Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2017r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2017 roku w Suwałkach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A z siedzibą w W.

przeciwko A. B.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki (...) S.A z siedzibą w W. od wyroku Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 26 września 2017 roku sygn. akt I C 1447/17

I.  Zmienia zaskarżony wyrok w pkt I. w ten sposób, że:

a)  w punkcie I. w miejsce kwoty 2.827,21 zł zasądza od pozwanego A. B. na rzecz powódki (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 2.932 zł (dwa tysiące dziewięćset trzydzieści dwa złote) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 czerwca 2017 roku do dnia zapłaty;

b)  w punkcie III zasądza od pozwanego A. B. na rzecz powódki (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 603,56 zł (sześćset trzy złote i pięćdziesiąt sześć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu.

II.  Oddala apelację w pozostałym zakresie.

III.  Zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 27,57 zł (dwadzieścia siedem złotych pięćdziesiąt siedem groszy) tytułem zwrotu stosunkowo rozdzielonych kosztów procesu przed Sądem II – giej instancji.

SSO Antoni Czeszkiewicz

Sygn. akt: I Ca 452/17

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wystąpiła przeciwko A. B. z pozwem o zapłatę kwoty 4.940,39zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu (tj. od dnia 20 czerwca 2017 roku) do dnia zapłaty. Domagała się również zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa prawnego, według norm przepisanych.

Uzasadniając swe żądanie podała, że w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej udzieliła pozwanemu pożyczki na podstawie umowy z dnia 09 lutego 2015 roku nr (...) na kwotę 3.000,00 zł, przy czym pozwany miał zwrócić, z uwzględnieniem należnego oprocentowania, opłaty przygotowawczej, prowizji za udzielenie pożyczki oraz opłat za skorzystanie z dobrowolnych, dodatkowych usług w Pakiecie Elastycznym związanych z obsługą pożyczki w domu, oraz przystąpienia do dodatkowego ubezpieczenia grupowego w ramach Pakietu Medycznego kwotę 5.700,75 zł. Tytułem spłaty powyższej pożyczki pozwany – do dnia wniesienia pozwu – wpłacił kwotę 518,00 zł i z uwagi brak spłaty zadłużenia w całości w przewidzianych w umowie terminach, powódka dokonała wypowiedzenia umowy pożyczki i wezwała pozwanego do spłaty pozostałej części zadłużenia, która nie nastąpiła, stąd zobowiązanie pozwanego na dzień wniesienia pozwu wynosiło 4.940,39 zł.

Pozwany A. B. nie stawił się na rozprawę w dniu 26 września 2017 roku, pomimo należytego zawiadomienia o jej terminie, nie zajął merytorycznego stanowiska w sprawie na piśmie, ani też nie żądał przeprowadzenia rozprawy pod jego nieobecność.

Sąd Rejonowy w Suwałkach wyrokiem zaocznym z dnia 26 września 2017 r. sygn. akt I C 1447/17 zasądził od pozwanego A. B. na rzecz powodódki (...) S.A z siedzibą w W. kwotę 2,827,21 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 20.06.2017 roku do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie, koszty postępowania pomiędzy stronami stosunkowo rozdzielił zasądzając od pozwanego na rzecz powodki kwotę 582,03 zł i wyrokowi w części uwzględniającej powództwo nadał rygor natychmiastowej wykonalności.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynikało, że dnia 09 lutego 2015 roku A. B. zawarł z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę pożyczki nr (...), zgodnie z którą miał otrzymać do dyspozycji kwotę 3.000,00 zł. Ponadto zobowiązał się zwrócić pożyczkodawcy kwotę 40,00 zł tytułem opłaty przygotowawczej, kwotę 840,00 zł tytułem prowizji za udzielenie pożyczki oraz odsetki w wysokości 10% w stosunku rocznym, tj. kwotę 360,75 zł. Jednocześnie zadeklarował chęć skorzystania z dodatkowego Pakietu Elastycznego i zgodził się uiścić z tego tytułu łączną kwotę 1.340,00 zł (opłata za dostarczenie gotówki do domu klienta – 50,00 zł; opłata dotycząca świadczenia spłaty w domu klienta 300,00 zł, opłata dotycząca Elastycznego Planu Spłaty). Łączna kwota zobowiązania wyniosła 5.700,75 zł. Zgodnie z umową i wybranym Pakietem Elastycznym pożyczkodawca był zobowiązany do odbioru spłaty rat pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy, a spłata miała nastąpić w 60 ratach tygodniowych po 95,02 zł każda, przy czym ostatnia – 94,57 zł.

