Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt X GC 159/16

UZASADNIENIE

Powódka E. W. w pozwie z dnia 19 lutego 2016 roku wniosła o zasądzenie od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwoty 99.855,45 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 11 lipca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku, oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, a także wniosła o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego od pozwanej na rzecz powódki według norm przepisanych.

Powódka w uzasadnieniu pozwu wskazała, że strony łączy umowa najmu lokalu zawarta w dniu 30 stycznia 2013 roku, zgodnie z którą pozwana wynajmowała do 30 maja 2015 roku powódce lokal użytkowy U2 znajdujący się w Ł. przy ul. (...), w którym prowadziła salon kosmetyczny i fryzjerski.

Strona powodowa wyjaśniła, ze w trakcie trwania stosunku najmu powódka dokonała na własny koszt remontu generalnego wynajmowanego lokalu za wiedzą i zgodą pozwanej. Wykonany remont spowodował ulepszenie lokalu w stosunku do stanu, w jakim znajdował się on w momencie obejmowania go przez powódkę. Powódka szacuje wartość tych ulepszeń na kwotę 99.855,45 zł i takiej kwoty powódka dochodzi niniejszym pozwem na podstawie art. 676 k.c. (pozew, k.3-7).

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 8 sierpnia 2016 roku pozwana spółka wniosła o oddalenie powództwa w całości, zasądzanie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w łącznej wysokości 7.217 złotych.

Pozwana spółka zaprzeczyła, aby powódka dokonała na przedmiot najmu ulepszeń stanowiących nakłady zwiększające wartość lokalu (...) położonego przy ulicy (...) Ł., przy tym pozwana nadmieniła, że z treści pozwu i wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego wynika, że pozew ogranicza się do żądań związanych z lokalem (...), dlatego pozwana spółka w odpowiedzi na pozew skoncentrowała się na twierdzeniach dotyczących lokalu (...).

Pozwana wskazała ,że lokal (...) został zakupiony przez pozwaną spółkę jako lokal w stanie deweloperskim, w którym wykonała remont lokalu polegający na położeniu podłóg ceramicznych, malowaniu ścian, zamontowaniu drzwi, zamontowaniu instalacji sanitarnych oświetleniowych, a następnie od 2010 r. wynajmowała lokal (...) w celu prowadzenia salonu fryzjersko - kosmetycznego najpierw firmie (...) (w okresie od czerwca 2010 r. do listopada 2010 r), a potem pani R. B. od kwietnia 2011 do czerwca 2012 r., a następnie firmie (...) od czerwca 2012 r. do stycznia 2013 r.).

Ponadto, pozwana wskazała, że każdy z najemców prowadzących działalność w lokalach pozwanej spółki przy ulicy (...) w Ł. dokonywał adaptacji lokalu na własne potrzeby. Były to zmiany kosmetyczne, ponieważ lokale były nowe i nie wymagające nakładów poza zmianami estetycznymi. Na czas adaptacji pozwana spółka obniżała czynsz. Tak samo było w przypadku umowy z powódką, która została zwolniona z opłat czynszowych w miesiącu lutym 2013 r. w związku z planowaną adaptacją lokalu na własne potrzeby (paragraf 5 punkt 2 umowy najmu lokalu (...)).

Pozwana zaprzeczyła, aby powódka poinformowała ją o zamiarze wykonania „generalnego remontu”, lecz jedynie wspomniała o zamiarze wykonania prac adaptacyjno-estetycznych, aby dostosować lokal do potrzeb estetycznych marki „z.one-concept”, której produkty były używane w salonie przez powódkę. Podniesiono w tym względzie, że powódka nie przedstawiła pozwanej dowodów na poniesione koszty prac, które mogłyby stanowić nakłady ulepszające przedmiot najmu. Pozwana podniosła, że powódka nie zna nawet wysokości tych kosztów, skoro w pozwie określa je jako szacunkowe, nie przedstawiając żadnych rachunków. Dodatkowo pozwana zakwestionowała załączone do pozwu dokumenty, w tym rozliczenie powykonawcze, które nie jest opatrzone podpisem, ponadto obejmuje prace, których z całą pewnością nie wykonywano w lokalu (...). Zdaniem pozwanej, prace ujęte w rozliczeniu powykonawczym takie jak: zeskrobanie i zmycie starej farby, malowanie, przygotowanie podłoża betonowego pod oprawy oświetleniowe - przykręcane, montaż opraw oświetleniowych, instalowanie głośników, ścianki działowe , nie stanowią ulepszeń lokalu, lecz drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy i obciążają najemcę (odpowiedź na pozew, k.128-133).

Powódka reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika na rozprawie w dniu 18 sierpnia 2016 roku ograniczyła powództwo do kwoty 97.879,70 złotych, w pozostałym zakresie podtrzymała żądanie pozwu (e-protokół z dnia 18.08.2016r. – k.243-251).

W piśmie procesowym z dnia 2 września 2016 roku powódka w replice na odpowiedź na pozew oponowała, że pozew nie ogranicza się do żądań związanych z lokalem (...), jednocześnie podnosząc, że główny remont miał miejsce w (...) i w tym właśnie lokalu usytuowany był zakład fryzjerski, zaś w lokalu (...) mieściła się kosmetyka i masaże (pismo powódki, k.268-270).

Pozwana w piśmie datowanym na dzień 10 października 2016 roku podniosła zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę za nakłady poniesione na lokal (...). Jak wskazała pozwana, pozew nie zawierał informacji, że roszczenia dotyczą lokalu (...), a jedynie lokalu (...), wobec czego żądanie zgłoszone w piśmie procesowym powódki z września 2016 roku zostało zgłoszone po upływie roku od zdania lokalu (pismo pozwanej, k.297-298).

