Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa P. K., Z. C., H. G., Z. G., S. K., J. S., K. C. (1), A. S. (1), A. C. (1), K. C. (2), P. C.

przeciwko W. P. (1) i L. P.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego W. P. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 8 listopada 2011r. sygn. akt I C 155/10

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od W. P. (1) na rzecz powodów P. K., Z. C., H. G., Z. G., S. K., J. S., K. C. (1) i A. S. (1) kwoty po 1.800 (jeden tysiąc osiemset) zł na rzecz każdego z nich oraz na rzecz następców prawnych zmarłego L. C.: K. C. (1), A. C. (1), K. C. (2) i P. C. kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  nakazuje pobrać od W. P. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Łodzi kwotę 3.382,61 (trzy tysiące trzysta osiemdziesiąt dwa 61/100) zł tytułem kosztów opinii biegłego.

Sygn. akt I ACa 848/12

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 8 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy
w Łodzi uznał za bezskuteczną w stosunku do powodów P. K., Z. C., H. G., Z. G., S. K., J. S., K. C. (1), A. S. (2) oraz następców prawnych zmarłego powoda L. C.: K. C. (1), A. C. (1), K. C. (2) i P. C., umowę sprzedaży, zawartą aktem notarialnym z dnia 28 listopada 2001 r. w Kancelarii Notarialnej Notariusz I. S. w R. przy ul. (...) pod numerem Rep. A Nr (...) przez Spółdzielnię Produkcyjno - Handlową (...) w M., gmina C., z pozwanymi W. P. (1) i L. P., na podstawie której pozwani nabyli na prawach wspólności ustawowej, w której ze sobą pozostawali, nieruchomości szczegółowo opisane w treści tego aktu notarialnego o łącznym obszarze 75,55 ha za cenę 241.800 zł, w zakresie wierzytelności przysługującej poszczególnym powodom
w indywidualnie określonych tym wyrokiem kwotach oraz orzekł w przedmiocie kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynika, że prawie wszyscy powodowie w tej sprawie to byli członkowie Spółdzielni Produkcyjno Handlowej (...) w M.. Po wykluczeniu ich z grona członków spółdzielni, w dniu 30 grudnia 1996 r., w pozwie skierowanym do ówczesnego Sądu Wojewódzkiego w Skierniewicach (sprawa I C 792/97), domagali się, zasądzenia na ich rzecz zwrotu wkładów gruntowych oraz pieniężnych wkładów obowiązkowych i ponadobowiązkowych, a także środków własnych, zgromadzonych podczas pracy w Spółdzielni.

W trybie zabezpieczenia, postanowieniem z dnia 19 czerwca 1998 r., ówczesny Sąd Wojewódzki w Skierniewicach zabezpieczył roszczenie pieniężne powodów na czas trwania procesu, poprzez zajęcie ruchomości, będących we władaniu R. w M. (poprzednia nazwa Spółdzielni), szczegółowo wymienione w tym postanowieniu, z określeniem ich wartości.

Na podstawie tego postanowienia Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w R.w dniu 13 lipca 1998 r., w sprawie egzekucyjnej KM 230/98, dokonał zajęcia ruchomości w postaci maszyn rolniczych i samochodów należących do Spółdzielni.

Na podstawie aktu notarialnego z dnia 29 maja 1998 r., sporządzonego przed Notariuszem E. D. w Ł. Rep. A Nr (...) Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w M.nabyła od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa nieruchomość rolną składającą się z 10 działek gruntu,
o łącznej powierzchni 9,35 hektara za cenę 23.821 zł oraz nieodpłatnie zabudowania, których wartość wyceniono na kwotę 144.579 zł, położone
w M.. Nieruchomości te to między innymi zabytkowy park objęty opieką Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Dla tej nieruchomości urządzono księgę wieczystą Nr KW (...).

W księdze tej wpisane są hipoteki na rzecz Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa z tytułu nieuiszczonej ceny sprzedaży w kwocie 18.900 zł
z odsetkami oraz inne hipoteki z tytułu należności objętych administracyjnymi tytułami wykonawczymi z tytułu niezapłaconego podatku od nieruchomości
i podatku rolnego oraz leśnego.

Stan gruntów Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w M. na dzień
31 grudnia 1997 r. wynosił 159,76 ha, a na dzień 31 grudnia 1999 r. wynosił 113,1179 ha.

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w R.
w sprawie egzekucyjnej KM 230/98 dokonał w dniu 23 lutego 1999 r. zajęcia rachunku bankowego i zakazał wypłat z konta Spółdzielni (...).

