; spacer taki został mu udzielony w innym dniu.

W dniu 12.08.2016 r. powód został przeniesiony do(...), z którego do K. wrócił w dniu 18.05.2017 r. W trakcie konwoju nie uczestniczył w spacerze.

W piątek 23.06.2017 r. od 12.00 do 14.30 powód kontynuował zapoznawanie się z aktami sądowymi i nie uczestniczył w spacerze przypadającym w tym czasie, ani nie zgłaszał takiej potrzeby.

W poniedziałek, 26.06.2017 r., w godzinach 9.50-10.05 powód rozmawiał za pomocą łącza internetowego z rodziną i nie korzystał ze spaceru, który tego dnia dla osadzonych z jego celi przypadał według planu od 10.30 do 11.30. (k. 78 i 99).

W piątek, 14.07.2017 r., zapoznawał się z aktami sądowymi w godzinach 8.30 do 11.05 i nie skorzystał z łaźni, która tego dnia mogła odbywać się dla osadzonych z jego celi w godz. 8.30 – 12.00 lub 13.00 – 15.00 (k. 103 i 104).

(bezsporne, notatki i grafiki powołane wyżej oraz k. 100-104)

Sąd zważył, co następuje:

Powód domagał się zadośćuczynienia, którego podstawą miały być dolegliwości, jakich doznał podczas odbywania kary pozbawienia wolności w (...) ze strony pracujących tam funkcjonariuszy.

Nie ulega wątpliwości, że czynności funkcjonariuszy Służby Więziennej w zakładach karnych prowadzonych przez Skarb Państwa, podejmowane w związku z wykonywaniem kary pozbawienia wolności i jej organizacją, stanowią wykonywanie władzy publicznej. Zgodnie z art. 417 Kodeksu cywilnego (k.c.) za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu takiej władzy odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa. Dotyczy to również odpowiedzialności za krzywdę wyrządzoną wskutek zawinionego naruszenia dóbr osobistych, do jakich doszłoby przy bezprawnego wykonywaniu władzy publicznej, przewidzianej w art. 448 k.c. w związku z art. 23 i 24 k.c.

W realiach niniejszej sprawy i na gruncie powołanych przepisów oznacza to, że zgodnie z rozkładem ciężaru dowodów (wynikającym z art. 6 k.c.), domagający się zadośćuczynienia powód powinien wykazać (udowodnić), że:

a)  w czasie gdy obywał karę pozbawienia wolności w (...) doszło do opisanych w pozwie zachowań funkcjonariuszy tego zakładu,

b)  opisane zachowania naruszyły chronione prawem dobra osobiste, i wywołały krzywdę, wymagającą zadośćuczynienia w żądanej kwocie.

Pozwany natomiast dla uniknięcia odpowiedzialności powinien wykazać, że o ile doszło do opisanych zachowań, o tyle mieściły się one w granicach dozwolonych prawem i były niezbędne dla prawidłowego wykonywania kary, względnie nie skutkowały dla powoda krzywdą wymagającą jakiegokolwiek zadośćuczynienia.

Nie było między stronami sporu, że dyrektor (...) odmówił przeniesienia powoda do innego zakładu położonego bliżej miejsca zamieszkania bliskich. Nie ulega również wątpliwości, że w niektóre dni powód nie korzystał ze spaceru i kąpieli w godzinach, w których miał do tego prawo zgodnie z planami spacerów i kąpieli ustalonych w tym zakładzie karnym.

W ocenie Sądu, przedstawiony w sprawie materiał dowodowy nie daje jednak żadnych podstaw do przyjęcia, że powód został w sposób bezprawny pozbawiony kontaktu z rodziną, a odmowa przeniesienia do innego zakładu karnego i nieskorzystanie ze spaceru, kąpieli lub zajęć kulturalno-oświatowych wynikła z bezprawnych zachowań ze strony funkcjonariuszy pozwanego, które to okoliczności skutkowałyby bezprawnym naruszeniem jakichkolwiek dóbr osobistych powoda oraz powstaniem po jego stronie krzywdy wymagającej zadośćuczynienia.

W pierwszym rzędzie należy zwrócić uwagę, że z swej istoty kara pozbawienia wolności jest najbardziej dotkliwym rodzajem kary. W sposób naturalny wiąże się ona z pozbawieniem osoby skazanej możliwości nieskrępowanego korzystania z szeregu praw i wolności dostępnych osobom przebywającym na wolności oraz narzuceniem szeregu ograniczeń, które z jednej strony są niezbędne dla prawidłowego wykonania kary, z drugiej zaś muszą gwarantować bezpieczeństwo osób osadzonych w jednostkach penitencjarnych, zatrudnionych tam i je odwiedzających, jak również dawać poczucie bezpieczeństwa społeczeństwu. Orzeczenie i wykonanie kary pozbawienia wolności jest przy tym wyrazem prawnie usankcjonowanej reakcji społecznej na czyny zabronione pod groźbą takiej właśnie kary, a popełnione przez osobę skazaną. Co do zasady zatem, osoba skazana na karę pozbawienia wolności musi liczyć się z wynikającymi stąd dolegliwościami, uciążliwościami i ograniczeniami, jakich w toku wykonania kary dozna w zakresie swoich dóbr osobistych. Oczywistym jest przy tym, że nie powinny one przekraczać rozsądnej miary, a kara powinna być wykonywana z poszanowaniem godności osób skazanych, w sposób humanitarny i zapewniający im gwarancje przestrzegania niezbędnych standardów, przewidzianych obowiązującym prawem, w tym Kodeksu karnego wykonawczego i przepisów wykonawczych.