Sąd Rejonowy ustalił też, że z tytułu pożyczki nr (...) A. B. dokonał na rzecz pożyczkodawcy wpłat w łącznej wysokości 518,00 zł. Z uwagi na zaległość w spłacie rat równą dwóm pełnym ratom pożyczki (...) S.A. z siedzibą w W. pismem z dnia 08 grudnia 2015 roku dokonał wypowiedzenia umowy z dnia 28 listopada 2015 roku, w związku z czym całe zobowiązanie stało się natychmiast wymagalne, stąd zobowiązał pożyczkobiorcę do zwrotu kwoty 4.958,39 zł w nieprzekraczalnym terminie do dnia 14 stycznia 2016 roku. Następnie pismem z dnia 12 marca 2016 roku wezwał pożyczkobiorcę do spłaty ww. kwoty w terminie do dnia 26 marca 2016 roku pod rygorem wszczęcia postępowania sądowego. Spłata wskazanej należności jednak nie nastąpiła.

W piśmie z dnia 08 czerwca 2017 roku (...) S.A. z siedzibą w W. poinformowała A. B., że jego łączne zadłużenie z tytułu umowy pożyczki nr (...) na dzień 08 czerwca 2017 roku wynosiło 4.940,39 zł.

W ocenie Sądu Rejonowego, powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części. Sąd Rejonowy powołał się na przepisy art. 339 § 1 i 2 k.p.c. i uznał, że okoliczności faktyczne przytoczone w pozwie budziły wątpliwości. Podstawę faktyczną pozwu w sprawie niniejszej stanowiła umowa pożyczki zawarta przez powódkę i pozwanego. Samo zawarcie umowy przez strony uznać należało za niewątpliwie. Potwierdza to bowiem umowa pożyczki nr (...) z dnia 09 lutego 2015 roku załączona do pozwu. Wzbudziły już jednak wątpliwości Sądu Rejonowego niektóre zapisy tejże umowy co do ich zgodności z przepisami ustawy, a w konsekwencji – co do zakresu odpowiedzialności pozwanego wobec powoda.

Sąd Rejonowy podkreślił, że pożyczka stanowi umowę stypizowaną w kodeksie cywilnym. Jej istotę stanowi przeniesienie przez pożyczkodawcę na pożyczkobiorcę określonej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, za jednoczesnym zobowiązaniem się pożyczkobiorcy do zwrotu pożyczkodawcy tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (art. 720 § 1 k.c.).

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, umowę pożyczki zawartą przez strony postępowania uznać należało za ważną w odniesieniu do kwoty pożyczonego kapitału (3.000,00 zł) wraz z odsetkami umownymi z tytułu opóźnienia, których wysokość wynika jednoznacznie z treści umowy załączonej do pozwu i pozostaje jednocześnie w zgodzie z treścią art. 359 § 2 k.c. oraz opłatą przygotowawczą w wysokości 40,00 zł.

Rozważając zasadność żądania pozwu w zakresie pozostałych jego składowych, tj. prowizji za udzielenie pożyczki, opłat za Pakiet Elastyczny(tj. za dostarczenie gotówki do domu klienta i świadczenie spłaty w domu klienta) oraz kosztów przystąpienia do Ubezpieczenia – Pakiet Medyczny. Sąd Rejonowy podkreślił, że uprawnienie do badania zasadności żądań pozwu w tym zakresie (a jednocześnie uprawnienie do badania ważności postanowień umownych pożyczki) daje Sądowi przepis art. 58 § k.c. Jego celem jest zapobieganie powstawaniu stosunków prawnych o treści niezgodnej z obowiązującymi przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego. Adresatem norm prawnych przewidujących bezwzględną nieważność czynności prawnej są w pierwszym rzędzie organy stosujące prawo (sądy oraz organy władzy publicznej), dlatego sąd obowiązany jest wziąć pod uwagę bezwzględną nieważność czynności prawnej z urzędu nawet jeśli żadna ze stron postępowania nie powołuje się na nieważność czynności prawnej (w wyr. z dnia 19.12.1984r., III CRN 183/84, Legalis, SN trafnie zwrócił uwagę, że: "W sprawie, w której wyłania się kwestia nieważności bezwzględnej umowy (art. 58 k.c.), sąd kwestię tę bierze z urzędu pod rozwagę jako przesłankę swego rozstrzygnięcia”).