Po likwidacji Sądu Wojewódzkiego w Skierniewicach, w toku sprawy toczącej się pod nową sygnaturą XIII C 33/01, Walne Zgromadzenie Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w M., obradujące w dniu
26 stycznia 2001 r. podjęło uchwałę Nr (...) o wyrażeniu zgody na zbycie nieruchomości rolnych wraz z zabudowaniami o łącznym obszarze 79,60 ha, szczegółowo wykazując numery działek i ich obszar za cenę 199.000 zł - czyli po 2.500 zł za 1 hektar ziemi, na rzecz W. i L. małżonków P..

W. P. (1) pełnił wówczas - jak i obecnie - funkcję Prezesa Zarządu Spółdzielni i doskonale wiedział, że toczy się postępowanie egzekucyjne
przed Komornikiem Sądowym w R. oraz przed Sądem Okręgowym o zwrot wkładów gruntowych, pieniężnych obowiązkowych
i ponadobowiązkowych, a także środków własnych wszystkich powodów.

Wśród gruntów, na sprzedaż których wyrażono zgodę, były działki objęte księgą wieczystą KW (...), w której wpisane były hipoteki na rzecz (...) Banku (...) Oddział w R.
w kwotach 150.000 zł z 1997 r., 150.000 zł z 1998 r., 200.000 zł z 1999 r., 110.000 zł z 2000 r., 250.000 zł z 2000 r. z tytułu udzielonych Spółdzielni kredytów na skup i przetwórstwo owoców i warzyw.

W dniu 26 marca 2001 r. (...) Bank (...) Oddział w R., na wniosek Spółdzielni (...) w M., wydał trzy zezwolenia na wykreślenie hipotek z księgi wieczystej KW (...), opiewających na kwoty: 150.000 zł, 150.000 zł, oraz 200.000 zł w celu ujawnienia w księdze wieczystej. Z treści tych dokumentów nie wynika, czy hipoteki zostały spłacone przez Spółdzielnię.

Zezwolenia nie dotyczyły wykreślenia hipotek w kwotach 110.000 zł, oraz 250.000 zł, jakie obok tych trzech hipotek wpisane były do tej księgi wieczystej.

W. i L. małżonkowie P. w dniu 15 maja 2001 r. zawarli ze Spółdzielnią (...) w M. nieformalną umowę kupna sprzedaży nieruchomości o ogólnej powierzchni 79,60 ha za cenę 199.000 zł oraz znajdujących się na tej nieruchomości budynków inwentarsko - składowych, za cenę 51.000 zł. W imieniu Spółdzielni umowę podpisali I. K. i J. L. - członkowie Komisji Rewizyjnej.

W tym samym dniu małżonkowie P. dokonali - w kasie Spółdzielni (...) na dowód wpłaty KP - wpłaty kwoty 15.000 zł, jako zaliczki na poczet zakupu nieruchomości rolnych objętych tą umową. Reszta ceny miała być zapłacona z udzielonego kredytu.

W dniu 19 listopada 2001 r. pozwani dokonali kolejnej wpłaty - do kasy Spółdzielni - w wysokości 49.360 zł, jako dopłatę do zakupionych gruntów
o pow. 72,42 ha, nie sfinansowanych kredytem i dopłaty do ceny zakupu budynków.

Nie wskazano, o jaką umowę chodzi, skoro nieformalna umowa sprzedaży z 15 maja 2001 r. dotyczyła gruntów o powierzchni 79,60 ha, a w dowodzie wpłaty wykazano inną powierzchnię zakupionych gruntów.

W dniu 28 listopada 2001 r. przed Notariuszem I. S. w R. pozwani W. i L. małżonkowie P. nabyli aktem notarialnym Rep. A Nr (...) od Spółdzielni (...)
w M., 17/24 udziałów we współwłasności nieruchomości rolnej
o powierzchni 4,63 ha położonej w M., objętej księgą wieczystą KW (...), za cenę 8.200 zł.

W tym samym dniu, aktem notarialnym przed Notariuszem I. S. w R. Rep. A Nr (...) W.
i L. małżonkowie P. kupili od Spółdzielni Produkcyjno - Handlowej (...) w M., na prawach wspólności ustawowej, w jakiej ze sobą pozostawali, nieruchomości rolne o ogólnej powierzchni 75,55 ha za cenę 241.800 zł, w tym las i grunty leśne za cenę 1.825 zł.