W toku dalszego postępowania strona powodowa podtrzymywała żądanie co do kwoty 97.879,70 złotych, zaś pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka E. W. (najemca) w dniu 30 stycznia 2013 roku zawarła z pozwaną (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. (wynajmującym) umowę najmu lokalu użytkowego nr (...) o powierzchni 52,36 m 2 znajdującego się w Ł. przy ul. (...). Okres najmu uzgodniono od 1 lutego do 31 grudnia 2013 roku w nawiązaniu do zamiaru nabycia lokalu i zawarcia umowy przyrzeczonej w terminie do 31 grudnia 2013 roku. W treści umowy uzgodniono, że lokal będzie przeznaczony do prowadzenia salonu kosmetycznego i fryzjerskiego, a wynajmujący odda lokal wraz ze znajdującymi się w nim urządzeniami i wyposażeniem, których szczegółowy opis znalazł się w protokole zdawczo-odbiorczym stanowiącym załącznik nr 1 do umowy. Protokół ten miał stanowić podstawę określenia stanu lokalu po zakończeniu najmu i określenia ewentualnych roszczeń wynajmującego z tytułu przywrócenia poprzedniego stanu lokalu.

Zgodnie z § 5 umowy najmu najemca z tytułu użytkowania lokalu zobowiązany był do zapłaty wynajmującemu co miesiąc czynszu w kwocie 500 złotych + podatek VAT, z tym zastrzeżeniem, że w okresie od dnia 1 lutego 2013 do dnia 28 lutego 2013 roku najemca nie jest zobowiązany do zapłaty czynszu najmu, w tym okresie najemca ponosi wyłącznie koszty eksploatacyjne tj. opłaty za prąd i zaliczki na zarząd nieruchomością wspólną tj. 357,10 złotych.

W § 9 łączącej strony umowy ustalono, że najemca po upływie okresu, na który zawarto umowę, zobowiązany jest zwrócić przedmiot najmu wynajmującemu w stanie nie pogorszonym z wyjątkiem zużycia będącego następstwem normalnej eksploatacji. W przypadku dokonania przez najemcę nakładów na przedmiot najmu, wynajmujący może żądać przywrócenia przedmiotu najmu do stanu poprzedniego (dowód: umowa najmu z dnia 30 stycznia 2013 roku k.14-17),

Powódka docelowo korzystała z dwóch lokali o numerach (...) o łącznej powierzchni około 100 m2, znajdujących się w budynku w Ł. przy u. T. 16 F, (dowód: przesłuchanie powódki E. W., e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 00:24:29 – k.243-251).

Lokale mieściły się w nowo wybudowanym budynku z 2009r. i przed objęciem ich przez powódkę były w dobrym stanie technicznym. W pomieszczeniach były posadzki wykończone terakotą w pastelowych kolorach, ściany były gładkie – pokryte płytami kartonowo - gipsowymi, w pomieszczeniu przeznaczonym na łazienkę i pomieszczenie socjalne ściany były pokryte częściową glazurą, do pomieszczeń użytkowych była doprowadzona woda, lokale wyposażone były w drzwi zewnętrzne, włączniki, gniazda, kaloryfery (dowód: zeznania świadka R. R. e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:32:47 – k.243-251;zeznania świadka A. O., e-protokół z dnia 10.10.2016r., czas nagrania:00:11:23-00:17:24 –k.319-324; zeznania świadka M. W., e-protokół z dnia 26.06.2017r. czas nagrania: 00:07:02; – k.501-506).

Pozwana spółka wynajmowała uprzednio lokale użytkowe najemcom, którzy prowadzili w nich działalność kosmetyczno – fryzjerską. Każdy dokonywał adaptacji lokalu na własne potrzeby. Lokale były podzielone ściankami działowymi, była toaleta, zaplecze socjalne, było także pomieszczenie wydzielone ścianką na zabiegi kosmetyczne, a pozostała większa część wykorzystana była pod działalność fryzjerską ( dowód: umowa przedwstępna najmu lokalu użytkowego z dnia 08.06.2010r. – k.184; umowa najmu lokalu użytkowego z dnia 01.06.2012r. – k.185-187; przesłuchanie M. C., e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:14:05 – k.243-251; zeznania świadka R. R., e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:29:48 – 01:31:26 – k.243-251; zeznania świadka E. R., e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:41:35 – k.243-251; zdjęcia lokali od 05.03.2012r. do 30.01.2013r. – k.135-150; zeznania świadka R. B., e-protokół z dnia 10.10.2016r., czas nagrania:00:27:13-00:33:47 –k.319-324 ).

Podczas użytkowania lokalu przez wcześniejszego najemcę R. B. na zapleczu pomieszczenia na ścianie pojawiła się wilgoć, o czym poinformowano firmę developerską. Lokal był objęty okresem gwarancji, wobec powyższego firma deweloperska na swój koszt usunęła wilgoć ze ścian (dowód: zeznania świadka R. B., e-protokół z dnia 10.10.2016r., czas nagrania:00:34:42 - 00:36:18 –k.319-324 ).

Pozwana spółka w trakcie pertraktacji umownych poinformowała powódkę o zamiarze sprzedaży lokali użytkowych przy ul. (...), wobec czego powódka wstępnie wyraziła wolę ich zakupu ( dowód: umowa najmu z dnia 30 stycznia 2013 roku paragraf 4, k.14-17; przesłuchanie powódki E. W., e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 00:22:01 – k.243-251; przesłuchanie M. C., -protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:04:06 – k.243-251 ).

Przekazany powódce lokal nr (...) posiadał standardowe wyposażenie: dwie umywalki wraz z dwiema białymi szafkami podumywalkowymi, szafę z przesuwnymi oszklonymi drzwiami (ze szkła matowego), oświetlenie sufitowe, dwa lustra. Przekazano powódce dwa komplety kluczy. Do protokołu zgłoszono uwagi w postaci pękniętej szyby wystawowej (ok. 40 cm) oraz wyszczerbionych płytek koloru jasnego w ilości ok. 10 sztuk (dowód: protokół przekazania lokalu użytkowego U2 w dniu 30.01.2013 – k. 17; pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 25.04.2017 roku –k.362-466; przesłuchanie M. C. e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:21:57 – k.243-251; zeznania świadka D. L., e-protokół z dnia 10.10.2016r., czas nagrania:00:22:08-00:25:45 –k.319-324 ).