Sąd Rejonowy powołał się także na art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem (osobą fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową – art. 22 ¹ k.c.) nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Postanowienie umowy może zatem zostać uznane za niedozwolone po łącznym spełnieniu wskazanych wyżej przesłanek.

Sąd Rejonowy zważył również, że strona powodowa w niniejszej sprawie jest przedsiębiorcą zajmującym się prowadzeniem działalności gospodarczej w zakresie udzielania pożyczek krótkoterminowych i przy zawieraniu umów posługuje się wzorcami umownymi. Zawarta pomiędzy stronami umowa pożyczki nie była natomiast związana z działalnością zawodową, ani gospodarczą pozwanego. Dlatego też należało ustalić, czy postanowienia umowy zawartej z pozwanym były w całości dla ich stron wiążące. Sąd bowiem może, a nawet powinien dokonywać oceny postanowień zawartych umów, a także postanowień samych wzorców umów, co do ich zgodności z prawem.

Umowa łącząca strony przewidywała obowiązek uiszczenia przez pożyczkobiorcę prowizji za udzielenie pożyczki, która jest specyficznym rodzajem wynagrodzenia, pobieranym za pośrednictwo w zawieraniu umów. Nie ma przepisów, które zakazywałyby pobierania prowizji przy umowach pożyczki, co więcej - art. 5 pkt 6a ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2016r., poz. 1528 ze zm.) jednoznacznie dopuszcza możliwość pobierania prowizji i wszelkiego rodzaju opłat. Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 10 ustawy, kredytodawca powinien jednak o wszelkich informacjach związanych z tymi kosztami poinformować kredytobiorcę. Należy więc zauważyć, iż umowa konsumencka jest obwarowana warunkami do zastrzeżenia tego rodzaju prowizji, które pożyczkodawca musi spełnić. Dodatkowo wszelkie opłaty i prowizje pobierane przez kredytodawców powinny wyrównywać rzeczywiste koszty poniesione przez niego w związku z podjęciem danej czynności i nie powinny być rażąco wysokie dla konsumenta. Nie powinny być zatem formułowane w sposób ryczałtowy, bez odzwierciedlenia w kosztach ponoszonych przez pożyczkodawcę.

W przedmiotowej sprawie prowizja za udzielenie pożyczki została określona na kwotę 840,00 zł. Jako że w umowie pożyczki załączonej do pozwu nie wskazano sposobu kalkulowania wynagrodzenia należnego powodowi - żądanie pozwu w omawianym zakresie uznał Sąd Rejonowy za budzące wątpliwości i nieudowodnione.

Dodatkowo, w ocenie Sądu, zastrzeganie tego rodzaju zawyżonych opłat wynoszących, jak w tym przypadku niemal 1/3 kwoty pożyczki za samo jej udzielenie, zmierza do obejścia przepisów regulujących wysokość odsetek maksymalnych, tj. art. 359 § 2 ¹ k.c., stanowiącego, iż maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne). Ponieważ tego rodzaju zabieg został zastosowany w obrocie konsumenckim, doszło niewątpliwie do naruszenia interesów konsumenta. Podstawa do naliczania wynagrodzenia w postaci odsetek i prowizji nie jest bowiem tożsama. Odsetki stanowią bowiem wynagrodzenie za czas korzystania z kapitału. Prowizja zaś jest jednorazowym wynagrodzeniem za udzielenie kapitału.

Pogląd o możliwości potraktowania prowizji jako sposobu obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych został także wyrażony w orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 lutego 2015 roku w sprawie sygn. akt V ACa 622/14. Sąd w niniejszej sprawie podziela stanowisko wyrażone we wskazanym orzeczeniu, iż postanowienia umowne wprowadzające obok odsetek maksymalnych wygórowaną prowizję (ewentualnie inne dodatkowe opłaty), nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych. Tym samym roszczenie powódki o zapłatę kwoty z tytułu prowizji za udzielenie pożyczki pozbawione było podstaw prawnych.