Na poczet ceny kupna powodowie uiścili przed aktem kwotę 56.160 zł,
a pozostała część ceny w kwocie 185.640 zł zapłacona miała być Spółdzielni
z kredytu udzielonego małżonkom P. przez (...) Bank (...) Oddział w R..

Jak wynika z treści aktu notarialnego z dnia 28 listopada 2001 r. Rep. A Nr (...), w księdze wieczystej KW (...), jako właściciel wpisana była Spółdzielnia (...), a w dziale IV wpisane były hipoteki na rzecz (...) Banku (...) Oddziału w R.
w kwotach: 150.000 zł, 150.000 zł, 200.000 zł, 110.000 zł i 250.000 zł.

Przy sporządzaniu tego aktu notariuszowi przedłożono oświadczenie (...) Banku (...) w W. - Oddział
w R., zawierające zgodę na zbycie działek i zwolnienie działek opisanych w akcie notarialnym - a zapisanych w KW (...) z obciążających je hipotek na rzecz banku - poza hipoteką w kwocie 250.000 zł, jaka miała nadal obciążać działkę (...).

W tym akcie zawarto postanowienie o odłączeniu zakupionych przez pozwanych działek z księgi wieczystej KW (...) i przyłączono do księgi
KW (...), gdzie - jako właściciele - wpisani są pozwani, wpisując jednocześnie hipotekę w kwocie 493.070 zł, na rzecz (...) Banku (...) w W. Oddział w R. z tytułu udzielonego pozwanym kredytu na zakup nieruchomości.

W księdze wieczystej KW (...), pozostały działki (...)
o łącznej powierzchni 3,09 ha, gdzie jako właściciel figuruje Spółdzielnia (...) i gdzie nadal w chwili wyrokowania, wpisane są hipoteki w kwotach: 150.000 zł, 150.000 zł, 200.000 zł, 110.000 zł, 250.000 zł i 39.000 zł.

W dniu 7 grudnia 2001 r. W. P. (1) dokonał spłaty kredytu
w wysokości 250.000 zł i odsetek w kwocie 10.003,48 zł na rzecz (...) Banku (...) Oddział w R.. Nie wskazano
w bankowym dowodzie wpłaty, jakiego kredytu spłata dotyczy i zawarto jedynie adnotację, że: „za kredytobiorcę spłaty dokonał W. P. (2)".

W dniu 2 lipca 1997 r. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w (...) wezwała P. K. do uregulowania należności z tytułu niedoborów magazynowych.

Wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2002 r., Sąd Rejonowy w Rawie Mazowieckiej w sprawie I C 98/98, orzekając z powództwa Spółdzielni Produkcyjno - Handlowej (...) w M. przeciwko P. K. zasądził od pozwanego P. K. na rzecz Spółdzielni kwotę 4.946,45 zł.

Na podstawie wyroku częściowego wydanego w sprawie XIII C 33/01
z dnia 28 lipca 2005 r., zmienionego jedynie w części dotyczącej daty wymagalności odsetek ustawowych przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku
z dnia 22 czerwca 2006 r., w sprawie I ACa 1780/05, Sąd Okręgowy w Łodzi zasądził od Spółdzielni (...) w M. na rzecz:

- Z. C., A. S. (1) i G. G. kwoty po 8.790 zł, z ustawowymi odsetkami od dnia 29 lipca 2005 r. na rzecz każdej
z nich oraz kwoty po: 74,03 zł, 103,24 zł, 91,24 zł, 80,14 zł, 97,95 zł, 103,72 zł, 92,09 zł, 95,19 zł, 47,58 zł z ustawowymi odsetkami wskazanymi w treści wyroku dla każdej z tych kwot do dnia zapłaty;

- L. C., A. C. (2), K. C. (1) kwoty po 6.264 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 lipca 2005 r. na rzecz każdego
z nich oraz kwoty po: 67,66 zł, 72,74 zł, 64,28 zł, 56,47 zł, 69,48 zł, 72,14 zł, 64,88 zł, 67,06 zł, 36,52 zł z ustawowymi odsetkami wskazanymi w treści wyroku dla każdej z tych kwot do dnia zapłaty.

