Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 września 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSA Małgorzata Idasiak - Grodzińska

Sędziowie: SA Barbara Lewandowska

SA Jakub Rusiński (spr.)

Protokolant: stażysta Katarzyna Cybulska

po rozpoznaniu w dniu 24 sierpnia 2017 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L.

przeciwko (...) (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 12 lipca 2016 r., sygn. akt IX GC 722/15

I. zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie I (pierwszym) w ten sposób, że zasądza od pozwanego (...) (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. kwotę 292.686,20 zł (dwieście dziewięćdziesiąt dwa tysiące sześćset osiemdziesiąt sześć złotych dwadzieścia groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 23 lipca 2015 r. do dnia zapłaty,

b) w punkcie II (drugim) w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 21.852 zł (dwadzieścia jeden tysięcy osiemset pięćdziesiąt dwa złote) tytułem kosztów postępowania;

II. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 25.435 zł (dwadzieścia pięć tysięcy czterysta trzydzieści pięć złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Jakub Rusiński SSA Małgorzata Idasiak-Grodzińska SSA Barbara Lewandowska

Sygn. akt I ACa 1080/16

UZASADNIENIE

Powód „D. – (...)” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w L. wniósł przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w G. pozew o zapłatę kwotę 292.686,20 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 23 lipca 2015 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu. W uzasadnieniu powód podał, że jest wykonawcą (w ramach konsorcjum z B. (...) z siedzibą w Austrii) ekspozycji stałej w (...) (...) w G.. Wyjaśnił, że jednym z istotnych elementów ekspozycji miały być okrągłe tuby wykonane z paneli akrylowych w kolorze mlecznym. W wyniku złożonego zapytania ofertowego pozwany przedstawił powodowi ofertę na dostawę paneli akrylowych w kolorze mlecznym obejmującą również wykonanie szczegółowej dokumentacji projektowej paneli na potrzeby ich montażu w formie tub. Zgodnie z warunkami przyjętej oferty powód zapłacił pozwanemu w formie zaliczki łączna sumę 292.686,20 zł. Pozwany na mocy oferty z dnia 25 lutego 2015 r. przyjął do wykonania również montaż paneli. Powód podkreślił, że nie doszło do zmiany warunków umowy (poza warunkami płatności) a uzgodnionym materiałem wykonania paneli pozostawał akryl. Powód wskazał, że pomimo otrzymania zaliczki pozwany nie spełnił świadczenia objętego umową, tj. nie sporządził dokumentacji oraz nie dostarczył paneli wskutek czego nie przystąpił również do montażu przedmiotowych paneli.

W związku z tym, powód pismem z dnia 25 kwietnia 2015 r. wezwał pozwanego do wykonania przedmiotu umowy. Wobec braku spełnienia świadczenia powód pismem z dnia 10 lipca 2012 r. odstąpił od umowy na dostawę paneli z akrylu, sporządzenia projektu montażu paneli oraz montaż paneli. Jednocześnie powód wezwał pozwanego do zwrotu otrzymanych zaliczek. Pozwany nie zwrócił otrzymanych należności.

Z powyższego powód wywiódł obowiązek zwrotu przez pozwanego otrzymanych zaliczek jako nienależnego świadczenia.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu. Pozwany zaprzeczył zasadności powództwa co do zasady, jak i wysokości. Przyznał, że strony zawarły w trybie ofertowym umowę sprzedaży tub wykonanych z akrylu a w związku z podaną umową pozwany otrzymał w formie zaliczki dwie wpłaty w łącznej wysokości 292.686,20 zł. Pozwany zakwestionował natomiast jakoby naruszył postanowienia umowy oraz podał, że nadal gotowy jest do wykonania świadczenia zgodnie z jego treścią. Wyjaśnił, że w toku realizacji przedmiotowej umowy powód dokonał zmiany warunków umowy poprzez zmianę materiału z którego miały zostać przedmiotowe panele z akrylu na poliwęglan. Dokonanie zmiany tego rodzaju potwierdza również przeprowadzona w dniu 23 marca 2015 r. próba z poliwęglanu.

W dniu 15 kwietnia 2015 r. pozwany poinformował powoda o gotowości do montażu tub wykonanych z poliwęglanu, w odpowiedzi powód zaczął domagać się montażu tub z akrylu. Zdaniem powoda, strony nie ustalały powrotu do pierwotnych ustaleń a żądanie powoda było nieuzasadnione.

Pozwany zaprzeczył również jakoby uchybił terminowi wykonania umowy bowiem powód posiadał wiedzę i świadomość, że do montażu tub, z przyczyn technologicznych może dojść najwcześniej w terminie 1-2 miesięcy od zaakceptowania dokumentacji. Podał, że wykonywał umowę zgodnie z jej treścią.

Według pozwanego nie pozostaje on w zwłoce a oświadczenie powoda o odstąpieniu od umowy uznaje za bezskuteczne.

Pozwany wskazał nadto, że nadal jest gotowy do spełnienia świadczenia i dostarczenia tub z poliwęglanu.