Zdaniem Sądu meriti podobnie ocenić należy postanowienia umowne obciążające pozwanego kosztami opłat za Pakiet Elastyczny (tj. za dostarczenie gotówki do domu klienta i świadczenie spłaty w domu klienta) w łącznej wysokości 1.340,00 zł.

Zgodnie z umową Pakiet Elastyczny to dodatkowy pakiet usług do Pakietu Standard związany z zarządzaniem pożyczką i wybierany przez klienta we wniosku o pożyczkę, w skład którego wchodzą: dostarczenie przez doradcę całkowitej kwoty pożyczki w gotówce do domu klienta („Dostarczenie gotówki”), świadczenie spłaty w domu w Pakiecie Elastycznym polegające na cotygodniowych wizytach doradcy w miejscu zamieszkania klienta pod adresem na terenie Rzeczypospolitej Polskiej celem umożliwienia mu spłaty odpowiedniej części kwoty brutto pożyczki oraz łącznej kwoty odsetek wchodzących w skład należnej raty, oraz pakiet świadczeń w ramach Elastycznego Planu Spłat.

W tym miejscu podkreślić należy, że (...) S.A. z siedzibą w W. nie udowodniła wykonania usługi w zakresie świadczenia spłaty, a więc, że faktycznie w domu pozwanego były od niego pobierane jakiekolwiek raty, choć to powódkę obciążał ciężar dowodu w tym zakresie. Już tylko z tego tytułu żądanie zwrotu tej kwoty jest nieuzasadnione.

Poza tym wzorzec umowny w tym zakresie nie jest jasny. W umowie pożyczki załączonej do pozwu nie wskazano sposobu kalkulowania tych opłat. Nieprecyzyjność zapisu, jego zrozumiałość w zakresie obliczenia takiej wysokości dla przeciętnego konsumenta nie pozostawiać powinna żadnych wątpliwości. Poza tym wysokość taka powinna odpowiadać wartości realizowanego w ramach niej świadczenia. Nie może być bowiem wątpliwości co do ekwiwalentności udzielanych świadczeń.

Sąd Rejonowy nie kwestionował uprawnienia strony powodowej jako pożyczkodawcy do pobierania opłat za czynności obsługi w domu. Jednakże stoi na stanowisku, że opłaty takie winny być ustalone na rozsądnym poziomie i nie mogą godzić w interesy konsumenta. Zakres kosztów związanych z czynnościami pożyczki determinujący ich wysokość, powinien zostać przedstawiony w pozwie w taki sposób, aby w świetle doświadczenia życiowego oraz logiki nie budził żadnych wątpliwości. Pobierane opłaty za czynności związane z pożyczką nie mogą bowiem stanowić dodatkowego źródła wzbogacenia pożyczkodawcy celem obejścia przepisów prawa. Tymczasem, kwoty wskazane przez stronę powodową nie mają żadnego przełożenia na możliwe rzeczywiste koszty w tym zakresie, do czego uznania wystarcza już samo doświadczenie życiowe.

Mając na uwadze wszystko powyższe Sąd uznał roszczenia pozwu w zakresie prowizji za udzielenie pożyczki, opłat za Pakiet Elastyczny (tj. za dostarczenie gotówki do domu klienta, świadczenie spłaty w domu klienta i Elastyczny Plan Spłat) oraz kosztów przystąpienia do Ubezpieczenia Pakiet Medyczny za niezasadne, gdyż postanowienia umowy zobowiązujące pozwanego do zapłaty w/w kwot, stanowią niedozwolone klauzule umowne. Strona powodowa nie wykazała również, aby ich wysokość była efektem indywidualnych uzgodnień z pozwanym, a nie stosowanego przez nią wobec wszystkich klientów cennika. Biorąc zaś pod uwagę wysokość tych kosztów w stosunku do całości kwoty pożyczki (2.300,00 zł, a kwota pożyczki 3.000,00 zł), trzeba je uznać za nadmierne, kształtujące sytuację pozwanego w sposób podobny do lichwy, co jest powszechnie przyjmowane za sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Reasumując, w ocenie Sądu Rejonowego, tytułem pożyczki nr (...) z dnia 09 lutego 2015 roku pozwany winien był spłacić kwotę 3.400,75 zł (należność główna + odsetki umowne z tytułu opóźnienia + opłata przygotowawcza). Kwotę tę należało jeszcze pomniejszyć o 55,54 zł wobec zmniejszenia rocznej stopy oprocentowania. Do zapłaty pozostało więc 3.345,21 zł. A. B. wpłacił na poczet tego zobowiązania kwotę 518,00 zł a więc do zapłaty pozostało 2.827,21 zł. Stąd też żądanie pozwu Sąd Rejonowy uwzględnił w zakresie w/w kwoty wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 20 czerwca 2017 roku do dnia zapłaty, oddalając je w pozostałym zakresie jako bezzasadne, przy czym orzeczenie o odsetkach uzasadnił przepisem art. 481 § 1 k.c. Stanowi on bowiem, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W przedmiotowej sprawie strona powodowa domagała się odsetek ustawowych od dnia wytoczenia powództwa i od tej daty zostały one zasądzone.