Wyrokowi nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Na podstawie wyroku końcowego w sprawie XIII C 33/01 z dnia
22 stycznia 2009 r., Sąd Okręgowy w Łodzi zasądził od Spółdzielni Produkcyjno - Handlowej (...) w M. na rzecz powodów:

1. C. K. kwotę 3.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
17 kwietnia 1996 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu środków własnych,

2. H. G. kwoty:

- 664 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładu obowiązkowego,

- 241,28 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu środków własnych,

- 6.665,76 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładu ponadobowiązkowego,

3. Z. G. kwoty:

- 1.150 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładu obowiązkowego,

- 10.067,72 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych,

4. S. K. kwoty:

- 1.150 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładu obowiązkowego,

- 7.647,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych,

5. M. H. kwoty:

- 6.460,56 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych,

- 803,34 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu środków własnych,

6. J. S. kwoty:

- 690 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładu obowiązkowego,

- 5.400 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych,

7. P. K. kwoty:

- 1.150 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładu obowiązkowego,

- 12.205,32 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych,

- 327,04 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 1997 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu środków własnych,

8. Spadkobierców zmarłego T. C. w osobach:

- Z. C., A. S. (1) i G. G., kwoty po 1.814,86 zł na rzecz każdej z nich z ustawowymi odsetkami od dnia
20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych T. C.,

9. L. C. kwoty:

- 4.598,42 zł oraz kwotę 1.399,82 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych własnych i jako spadkobiercy po zmarłej M. C. (1),

10. Spadkobiercy zmarłej M. C. (1) w osobie:

- K. C. (1) kwotę 1.399,82 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu wkładów ponadobowiązkowych M. C. (1),

11. Spadkobierców zmarłego A. C. (2), jako spadkobiercy po zmarłej M. C. (1) i spadkobiercy zmarłego syna A. S. (3) C. w osobach:

- M. C. (2) kwotę 349,96 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu części wkładów ponadobowiązkowych należnych A. C. (2) po M. C. (1), jako spadkobiercy po A. C. (2),

- K. C. (2) kwotę 422,86 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu części wkładów ponadobowiązkowych należnych A. C. (2) po M. C. (1), jako spadkobiercy po A. C. (2) i spadkobiercy po bracie S. C.,

- A. C. (1) kwotę 422,86 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu części wkładów ponadobowiązkowych należnych A. C. (2) po M. C. (1), jako spadkobiercy po A. C. (2) i spadkobiercy po bracie S. C..

- B. C. kwotę 131,23 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu części wkładów ponadobowiązkowych należnych A. C. (2) po M. C. (1), jako spadkobiercy po synu S. C.,

- P. C. kwotę 72,91 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
20 czerwca 1998 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu części wkładów ponadobowiązkowych należnych A. C. (2) po M. C. (1), jako spadkobiercy po bracie S. C..

Na podstawie art. 333 § 1 pkt. 2 k.p.c., wyrokowi w punkcie I podpunkt
4 w odniesieniu do kwoty 197,23 zł należnej S. K. oraz
w podpunkcie 6 w odniesieniu do kwoty 836,34 zł należnej J. S., nadano rygor natychmiastowej wykonalności, oddalając wniosek
o nadanie rygoru w pozostałym zakresie.

Sąd Okręgowy zasądził także od pozwanej Spółdzielni Rolniczo - (...) w M. na rzecz powoda C. K. kwotę 240 zł tytułem zwrotu uiszczonego przez tego powoda wpisu od pozwu, oraz łącznie na rzecz powodów: C. K., H. G., Z. G., S. K., M. H., J. S., P. K., L. C. oraz na rzecz spadkobierców T. C., M. C. (1), A. C. (2) i S. C., kwotę 15.480 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, orzekając na skutek apelacji wniesionej przez pozwaną Spółdzielnię od tego wyroku, w dniu 2 października 2009 r. w sprawie
I ACa 478/09, oddalił apelację i obciążył Spółdzielnię kosztami procesu.

W sprawie egzekucyjnej KM 872/06 Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w R.w dniu 18 stycznia 2007 r. złożył wniosek
o wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej KW (...) o wszczęciu egzekucji prowadzonej na podstawie tytułu wykonawczego ze sprawy XIII C 33/01.

Podczas czynności egzekucyjnych prowadzonych przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R., w dniu 30 marca
2010 r. zawiadomił on pełnomocnika powodów w sprawie niniejszej o wysokości zadłużenia Spółdzielni wobec powodów w sprawie XIII C 33/01, które
w sprawach egzekucyjnych prowadzonych przez tego Komornika, wynosiło dla wszystkich powodów łącznie z kosztami postępowania sądowego, egzekucyjnego, adwokackiego i odsetkami 459.467,40 zł.