Wyrokiem z dnia 12 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił powództwo w całości, zasadzając od powoda na rzecz pozwanego koszty procesu. swoje rozstrzygnięcie oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych przedstawionych w uzasadnieniu wyroku. Wynika z nich, że konsorcjum przedsiębiorstw (...) – (...)” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. i B. (...) w Austrii, w wyniku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, w dniu 17 października 2014 r. zawarło z (...) (...) w G. umowę nr (...). Przedmiotem umowy była realizacja inwestycji pn. „(...) w (...) (...) w G.”, w tym w szczególności dostawę elementów ekspozycji, eksponatów, rekwizytów oraz urządzeń multimedialnych oraz instalacja tych elementów w przygotowanych pomieszczeniach wystawienniczych.

Powód „D. – (...)” sp. z o.o. w L. w grudniu 2014 r. zwrócił się do powoda, jako przedsiębiorcy posiadającego doświadczenie w pracy z materiałem akrylowym, z zapytaniem ofertowym w przedmiocie m.in. dostarczenia paneli oraz wykonania szczegółowej dokumentacji do wymiarowania. W odpowiedzi na to zapytanie pozwany złożył ofertę na dostawę paneli akrylowych mlecznych według dostarczonej przez powoda specyfikacji, wykonanie szczegółowej dokumentacji do wymiarowania, dostarczenie próbki materiału, oraz przeprowadzenie inspekcji odbiorowej.

Strony ustaliły warunki płatności, które następnie były negocjowane. Łączna wysokość wynagrodzenia została ustalona na kwotę 131.000 USD. Zaliczka w wysokości 5% wartości zamówienia miała zostać uregulowana w ciągu 3 dni od akceptacji oferty, natomiast zaliczka w wysokości 45% wartości zamówienia w ciągu 3 dni od akceptacji kompletnego projektu i podpisania umowy w całości wraz z montażem.

Pozwany wskazał, że otrzymany projekt jest niekompletny, brakowało niektórych wymiarowań. Pozwany zobowiązał się w terminie 14 dni od wpłynięcia zaliczki do wykonania kompletnego projektu i przedstawienia go Zamawiającemu powodowi. Z uwagi na toczące się prace wykończeniowe w pomieszczeniach (...) pobranie ostatecznych wymiarów było możliwe dopiero po ich zakończeniu.

Tytułem zaliczki na dostawę paneli w dniu 14 grudnia 2014 r. powód dokonał na rzecz pozwanego zapłaty kwoty 27.392,10 zł a w dniu 16 stycznia 2015 r. kwotę 265.294,10 zł.

W dniu 25 lutego 2015 r. pozwany złożył powodowi ofertę na montaż paneli (...) wraz z doradztwem w zakresie oświetleniem L.. Oferta opiewała na kwotę 130.000 zł powiększonej o podatek VAT. Warunki tej oferty były negocjowane co do ceny i warunków płatności.

Początkowo strony procesu umówiły się na wykonanie przedmiotowych płyt z akrylu. Zastosowanie akrylu do realizacji przedmiotowego przedsięwzięcia rekomendował również pozwany jako specjalista w pracy z tym materiałem. Przedmiotowe panele miały zostać wytworzone w C., powód miał wiedzę i świadomość, że czas potrzebny na wytworzenie i dostarczenie tych paneli wyniesie od 1 do 2 miesięcy.

Pozwany w dniu 21 stycznia 2015 r. wskazał, że pomimo ustaleń nadal nie otrzymał formatek, niezbędnych do realizacji zamówienia. W odpowiedzi powód podał, że dopiero Inwestor ( (...) (...) w G.) ma określić wysokość przedmiotowych tub (czy mają wchodzić w sufit czy też nie).

W dniu 12 lutego 2015 r. powód przesłał pozwanemu rysunki tub w wersji przetargowej i aktualnej. W treści podanej dokumentacji projektant nadal wskazywał wykonanie przedmiotowych tub z akrylu/poliwęglanu.

W dniu 18 lutego 2015 r. pozwany zwrócił się z prośbą o podanie wymiarów z uwagi na to, że od dwóch tygodni wykonawca w C. pozostawał w oczekiwaniu do realizacji zamówienia i wylania płyt akrylowych.

Dnia 26 lutego 2015 r. pozwany ponownie zwraca się do powoda o podanie wymiarów paneli. W przekazanej pozwanemu dokumentacji projektant projektu (tub) wskazywał na wykonanie przedmiotu umowy z akrylu oraz poliwęglanu. Z uwagi na braki tej dokumentacji strony ustaliły, że panele wyprodukowane zostaną w wymiarach większych i zostaną „docięte” na terenie ekspozycji, podczas ich montażu.

Z uwagi na konieczność spełnienia wymagań przeciwpożarowych przez materiał z którego miały zostać wykonane tuby i zastrzeżenia zgłaszane przez służby Straży Pożarnej co do możliwości wykorzystania akrylu przy wykonaniu przedmiotowych tub, powód zaczął poszukiwać innego rozwiązania, tj. innego rodzaju materiału który wymagania te by spełniał.

Powód zaproponował wykonanie przedmiotowych paneli z poliwęglanu 6 mm jako materiału spełniającego wymagań przeciwpożarowych.