Z kolei o kosztach procesu Sąd orzekł stosownie do treści art. 100 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.), dokonując ich stosunkowego rozdzielenia wskazując, że w przedmiotowej sprawie strona powodowa poniosła koszty w łącznej kwocie 1.017,00 zł (opłata od pozwu - 100,00 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika wraz z opłatą skarbową – 917,00 zł) i wygrała sprawę w 57, 23%, stąd pozwany jest zobowiązany zwrócić stronie powodowej kwotę 582,03 zł (57,23 % x 1017,00 zł). Orzeczenie o rygorze natychmiastowej wykonalności natomiast Sąd Rejonowy uzasadnił treścią art. 333 § 1 pkt 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku, w części oddalającej powództwo wniosła powódka (...) S.A. z siedzibą w W.. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie:

1.  art. 6 k.c.. w zw. z art. 232 k.p.c. przez oddalenie powództwa w części, pomimo nie przedstawienia przez stronę pozwaną żadnych zarzutów, a tym bardziej dowodów mogących być podstawą takiego rozstrzygnięcia;

2.  tj. art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przez oddalenie powództwa w części dotyczącej opłaty za świadczenie spłaty w domu, z uwagi na fakt, iż powód nie udowodnił, iż odebrał od pozwanego jakiekolwiek raty z tytułu spłaty pożyczki, mimo, iż opłata ta nie jest naliczana za odbiór raty, a za samą zakontraktowaną wizytę w domu klienta;

3.  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów wyrażające się w:

•

pominięciu faktu, iż usługi oferowane w ramach Pakietu Elastycznego oraz Pakietu Medycznego są opcją dodatkową i całkowicie dobrowolną, i pożyczkobiorca nie musi decydować się na wybór tego Pakietu, aby otrzymać pożyczkę;

•

pominięciu faktu, iż usługi oferowane w ramach Pakietu Elastycznego wiążą się z wykonywaniem przez powoda określonych działań, co powoduje ponoszenie określonych kosztów po stronie powodowej, których zwrotu następnie powód domaga się od pozwanego;

•

pominięciu faktu, iż pozwany mógł w dowolnym momencie obowiązywania pożyczki zrezygnować z usług oferowanych w ramach Pakietu Elastycznego oraz z ubezpieczenia pożyczki;

•

pominięciu faktu, iż pozwany przed zawarciem umowy pożyczki otrzymał formularz informacyjny, w którym zawarte były wszelkie dane dotyczące pożyczki;

•

błędnym uznaniu, iż powodowi nie należy się prowizja za udzielenie pożyczki, ze względu na to, iż w umowie nie został wskazany sposób kalkulowania tej opłaty, podczas gdy ustawa o kredycie konsumenckim wprost przewiduje możliwość pobierania od konsumenta takiej opłaty;

•

błędnym uznaniu, iż opłata za świadczenie spłaty w domu, nie została ustalona na rozsądnym poziomie, a w umowie nie jest podany sposób kalkulowania tej opłaty, podczas gdy koszt jednej wizyty zgodnie z umową został ustalony na kwotę 5 zł;

4.  tj. art. 228 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie, znanych powszechnie wytycznych, wskazanych przez Prezesa UOKIK w decyzji z dnia 20 kwietnia 2015 r, dotyczących wysokości opłaty za dostarczenie gotówki do domu oraz opłaty za świadczenie spłaty w domu, stosowanych przez powoda w oferowanych przez niego pożyczkach.