W toku prowadzonego przez Komornika na podstawie tytułu wykonawczego ze sprawy XIII C 33/01 postępowania egzekucyjnego, Komornik w dniu 8 października 2009 r. zawiadomił pozwaną Spółdzielnię o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, wskazując konkretne numery działek i wezwał do zapłaty długu.

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w R., prowadząc w dalszym ciągu postępowanie egzekucyjne z nieruchomości
w sprawie KM 872/06 z wniosku wierzycieli - powodów w sprawie
XIII C 33/01 przeciwko pozwanej Spółdzielni (...) w M. -
w maju 2007 r. zlecił biegłemu rzeczoznawcy wycenę nieruchomości rolnych, objętych księgami wieczystymi KW (...), stanowiących działki (...). Wartość tych działek biegły wycenił łącznie na kwotę 495.000 zł.

Postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2010 r., po zasięgnięciu opinii biegłego rzeczoznawcy, ustalił wartość 16 innych działek, będących
w posiadaniu Spółdzielni na łączną kwotę 69.690 zł, wskazując wartości poszczególnych działek w postanowieniu.

Na podstawie wypisu z rejestru gruntów Komornik ustalił w Starostwie Powiatowym w R., że część działek będących we władaniu Spółdzielni (...) w M. nie posiada uregulowanego stanu prawnego, a część stanowią wkłady gruntowe członków spółdzielni.

W dniu 22 października 2010 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w R.zawiadomił powodów w sprawie niniejszej, że licytacja wyznaczona na dzień 21 października 2010 r. nieruchomości, będących według rejestru gruntów własnością Spółdzielni (...), bez założonych ksiąg wieczystych, nie odbyła się na podstawie zarządzenia Sądu. Zobowiązano wierzycieli - powodów w tej sprawie - do przedstawienia dowodów, że prawo własności tych nieruchomości przysługuje Spółdzielni, pod rygorem umorzenia egzekucji.

Podczas trwającego postępowania egzekucyjnego w sprawie egzekucyjnej KM 872/06 Komornik zawiadomił w dniu 20 maja 2011 r. pełnomocnika powodów w tej sprawie, że nie doszedł do skutku termin drugiej licytacji nieruchomości należących do Spółdzielni (...) z powodu braku chętnych do jej nabycia.

W czasie trwania niniejszego postępowania, w dniu 4 kwietnia 2011 r., zmarł powód L. C..

Następcami prawnymi zmarłego powoda są: K. C. (1), A. C. (1), K. C. (2), P. C..

Niezakończone zostało do czasu wyrokowania w tej sprawie postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po L. C..

Rozpoznając niniejszą sprawę, Sąd Okręgowy dwukrotnie zobowiązał Bank (...) Spółkę Akcyjną Oddział w R. - który jest następcą prawnym (...) Banku (...) w W. Oddział
w R. - aby na podstawie art. 248 k.p.c. przedstawił dokument lub udzielił sądowi informacji, czy zwolnienie z hipotek zapisanych w księdze wieczystej KW (...), związane było z dokonaniem wpłaty przez dłużnika Spółdzielnię (...), należności wynikających z tych hipotek, czy też była inna przyczyna wyrażenia zgody na wykreślenie tych hipotek (poza jedną w kwocie 250.000 zł). Nadto Sąd wezwał Bank, aby wyjaśnił, czy z kwoty udzielonego kredytu małżonkom P. na zakup nieruchomości rolnej od Spółdzielni (...), regulowano jakąkolwiek należność na rzecz tej Spółdzielni.

Bank nie udzielił Sądowi żądanych informacji, mimo ukarania grzywną
w trybie art. 251 k.p.c.

Małżonkowie P. - w czasie, gdy W. P. (1) pełni funkcję Prezesa Zarządu tej Spółdzielni - nabyli od Spółdzielni (...) w M. około 50% wszystkich gruntów posiadanych przez tę Spółdzielnię.

W chwili wyrokowania w tej sprawie pozwani w całości spłacili, zaciągnięty przez siebie na zakup nieruchomości od spółdzielni, kredyt bankowy z dochodów z gospodarstwa.

Powodowie na dzień wyrokowania, na podstawie prowadzonych postępowań egzekucyjnych przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R., uzyskali tylko niewielkie kwoty z przysługujących im od Spółdzielni (...) należności, objętych tytułami wykonawczymi wydanymi w sprawie XIII C 33/01.

W ocenie Sądu Okręgowego powodowie wykazali wszystkie przesłanki zastosowania w niniejszej sprawie art. 527 k.c. , w związku z czym ich powództwo podlegało uwzględnieniu w całości.

