Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2017 r. w Szczecinie

sprawy T. R.

przeciwko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 lipca 2016 r. sygn. akt VII U 118/16

oddala apelację.

SSA Romana Mrotek SSA Barbara Białecka SSO del. Gabriela Horodnicka

-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 132/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., po rozpatrzeniu wniosku T. R., odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej, ponieważ ubezpieczony na dzień 1 stycznia 2009 roku nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy wynoszącego co najmniej 15 lat. Organ rentowy wskazał, iż do prac w szczególnych warunkach w myśl art. 49 ustawy pomostowej nie zostały uwzględnione okresy od 22 lutego 1982 roku do 18 lutego 1997 roku, albowiem pracodawca nie potwierdził, iż w tych okresach ubezpieczony wykonywał prace wymienioną w załączniku nr 1 lub 2 do ustawy.

Z powyższą decyzją nie zgodził się ubezpieczony T. R., który w odwołaniu z dnia 4 stycznia 2016 roku wniósł o jej uchylenie lub zmianę i przyznanie prawa do emerytury pomostowej. W uzasadnieniu swojego stanowiska ubezpieczony wskazał, że w okresie od 22 lutego 1982 roku do 18 lutego 1997 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach co dokumentuje świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując w całości argumentację, jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Pozwany wyjaśnił, że wobec braku zaświadczenia, o którym mowa w art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych, wystawionego przez płatnika składek, stwierdzającego wykonywanie przed 1 stycznia 2009 roku przez powoda pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, prawa do świadczenia należało odmówić.

Wyrokiem z dnia 20 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

T. R. urodził się (...). Wniosek o emeryturę pomostową złożył w organie rentowym 10 listopada 2015 roku. Ubezpieczony legitymuje się ponad 29-letnim udowodnionym okresem składkowym i nieskładkowym.

W okresie 22 lutego 1982 roku do 18 lutego 1997 roku T. R. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w S., gdzie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na statkach żeglugi morskiej jako pracownik morski w ramach stanowiska młodszy kucharz okrętowy.

W toku zatrudnienia u tego pracodawcy T. R. korzystał z urlopu bezpłatnego od 12 marca 1991 roku do 4 czerwca 1992 roku.

Sąd Okręgowy uznał, odwołanie za nieuzasadnione wyjaśniając, że prawo do emerytury pomostowej mają osoby, które urodziły się po 31 grudnia 1948 roku i wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze co najmniej 15 lat. Uwzględnia się zarówno okresy, w których były wykonywane prace na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 stycznia 2009 roku, jak też okresy, w których wykonywane były prace, ale tylko te wymienione w nowych wykazach prac w ustawie o emeryturach pomostowych. Okresy te są sumowane.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że warunki nabywania prawa do emerytury pomostowej określa ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U z 2008 roku nr 237, poz. 1656 ze zm.), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2009 roku.

Stosownie do treści art. 4 ustawy prawo do emerytury pomostowej, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 roku,

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,

5) przed dniem 1 stycznia 1999 roku wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

6) po dniu 31 grudnia 2008 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3,

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Natomiast w myśl art. 49 ustawy, prawo do tego świadczenia przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 roku nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Sąd meriti wyjaśnił, że jeżeli zainteresowana osoba nie wykonywała pracy w warunkach szczególnych po 31 grudnia 2008 roku, prace w okresach wcześniejszych muszą należeć do prac wymienionych w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych.

Sąd Okręgowy podniósł, że dla niektórych grup zawodowych ustalone są w art. 5 - 11 ustawy odrębne warunki przechodzenia na emeryturę pomostową w wieku niższym, niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Dotyczy to takich rodzajów prac, w przypadku których - ze względu większe obciążenia psychiczne i fizyczne towarzyszące ich wykonywaniu - ustawodawca dopuścił wcześniejsze przejście na emeryturę pomostową. Uprawnienia takie posiadają między innymi pracownicy wykonujący prace rybaków morskich.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że z art. 3 ustawy wynika, iż prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Prace o szczególnym charakterze są to natomiast prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy (art. 3 ust. 3). Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace, o których mowa w ust. 1 lub 3 w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 3 ust. 4 i 5).

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się także ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym (art. 3 ust. 6), a za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 3 ust. 7).