W wyniku wzajemnych ustaleń pozwany przystąpił do realizacji zamówienia, tj. paneli z poliwęglanu 6 mm.

W dniu 15 kwietnia 2015 r. pozwany zgłosił gotowość do montażu paneli z poliwęglanu.

W odpowiedzi, mailem z dnia 15 kwietnia 2015 r. pracownik powoda podał, że podobno „wracają do (...) (akrylu)”. Nadto wskazał, że ustalenia odnośnie materiału nadal trwają.

Na wniosek Inwestora, na przełomie marca/kwietnia 2015 r. przeprowadzono próbę wykonania przedmiotowych tub z poliwęglanu 6mm, która zakończyła się wynikiem negatywnym. Poliwęglan, wyginał się pod wpływem swojego ciężaru.

Pismem opatrzonym datą 31 marca 2015 r. pozwana złożyła do Inwestora – (...) wniosek materiałowy, tj. wniosek o zaakceptowania jako materiału do wykonania ekspozycji poliwęglanu 15 mm. Wniosek ten został przyjęty w dniu 3 sierpnia 2015 r. i w tym dniu została wydana decyzja o jego negatywnym rozpatrzeniu. Wnioskiem z dnia 9 września 2015 r. powód wystąpił do inwestora o zaakceptowanie akrylu ( (...)) jako materiału z którego zostanie wykonana eskpozycja. Wniosek ten w dniu 23 września 2015 r. został zatwierdzony a decyzja w tym przedmiocie została wydana powodowi w dniu 24 września 2015 r.

Powód we wrześniu 2015 r. opracował dokumentację na potrzeby jednostkowego dopuszczenia paneli akrylowych na terenie ekspozycji (...).

W dniu 20 kwietnia 2015 r. powód wezwał pozwanego do niezwłocznego przedłożenia projektu montażu w celu akceptacji. Wskazał, że „Wymiary tub akrylowych proszę skorygować na miejscu w (...) (...) w G. i uzgodnić z kierownikiem robót” oraz podał, że oczekuje na niezwłoczne rozpoczęcie prac związanych z montażem paneli.

Pismem z dnia 10 lipca 2015 r. powód złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy na dostawę paneli akrylowych, wykonania projektu montażu paneli oraz montaż paneli. Jednocześnie wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 292.686,20 zł otrzymanej przez pozwanego w formie zaliczek na wynagrodzenie tytułem wykonania przedmiotowej umowy.

Powód podał, że pomimo otrzymania zaliczek (...) nie spełniła świadczenia objętego umową tj. nie sporządziła projektu montażu paneli, nie dostarczyła paneli i nie rozpoczęła ich montażu jak również pomimo wezwania z dnia 20 kwietnia 2015 r. nie przystąpiła do niezwłocznego spełnienia świadczenia. Nadto termin dostawy paneli dawno minął. Dalej wskazał, że wobec tego, że (...) opóźnia się ze spełnieniem świadczenia tak dalece, że nie jest prawdopodobne aby zdołała wykonać przyjęte zobowiązanie w czasie umówionym odstąpił od umowy.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, że łącząca strony umowa, jest umowa o dzieło, natomiast świadczenie objęte umową nie obejmowało sporządzenia dokumentacji wymiarowej niezbędnej dla formowania paneli. Sąd I instancji dał w tym zakresie wiarę wyjaśnieniom pozwanego, że ostatecznie strony uzgodniły, że pozwany nie będzie sporządzał tego rodzaju dokumentacji a zamówione panele miały mieć odpowiednio większą powierzchnię w celu ich docinania na terenie ekspozycji. Pokreślił, że powód uregulował na rzecz pozwanego drugą transzę zaliczkowego wynagrodzenia pomimo, że ustalenia umowy przewidywały jej uregulowanie po otrzymaniu tejże dokumentacji. Ponadto zwrócił uwagę, że zarówno w treści wezwania z dnia 20 kwietnia 2015 r., jak i treści oświadczenia o odstąpieniu od umowy z dnia 10 lipca 2015 r., powód podnosi brak przedłożenia przez pozwanego dokumentacji montażu paneli, a nie dokumentacji projektowej do wymiarowania formatek. Z powyższego należy wywieźć, że w istocie świadczenie pozwanego obejmowało dostawę paneli, a następnie ich montaż na podstawie dokumentacji montażowej.

Dalej Sąd ten wskazał, że nie było podstaw do odstąpienia powoda od umowy na podstawie art.635 k.c. Strony nie określiły konkretnego terminu na wykonanie dzieła zaś przedmiot świadczenia nie został sprecyzowany, dlatego nie można przyjąć, że pozwany był w zwłoce.

W rezultacie, oświadczenie powoda o odstąpieniu od umowy złożone pismem z dnia 10 lipca 2015 r. uznać należy za bezskuteczne.