W szczególności wykazali, że przysługuje im prawem chroniona wierzytelność, wynikająca z prawomocnego wyroku wydanego w sprawie
o sygn. akt XIII C 33/01, zasądzającego na ich rzecz od Spółdzielni (...) konkretne należności wraz z odsetkami ustawowymi i kosztami procesu, na podstawie którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne. Zostało również udowodnione, że Spółdzielnia (...) zawarła z pozwanymi w dniu
28 listopada 2001 r. umowę notarialną, mocą której zbyła na ich rzecz nieruchomości o łącznym obszarze 75,55 ha za cenę 241.800 zł, tracąc atrakcyjne ekonomicznie nieruchomości ze szkodą dla wierzycieli, w tym powodów i powodując wzbogacenie pozwanych, skoro nabyli oni wartościowe działki po cenie niższej od ich wartości rynkowej. Powyższą umową Spółdzielnia spowodowała stan własnej niewypłacalności, zachowując w swym majątku jedynie małowartościowe nieruchomości i ruchomości, nie pozwalające na zaspokojenie powodów.

Spółdzielnia działała przy tym ze świadomością wyrządzanej szkody powodom, jako własnym wierzycielom. Zdawała sobie bowiem sprawę, że pozbywając się znacznej części wartościowego majątku w trakcie toczącego się postępowania w sprawie o sygn. akt XIII C 33/01, uniemożliwi powodom uzyskanie zaspokojenia ich należności. W. P. (1), jako urzędujący wówczas
i obecnie prezes tej Spółdzielni wiedział, jakich należności domagają się powodowie przed sądem i znał ich wysokość oraz to, że są to należności wynikające ze stosunku członkostwa w Spółdzielni, a mimo to wybrał do zakupu dla siebie najwartościowsze działki, położone blisko siebie, o niezłej klasie gruntu. Nie poprzedzono nadto decyzji Walnego Zgromadzenia Spółdzielni
o wyrażeniu zgody na sprzedaż gruntów ani postępowaniem przetargowym, ani ustaleniem wartości wolnorynkowej tych gruntów przez rzeczoznawcę, a cenę gruntów do sprzedaży ustalono w oparciu o nieznane kryteria – przyjmując stawkę 2.500 zł za hektar.

Pozwany W. P. (1) wiedział - jako prezes pozwanej Spółdzielni, reprezentujący ją w sprawie XIII C 33/01 - że w toku postępowania dokonano zabezpieczenia i zamieszczono wpisy do ksiąg wieczystych o toczącym się postępowaniu egzekucyjnym, bowiem o tych czynnościach Spółdzielnia była zawiadamiana jako dłużnik i miała przesyłane odpisy dokumentów. Mimo tego, działając z pełną świadomością, przystąpił do czynności nabycia nieruchomości od Spółdzielni, mając świadomość, że jego czynności pokrzywdzą powodów w tej sprawie, gdyż mogą nie uzyskać swoich należności.

Powyższe świadczy o istnieniu jego złej wiary, objętej z racji zajmowanego stanowiska przesłanką bliskości relacji z dłużnikiem, a przez to domniemaniem z art. 527 § 3 k.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł W. P. (1) , podnosząc, że Sąd Okręgowy błędnie przyjął, iż zostały spełnione w niniejszej sprawie przesłanki z art. 527 k.c., w związku z czym wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie
i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił, co następuje:

Wartość rynkowa nieruchomości, będącej przedmiotem sprzedaży, dokonanej umową z dnia 28 listopada 2001 r., Rep. A Nr (...), oszacowana z uwzględnieniem stanu nieruchomości i cen na datę sprzedaży, bez uwzględnienia wartości naniesień wynosi 300.000 zł

(opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego T. K. – k. 700 – 722 verte).

Wartość części budynku biurowo – socjalnego, znajdującej się na nieruchomości rolnej zabudowanej, położonej w miejscowości M.
w gminie C., objętej księgą wieczystą (...), stanowiącej działkę nr (...) o pow. 1,7700 ha, będącej przedmiotem sprzedaży z dnia
28 listopada 2001 r. wraz z częścią gruntu i pozostałego zagospodarowania tej działki wynosi 121.000 zł

(operat szacunkowy biegłego rzeczoznawcy majątkowego T. K.
z 30 października 2007 r. – k. 201, ustna opinia uzupełniająca tego biegłego
– k. 754 verte – 757).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Pomimo odniesienia zarzutów apelacji do wskazanego w niej uchybienia przepisowi prawa materialnego, jej treść zmierza również do podważenia kluczowych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okoliczności faktycznych.