W sprawie niniejszej nie było podstaw do ustalenia, że wskazane przez powoda ograniczenia zostały wprowadzone w sposób niezgodny z prawem, przekraczający niezbędną potrzebę lub dla szykany.

Powód powoływał się na odmowę przeniesienia do zakładu położonego bliżej miejsca zamieszkania jego bliskich, brak kontaktu z tymi osobami oraz niemożność skorzystania z prawa do spaceru, kąpieli i zajęć kulturalno-oświatowych.

Zgodnie z art. 102 § 1 pkt 1, 2 i 6 Kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.) skazany na karę pozbawienia wolności podczas jej odbywania ma prawo m.in. do:

-

odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny,

-

utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi,

-

korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, radia, telewizji, książek i prasy.

Żaden z przepisów obowiązującego prawa – w tym powoływanego przez powoda prawa międzynarodowego – nie gwarantuje skazanym odbywania kary pozbawienia wolności w miejscowości położonej najbliżej miejsca zamieszkania, ani nie nakazuje bezwzględnego spełniania żądań skazanego co do przeniesienia go do jednostki penitencjarnej w innej miejscowości. Oczywistym jest natomiast – zwłaszcza w świetle treści art. 67 § 3 k.k.w., że w miarę możliwości skazanemu trzeba ułatwiać kontakty z rodziną i światem zewnętrznym, czemu sprzyja osadzenie w zakładzie karnym bliższym miejscu ich zamieszkania. Powód zwracał się z takim wnioskiem, któremu dyrektor (...)nadał niezwłoczny bieg – zgodnie z art. 100 § 1 pkt 6 k.k.w. i procedurą przewidzianą w przywołanym wyżej zarządzeniu Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. Z wystąpień dyrektora (...) wynika, że nie sprzeciwiał się prośbie powoda i wskazywał, że spełnia on warunki rodzinne niezbędne do przeniesienia zgodnie z art. 100 § 1 pkt 6 k.k.w. Z udzielonych odpowiedzi wynika natomiast, że przyczyną nieuwzględnienia prośby nie były przyczyny leżące po stronie dyrektora (...) lub innych jego funkcjonariuszy, lecz trudności istniejące obiektywnie, a wynikające z braku miejsc w zakładach, do których chciał trafić powód. W tych okolicznościach nieuwzględnienie wniosku o przeniesienie powoda nie nosi cech szykany i pozostaje w zgodzie z prawem, a postępowanie dyrektora (...), wskazanego przez powoda, jako odpowiedzialnego za brak przeniesienia i wynikające stąd ograniczenie kontaktu z rodziną, było zgodne z prawem.

Przedstawione w sprawie dowody nie dają również żadnych podstaw do stwierdzenia, że powodowi ograniczano te kontakty w inny bezprawny sposób.

W myśl art. 105 § 1 i art. 105b k.k.w. skazanemu należy umożliwić utrzymanie więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi przez widzenia, korespondencję, rozmowy telefoniczne (w ramach samoinkasującego aparatu telefonicznego), paczki i przekazy pieniężne, a w uzasadnionych wypadkach i za zgodą dyrektora zakładu karnego, również przez inne środki łączności. Nie ma dowodów, by powodowi ograniczono te możliwości w ramach pobytu w (...). Wręcz przeciwnie, Dyrektor tego zakładu zezwolił powodowi na kontakty za pośrednictwem komunikatora internetowego, a powód korzystał z tego ze znaczną częstotliwością.

W konsekwencji nie sposób uznać, aby postępowanie funkcjonariuszy (...)w tym zakresie w sposób bezprawny pozbawiło powoda prawa do utrzymywania kontaktu z rodziną. Nie ulega natomiast wątpliwości, że ograniczenie tych kontaktów jest naturalnym skutkiem przestępstwa popełnionego przez powoda, za które został skazany na karę pozbawienia wolności, która ze swej istoty wiąże się z izolacją od niepozbawionych tej wolności członków rodziny.

Dowody zebrane w sprawie nie wskazują również, by powoda w sposób bezprawny pozbawiono innych wskazywanych przezeń praw, w szczególności prawa do spaceru, kąpieli i zajęć kulturalno-oświatowych .