Powódka przystosowując lokale do prowadzonej przez nią działalności, wykonała szereg prac remontowych: odgrzybianie ścian, malowanie, zmiana płytek na ścianach i podłodze, wymiana instalacji elektrycznej łącznie z rozdzielnią oraz zmianą oprawy oświetlenia w celu osiągnięcia prawidłowego natężenia światła. W części fryzjerskiej wykonano: doprowadzenie wody do myjki z przeróbką wodno-kanalizacyjną, wydzielenie pomieszczenia socjalnego dla pracownika, postawienie ścianek działowych za karton-gipsu i luksferów. W wiatrołapie wykonano szafę na przechowywanie odzieży, dodatkowo wykonane były inne meble na wymiar, oraz lada w recepcji, w części salonu przeznaczonej na usługi fryzjerskie skuto starą terakotę i położono nową, zamontowano sufity podwieszane z karton gipsu z wentylacją mechaniczną i oświetleniem, rozprowadzono instalację alarmową i nagłaśniającą. Powódka w okresie najmu lokali (...) dokonała ich połączenia poprzez wykonanie otworu drzwiowego w ścianie rozgraniczającej i zamontowała drzwi przesuwne między pomieszczeniami. Lokal został urządzony w bardzo wysokim standardzie (dowód: przesłuchanie powódki E. W., e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 00:35:30; 00:41:22-00:44:05 – k.243-251; zeznania świadka K. W. e-protokół z dnia 01.12.2016r. czas nagrania:00:27:33-00:38:18 – k.335-339; zeznania świadka K. I. e-protokół z dnia 01.12.2016r. czas nagrania:00:43:06-00:46:51; 01:04:15-01:06:16; – k.335-339; zeznania świadka W. K. e-protokół z dnia 01.12.2016r. czas nagrania: 01:18:26-01:35:20; – k.335-339; zeznania świadka A. S. e-protokół z dnia 26.06.2017r. czas nagrania: 00:25:53; – k.501-506; zeznania świadka S. P. e-protokół z dnia 01.12.2016r. czas nagrania: 00:11:31; – k.335-339; zeznania świadka E. R. e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania:01:43:10).

Powódka przez okres dwóch lat prowadziła w lokalu użytkowym należącym do pozwanej salon fryzjersko – kosmetyczny. Następnie w dniu 28 lutego 2015 roku wypowiedziała zawartą w dniu 30 stycznia 2013 roku umowę najmu lokalu użytkowego nr (...) , z zachowaniem trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia (dowód: wypowiedzenie wraz z potwierdzenie nadania, k. 18-19)

W dniu 1 czerwca 2015 roku nastąpiło protokólarne przekazanie lokali użytkowych U1 i U2 między przejmującym V. C. a przekazującym E. W.. W dniu przekazania - lokale użytkowe były w następującym stanie technicznym:

Lokal (...):

- w pomieszczeniach znajdowały się dwie dodatkowe ścianki działowe,

- wydzielone pomieszczenia socjalne z wykonanym wyposażeniem (szafka wisząca na wymiar, blat, szafka pod blatem),

- podwieszane sufity z oprawami na całej powierzchni do recepcji,

- wentylacja mechaniczna w suficie G/K,

- recepcja – wymurowana ścianka pokryta blatem na wysoki połysk,

- wymieniona instalacja elektryczna i teletechniczna,

- płytki na całej powierzchni sali,

- szafa w przedsionku z lustrami,

- oświetlenie zewnętrzne przy ścianie działowej,

- na głównej sali czarna szafka z blatem i suwanymi drzwiami.

Lokal (...):

- na dużej sali dwie ścianki G/K wraz z luksferami,

- sufit podwieszany z oświetleniem i głośnikiem,

- dodatkowa szafka z umywalką oraz WC,

- przedsionek z nową szafką, umywalką, nowe oprawy,

- w łazience WC oraz prysznic, płytki na ścianach i podłodze, sufit G/K oraz oświetlenie, wentylacja elektryczna,

- na całej powierzchni zainstalowana wentylacja mechaniczna w sufitach,

- wymieniona instalacja elektryczna i teletechniczna.

W protokole zamieszczono informację, że wszystkie prace remontowe zawarte w niniejszym protokole wykonała firma (...) na zlecenie najemcy E. W.. Najemca E. W. podjęła decyzję o pozostawieniu lokalu w stanie jaki wynikał ze sporządzonego w dniu 1 czerwca 2015 roku protokołu zdawczo-odbiorczego, bez przywrócenia lokalu do stanu poprzedniego. Uzgodniono, że kaucja będzie rozliczona do 30 czerwca 2013 roku i wpłacona na konto firmowe E. W. (dowód: protokół zdawczo-odbiorczy z dnia 01.06.2013r., -k.20-27; zdjęcia lokali z dnia 01.06.2015r. – k.151-167; e-mail z dnia 25.05.2015r. – k. 190)

Prace, wykonane przez powódkę związane z rozbudową instalacji elektrycznej wraz z wymianą i uzupełnieniem osprzętu gniazd, włączników, lamp oświetlenia, wyniosły w lokalu (...) łącznie 6.916,93 zł (dowód: pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 25.04.2017 roku –k.399).