5.  tj. art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez oddalenie powództwa w części dotyczącej zapłaty na rzecz powoda kosztów ubezpieczenia pożyczki, poprzez błędne przyjęcie, iż powód nie dołączając umowy ubezpieczenia do wniesionego pozwu, czy też dowodu przekazania składki towarzystwu ubezpieczeniowemu, ni udowodnił objęcia pożyczki pozwanego ubezpieczeniem, podczas gdy pozwany nie negował faktu objęcia jego pożyczki ubezpieczeniem.

Zarzucała także naruszenie przepisów prawa materialnego, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię, tj.

1.  art. 5 pkt 6 Ustawy z dnia 12 maja 2011 r o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie, wynikające z przekonania Sądu, iż jedynym wynagrodzeniem z tytułu udzielenia pożyczki winny być ustalone umową odsetki i opłata przygotowawcza w sytuacji, gdy cytowana ustawa posługuje się sformułowaniem całkowitego kosztu kredytu, dopuszczając jednocześnie naliczanie innych tzw. pozakodeksowych kosztów kredytu;

2.  tj. art. 359 § 2k.c. poprzez uznanie, iż zastrzeżenie przez powoda wysokości prowizji za udzielenie pożyczki w wysokości niemal 1/3 kwoty pożyczki zmierza do obejścia przepisów regulujących wysokość odsetek maksymalnych, podczas gdy w dniu zawarcia umowy pożyczki żaden przepis prawa nie limitował wysokości tej opłaty;

3.  tj. art. 385 ¹ § 1 k.c., polegające na błędnym przyjęciu, że prowizja za udzielenie pożyczki oraz opłata za Pakiet Elastyczny, oraz opłata za przystąpienie do ubezpieczenia Pakiet Medyczny stanowiące część umówionej przez strony ceny, nie stanowią świadczenia głównego w zawartej przez nie umowie, a tym samym może znaleźć do nich zastosowanie sankcja bezskuteczności, pomimo, że cena ta została sformułowana w sposób jednoznaczny, co w oparciu o art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. wyklucza sankcję braku indywidualnego związania;

4.  tj. art. 385 ¹ § 1 k.c., polegające na pominięciu faktu, że opłata za Pakiet Elastyczny oraz opłata za przystąpienie do ubezpieczenia Pakiet Medyczny została indywidualnie uzgodniona z pozwanym, a tym samym może znaleźć do niej zastosowanie sankcja bezskuteczności, pomimo, że wybór tego pakietu był całkowicie dobrowolny;

Wskazując na powyższe powódka wnosiła o zmianę wyroku w zaskarżonej części, poprzez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu w obu instancjach, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwany A. B. nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powódki zasługiwała na uwzględnienie jedynie w części.

Na wstępie wskazać wypada, iż Sąd Okręgowy podzielił w większości ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, podzielił też częściowo ocenę prawną tego stanu faktycznego wyrażoną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Słusznie Sąd Rejonowy przyjął, iż postanowienia zawartej przez strony umowy określone zarówno w treści samej umowy, jak i w treści stosowanych przez powódkę w umowach z konsumentami tabel i formularzy, podlegały ocenie co do ich zgodności z prawem. Umowy konsumenckie podlegają bowiem ocenie na podstawie art. 58 § 1 k.c. w świetle klauzuli generalnej z art. 385 ¹ § 1 k.c. Stosownie zaś do treści art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienie umowne jest niedozwolone, jeżeli spełnia cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron. W przypadku umowy pożyczki wynagrodzenie (prowizja) nie stanowi świadczenia głównego stron (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17.11.2011 r. w sprawie III CSK 38/11 i wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 30 września 2002 r. w sprawie XVII Amc 47/01). Ostatnia z wymienionych przesłanek, zachodzi w niniejszej sprawie, gdyż omawiane postanowienie nie reguluje głównych świadczeń stron. Powód, jako proferment, nie wykazał też, aby wspomniane wyżej opłaty zostały indywidualnie uzgodnione z pozwanym, a na nim spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 czerwca 2007 roku, VI Ca 228/07). Rozważeniu podlegało więc, czy zapisy umowy dotyczące obciążenia pozwanego ww. dodatkową opłatą przygotowawczą, opłatą za pakiet elastyczny oraz opłatą za obsługę pożyczki w domu stanowiły w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” bądź kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sprzeczności z dobrymi obyczajami.