Sąd meriti podkreślił, że poza sporem w niniejszej sprawie było, iż ubezpieczony posiada co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, że urodził się po 31 grudnia 1948 roku, ukończył 55 lat i nie pozostaje w zatrudnieniu. Organ rentowy nie kwestionował również, że ubezpieczony będąc zatrudnionym w Przedsiębiorstwie (...), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na statkach żeglugi morskiej w ramach stanowiska młodszy kucharz okrętowy. Powyższe okoliczności wynikały bowiem zarówno ze zwykłego świadectwa pracy, jak i ze świadectwa pracy w szczególnych warunkach datowanych na 25 lutego 1997 roku. Organ rentowy odmówił jednak ubezpieczonemu zaliczenia spornego okresu wykonywania pracy od 22 lutego 1982 roku do 18 lutego 1997 roku jako okresu pracy w warunkach szczególnych, wskazując, że za okresy przypadające przed dniem 1 stycznia 2009 roku ubezpieczony dodatkowo powinien przedłożyć wystawione przez pracodawcę zaświadczenie, o którym mowa w art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych, potwierdzające okresy pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Zdaniem organu rentowego, skoro ubezpieczony nie przedłożył przedmiotowego zaświadczenia, nie można było uznać, że wykazał w postępowaniu przed organem rentowym, iż w spornym okresie wykonywał pracę w warunkach szczególnych wymienioną w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

W ocenie Sądu Okręgowego materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie dał podstaw do wzruszenia zaskarżonej decyzji. Niemniej podstawy odmowy prawa do wnioskowanego świadczenia Sąd ten określił odmiennie niż pozwany organ rentowy w treści decyzji.

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową - w świetle wykładni językowej art. 4 i 49 ustawy o emeryturach pomostowych, jest legitymowanie się określonym stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy, a więc po 1 stycznia 2009 roku. W przypadku kiedy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do „nowego” świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy (okres prac) można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy) w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów. Innymi słowy brak jest podstaw prawnych do przyznania emerytury pomostowej ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, dziś nie może być tak kwalifikowany.

W ocenie Sądu meriti ubezpieczony nie udowodnił 10-letniego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach na stanowisku rybaka morskiego (pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych), gdyż na statkach rybackich pracował na stanowisku młodszego kucharza okrętowego, co wprost wynika ze świadectwa pracy oraz świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 25 lutego 1997 roku.

Sąd Okręgowy podkreślił, że z załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych jednoznacznie wynika, iż prawo do nabycia emerytury w wieku 55 lat uzasadniają tylko prace rybaków morskich, jako prace wymagające szczególnie wysokiej sprawności psychofizycznej oraz jako prace wykonywane w trudnych warunkach atmosferycznych, na pokładzie statku, przy połowie ryb.

Wraz z wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych pojawił się problem, jak należy rozumieć prace rybaków morskich w ujęciu tego aktu prawnego. Rodziło się pytanie czy chodzi o wszystkich rybaków morskich bez względu na rodzaj stanowiska, na którym wykonywali pracę, czy też także na gruncie tej ustawy istotny jest podział na prace rybaków morskich w służbie pokładowej i prace rybaków morskich w innych służbach (np. mechanicznej, elektrycznej, obsługi chłodni itd.).

Sąd pierwszej instancji wskazał, że przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze prace rybaków morskich zaliczają do prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Akt ten zawiera dwa wykazy prac w szczególnych warunkach: wykaz A oraz wykaz B. Oba te wykazy wymieniają prace rybaków morskich: w wykazie A w dziale VIII pod poz. 9, zaś w wykazie B w dziale IV pod poz. 4. Przypisanie danej pracy do wykazu A albo do wykazu B, różnicuje przesłanki nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów tego rozporządzenia. Wykonywanie prac zawartych w wykazie A uprawnia do nabycia emerytury ubezpieczonego, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.). Z kolei wykonywanie pracy wymienionej w dziale IV wykazu B uprawnia do nabycia prawo do emerytury ubezpieczonego, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w dziale IV wykazu B. Ponieważ prace rybaków morskich zostały ujęte zarówno w wykazie A jak i wykazie B załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku przed orzecznictwem stanęło zadanie doprecyzowania, jakie konkretnie prace rybaków morskich zaliczane są do prac rybaków morskich zaliczonych do wykazu A, które z nich zaś należy zaliczać do prac zaliczonych do wykazu B. Rozstrzygając tę kwestię wskazano, że dla takiego ustalenia konieczne jest posłużenie się resortowym wykazem stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach. Na podstawie zarządzenia nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (Dz. Urz. Urzędu Gospodarki Morskiej nr 3, poz. 26) stwierdzano, iż do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku.