Koszty poniesione przez stronę powodową za roboty związane z przebudową lokali (...):

- 8.494, 26 zł za założenie podłóg,

- 3.901,83 zł za odgrzybianie,

- 2.682,51 zł za podwieszenie sufitów,

- 161,70 zł za zrobienie otworów wentylacyjnych,

- 530,16 zł za instalację wodno-kanalizacyjną,

- 3.368,98 zł za szpachlowanie i malowanie ścian,

- 706,30 zł dopłata do płytek (podłoga w lokalu (...)) i (kuchnia w lokalu (...)), łącznie koszt tych prac wyniósł 19.845,74 złotych (dowód: pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 25.04.2017 roku –k.430; uzupełniająca pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 24.07.2017 roku, k.548).

Łączny koszt prac remontowych i innych wydatków związanych z adaptacją łazienki w lokalu (...), wyniósł 9.007,51 zł na co składa się:

- 379,04 zł za wykonanie podłóg (skuwanie betonu, założenie nowych płytek),

- 2.676,31 zł za wykonanie ścian ( licowanie ścian płytkami),

- 127,13 zł za zrobienie wentylacji,

- 2.850,58 zł za przerobienie instalacji wodno- kanalizacyjnej z założeniem rur PCV, odpływów, łącznie 7.420,66 zł. Dodatkowo poniesiono koszty związane z wykonaniem natrysku w łazience – kwota 271,66 zł za odwodnienie liniowe, oraz kwota 1.315,19 zł za położenie płytek na ścianach i podłodze, łącznie 1.586,85 zł (dowód: pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 25.04.2017 roku –k.415;k.425-427;uzupełniająca pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 24.07.2017 roku, k.549).

Powódka remont lokalu finansowała z środków, które uzyskała z tytułu kredytu na finasowanie działalności gospodarczej udzielonego przez Bank (...) (dowód: umowa kredytu, k. 287-289).

Powódka zabrała z lokalu niektóre przedmioty jak lustra, półki, głośniki, ławy, kanapy, fotele, myjkę. Elementy, które mogły zostać zdemontowane z pomieszczenia przeznaczonego na łazienkę, bez szkody dla substancji lokalu, to :

- baterie kabinowe ścienne , których koszt wynosił 229.58 zł,

- baterie umywalkowe lub zmywakowe, których koszt wynosił 262,97 zł,

- umywalki pojedyncze porcelanowe, których koszt wynosił 419,84 zł,

- drzwi kabiny prysznicowej rozsuwane, których koszt wynosił 1.120,71 zł,

- lustro, którego koszt wynosił 111,45 zł. Łączny koszt rzeczy zadtnych do zdemontowania wyniósł 2.144,52 zł (dowód: przesłuchanie M. C. e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:10:27- 01:11:31 – k.243-251; pismo pozwanej z dnia 14.07.2015r. – k.30-31; przesłuchanie E. W. e-protokół z dnia 28.09.2017r., czas nagrania: 01:46:00 –k. 584-592; pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 25.04.2017 roku,k.425-426 ).

Elementy wyposażenia w postaci aneksu kuchennego wraz z szafką i blatem, szafy konstruowanej na miejscu, umywalki okrągłej z szafką, zabudowy recepcji, lamp, elementów prysznica zostały zdemontowane przez pozwaną spółkę, która wezwała powódkę do odbioru tych ruchomości do dnia 31 lipca 2015 roku , co ostatecznie nie nastąpiło (dowód: przesłuchanie M. C. e-protokół z dnia 18.08.2016 r. czas nagrania: 01:10:27- 01:11:31 – k.243-251; pismo pozwanej z dnia 14.07.2015r. – k.30-31; przesłuchanie E. W. e-protokół z dnia 28.09.2017r., czas nagrania: 01:46:00 –k. 584-592).

Nakłady ulepszające nie związane trwale z przedmiotem najmu dokonane przez stronę powodową w lokalu numer (...), które nie zostały zdemontowane i przywrócone do stanu poprzedniego przed rozpoczęciem umowy najmu:

- rozbudowana instalacja elektryczna wraz z osprzętem gniazd, włączników, lamp oświetlenia,

- podwieszone sufity,

- położone płytki na ścianach i podłogach,

- nowe kanały wentylacyjne ,

- odświeżone ściany, które zostały odgrzybione, wyszpachlowane i pomalowane.

Po zdaniu lokalu powódka pismem z dnia 22 czerwca 2015 roku wezwała pozwaną do zapłaty wartości ulepszeń w kwocie dochodzonej pozwem w terminie 14 dni od daty doręczenia niniejszych pisma, pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego (dowód: wezwanie do zapłaty wraz ze zwrotne potwierdzenie odbioru, k. 28-29).

Strona pozwana w piśmie z dnia 14 lipca 2015 roku w odpowiedzi na wezwanie poinformowała powódkę, że nie uznaje zmian dokonanych w lokalach za nakłady ulepszające i że nie zamierza za nie płacić, i że powódka może usunąć dokonane przez siebie zmiany, ale w takim przypadku będzie musiała przywrócić lokale do stanu z chwili zawarcia umowy najmu (dowód: pismo pozwanej z dnia 14.07.2015r. – k.30-31).

W lipcu 2015 nowy najemca – J. K. zawarła ze stroną pozwaną umowę najmu lokali (...), a lokal (...) został najemcy sprzedany. Obecnie w lokalu mieści się gabinet weterynaryjny, dlatego lokal musiał zostać przystosowany do prowadzenia tego typu działalności. (dowód: zeznania świadka J. K., e-protokół z dnia 10.10.2016r., czas nagrania: 00:44:18-00:56:06 – k.319-324; zdjęcia lokalu – 310-318).

Wobec powyższego obecny właściciel zdemontował i usunął z lokalu, niektóre elementy wystroju pozostawione przez powódkę:

- demontaż recepcji – ścianki i blatu po łuku, której koszt wynosił 5.798,34 zł,

- przebudowa ścianek działowych z karton – gipsu i luksferów, których koszt wyniósł 2.468,21 zł,

- wymontowanie instalacji nagłośnienia wraz z demontażem głośników wpuszczonych w sufit, której koszt wynosił 988,45 zł. Łączny koszt zdemontowanych rzeczy 9.255,00 złotych, 12.001,69 zł.