Zdaniem Sądu Okręgowego, strony umowy dokonały zmiany ustaleń co do materiału z którego miały zostać wykonane przedmiotowe panele. Powód wprawdzie początkowo zamówił panele z akrylu, jednak wobec braku spełnienia przez ten materiał wymagań przeciwpożarowych dokonał zmiany materiału na poliwęglan. Treść korespondencji mailowej stron z dnia 15 kwietnia wskazuje, że uzgodnienia stron w przedmiocie rodzaju materiału uległy zmianie. Pracownik powoda używa określenia „wracamy” do akrylu. Skoro zatem „wracamy” to wcześniej musiała nastąpić zmiana początkowo dokonanych ustaleń co do materiału paneli. Nadto podał, że uzgodnienia co do rodzaju materiału nadal trwają. Nie wskazał przy tym, że pomimo tego strony są związane umową a pozwany ma przedmiotowe panel wykonać z akrylu.

Zatem, według Sądu I instancji stanowisko powoda jakoby uzgodnienia prowadzone że (...) nie odniosły wpływu na treść zobowiązania łączącego go z pozwanym nie znajdują potwierdzenia.

Z podanych przyczyn Sąd Okręgowy uznał, że powód wykonał umowę zgodnie z jej treścią, stosownie do ustaleń stron; w dniu 15 kwietnia 2015 r. zgłosił gotowość do montażu przedmiotowych paneli, a zatem wbrew twierdzeniom powoda nie pozostawał w zwłoce. Również z tej przyczyny powód nie był uprawniony do złożenia pozwanemu oświadczenia o odstąpieniu od przedmiotowej umowy co powoduje, że przedmiotowe oświadczenie uznać należy za bezskuteczne.

W konsekwencji, według Sądu I instancji roszczenie powoda zwrotu przez pozwanego otrzymanych zaliczek nie zasługiwało na uwzględnienie, dlatego na mocy art. 494 § 1 k.c. a contrario w zw. z art. 635 k.c. 410 k.c. oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu na podstawie art.98 k.p.c.

Powód zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości, zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów prawa procesowego skutkujących nieważnością postępowania na skutek pozbawienia powoda możliwości obrony swych praw (art.379 pkt 5 k.p.c.) poprzez nie zamknięcie rozprawy w sytuacji, gdy powód wnioskował przeprowadzenie dalszych dowodów, a Sąd nie doręczył mu zapisu dźwiękowego zeznań świadków i uniemożliwił przedstawienie jego stanowiska w sprawie, oraz naruszenie przepisów, które miały wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.

- art.207 § 6 w zw. z art.212 § 1, art.217 § 1 i 2 k.p.c. i art.6 k.c. poprzez nieuzasadnione oddalenie wniosków dowodowych powoda,

- art.233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny dowodów i w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń dotyczących warunków umowy łączącej strony i sposobu realizacji postanowień tej umowy, w szczególności poprzez wadliwe przyjęcie, że doszło do uzgodnienia zmiany materiału, rezygnacji powoda z dokumentacji, którą miał wykonać pozwany oraz pominięcie, że pozwany złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy,

- art.328 § 2 k.p.c. poprzez brak wyjaśnienia istotnych kwestii dla rozstrzygnięcia,

- art.207 § 3 k.p.c. poprzez rozstrzygnięcie w przedmiocie złożenia pisma procesowego w formie zarządzenia Przewodniczącego, zamiast postanowienia Sądu,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art.627 w zw. z art.353 § 1 k.c. i art.353 ¹ k.c. oraz art.445 k.c. i art.491 k.c. poprzez wadliwe uznanie, że przedmiot umowy o dzieło nie został sprecyzowany,

- art.635 w zw. z art.455 k.c. poprzez uznanie, że pozwany nie popadł w stan opóźnienia uzasadniający odstąpienie powoda od umowy,

- art.60 i art.65 k.c. poprzez przyjęcie, że zapłata zaliczki stanowiła oświadczenie woli dowodzące rezygnacji z umówionego świadczenia pozwanego,

- art.494 § 1 w zw. z art.635 i art.410 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że pozwany był nie był zobowiązany do zwrotu zaliczki w dochodzonej pozwem kwocie wobec rozwiązania umowy ze skutkiem ex tunc.

W oparciu o takie zarzuty – szczegółowo opisane w apelacji – powód domagał się w pierwszym rzędzie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, zaś na wypadek nieuwzględnienia zarzutu nieważności postępowania wniósł o zmianę wyroku Sądu Okręgowego, poprzez zasadzenie od pozwanego na jego rzecz dochodzonej pozwem kwoty z ustawowymi odsetkami oraz kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Ponadto skarżący na podstawie art.380 k.p.c. wniósł o przeprowadzenie dowodów, które oddalił Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 1 lipca 2016 r.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od skarżącego kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona, chociaż nie wszystkie jej zarzuty zasługiwały na uwzględnienie.