Przyjmuje się, że „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Abuzywne postanowienie umowne kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, która to sprzeczność rażąco narusza jego interesy. Jak wskazano w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 sierpnia 2011 roku wydanego w sprawie o sygnaturze akt VI ACa 262/11 istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka. W stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się on informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji, rzetelnym traktowaniu konsumenta jako równorzędnego partnera umowy. Działania te potocznie określa się jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania.

Zdaniem Sądu przy umowie pożyczki głównym świadczeniami stron są: po stronie pożyczkodawcy udostępnienie określonych środków finansowych do korzystania na określony okres czasu, a ze strony pożyczkobiorcy, zwrot tych środków. Umowa pożyczki została przy tym ukształtowana w kodeksie cywilnym taki sposób, że może być zarówno umową odpłatną jak i nieodpłatną. W przypadku zawarcia przez strony odpłatnej umowy pożyczki, wynagrodzenie pożyczkodawcy powinno być wyraźnie określone w umowie. Co do zasady formę wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału stanowią zaś odsetki, ewentualnie zapłata prowizji.

Celem przeciwdziałania ocenianemu negatywnie przez pryzmat zasad współżycie społecznego zjawisku lichwy oraz ochrony interesów słabszych uczestników obrotu gospodarczego (konsumentów), ustawodawca wprowadził do kodeksu cywilnego przewidzianą w art. 359 § 2 ¹ instytucję odsetek maksymalnych, których wysokość powinna stanowić podstawowe odniesienie do oceny wysokości wynagrodzenia pożyczkodawcy ustalonego w drodze umowy.

Odsetki stanowią wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych. Trzeba też podkreślić, że umowa pożyczki, sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym, powinna jasno określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Za niedozwolone klauzule umowne, w świetle art. 385 1 § 1 k.c., należy więc uznać te postanowienie umowne, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności, w rzeczywistości stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalającego mu omijać przepisy dotyczące wysokość odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego (art. art. 483 § 1 k.c.).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy niewątpliwym, w ocenie Sądu Okręgowego jest, że pozwany był zobowiązany spłacić kwotę kapitału jako udzielonej pożyczki. Powódka była uprawniona także do obciążenia pozwanego jako konsumenta kosztami manipulacyjnymi w tym opłatą przygotowawczą za udzielenie pożyczki oraz opłatą za dostarczenie gotówki do domu klienta. Bezsprzecznie zasadnym jest także dochodzenie odsetek umownych. Wszystkie te koszty składają się na umowę która zawarta jest zgodnie z dobrymi obyczajami i poszanowaniem praw konsumenta.

Natomiast zawarte w umowie stron postanowienia dotyczące pobierania przez powódkę w związku z zawarciem umowy i jej wykonaniem opłaty związane z Pakietem Elastycznym, Pakietem Medycznym i prowizja, stanowią niedozwolone klauzule umowne.

W ocenie Sądu Okręgowego zapisy dotyczące wysokość prowizji przy ustalonych już odsetkach umownych, oraz opłacie przygotowawczej, tak jak opłata dotycząca elastycznego planu spłat czy pakietu medycznego stanowią w istocie obejście przepisów o odsetkach maksymalnych i stanowią dla pożyczkodawcy dodatkowe źródło zysku. Strona powodowa nie wykazała również aby ich wysokość była efektem indywidualnych uzgodnień z pozwanym, a nie stosowanego przez nią wobec wszystkich klientów cennika.

Mając na uwadze wysokość tych kosztów w stosunku do całej kwoty pożyczki, trzeba je uznać za nadmierne, a ich zastrzeżenie w stosunkach z konsumentem jako nie dotyczące świadczeń głównych stron. Stanowią więc one niedozwoloną klauzulę umowną, gdyż kształtują sytuację konsumenta w sposób podobny do lichwy, co jest powszechnie przyjmowane za sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Ponadto wskazać godzi się, iż wzorzec umowny w tym zakresie nie jest jasny. Nieprecyzyjność i niejednoznaczność zapisu, jego zrozumiałość w zakresie obliczenia takiej wysokości dla przeciętnego konsumenta nie pozostawiać powinna żadnych wątpliwości. Poza tym wysokość taka powinna odpowiadać wartości realizowanego w ramach niej świadczenia. Nie może być bowiem wątpliwości co do ekwiwalentności udzielanych świadczeń.