Łączny koszt wszystkich nakładów poniesionych przez na remont lokali i przystosowanie ich do działalności gospodarczej wyniósł łącznie 56.704,25 zł (dowód: pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. z 25.04.2017 roku k. 363 -466, 549 akt).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dokumentów prywatnych złożonych do akt sprawy, których wiarygodność nie została skutecznie zakwestionowana przez żadną ze stron, przesłuchania stron oraz zeznań świadków: R. R., E. R., A. O., D. L., R. B., J. K., S. P., K. W., K. I., W. K., M. W., A. S., które uzupełniły materiał dowodowy w postaci dokumentów.

Należy przede wszystkim zauważyć, ze większość okoliczności faktycznych w niniejszej sprawie była właściwie bezsporna. Poza sporem był zatem fakt zawarcia przez strony umowy najmu w dniu 30 stycznia 2013 roku i przekazania powódce lokalu najmu mieszczącego się w Ł. przy u. T. 16F. Bezsporny należy również potraktować fakt, że powódka na własny koszt za zgodą i pozwoleniem wynajmującego dokonała przebudowy i remontu lokalu (...) z przeznaczeniem lokalu na salon kosmetyczno-fryzjerski. Spór sprowadzał się jedynie do ustalenia zasad rozliczeń między stronami z tytułu poniesionych przez najemcę nakładów w razie opuszczenia lokalu i prawidłowej wysokości oraz zakresu nakładów poniesionych przez stronę powodową, które to nakłady spowodowały ulepszenie lokalu, w stosunku do stanu w jakim się znajdował on w momencie obejmowania go przez powódkę.

Sąd poczynił, także ustalenia faktyczne w oparciu o wnioski z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H., powołanego na okoliczność wartości nakładów poniesionych przez powódkę w okresie trwania umowy najmu na lokale użytkowe numer (...) położone w Ł. przy ulicy (...) z uwzględnieniem wartości rynkowej tych nakładów z daty opuszczenia lokalu (amortyzacja, stopień zużycia) przez powódkę.

Sąd podzielił wnioski zawarte w opinii w zakresie wyliczeń wartości wszystkich nakładów poniesionych przez stronę powodową na remont lokali użytkowych i dokonał szczegółowego rozliczenia jedynie tych, które można było uznać za nakłady ulepszające lokale. Nakłady te dotyczyły: położenia instalacji elektrycznych, instalacji wodno-kanalizacyjnych, wentylacji, odnowienia ścian i podłóg.

Należy podnieść, że opinia została wydana po dokonaniu oględzin pomieszczeń U1 i U2 przy ul. (...) w Ł. oraz analizie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy – a zatem materiałów źródłowych dostarczonych przez strony (w tym złożonej dokumentacji fotograficznej). Opinia biegłego była dwukrotnie uzupełniana wobec wątpliwości i zarzutów podnoszonych przez stronę powodową co do przyjętych przez biegłego sposobów kalkulacji kosztów. Trudność w analizie kosztorysu polegała przede wszystkim na tym, że powódka nie dysponowała fakturami potwierdzającymi zakup materiałów budowlanych przeznaczonych wyłącznie do użycia w lokalu (...). Faktury potwierdzały zakup przez podmiot wykonujący remont, materiałów w większej ilości, które miały być wykorzystane przy innych pracach remontowych- przy innych lokalach (zakup hurtowy).

Ostatecznie obliczenia biegłego nie potwierdziły szacowanych przez powódkę kosztów przeprowadzonego generalnego remontu (odnowienia) lokali (...). Biegły ostatecznie biegły wycenił je w zakresie robocizny, użytych materiałów na kwotę 56.704,25 złotych brutto.

Sąd uznał, że opracowane na potrzeby tegoż postępowania opinia główna oraz pisemne opinie uzupełniające i ustne, jako logiczne i przekonywujące są wystarczające do poczynienia istotnych ustaleń, niezbędnych dla wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Opinie te nie zostały skutecznie podważone przez strony procesu.

Oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy, należy podkreślić że zakres wszystkich nakładów poczynionych przez powódkę, w tym zakres ulepszeń wynika także z zeznań świadków zawnioskowanych przez powódkę. Świadek K. I., który wykonywał prace budowlane w lokalu będącym przedmiotem umowy najmu, zeznał że wykonane przez najemcę prace adaptacyjne w lokalu obejmowały: postawienie ścianek działowych, wybicie otworu drzwiowego pomiędzy dwoma pomieszczeniami U1 i U2 instalacji wodno-kanalizacyjnej, położenie nowej instalacji elektrycznej z oprawami na światło, kontaktami, odgrzybianie, szpachlowanie, malowanie ścian, rozprowadzenie kanałów wentylacyjnych, systemu nagłaśniającego, które były umieszczane w podwieszanych sufitach. Biegły sądowy w swej opinii potwierdził powyższy zakres prac i oszacował wartość wszystkich nakładów na kwotę 56.704,25 zł brutto. Natomiast dokonując analizy stanu faktycznego, możliwości wykorzystania nakładów przez kolejnych najemców, możliwości demontażu nakładów, a nadto walor obiektywnie zwiększający standard, funkcjonalność, estetykę pomieszczenia pod kątem zasadniczo każdej działalności gospodarczej, Sąd zakwalifikował tylko część z nich jako ulepszenia.

Sąd dokonał rozliczeń uznając, że wartość ulepszeń pozostałych w lokalu należącym do pozwanej spółki wynosi 33.625,66 zł, przyjmując kwoty brutto. Sąd wziął pod uwagę przy rozliczeniu na zasadzie pominięcia , rzeczy ruchome zabrane przez powódkę z lokalu, oraz możliwy demontaż bez szkody dla substancji lokalu, pozostałych elementów wyposażenia, które powódka zostawiła w lokalu.