Sąd meriti wyjaśnił, że oceniając powyższą regulację w aspekcie prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 maja 2011 r., II UK 356/10, wyraził pogląd, że w świetle omówionych przepisów nie można utożsamiać wszystkich prac rybaków morskich z pracą na stanowisku rybaka morskiego ujętą w wykazie B załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., gdyż wykaz B dotyczy prac niewymienionych w wykazie A, zaś prace zaliczone do obu tych wykazów nie mogą być traktowane zamiennie. W wyroku z dnia 26 listopada 2013 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie zwrócił uwagę, iż wszystkie przepisy resortowe doprecyzowujące rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 roku jednoznacznie rozróżniają stanowiska w specjalności pokładowej (w służbie pokładowej) od stanowisk w innych specjalnościach (służbach), w tym w specjalności mechanicznej (w służbie mechanicznej) oraz elektrycznej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego skoro w zarządzeniu resortowym do prac rybaków morskich objętych wykazem B załącznika do rozporządzenia zaliczone zostały prace wynikające z rodzaju czynności wykonywanych na ustalonym w służbie pokładowej stanowisku rybaka (niewątpliwie prace wykonywane bezpośrednio przy połowie ryb), to prace wykonywane na stanowiskach ustalonych w innych służbach nie mogą być uznane za prace na stanowisku rybaka. Sąd podkreślił, iż uznanie pracy rybaka morskiego za zajęcie wykonywane w szczególnych warunkach powodowane jest narażeniem organizmu na niesprzyjające, często ekstremalne warunki pogodowe, działanie morskiej wody oraz wysiłek fizyczny związany z pełnionymi czynnościami.

Sąd Okręgowy podkreślił, że wątpliwości co do interpretacji pojęcia „prace rybaków morskich” rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów w dniu 17 września 2015 roku sygn. III UZP 7/17, stosownie do której członkom załogi statku rybackiego wykonującym prace w służbie pokładowej przysługuje prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 965) w związku z punktem 22 załącznika nr 1 do tej ustawy. Uchwała ta pojęcie „pracy rybaków morskich” zawarte w załączniku nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych zawęża do prac wykonywanych tylko w służbie pokładowej.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że z przedłożonych przez ubezpieczonego świadectwa pracy w szczególnych warunkach oraz świadectwa pracy wystawionych przez (...) z dnia 25 lutego 1997 roku wprost wynika, iż ubezpieczony pracował jako młodszy kucharz okrętowy, nie zaś jako rybak morski. Zdaniem tego Sądu, w tej sytuacji nie sposób zrównać warunków pracy kucharza na statku rybackim z pracą rybaków morskich narażonych na ekstremalne warunki pogodowe, działanie morskiej wody oraz wysiłek fizyczny związany z pełnionymi czynnościami.

W ocenie Sądu meriti, uznanie pracy wykonywanej przez ubezpieczonego jako pracy rybaka morskiego niweczyłoby cel stworzenia przez ustawodawcę podziału na dwie kategorie osób wykonujących czynności na statkach morskich. Skoro bowiem ustawodawca w przedmiotowym załączniku podzielił personel zatrudniony na okrętach morskich na rybaków morskich oraz pozostałych pracowników żeglugi morskiej to jest to oczywista wskazówka interpretacyjna, aby dokonać wąskiej wykładni pojęcia „rybak morski” i jako osoby rzeczywiście ten zawód wykonujące zakwalifikować wyłącznie te, których zadania związane były bezpośrednio przy połowie ryb (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2013 r., sygn. akt II UK 377/12, Lex nr 1353964).