Skarżący bowiem zawarł w apelacji argumentację, wskazującą na to, że przyczyną niekorzystnej sytuacji majątkowej Spółdzielni (...) w 2001 r. była okoliczność posiadania przez nią kredytu o wartości 250.000 zł w (...) Banku (...) w W. Oddziale w R., który zabezpieczony został za pomocą zastawu i hipoteki w sposób obejmujący
w zasadzie cały majątek Spółdzielni. Zajęcie majątku Spółdzielni już samo przez się wykluczało zaspokojenie powodów, dochodzących roszczeń w sprawie o sygn. akt XIII C 33/01. Determinowało ono jednocześnie działania Spółdzielni, służące ochronie jej majątku, w tym podjęcie decyzji o sprzedaży części należących do niej nieruchomości.

Zdaniem skarżącego zawarcie w dniu 28 listopada 2001 r. umowy sprzedaży tych nieruchomości świadczyło o istnieniu dobrej wiary dłużnika, który działał w celu spłaty zaciągniętego kredytu. Powodowie natomiast mieli możliwość zgłoszenia zastrzeżeń do uchwały zezwalającej na powyższą sprzedaż, czego nie uczynili. Nieprawdziwe okazały się przy tym twierdzenia Sądu
I instancji, że Spółdzielnia nie dokonała spłaty żadnego kredytu po dacie przedmiotowej umowy, gdyż spłata została dokonana przez samego skarżącego, działającego w imieniu Spółdzielni. Potwierdzeniem tej tezy miała być okoliczność, że skarżący – jako osoba fizyczna – nie posiadał żadnego kredytu
w (...) Banku (...).

Według twierdzeń skarżącego, nie nabył on wartościowych nieruchomości, a jedynie nieużytki, przez co nie uzyskał wzbogacenia przyjętego przez Sąd Okręgowy. Samo zaś ustalenie ceny sprzedaży odpowiadało średniej cenie za hektar w województwie (...) w spornym okresie.

Skarżący, kwestionując wskazane ustalenia faktyczne, nie określił jednak przyczyny dyskwalifikującej postępowanie Sądu Okręgowego w objętym apelacją zakresie, a w szczególności nie określił kryteriów oceny, które Sąd ten naruszył przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając. Samo stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego,
który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości, nie jest więc wystarczające . Konieczne jest bowiem wykazanie, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, gdyż tylko takie uchybienie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (postanowienie SN z dnia 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, LEX nr 52753).

Stąd też dążenie skarżącego do podważenia poczynionych ustaleń faktycznych w sprawie jawi się jako bezzasadne i świadczące o dezaprobacie stanu faktycznego, ustalonego na podstawie zgromadzonego przez Sąd
I instancji materiału dowodowego, tylko z tej przyczyny, że nie wspiera on stanowiska skarżącego o wadliwej konkluzji tego Sądu, w zakresie przyjęcia, że doszło do spełnienia przesłanek warunkujących uznanie umowy z dnia
28 listopada 2001 r. za bezskuteczną w stosunku do powodów.

Niemniej jednak w związku ze stanowiskiem apelującego zachodziła potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego w części dotyczącej wyceny nieruchomości, objętych sprzedażą, dokonaną między Spółdzielnią (...)
a pozwanymi. Chociaż Sąd Okręgowy przyjął właściwie, że ustalona cena sprzedaży nie oddawała wartości rynkowej tych nieruchomości, uzasadniając wniosek o uzyskaniu przez pozwanych korzyści w rozumieniu art. 527 § 1 k.c., nie wywiódł swego założenia z materiału dowodowego sprawy, czyniąc niezbędnym wydanie opinii przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego.

Sąd Apelacyjny, dopuszczając dowód z takiej opinii, wywiódł ustalenia
o faktycznej wartości rynkowej sprzedanych umową z dnia 28 listopada 2001 r. nieruchomości Spółdzielni (...). Przy uwzględnieniu pisemnej opinii
z 8 lipca 2013 r. oraz stanowiska biegłego, zaprezentowanego w ustnej opinii uzupełniającej, potwierdzonego jego pisemną opinią z dnia 30 października
2007 r., łączna wartość zbytych nieruchomości opiewa na kwotę 421.000 zł.