Zarzut pozwanej, dotyczący tego, że powódka nie poinformowała jej o zamiarze wykonania „generalnego remontu”, lecz jedynie wspomniała o zamiarze wykonania prac adaptacyjno-estetycznych, aby dostosować lokal do potrzeb estetycznych marki, w świetle przedstawionego materiału dowodowego należało uznać za niewiarygodny. Pozwana spółka wyrażała zgodę na dokonywanie przez powódkę modernizacji istniejącego lokalu, o czym świadczy obniżenie przez nią czynszu na czas adaptacji lokalu, bowiem w tym okresie powódka nie czerpała zysków z działalności gospodarczej. Pozwana znała plany i zamiary powódki dotyczące prowadzonej działalność w wynajmowanym lokalu. Zasadniczo, zakres wykonanych w lokalu prac adaptacyjnych nie był kwestionowany przez stronę pozwaną. Powódka, co wynika z przesłuchania obu stron, wyraziła wolę zakupu lokali, co zostało również wpisane w treść łączącej strony umowy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo okazało się częściowo zasadne.

Bezspornym jest, że strony łączyła umowa najmu lokalu użytkowego (...), przy ulicy (...) w Ł.. W rozpoznawanej sprawie należy zauważyć, że powódka mimo sformułowania w pozwie, że dochodzi zwrotu poniesionych nakładów na lokal (...), wynajmowane od pozwanej lokale traktowała jako jedną całość z uwzględnieniem pomieszczenia (...). Powódka dokonała prac adaptacyjnych w lokalu (...), połączyła te lokale, które stanowiły pod względem funkcjonalnym i gospodarczym jeden lokal użytkowy. Zatem , nie ulega w ocenie Sądu wątpliwości, że roszczenie o zwrot poniesionych nakładów dotyczy całości tak rozumianego lokalu , stąd też zarzut przedawnienia roszczenia o zwrot nakładów poniesionych w lokalu (...) należało uznać za niezasadny.

Podstawą roszczenia powódki jest art. 676 k.c. Stosownie do tego przepisu, jeżeli najemca ulepszył rzecz najętą, wynajmujący, w braku odmiennej umowy, może według swego wyboru albo zatrzymać ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości w chwili zwrotu, albo żądać przywrócenia stanu poprzedniego.

Przewidziane w przepisie art. 676 k.c. uprawnienia dotyczą ulepszeń i powstają jedynie wówczas, gdy strony w umowie kwestii ulepszeń przedmiotu najmu w ogóle nie uregulowały (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1999 roku, III CKN 271/98).

Przepis art. 676 k.c. ma charakter dyspozytywny, co w ramach swobody kontraktowej (art. 353 1 KC) pozwala stronom na ustanowienie odmiennych reguł, niż w nim przewidziane, w zakresie rozliczenia poniesionych przez najemcę nakładów ulepszających rzecz najętą (wyr. SN z 26.6.2008 r., II CSK 69/08, L. i powołane tam orzecznictwo). Mogą to uczynić w umowie najmu albo w późniejszej odrębnej umowie (na temat klauzul umownych dotyczących ulepszeń lokalu zob. M. Olczyk, Najem lokalu mieszkalnego, Warszawa 2008, s. 112–136). W razie nieuzgodnienia przez strony sposobu rozliczenia ulepszeń znajduje zastosowanie regulacja ustawowa, w myśl której wynajmujący może albo zatrzymać ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości w chwili zwrotu rzeczy najętej, albo żądać przywrócenia stanu poprzedniego. Przyjęte w art. 676 k.c. rozwiązanie, według którego wynajmującemu przysługuje wybór określonego zachowania, ma cechy zobowiązania przemiennego (art. 365 KC; zob. Z. Radwański, w: System PrCyw, t. III, cz. 2, s. 292; J. Panowicz-Lipska, w: System PrPryw, t. 8, 2011, s. 68; M. Kaliński, w: A. Brzozowski, J. Jastrzębski, M. Kaliński, W.J. Kocot, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Część szczegółowa, s. 125). Wykonując prawo wyboru, wynajmujący składa najemcy odpowiedniej treści oświadczenie, w formie dowolnej. Może być ono złożone w sposób dorozumiany, przy czym sam fakt odbioru rzeczy z ulepszeniami od najemcy z pewnością nie wystarcza do uznania, że nastąpiło ujawnienie woli zatrzymania ulepszeń; dostrzega się możliwość odmiennej oceny, gdy wynajmujący z ulepszeń korzysta (zob. uwagi Z Radwańskiego, w:System PrCyw, t. III, cz. 2, s. 292; P.Machnikowskiego, Skutki prawne ulepszenia, s. 224-225; M. Olczyk, Najem lokalu, s. 129; J. Góreckiego, G. Matusika, w: Osajda, KC. Komentarz, Legalis, 2016; wyr. SA w Krakowie z 2.9.2015 r., I ACA 641/15, Legalis, w którym przyjęto, że o zatrzymaniu ulepszeń świadczy ogłoszenie przetargu i zaoferowanie nieruchomości do sprzedaży). Wyboru w zakresie wskazanym w art. 676 k.c. wynajmujący może dokonać po zakończeniu najmu, niekoniecznie dopiero po zwrocie rzeczy najętej. Dla stosowania przepisu nie ma znaczenia okoliczność, czy ulepszenia były wprowadzone za zgodą wynajmującego, czy bez jego zgody. W razie wspomnianej zgody dopiero porozumienie stron dotyczące sposobu rozliczenia ulepszeń po zakończeniu najmu wyłącza powołanie się przez wynajmującego na prawo wyboru przewidziane w art. 676 k.c. (zob. wyr. SN z 16.2.2001 r., IV CKN 268/00, L.). Jeżeli wynajmujący żąda przywrócenia stanu poprzedniego, najemca ma obowiązek usunięcia ulepszeń na własny koszt i wykonania innych jeszcze prac niezbędnych do doprowadzenia przedmiotu najmu do stanu, w jakim powinien znajdować się, gdyby nie wprowadzano ulepszeń.