Zdaniem Sądu Okręgowego, wykonywana przez T. R. na morskim statku rybackim praca na stanowisku młodszego kucharza nie odpowiadała charakterowi i rodzajowi pracy na stanowisku rybaka wymienionym w zarządzeniu Nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z 15 sierpnia 1983 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarki morskiej. Zgodnie bowiem z obowiązującymi w spornym okresie przepisami określającymi kwalifikacje zawodowe członków załóg polskich statków morskich, wymaganymi do zajmowania stanowisk oficerskich i nieoficerskich (marynarskich, rybackich) w poszczególnych służbach, jednoznacznie rozróżniano stanowiska w specjalności pokładowej (w służbie pokładowej) od stanowisk w innych specjalnościach (służbach), w tym w specjalności administracyjno-gospodarczej (por. § 68 rozporządzenia Ministra Żeglugi z dnia 30 października 1971 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich Dz. U. Nr 33, poz. 299 ze zm., § 65, § rozporządzenia Ministra Żeglugi z dnia 30 października 1971 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich Dz. U. Nr 33, poz. 299 ze zm.). Skoro więc w zarządzeniu resortowym do prac rybaków morskich objętych wykazem B załącznika do rozporządzenia zaliczone zostały prace wynikające z rodzaju czynności wykonywanych na ustalonym w służbie pokładowej stanowisku rybaka (niewątpliwie prace wykonywane bezpośrednio przy połowie ryb), to prace wykonywane na stanowiskach ustalonych w dziale służby administracyjno-gospodarczej nie mogą być uznane za prace na stanowisku rybaka. Znamienne jest, że w każdym z wyżej wymienionych aktów prawnych służba stewarda, czy młodszego kucharza na statku rybackim wskazana jest w odrębnym rozdziale, nie mającym nic wspólnego ze służbą pokładową.

Ponadto zdaniem Sądu meriti, ubezpieczony wykonując zadania młodszego kucharza nie pracował na pokładzie statku lecz wewnątrz pomieszczenia przez co w znacznie mniejszym stopniu narażony był na szkodliwe działanie trudnych warunków atmosferycznych i wyniszczający wysiłek fizyczny.

Podsumowując, Sąd pierwszej instancji wskazał, że T. R. będąc zatrudnionym w Przedsiębiorstwie (...), wykonując czynności młodszego kucharza na morskim statku rybackim nie był rybakiem morskim w myśl ustawy o emeryturach pomostowych i tym samym nie może skutecznie ubiegać się o emeryturę pomostową na podstawie art. 49 w zw. art. 4 oraz art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tym stanie rzeczy, na podstawie, art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił odwołanie T. R. jako nieuzasadnione.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się ubezpieczony, zaskarżając je w całości i zarzucając mu dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego, a także w sposób nasuwający zastrzeżenia z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania - co skutkowało błędnym ustaleniem zakresu czynności wykonywanych przez poszczególnych członków załogi statku morskiego oraz charakteru pracy polegające na połowie dalekomorskim. Zarzucił również dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny (załączonych do akt dokumentów - świadectwo pracy, zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, świadectwo wykonywania prac w warunkach szczególnych) w zakresie, jakim odnosiły się do charakteru pracy ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie, co skutkowało błędnym ustaleniem, że nie świadczył pracy w charakterze rybaka morskiego;

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, iż prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi który osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla mężczyzn i ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionych w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat. Pkt. 22 załącznika wymienia pracę rybaków morskich.

W ocenie skarżącego, warunkiem uzyskania prawa do emerytury pomostowej jest rzeczywisty rodzaj pracy świadczonej przez pracownika, bez względu na tytuł bądź nazwę przyjętego w dokumentacji stanowiska pracy. Zdaniem ubezpieczonego, w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji błędnie ustalono zakres świadczonej pracy, ponieważ zatrudniony był jako młodszy rybak i rybak przetwórstwa oraz kucharz i do jego obowiązków pozą organizacją, kontrolą i nadzorem nad pracą kucharza należały również czynności wynikające z pełnienia funkcji rybaka morskiego. Apelujący podkreślił, że brał udział w czynnościach połowu ryb, pracował przy przetwórstwie ryb.

W ocenie ubezpieczonego, Sąd Okręgowy pominął specyfikę pracy na statku morskim w zakresie połowów dalekomorskich. Wszyscy członkowie załogi tego rodzaju statku morskiego pełnili czynności powierzane rybakom morskim - dotyczące połowu ryb oraz ich przetwórstwa. Część załogi, jako stosownie przeszkolona i wykształcona, wykonywała dodatkowe czynności dotyczące pracy w kuchni, porządkowania urządzeń, organizacji pracy załogi, czy nadzoru nad maszynami statku, jednakże głównym zajęciem członków załogi statku przeznaczonego do połowów dalekomorskich było pełnienie funkcji rybaka morskiego, co wiąże się z połowem oraz przemieszczaniem się i utrzymaniem statku.