Najdalej idącym zarzutem apelacji jest zarzut nieważności postępowania, który w ocenie Sądu odwoławczego jest nieusprawiedliwiony. Brak możliwości wypowiedzenia się pełnomocnika powoda co do twierdzeń strony przeciwnej zawartych w piśmie z dnia 23 maja 2016 r. oraz utrudniony dostęp do nagrań z rozprawy, wbrew twierdzeniom skarżącego nie oznacza, że został on pozbawiony możliwości obrony swych praw (art.379 pkt 5 k.p.c.). W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, iż pozbawienie strony możności obrony swych praw, aby mogło stanowić przyczynę nieważności, musi być całkowite i w sposób bezwzględny wyłączyć możliwość obrony. W orzeczeniu z dnia 1 lutego 1961 r., 4 CR 151/60 (NP 1962, nr 78, s. (...)) Sąd Najwyższy przyjął, że ta podstawa nieważności nie zachodzi w razie utrudnienia jedynie stronie popierania przed sądem dochodzonych roszczeń lub zarzutów. Nawet traktując rzecz bardziej elastycznie, utrudnienie w zaprezentowaniu odpowiedzi na jedno z pism przeciwnika i dla zgłoszenia własnych dowodów, nie może być in concreto traktowane jako przyczyna nieważności postępowania. Odnosząc te uwagi do kwestii dowodowych należy natomiast wskazać, że dowody zaoferowane przez powoda na rozprawie przez Sądem I instancji w dniu 1 lipca 2016 r. (zobowiązanie pozwanego do przedstawienia dokumentów związanych z transakcją z partnerem chińskim), zostały przeprowadzone przed Sądem odwoławczym.

W dalszej części apelacji postawiono zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego. Logicznym jest, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne, zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd I instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń. Powyższe rodzi konieczność rozpoznania w pierwszym rzędzie zmierzających do zakwestionowania stanu faktycznego zarzutów naruszenia prawa procesowego.

Wcześniej należy natomiast wskazać, że zarzut naruszenia art.328 § 2 k.p.c. nie usprawiedliwia apelacji. Zarzut ten mógłby odnieść skutek tylko wtedy, gdy z uwagi na wadliwość uzasadnienia, zaskarżony wyrok nie poddawałby się kontroli instancyjnej. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie występuje. Ocena merytorycznej prawidłowości ustaleń i wniosków sądu I instancji nie mieści się już w zarzucie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., lecz może być podważana za pomocą innych zarzutów, czy to naruszenia prawa procesowego, czy to naruszenia prawa materialnego (wyrok SA w Gdańsku z 10.5.2016 r., I ACa 262/16, LEX nr 2067987).

Zarzuty naruszenia art.233 § 1 k.p.c. oraz związane z tym zarzuty błędnych ustaleń faktycznych są uzasadnione. Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne bezsporne ustalenia Sądu Okręgowego na temat zawarcia przez strony umowy na podstawie oferty pozwanej spółki. Sporną kwestią między stronami było to, czy uzgodniły one zmianę materiału, który został pierwotnie ustalony (tj. z akrylu na poliwęglan) oraz to, czy powód zrezygnował z wykonania przez pozwanego szczegółowej dokumentacji do wymiarowania (opisanej w przyjętej przez powoda ofercie k.63). Rozstrzygnięcie tych kwestii ma zasadniczy wpływ na ocenę apelacji.

Analizując sprawę na podstawie art.382 k.p.c., Sąd odwoławczy uzupełnił materiał dowody o przesłuchanie stron (rozprawa w dniu 24.8.2017 r.) – który to dowód zostanie oceniony w dalszej części uzasadnienia, o informacje udzielone przez pozwanego na temat współpracy z kontrahentem Chińskim (zaświadczenie o współpracy k.370-371, Raport – wizja lokalna w C. k.352-360) oraz o pominięty przez Sąd I instancji dokument prywatny – pismo pozwanego z dnia 6 lipca 2015 r. o odstąpieniu od umowy z powodem z uwagi na ,,brak reakcji w związku z wezwaniem do zapłaty z dnia 12.5.2015 r.’’(k.186).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, słusznie kwestionuje skarżący ustalenia Sądu I instancji odnośnie do przyjęcia, że między stronami doszło do wiążącej zmiany uzgodnienia w zakresie zmiany materiału. Strony w treści akceptowanej przez nie umowy przyjęły, że zamówione przez powoda panele będą wytworzone z akrylu ( (...)). Taki rodzaj materiału wynikał z oferty złożonej przez pozwanego, który specjalizuje się właśnie w wyrobach z tego materiału. Co więcej, również projekt zakładany przez inwestora (z którym powód zawarł umowę), przewidywał akryl. W trakcie realizacji umowy strony nie dokonały na piśmie jej zmiany. Powód stanowczo zeznał, że nie wyrażał na to zgody, natomiast pracownicy powodowej spółki zajmujący się realizacją kontraktu P. M. (1) i T. K. zeznali przed Sądem I instancji, że nie było zmiany akrylu na poliwęglan. Były jedynie próby w celu sprawdzenia, jak zachowa się panel poliwęglanowy, bo tego życzył sobie inwestor. W żaden jednak sposób nie uzgodniono innych warunków umowy, niż wynikających z oferty pozwanego, który jak przyznał, nie ma doświadczenia z poliwęglanem.

Nie przesądzają o zmianie warunków umowy zeznania J. G., pracownika odpowiedzialnego ze inwestycje pozwanej spółki. Świadek zeznał, że od samego początku mowa była o akrylu i na tym materiale skupiono uwagę. Potem powód szukał alternatywy i dokonano próby z poliwęglanem, która wykazała, że ten materiał nie jest odpowiedni. J. G. przyznał, że nie zajmował się sprawami formalnymi, w związku z tym nie negocjował zmiany warunków umowy.