W rozpoznawanej sprawie, strony w umowie najmu w § 9 pkt 2 zawarły zapis, iż w wypadku dokonania przez najemcę nakładów na przedmiot najmu, wynajmujący może żądać przywrócenia przedmiotu najmu do stanu poprzedniego.

Należy zauważyć, że umowa najmu nie wyłącza rozliczenia nakładów, nie odnosi do kwestii nakładów, których demontaż wiązałby się z naruszeniem substancji lokali, powodował niewspółmierne koszty, ani tych, które są typowymi ulepszeniami, a nie nakładami koniecznymi. Poza sporem było, że pozwana nie zobowiązywała powódki po opuszczeniu lokali do demontażu: podłóg, sufitów podwieszanych, demontażu instalacji elektrycznej, czy demontażu ulepszeń w zakresie instalacji wodno-kanalizacyjnej. Nie oponowała, gdy powódka dokonywała tych nakładów, mimo że wiedzę o ich ponoszeniu- o zakresie remontu pozwana posiadała od początku przekazania powódce lokalu. Strona pozwana nie kwestionowała, że bywała w czasie remontu w lokalu wynajętym przez powódkę. Uznawała również, że odgrzybianie ścian, czy uzupełnienie ubytek płytek w podłodze jest wręcz nakładem koniecznym, który powinien ponieść właściciel lokalu.

W tej sytuacji w ocenie Sądu w rozpoznawanej sprawie znajduje zastosowanie przepis art. 676 k.c., bowiem strony w umowie nie uregulowały kwestii nakładów ulepszających nieruchomość w sposób odmienny niż przewiduje kodeks cywilny.

W rozumieniu art. 676 k.c. ulepszeniami rzeczy są dokonane na nią przez najemcę nakłady, które w chwili wydania rzeczy wynajmującemu zwiększają jej wartość lub użyteczność. Nie chodzi przy tym ani o drobne nakłady na rzecz obciążające najemcę (art. 662 § 2 k.c.), ani nakłady konieczne i inne nakłady, które zgodnie z art. 662 § 1 i art. 663 k.c. obciążają wynajmującego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2008 r., sygn. akt V CSK 418/07, LEX nr 577236)

Ponadto, wartości ulepszeń nie można utożsamiać z wydatkami poniesionymi na ich dokonanie, określa ją, bowiem wzrost wartości rzeczy, na którą zostały poczynione, oceniany w chwili zwrotu rzeczy (wyrok SN z dnia 9. listopada 2000 r., II CKN 339/00).

Z decyzją wynajmującego o zatrzymaniu ulepszeń łączy się powstanie po stronie najemcy uprawnienia do żądania za nie zapłaty, która powinna odpowiadać ich wartości w chwili zwrotu przedmiotu najmu. Koszty ulepszeń nie decydują o zakresie przysługującego najemcy roszczenia.

W odniesieniu do przyjętej w art. 676 k.c. zasady rozliczenia ulepszeń w orzecznictwie SN wskazuje się, że przepis ten ma na uwadze nakłady ulepszające rzecz, a więc takie, które zwiększyły wartość użytkową rzeczy w chwili jej zwrotu przez najemcę. Oznacza to, że nie można utożsamiać wartości ulepszeń z sumą wydatków przeznaczonych na ich dokonanie. Wartość tych ulepszeń określa wzrost wartości rzeczy, na którą zostały poczynione, oceniany z chwili zwrotu rzeczy (wyr. SN z 9.11.2000 r., II CKN 339/00, L.; wyr. SN z 12.9.2013 r., IV CSK 44/13, L.; zob. też wyr. SA we Wrocławiu z 25.4.2012 r., I ACA 284/12, L.; wyr. SA w Szczecinie z 14.2.2013 r., I ACA 727/12, L.; wyr. SA w Krakowie z 2.9.2015 r., I ACA 641/15, L.). W sprawie o zwrot nakładów na ulepszenie rzeczy najętej należy zatem ustalić, czy dzięki nim i w jakim stopniu zwiększyła się wartość rzeczy, stosując przy tym kryteria obiektywne. Wartość ulepszeń wynika z porównania wartości rzeczy ulepszonej z wartością, jaką rzecz miałaby, gdyby najemca ulepszeń nie dokonał. Porównanie dotyczy stanu z chwili zwrotu rzeczy wynajmującemu.

Przy zwrocie nakładów i wydatków istotne jest, czy uprawniony uzyskał rzeczywistą korzyść; nakłady zwrotne muszą być użyteczne, zwiększające wartość jego majątku w chwili zwrotu, a nie w innym, dowolnie dobranym momencie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2009 r. V CSK 111/09 LEX nr 654430).

Zwrot wartości ulepszenia obejmuje zwrot różnicy pomiędzy wartością rzeczy, jaką miała przed ulepszeniami, a wartością jaką zyskała po dokonaniu ulepszeń, przy czym różnicę tę ustala się na dzień zwrotu rzeczy. Nie jest zatem co do zasady prawidłowe wyliczenie tych nakładów przez proste przeliczenie i zwaloryzowanie kosztów wybudowania ulepszeń, a tym bardziej ich waloryzacja (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 czerwca 2014 r.VI ACa 738/13 LEX nr 1537504).

W rozpoznawanej sprawie pozwana spółka zbyła na rzecz nowego właściciela lokal (...), lokal (...) jest także wynajmowany. Sprzedaż lokalu nastąpiła w stanie, w jakim lokal się znajdował, czyli z istniejącymi nakładami -ulepszeniami dokonanymi przez powódkę. Najem, również obejmuje lokal z ulepszeniami dokonanymi przez powódkę. Ulepszenia te opisane w stanie faktycznym nie zostały zdemontowane, podnoszą standard, stan techniczny i estetykę pomieszczeń.