Apelujący wskazał, że praca ta jest specyficzna i obejmuje konieczność pozostawania w gotowości 24 h (np. w sytuacji połowu, sztormu czy zamieszek w portach). Z uwagi na koszty działalności przedsiębiorstwa, wielkość statku, funkcjonowania chłodni - załoga ograniczana jest do minimum. Za wyjątkiem kapitana, każda z osób pełniła zatem zadania rybaka morskiego, dodatkowo zaś pozostałe czynności, odmiennie zaś niż w środowisku pracy na lądzie, gdzie istnieje co do zasady zaszeregowanie pracowników. W okresie wykonywanej pracy przebywał na morzu przez 6-8 miesięcy, każdy członek załogi, bez względu na stopień oficerski, pracował w znajdującej się na statku przetwórni ryb. Podczas połowu poza kapitanem, wszystkie osoby brały udział w czynnościach połowu.

Ubezpieczony wniósł o uzupełnienie materiału dowodowego i przeprowadzenie dowodu z zeznań dwóch świadków na okoliczność rodzaju i charakteru pracy świadczonej przez ubezpieczonego oraz sposobu wykonywania obowiązków przez członków załogi statku dalekomorskiego;

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym zarzutów apelacyjnych, doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w oparciu o wszechstronną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, w granicach swobodnej oceny dowodów, o której stanowi art. 233 § 1 k.p.c., oraz wyprowadził z poczynionych ustaleń należycie uzasadnione wnioski, które stały się podstawą do wydania orzeczenia przez Sąd drugiej instancji.

W niniejszej sprawie bezspornym pozostawało, że ubezpieczony ukończył 55 lat, legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowych w wymiarze przekraczającym 25 lat oraz po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ustawy pomostowej. Sporną pozostawała przesłanka legitymowania się przez ubezpieczonego co najmniej 10 – letnim okresem pracy w warunkach szczególnych przy wykonywaniu prac w charakterze rybaka morskiego, wymienionych w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela pogląd Sądu Okręgowego, że tylko okresy zatrudnienia ubezpieczonego przy wykonywaniu pracy rybaka i starszego rybaka podlegają uwzględnieniu do stażu pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych. Apelacja ubezpieczonego sprowadziła się do wskazania, że w okresie zatrudnienia ubezpieczonego na stanowisku kucharza, który w ocenie Sądu nie mógł być zaliczony ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych, w rzeczywistości T. R. wykonywał prace rybaka. Rozstrzygnięciu Sądu Apelacyjnego została zatem oddana kwestia tego, czy ubezpieczony pracując na stanowisku kucharza świadczył w pełnym wymiarze czasu pracy prace rybaka morskiego, tj. pracę uprawniającą do uzyskania emerytury pomostowej na gruncie art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych (Załącznik Nr 1 do ustawy, poz. 22).

W ocenie Sądu Apelacyjnego trafnie argumentował Sąd pierwszej instancji, że nie można utożsamiać pracy kucharza z pracą rybaka morskiego tylko dlatego, że ubezpieczony pracował na statku rybackim i był członkiem załogi wpisanym na listę. Trzeba bowiem przypomnieć, że w wyniku reformy systemu ubezpieczeń społecznych, zgodnie z regulacjami ustawy o emeryturach i rentach, uległa stopniowej likwidacji możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę. Tym samym ustawodawca odszedł od rozbudowanego dotychczas systemu świadczeń społecznych. Cel ustawy o emeryturach pomostowych był jeszcze dalej idący. W zamierzeniu ustawodawca dążył bowiem do zawężenia grona uprawnionych do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, do ściśle zamkniętego kręgu podmiotów, zdefiniowanych charakterem wykonywanej pracy, i tym samym odstąpienie od szerokiego katalogu prac zamieszczonych w dotychczasowych wykazach stanowiących załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiając przed pracownikami wymaganie przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Przy czym, w myśl ust. 2. art. 3 w każdym przypadku są to prace determinowane siłami natury pod ziemią, na wodzie, pod wodą i w powietrzu. Celowo ustawodawca nie definiował stanowisk pracy, lecz położył nacisk na charakter wykonywanej pracy, którą określił bardziej lub mniej ogólnie, ale też zamieścił prace określone precyzyjnie. Nie sformułował jednak ustawowych definicji poszczególnych prac, co wydaje się oczywiste, bowiem w przypadku definiowania poszczególnych rodzajów prac, konieczne byłoby załączenie kolejnego wykazu, wyjaśniającego treść zapisów załączników, analogicznego do dotychczasowych wykazów resortowych. W ocenie Sądu odwoławczego, odstąpienie ustawodawcy od prawnego definiowania poszczególnych prac, w nawiązaniu do celu ustawy pozwala przyjąć, że prace te, jako pojęcia prawne powinny być interpretowane zgodnie ze wskazaniami wynikającymi z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych i nie mogą prowadzić do rozszerzenia kręgu beneficjentów poza ten, wyznaczony brzmieniem przepisów. W drodze interpretacji prawnych nie powinno zatem dochodzić do sytuacji, że beneficjentem ustawy zostaje pracownik niewykonujący pracy oznaczonej w zamkniętym katalogu prac, kwalifikowanej jako wykonywana w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, lecz pracę zbliżoną rodzajowo. W judykaturze aprobowany jest pogląd, że charakter emerytur w niższym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i emerytur pomostowych jest odrębny, a zatem nie wszyscy uprawnieni do emerytur w niższym wieku z racji wykonywania tego rodzaju prac nabyliby obecnie prawo do emerytur pomostowych (wyrok SN, 13.03.2012, II UK 164/11). Również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się, że w ustawie o emeryturach pomostowych nastąpiła zasadnicza zmiana konstrukcyjna określenia wykazów prac szczególnych, której celem było ich zobiektywizowanie; w wykazach stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych zostały wskazane jedynie te prace, które spełniają kryteria zawarte w art. 3 ust.1 i 2 ustawy (wyroki TK: 3.03.2011, K 23/09 OTK 2011.2A.8; 25.11.2010, K 27/09 , OTK 2010.9A.109).’