Wobec takiego materiału dowodowego, treść maila z dnia 15 kwietnia 2015 r. zawierająca tekst: ,,…wracamy do (...)…’’ oraz zeznania reprezentanta pozwanej spółki (...), nie mogły decydować o tym, że uzgodniono zmianę istotnych warunków umowy w zakresie materiału. Treść wiadomości mailowej miała związek z nieudaną próbą z poliwęglanem na przełomie marca i kwietnia 2015 r. Nie nawiązuje ona do wcześniejszej zmiany umowy – jak to wywodzi pozwany, lecz jest efektem prób z innym materiałem, które nie przesądzały przecież o zmianie umowy (zeznania P. M., rozprawa z 1.7.2016 r., 00:50). Logicznym jest, że jeżeli inwestor rozważał inny materiał niż przyjęty przez powoda, to należało sprawdzić jego przydatność. Dokonana próba materiałowa nie jest jednak dowodem na zmianę warunków umowy w relacjach handlowych między powodem a pozwanym. Akryl nie został jeszcze zamówiony przez pozwanego, dlatego podjęto próby z poliwęglanem, ale nie było to efektem zmiany umowy (zeznania P. M., rozprawa z 1.7.2016 r., 00:51). T. K. wprost zeznał, że nie doszło do zmiany materiału (rozprawa z 1.7.2016 r., 01:00).

Zeznania P. M. (1) i T. K. wskazują, że sens wiadomości z dnia 15 kwietnia 2015 r. sprowadzał się w istocie do pozostawienia takiego materiału, jaki wcześniej został ustalony, czyli akrylu. Stanowił on jednocześnie odpowiedź na mail M. K. z tego samego dnia, w którym pozwany deklarował gotowość montażu paneli z poliwęglanu, gdy znane były już efekty próby użycia tego materiału, wykluczające jego przydatność. W tej sytuacji racjonale jest stanowisko skarżącego, że chęć wykonania przez pozwanego zamówienia z poliwęglanu, mogła wynikać z możliwości terminowej realizacji tylko takich paneli ( vide: mail z 15.4.2015 r. godz. 15:02:58, k. 187), natomiast nie z akrylu, który przewidywała umowa i o którego najlepszych właściwościach zapewniał jeszcze w mailu z dnia 29 stycznia 2015 r. M. K..

Zeznania M. K., iż doszło do zmiany materiału i według zmienionej umowy pozwana spółka zamówiła materiał z C., nie zostały w żaden sposób potwierdzone. Powód przed Sądem I instancji wnioskował, aby zobowiązać pozwanego do wykazania, że zamówił w C. towar z poliwęglanu i Sąd Apelacyjny ten wniosek uwzględnił. Pozwany nie przedstawił jednak dokumentu świadczącego o takim zamówieniu, co poddaje w wątpliwość jego wersję o zmianie umowy i jej realizacji przez pozwaną spółkę na zmienionych warunkach. Przy czym bierności pozwanego nie tłumaczy wzgląd na tajemnicę handlową (na co wskazał w swoich zeznaniach przed Sądem II instancji M. K.), gdyż nie tyle chodziło o wykazanie ceny transakcji, ale o to, czy w ogóle pozwany w przedmiotowym okresie złożył zamówienie do C., na dostawę paneli z poliwęglanu gr.6 mm.

Należy zwrócić uwagę, że w mailu z 29 stycznia 2015 r. M. K. uzasadniał zastosowanie akrylu i prosi o kontakt w razie zmiany materiału. Pozwany, który ze zmiany umowy wyciąga dla siebie korzystne skutki prawne, nie przedstawił jednak wiarygodnego dowodu, iż strony zmieniły warunki umowy w zakresie wyboru materiału, ani nawet, że powód formułował takie propozycje. Ponadto, uzgodnienia pomiędzy powodem a inwestorem z zakresie akceptacji materiału z poliwęglanu dotyczyły gr.12 mm, a więc nieoferowanych powodowi przez pozwanego. W związku z tym, wnioski materiałowe, mające charakter formalny – dla uzyskania przez powoda przyjęcia alternatywnego materiału (akryl/ poliwęglan), który przewidywał projekt – nie mogą decydować o racjach pozwanego.

W rezultacie, Sąd Apelacyjny odmówił wiarygodności zeznaniom M. K., iż doszło do zmiany warunków umowy w zakresie materiału. Twierdzenia, że w wyniku takiej zmiany pozwany zamówił poliwęglan w C., nie zostały niczym potwierdzone. W szczególności z zaświadczenia o współpracy (k.370-371) nie wynika, iż pozwany dokonał konkretnego zamówienia towaru (w odpowiednim terminie, w określonej ilości i grubości) na potrzeby powodowej spółki. Zeznania świadków P. M. (1) i T. K. o zmianie umowy, przeczą wersji pozwanego. Przed Sądem II instancji zaprzeczył jej także K. K., którego zeznania Sąd Apelacyjny uznał za wiarygodne, gdyż korespondowały z zeznaniami wyżej wspomnianych świadków.