W świetle zebranego materiału dowodowego Sąd uznał, że żądanie przywrócenia stanu poprzedniego przez wynajmującego, w miejscu gdy zamontowano nową instalację elektryczną, wentylacyjną, wodno-kanalizacyjną, podwieszane sufity, położono nowe płytki na podłogach – byłoby wręcz nadużyciem przez pozwaną prawa podmiotowego. Niewątpliwie te ulepszenia lokalu spowodowały, że pozwana uzyskała korzyść w postaci podwyższonego standardu pomieszczeń, ich funkcjonalności; ulepszenia zapewne wpłynęły korzystnie na cenę rynkową lokali użytkowych, jak i możliwości znalezienia nowego najemcy. Pozwana sprzedała lokal (...), w którym obecnie mieści się gabinet weterynaryjny, lokal (...) jest także wynajmowany na tą działalność.

Mając na uwadze poczynione ustalenia faktyczne, wskazaną regulację kodeksową oraz przytoczone orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, Sąd tytułem zwrotu równowartości ulepszeń, które trwale są związane z przedmiotem najmu zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 33.625,66 zł, a w pozostałej części powództwo oddalił jako bezzasadne.

O odsetkach Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 481 § 1 k.c. przyjmując, że pozwana pozostawała i pozostaje w opóźnieniu w spełnieniu swojego świadczenia i zasądzając je zgodnie z żądaniem pozwu co do kwoty 33.625,66 złotych od dnia 11 lipca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku, oraz od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty.

W tym miejscu podnieść należy, iż z uwagi na zmianę przepisów dotyczących odsetek przede wszystkim należy wskazać na treść art. 56 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 r., poz. 1830). Zgodnie z tym przepisem do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, to jest do dnia 1 stycznia 2016 r.( zgodnie z art. 57 tejże noweli) stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że za okres do 31 grudnia 2015 r. powódce należą się odsetki których wysokość jest ustalana zgodnie z art. 359 § 3 k.c. w brzmieniu redakcyjnym i numeracji obowiązujących do 31 grudnia 2015 r. (porównaj art. 481 § 2 zd. I kc w brzmieniu redakcyjnym i numeracji obowiązujących do 31 grudnia 2015 r.), a więc odsetki w wysokości odsetek ustawowych. Z kolei za okres od 1 stycznia 2016 r., do dnia zapłaty należne są odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 481 § 2 zd. I kc w brzmieniu obowiązującym po 1 stycznia 2016 r.

Zgodnie z dyspozycją art. 193 § 1 k.p.c. zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu. Na mocy zaś art. 193 § 2 1 z wyjątkiem spraw o roszczenia alimentacyjne zmiana powództwa może być dokonana jedynie w piśmie procesowym . Przepis art. 187 k.p.c. stosuje się odpowiednio. A zatem zmiana powództwa przez powódkę mogła nastąpić jedynie w piśmie procesowym. Zachowanie tego wymogu formalnego jest konieczne nawet wtedy, gdy powódka występuje z nowym roszczeniem na rozprawie w obecności strony pozwanej (tak SA w Łodzi w wyroku z dnia 29 sierpnia 2013 r. w sprawie I ACA 377/13, podobnie Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I pod red. H. Doleckiego i T. Wiśniewskiego, teza 10 do art. 193 KPC).

Przedmiotowa zmiana może wyrażać się w zmianie ilościowej, polegającej na rozszerzeniu albo ograniczeniu pierwotnego żądania, bądź jakościowej prowadzącej do zmiany żądania - jego przedmiotu albo rodzaju żądanej ochrony prawnej - lub polegać na przekształceniu podstawy faktycznej powództwa (vide wyrok SN z dnia 2 grudnia 2004 r. w sprawie II CK 144/04, podobnie w wyroku z dnia 20 października 2005 r. w sprawie IV CK 298/05).

W sprawie niniejszej na rozprawie w dniu 18 sierpnia 2016 roku powódka reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika ustnie do protokołu ograniczyła kwotę żądaną w pozwie, bez cofnięcia i zrzeczenia się w tej części roszczenia. Nie wniosła także o odroczenie rozprawy i udzielenie terminu do złożenia pisma procesowego zawierającego zamianę powództwa w zakresie żądanej kwoty. Skoro powódka nie złożyła pisma modyfikującego powództwo, to prowadzi do wniosku, że pierwotne żądanie pozwu nie zostało skutecznie zmienione w toku postępowania przed Sądem I instancji.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd.2 k.p.c., stosując ich stosunkowy rozdział. Sąd uwzględnił całość kosztów procesu po obu stronach (koszty zastępstwa procesowego po 7200 zł, opłaty od pełnomocnictwa po 17zł, wydatki na opinie biegłego 2000 zł, opłatę od pozwu) oraz proporcje uwzględnionego powództwa do żądanej wysokości kwoty (33%). Stąd też powódka powinna zwrócić pozwanej spółce łączną kwotę 1.133,78 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. W takich proporcjach Sąd nakazał pobrać od obu stron na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w (...) nieuiszczone wydatki na opinie biegłego – od pozwanej spółki kwotę 1.408,90 zł, a od powódki kwotę 860,52 zł.

Jednakże, biorąc pod uwagę fakt, iż powódka uzyskała częściowe zwolnienie od kosztów sądowych ponad kwotę 2.000 zł, Sąd w punkcie 5 wyroku postanowił nie obciążać strony powodowej częścią nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu.

ZARZĄDZENIE

1. Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć:

- pełnomocnikom stron.

2. projekt uzasadnienia wyroku sporządzony przez asys tenta-po korekcie zatwierdzony przez sędziego.