Sąd Apelacyjny zaznacza, że ubezpieczony, który nie ukończył 60 lat, a zatem nie spełnia przesłanek do emerytury pomostowej na gruncie art. 4 ustawy, dochodził tego świadczenia w oparciu o art. 8 ustawy. Przy czym jego obowiązkiem było wykazanie, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienioną w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, i spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7, oraz: 1) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn; 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat.

Wbrew twierdzeniom ubezpieczonego, zgromadzona w aktach sprawy dokumentacja nie pozwala na uznanie, że w spornym okresie ubezpieczony wykonywał wyłącznie i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki rybaka morskiego, a nie kucharza. Sam ubezpieczony przedstawił dokumenty, z których wynika jednoznacznie, że od 1987 roku (poza pobytem na statku L. od 7 grudnia 1988 roku do 20 czerwca 1989 roku – k. 41, 42) wykonywał prace stewarda, pomocnika kucharza i młodszego kucharza. Jako rybak morski pracował zatem od momentu zatrudnienia tj. od 22 lutego 1982 r. do 20 września 1986 i od 7 grudnia 1988 roku do 20 czerwca 1989 roku co nie daje łącznie okresu 10 lat pracy.

Nie ulega wątpliwości, że za pracę rybaków morskich ujętą w pkt 22 załącznika nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy uznać prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a nie prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku rybackiego. Stwierdzenie bowiem, że cała załoga, niezależnie od funkcji pełnionych na jednostce wykonuje zadania rybaków morskich byłoby sprzeczne z celem reformy systemu ubezpieczeń społecznych i powodowałoby dalsze poszerzanie kręgu uprawnionych (por. uchwała SN w składzie siedmiu sędziów z dnia 17 września 2015 r. III UZP 7/15, OSNP 2016/6/73). Tylko bowiem osoby, których podstawowym zadaniem jest służba pokładowa narażone są stale na niesprzyjające, często ekstremalne warunki pogodowe, działanie morskiej wody oraz wysiłek fizyczny związany z pełnionymi czynnościami. Choć więc pozostali członkowie załogi (mechanicy, elektrycy, kucharze, stewardzi), niezależnie od posiadania kwalifikacji rybackich pełnili funkcje niezbędne do prawidłowego wykonywania podstawowego zadania statku rybackiego (połowu/przetwórstwa ryb), to nie wykonywali stale i w pełnym wymiarze pracy rybaków morskich, a więc pracy określonej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy.

W świetle powyższego należało uznać, że ubezpieczony, pracując jako młodszy kucharz w spornym okresie, nie wykazał spełnienia przesłanki z art. 8, tj. nie pracował na stanowisku określonym w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Odnośnie zawartych w apelacji wniosków dowodowych to stwierdzić należy, że ubezpieczony był pouczony o treści art. 232 i 381 k.p.c. i w związku z tym należy uznać je za spóźnione.

Mając na uwadze wyżej przedstawioną ocenę prawną, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego.

SSA Romana Mrotek SSA Barbara Białecka SSO (del.) Gabriela Horodnicka-

Stelmaszczuk