Podsumowując, wbrew odmiennym ustaleniom Sądu Okręgowego, nie doszło do zmiany łączącej strony umowy poprzez zmianę materiału, z którego miały zostać wykonane panele.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, słusznie zarzuca skarżący, iż nie ma także przekonującego dowodu na okoliczność, iż powód zrezygnował z dokumentacji, jaką zobowiązał się wykonać pozwany, na podstawie przyjętej przez powoda jego oferty. Według oferty pozwany miał wykonać szczegółową dokumentację do wymiarowania, zamiennie tylko nazywaną przez powoda w wezwaniu z dnia 20 kwietnia 2015 r. i oświadczeniu o odstąpieniu od umowy projektem montażu paneli – przy czym zawsze z odesłaniem do treści pierwszej oferty. Pozwany po otrzymaniu wezwania z 20 kwietnia 2015 r., aż do czasu zeznań M. K. nie twierdził, że nie jest zobowiązany do wykonania takiej dokumentacji, natomiast niewątpliwie miała ona znaczenie dla powoda w relacjach z inwestorem.

Zapłata zaliczki, jaka powinna zostać uiszczona przez powoda po wykonaniu przedmiotowego projektu, nie jest jeszcze dowodem na rezygnację z dokumentacji i nie ma podstaw, aby tak interpretować tę czynność. Przekonuje argument powoda, iż chodziło o szybką realizację dostaw, co miała zagwarantować odpowiednia zaliczka. W tym zakresie zarzut naruszenia art.60 i art.65 k.c. jest uzasadniony.

Podstawą wykonania przez pozwanego szczegółowej dokumentacji do wymiarowania paneli, której domagał się powód, była dokumentacja projektowa tub przekazana pozwanemu przez powoda wiadomością mailową G. G. z dnia 12 lutego 2015 r. (k.138 -149), zaś zawarte w wiadomości mailowej M. K. z dnia 26 lutego 2015 r. żądanie pozwanego określenia przez powoda wymiarów paneli (k.151), nie zostało przez niego uwzględnione, gdyż to pozwany miał je określić w oparciu o uzyskaną dokumentację projektową tub. Tak to zresztą zostało określone w ofercie (,,wykonanie szczegółowej dokumentacji do wymiarowania’’ k.63). Należy podkreślić, że pozwany nie podnosił, że nie może określić tych wymiarów na skutek braku współpracy z powodem i w ten sposób nie bronił się po otrzymaniu wezwania z dnia 20 kwietnia 2015 r. i po odstąpieniu przez powoda od umowy. Stanowisko pozwanego prezentowane w trakcie zeznań M. K., że przedmiotowa dokumentacja nie była potrzebna dla wykonania umowy, nie stanowi wystarczającego dowodu dla zwolnienia powoda z tej części obowiązków umownych.

Zatem z ustaleń Sądu Apelacyjnego wynika, że pozwany bez usprawiedliwienia nie wykonał szczegółowej dokumentacji do wymiarowania paneli, natomiast w dalszej części nie wykonał dostawy paneli, ani nawet nie wykazał, że był w stanie je dostarczyć powodowi zgodnie z umową. Brak odpowiedzi na wezwanie z dnia 20 kwietnia 2015 r., bierna postawa pozwanego po odstąpieniu przez powoda od umowy, a ponadto pomięty przez Sąd I instancji fakt złożenia przez pozwanego oświadczenia o odstąpieniu od umowy z dnia 6 lipca 2015 r. (k.186) wskazuje, iż pozwany nie był w żaden sposób zainteresowany wykonaniem umowy, na wiążących go z powodem warunkach dotyczących materiału – akrylu.

Powyższe rozważania dotyczące wadliwych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, skutkują w konsekwencji uwzględnieniem zarzutu naruszenia przepisów prawa materialnego, poprzez niezastosowanie art.635 k.c. i art. 484 § 1 k.c.

Słusznie przyjął Sąd I instancji, iż strony łączyła umowa o dzieło (art.627 k.c.). Strony wyraźnie określiły przedmiot umowy, który miał mieć zindywidualizowany rezultat materialny oraz wynagrodzenie. Okoliczność, iż dzieło miało być wykonane z materiału dostarczonego przez podmiot trzeci (kontrahenta z C.), nie podważa charakteru umowy z art.627 k.c., albowiem jej istotą nie jest obowiązek osobistego wykonania dzieła (zob. M. Gutowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. t. I, Warszawa 2016, s.662).

Zgodnie z art. 635 k.c., jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Strony ustaliły przybliżony termin realizacji zamówienia. Z niekwestionowanych ustaleń Sadu I instancji wynika, że pozwany określił ten termin na 1-2 miesiące od otrzymania dokumentacji niezbędnej do wykonania formatek do produkcji paneli. Niezbędna dokumentacja została przesłana pozwanemu mailem z dnia 12 lutego 2015 r. (k.138 -149). Dalsze czynności zgodnie z ofertą miał podjąć pozwany. Powód wezwał pozwanego do wykonania umowy w piśmie z dnia 20 kwietnia 2015 r., natomiast z oświadczenia pozwanego z dnia 6 lipca 2015 r. wynika, że nie był on już wówczas zainteresowany wykonaniem umowy na warunkach przyjętych z powodem. Gotowość powoda wykonania umowy z poliwęglanu nie oznacza bowiem – w okolicznościach przyjętych przez Sąd Apelacyjny – że pozwany we właściwy sposób chciał umowę zrealizować. W rezultacie nie było prawdopodobnym, aby pozwany wykonał umowę w jakimkolwiek terminie.