Chociaż biegły, wydając opinię pisemną na potrzeby postępowania apelacyjnego, ograniczył się do wyliczenia wartości rynkowej nieruchomości bez uwzględnienia znajdujących się na nich naniesień, nie do zaakceptowania było jego ustne stanowisko o niemożności dokonania ich wyceny, zwłaszcza że nacechowane było sprzecznością z uprzednio dokonaną wyceną w tym zakresie. Sąd Apelacyjny w tym aspekcie nie uznał opinii biegłego, uznając natomiast za miarodajne dla sprawy wartości wyliczone przez biegłego, tak w najnowszej jego opinii, jak i operacie z 2007 r., które podlegały łącznemu uwzględnieniu.

Biegły w operacie sporządzonym w 2007 r. oszacował wartość połowy budynku, usytuowanego w porównywalnej części na działce nr (...), wskazując na kwotę 121.000 zł. Tym samym pomimo, twierdzeń przedstawionych w toku rozprawy, powyższa wycena była możliwa i została przez niego dokonana. Choć istotnie biegły nie wypowiedział się o możliwości doliczenia wartości tego budynku, jako nakładu na nieruchomości, z racji zasady superficies solo cedit należało wliczyć ją do ogólnej wartości nieruchomości.

Mając na uwadze, że z wyceny dokonanej przez biegłego wynika, iż cena transakcyjna przedstawiona w umowie z dnia 28 listopada 2001 r. (241.800 zł) jest niższa niż 20% ustalonej opinią biegłego wartości rynkowej sprzedanych nieruchomości, nie może być uznana za adekwatną do tej wartości (§ 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego - Dz.U.2004.207.2109). Okoliczność uzyskania przez pozwanych korzyści została zatem jednoznacznie przesądzona. W majątku Spółdzielni znalazła się z tytułu sprzedaży kwota nie będąca ekwiwalentem sprzedanych nieruchomości. Stąd też tak dokonana czynność doprowadziła do stanu uniemożliwiającego zaspokojenie wierzytelności powodów.

Powyższe potwierdza spełnienie przesłanek skuteczności skargi paulińskiej w postaci dokonania przez dłużnika – Spółdzielnię (...) czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli – powodów w niniejszej sprawie,
a zarazem takiej, z której osoby trzecie (pozwani) uzyskali korzyść majątkową.

Bezsporne były przy tym przesłanki takie, jak istnienie po stronie powodów wierzytelności, skoro zostały one wykazane prawomocnym wyrokiem, wydanym w sprawie o sygn. akt XIII C 33/01 oraz sam fakt zawarcia umowy sprzedaży z dnia 28 listopada 2001 r., jako czynności skutkującej niewypłacalnością dłużnika i korzyścią pozwanych.

Kwestia świadomości dłużnika działania z pokrzywdzeniem wierzycieli oraz istnienia złej wiary po stronie pozwanych została dostatecznie wyjaśniona
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i wobec braku nowych argumentów ze strony apelującego, nie wymaga powtórzenia.

Odnosząc się jedynie do akcentowanego przez niego twierdzenia, że Spółdzielnia, zawierając przedmiotową umowę, dążyła do sprzedaży swego majątku celem uregulowania posiadanego zadłużenia, podnieść należy, że Sąd Apelacyjny nie neguje dopuszczalności tego rodzaju działań.

Jednakże z punktu widzenia przedmiotu postępowania, nawet gdyby wyżej określony cel działań Spółdzielni był wiarygodny, decydujące było to, że sprzedając nieruchomości, Spółdzielnia winna uzyskać ich ekwiwalent. Tylko wtedy bezzasadne byłyby twierdzenia powodów o dokonaniu przez Spółdzielnię czynności z ich pokrzywdzeniem, co w oczywisty sposób przekreśliłoby zasadność ich powództwa. Tymczasem nieruchomość sprzedana została za cenę niemal o połowę niższą niż jej wartość rynkowa.

Reasumując, zarzuty podniesione przez skarżącego nie zasługiwały na uwzględnienie, stanowiąc jedynie powtórzenie argumentacji prezentowanej przez niego w postępowaniu przed Sądem I instancji. Sama zaś apelacja stanowiła jedynie wyraz polemiki z prawidłowymi ustaleniami tego Sądu i trafnymi wnioskami, przez co podlegała oddaleniu po myśli art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę po 1.800 zł oraz na rzecz następców prawnych L. C. kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów tego postępowania.

Dodatkowo Sąd Apelacyjny nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Łodzi kwotę 3.382,61 zł tytułem kosztów opinii biegłego.