Sąd pragnie jednocześnie podkreślić, że nie kwestionuje uprawnienia strony powodowej jako pożyczkodawcy do pobierania opłat za czynności obsługi. Jednakże stoi na stanowisku, że opłaty takie winny być ustalone na rozsądnym poziomie i nie mogą godzić w interesy konsumenta. Zakres kosztów związanych z czynnościami pożyczki determinujący ich wysokość, powinien zostać przedstawiony w taki sposób, aby w świetle doświadczenia życiowego oraz logiki nie budził żadnych wątpliwości. Pobierane opłaty za czynności związane z pożyczką nie mogą bowiem stanowić dodatkowego źródła wzbogacenia pożyczkodawcy celem obejścia przepisów prawa. Tymczasem, kwoty wskazane przez stronę powodową m.in. w Pakiecie Medycznym oraz wymienione w ramach Pakietu Elastycznego opłaty za świadczenie spłaty w domu klienta jak również wymieniona w umowie w pkt. I 3 część opłaty dotycząca Elastycznego Planu Spłaty, nie mają żadnego przełożenia na możliwe rzeczywiste koszty w tym zakresie, do czego uznania wystarcza już samo doświadczenie życiowe.

Ponadto jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy nie można było również tracić z pola widzenia, iż strona powodowa domagająca się zwrotu wzmiankowanej wyżej składki na ubezpieczenie (Pakiet Medyczny), w żadnej sposób nie wykazała, iż składkę ową sama uiściła na rzecz ubezpieczyciela, co rodziłoby po jej stronie roszczenie zwrotne względem pozwanego w tym zakresie. Normy procesu cywilnego w przepisie art. 3 k.p.c. nakładają na strony obowiązek składania wyjaśnień, co do okoliczności faktycznych sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek, a nadto obowiązek przedstawienia dowodów. Sąd jest organem, który dopuszcza i przeprowadza dowody w toczącym się procesie, lecz inicjatywa w tym zakresie niewątpliwie obciąża strony (art. 3 i 232 k.p.c.). Z przepisu art. 6 k.c. wynika ogólna reguła, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W procesie cywilnym strony mają obowiązek twierdzenia i dowodzenia tych wszystkich okoliczności (faktów), które stosownie do art. 227 k.p.c. mogą być przedmiotem dowodu. Skoro zatem strona powodowa nie tylko nie wykazała ale nawet nie starła się wykazać, iż w imieniu pozwanego pokryła składkę na ubezpieczenie, zachodził brak podstaw do domagania się jej zwrotu w niniejszym postępowaniu.

Mając to na uwadze Sąd wziął pod uwagę, że powód mógł domagać się kwoty 3.000 zł kapitału, 360,00 zł z tytułu odsetek, 40 zł z tytułu opłaty przygotowawczej oraz 50 zł z tytułu dostarczenia kwoty pożyczki do domu klienta. Zatem łącznie 3.450 zł pomniejszone o wysokość wpłat dokonanych przez pozwanego tj. o 518,00 zł.

W oparciu o powyższe zasądzoną przez Sąd Rejonowy kwotę 2.827,21 zł należało powiększyć do kwoty 2.932 zł wraz z odsetkami ustawowymi zgodnie z żądaniem pozwu na podstawie art. 481 § 1 k.c.

Skutkiem uwzględnienia powództwa w była zmiana orzeczenia o kosztach procesu przed Sądem I instancji poprzez ich stosunkowe rozdzielenie (art. 100 k.p.c.) i obciążenie nimi pozwanego w części, w jakiej proces przegrał.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. orzeczono jak w pkt I i II wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono, na zasadzie art. 100 k.p.c. w zw. z § 10 ust 1 pkt 1 i § 2 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.). Apelacja powódki została uwzględniona jedynie w marginalnym stopniu (~5%) i w takim zakresie należny był stronie powodowej zwrot kosztów procesu.

Sąd dopatrzył się również omyłki w pkt. I przedmiotowego wyroku i dlatego dokonał jej sprostowania odrębnym postanowieniem.

SSO Antoni Czeszkiewicz