W tej sytuacji, powód miał podstawy do odstąpienia od umowy na podstawie art.635 k.c. i takie oświadczenie złożył poprzez pełnomocnika, którego umocowanie potwierdził reprezentant powodowej spółki (...) na rozprawie apelacyjnej w dniu 24 sierpnia 2017 r. W tym kontekście należy podnieść, że przed Sądem I instancji pozwany nie podnosił kwestii nieprawidłowej reprezentacji powodowej spółki przy składaniu oświadczenia z dnia 10 lipca 2015 r.

W ocenie Sądu odwoławczego, nieskuteczne było natomiast odstąpienie od umowy przez pozwanego, który wobec niewykonania umowy w zakresie, w jakiej zobowiązał się ją wykonać, nie miał prawa do domagania się dalszej zaliczki od powoda.

Wykonanie prawa odstąpienia na podstawie komentowanego przepisu prowadzi co do zasady do wygaśnięcia stosunku obligacyjnego ze skutkiem wstecznym – ex tunc (zob. wyrok SA w Warszawie z 9.4.2015 r., VI ACa 653/14, LEX nr 1929535). Ustaje obowiązek wykonywania dalszych świadczeń, natomiast świadczenia wzajemne spełnione do chwili odstąpienia podlegają zwrotowi (art. 494 k.c.). W związku z tym, pozwany na podstawie art.635 i art.494 § 1 k.c. zobowiązany jest to zwrotu zaliczki zapłaconej mu przez powoda w łącznej kwocie 292.686,20 zł

Niezależnie od tego, na podstawie oświadczeń woli obu stron z lipca 2015 r. można uznać, że jeżeli nie doszło do skutecznego odstąpienia od umowy na podstawie art.635 k.c. i art.491 § 1 k.c., to strony rozwiązały umowę, albowiem w tym zakresie ich oświadczenia są zgodne (nie chciały kontynuować umowy). Na podstawie art.497 k.c., skutki rozwiązania umowy wzajemnej ustala się, stosując odpowiednio przepisy dotyczące odstąpienia od umowy (zob. A. Stępień - Sporek, Komentarz do art.497 k.c., LEX). Jeżeli więc nie doszło do spełnienia przez pozwanego umówionego świadczenia, a pobrał on zaliczkę od powoda, to powinien ją zwrócić. W tej sytuacji cel świadczenia powoda nie został bowiem osiągnięty i jego świadczenie, jako nienależne, podlega zwrotowi na podstawie art.410 § 2 k.c.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nawet gdyby przyjąć, że to pozwany odstąpił skutecznie od umowy na podstawie swojego oświadczenia z dnia 6 lipca 2015 r., to i tak spoczywa na nim obowiązek zwrotu spełnionego świadczenia wynikający z art.494 k.c. Jeżeli bowiem doszło do nienależytego wykonania zobowiązania przez powoda, pozwanemu służą roszczenia z art.471 k.c. Ich realizacja wymagała jednak w ramach niniejszego procesu podniesienia zarzutu potrącenia (art.498 § 1 i art.499 k.c.), a takiej merytorycznej obrony przed roszczeniem powoda pozwany nie podjął. Na marginesie zatem należy jedynie zaznaczyć, że pozwany nie wykazał szkody (art.361 k.c.), gdyż nie udowodnił, że poniósł koszty związane z zamówieniem w C. paneli z poliwęglanu (art.6 k.c.). w tym zakresie aktualne są rozważania Sadu Apelacyjnego na temat wartości dowodowej dokumentów załączonych do pisma pozwanego z dnia 31 lipca 2017 r.

Z przytoczonych wyżej względów, na podstawie art.386 § 1 k.p.c. należało zmienić zaskarżony wyrok poprzez uwzględnienie roszczenia powoda na podstawie art. art.494 § 1 w zw. z art.635 i art.410 k.c. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na podstawie art.481 k.c. i art.455 k.c. W konsekwencji Sąd II instancji zmienił także rozstrzygnięcie o kosztach procesu, stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu i zasądzając od pozwanego na rzecz powoda koszty postępowania, na które składa się opłata od pozwu i koszty zastępstwa procesowego według norm przepisanych (art.98 k.p.c.).

Na podstawie art.98 k.p.c. orzeczono także o kosztach postępowania apelacyjnego. Na zasądzoną kwotę składa się opłata od apelacji (14.635 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika powoda w kwocie 10.800 zł – § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz.1804), w brzmieniu przed zmianą.

SSA Jakub Rusiński SSA Małgorzata Idasiak-Grodzińska SSA Barbara Lewandowska

.