Zgodnie z art. 112 § 1 k.k.w. skazany ma prawo do co najmniej godzinnego spaceru, zaś w myśl przywołanego wyżej art. 102 § 1 pkt 1 i 6 k.k.w. ma prawo do odpowiednich warunków oraz korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, których organizacja jest obowiązkiem pozwanego (art. 135 i nast. k.k.w.). Powód podnosił, że sposób organizacji spacerów i tych zajęć prowadził do sytuacji, w której nie można było wykorzystać całego czasu przeznaczonego na spacer lub zajęcia. Nie potwierdzają tego jednak przedstawione przez pozwanego grafiki zajęć i plany spacerów oraz godziny korzystania z łaźni, jak również nie świadczy o tym dołączone do pozwu oświadczenie innego osadzonego, co do którego nie wiadomo nawet, czy przebywał w (...)w tym samym pawilonie, na tym samym oddziale i w tej samej celi, co powód. Oświadczenie może zatem dotyczyć zupełnie innych grafików i planów, co czyni je nieprzydatnym dla udowodnienia twierdzeń powoda.

W konsekwencji, należy stwierdzić, że w świetle przedstawionych dowodów powód miał zachowane prawo do spaceru, łaźni i do zajęć kulturalno-oświatowych, z których mógł korzystać w ramach obowiązującego w zakładzie karnym grafiku tych czynności. W ocenie Sądu, nawet gdyby w tym zakresie wystąpiła pewna kolizja wynikająca ze zbieżności czasowej tych zajęć, to prawem powoda byłoby wybrać, które ze swoich uprawnień realizować w pełniejszym stopniu. Analiza planów i grafików obowiązujących w K. nie daje natomiast żadnych podstaw do przyjęcia, że zostały one ułożone w sposób znacząco utrudniający lub uniemożliwiający realizację wskazanych uprawnień.

Opisane przez powoda sytuacje, kiedy w godzinach spaceru odbywał inne czynności (zapoznawał się z aktami, rozmawiał z rodziną), nie pozbawiły go prawa do skorzystania ze swoich uprawnień w innych czasie. Brak przy tym dowodu, że chciał z nich skorzystać i odmówiono mu tego w sposób bezpodstawny. Dotyczy to w szczególności skorzystania z łaźni po zakończeniu zapoznawania się z aktami lub w drugim dostępnym tego dnia terminie.

Podobnie ocenić należy sytuacje, w których powód nie skorzystał ze spaceru z przyczyny konwoju. Zgodnie z art. 112 § 3 pkt 1 i § 4 k.k.w. skazanemu w trakcie konwojowania spacer nie przysługuje spacer, lecz należy mu udzielić dodatkowego spaceru w ciągu kolejnych 7 dni. Znikąd nie wynika, by powód sygnalizował potrzebę w tym względzie po przywiezieniu do K. w dniu 18.05.2017 r. i by odmówiono spełnienia takiego żądania. Oczywistym jest również, że funkcjonariusze (...) nie mogli w terminie 7 dni udzielić powodowi dodatkowego spaceru w miejsce spaceru, którego nie odbył w trakcie konwoju do (...) w dniu 12.08.2016 r. z tej prostej przyczyny, że w ciągu 7 dni po dacie konwoju powód przebywał w(...), a nie w K.. Jeżeli zaś powód nie domagał się w tym czasie przyznania dodatkowego spaceru, to trudno uznać, aby jego brak wyrządził mu jakąkolwiek krzywdę wymagającą jakiegokolwiek zadośćuczynienia.

Reasumując powyższe rozważania, w ocenie Sądu, ze strony funkcjonariuszy (...), z którego działalnością powód wiązał podstawy swoich roszczeń, nie doszło do działań lub zaniechań w sposób bezprawny naruszający dobra osobiste powoda, a doznawane przez niego dolegliwości mieściły się w ramach zwykłych ograniczeń wynikających z konieczności odbycia kary pozbawienia wolności, będącej wszakże skutkiem jego własnych nagannych zachowań.

Z tych względów, powództwo oddalono jako pozbawione podstaw faktycznych i prawnych wymienionych we wskazanych wyżej przepisach.

Zgodnie z art. 98 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) strona przegrywająca proces jest obowiązana do zwrotu kosztów procesu na rzecz strony wygrywającej. Proces w sprawie niniejszej zakończył przegraną powoda, wobec czego jest on obowiązany do zwrotu kosztów na rzecz pozwanego Skarbu Państwa, którego zastępstwo wykonywała Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej. W myśl art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 15.12.2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej i art. 99 k.p.c. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej należało zatem zasądzić zwrot kosztów obejmujących wynagrodzenie za zastępstwo w stawce wynikającej z § 8 pkt 26 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – gdyż sprawa dotyczyła roszczenia związanego z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności.