Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 stycznia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2018 r. w Olsztynie, na rozprawie,

sprawy z powództwa M. G.,

przeciwko B. R. i W. R.,

o zniesienie służebności gruntowej,

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie

z dnia 7 czerwca 2017 r., sygn. akt X C 4021/16,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że:

1.  znosi służebność gruntową polegającą na prawie przejścia i przejazdu przez działkę numer (...), objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Olsztynie numer (...), ustanowioną dla nieruchomości położonej w miejscowości J., gmina J., województwo (...), oznaczoną numerem (...) posiadającą urządzoną księgę wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Olsztynie nr (...), stanowiącą własność pozwanych W. i B. małżonków R., obciążającą nieruchomość położoną w miejscowości J., gmina J., województwo (...), składającą się z działek oznaczonych numerami (...), posiadającą urządzoną księgę wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Olsztynie numer (...) stanowiącą własność powoda M. G., bez wynagrodzenia;

2.  zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 527 zł (pięćset dwadzieścia siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

II.  zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 270 zł (dwieście siedemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Ewa Dobrzyńska-Murawka Beata Grzybek Małgorzata Kasztelan

Sygn. akt IX Ca 923/17

UZASADNIENIE

Powód M. G. wniósł o zniesienie służebności gruntowej, polegającej na prawie przejścia i przejazdu, ustanowionej dla nieruchomości, położonej w miejscowości J., gm. J., oznaczonej numerem (...) posiadającej urządzoną księgę wieczystą Kw. Nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Olsztynie, stanowiącej własność pozwanych W. i B. małżonków R., obciążającej nieruchomość, położoną w miejscowości J., gm. J., oznaczoną numerem (...), posiadającą urządzoną księgę wieczystą Kw. Nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Olsztynie, stanowiącą własność powoda - bez wynagrodzenia. Jako roszczenie ewentualne powód wniósł o wniósł o zniesienie wskazanej służebności gruntowej za wynagrodzeniem w kwocie 200 zł. Domagał się również zasądzenia na jego rzecz od pozwanych solidarnie kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podał, że przedmiotowa służebność utraciła jakiekolwiek znaczenie gospodarcze dla nieruchomości władnącej, gdyż nieruchomość ta posiada obecnie odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Powód dodał, że przedmiotowa służebność jest dla niego szczególnie uciążliwa, gdyż uniemożliwia swobodne zagospodarowanie sąsiedniej działki powoda.

Pozwani W. R. i B. R. wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych lub spisu kosztów. Wskazali, że służebność przejazdu zapewnia nie tylko dojazd do drogi publicznej ale również do budynku wagowni oraz wagi samochodowej, które są niezbędne pozwanym do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Wyrokiem z dnia 7 czerwca 2017 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie oddalił powództwo. Zasądził od powoda M. G. solidarnie na rzecz pozwanych B. R. i W. R. kwotę 497 zł tytułem kosztów procesu.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne. M. G. i K. G., prowadzący działalność gospodarczą na zasadzie spółki cywilnej, nabyli na podstawie umowy sprzedaży z dnia 02 marca 2007 r. od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w J., którą reprezentowali Prezes J. B. i członek Zarządu Spółki (...), część nieruchomości gruntowej, położonej w J., gm. J., dla której prowadzona była księga wieczysta Kw.Nr (...). Przedmiotem nabycia były dwie działki, oznaczone nr (...) Strony ww. czynności prawnej oświadczyły, że działka nr (...) zabudowana jest budynkiem gospodarczym, a działka nr (...) nie jest zabudowana i stanowi drogę. Potwierdziły to złożone do aktu notarialnego umowy sprzedaży, Rep. A Nr (...)wykaz zmian gruntowych i wyrys z mapy ewidencyjnej działki nr (...), z którego wynika, że obejmuje ona użytki, oznaczone jako Ba – tereny przemysłowe, oraz wypis z rejestru gruntów i wyrys z mapy ewidencyjnej działki nr (...), gdzie działka ta ma oznaczenie dr - droga. W akcie notarialnym z dnia 02 marca 2007 r. M. G. i K. G. oświadczyli, że ustanawiają nieodpłatnie i na czas nieoznaczony służebność gruntową, polegającą na prawie przejścia i przejazdu przez działkę nr (...), stanowiącą drogę, na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...), objętej księgą wieczystą Kw. Nr (...). Roczną wartość służebności strony określiły na kwotę 120,00 zł., a skapitalizowaną jej wartość – na kwotę 1.200,00 zł. – w oparciu o przepisy ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2004 r., Nr 142, poz. 1514). W związku z nabyciem ww. części nieruchomości gruntowej, odłączono z księgi wieczystej Kw.Nr (...) działki nr (...) i założono dla nich księgę wieczystą Kw.Nr (...), w której prawo własności wpisano na rzecz nabywających wspólników spółki cywilnej. W dziale III nowo założonej księgi wieczystej ujawniono służebność gruntową, zgodnie z jej treścią, wynikającą z § 6 aktu notarialnego oświadczenia o ustanowieniu służebności gruntowej z dnia 02 marca 2007 r. Podobnie w dziale I-Sp księgi wieczystej Kw.Nr (...) wpisano odpowiadające ww. wpisowi uprawnienie, polegające na prawie przejścia i przejazdu na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...). Na podstawie umowy darowizny z dnia 02 kwietnia 2015 r., Rep. A Nr (...) powód stał się wyłącznym właścicielem nieruchomości gruntowej, składającej się z działek nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw.Nr (...). W akcie notarialnym ww. umowy powołano m.in. wypis z rejestru gruntów ww. działek, zgodnie z którym nie zmieniły one swego oznaczenia i nadal działka nr (...) obejmuje użytki, oznaczone symbolem dr – droga, a działka nr (...) – użytki, oznaczone symbolem Ba – tereny przemysłowe. Plan zagospodarowania przestrzennego, określający przeznaczenie terenów, na których położone są powyższe działki, przestał obowiązywać z dniem 31 grudnia 2003 r.

M. G. nabył przedmiotową nieruchomość w celu prowadzenia na niej działalności gospodarczej. Prowadzi tam zakład spawalniczo – ślusarski. Z usytuowanej na działce (...) drogi korzystają pracownicy jego firmy i dostawcy, przejeżdżając przede wszystkim samochodami osobowymi, a sporadycznie również ciężarowymi. Droga wyłożona jest płytami betonowymi. Powód ogrodził swoją nieruchomość. Składuje na niej drogie materiały, głównie stal kwasoodporną. Jeszcze przed zakupem nieruchomości przez pozwanych postawił ogrodzenie z metalowych elementów na granicy działek (...). Zainstalował też bramę wjazdową.

B. B. (2), działająca w imieniu i na rzecz spółki pod firmą (...) z siedzibą w J. jako jej likwidator, umową z dnia 28 stycznia 2016 r., Rep. A Nr (...) sprzedała na rzecz B. i W. małżonków R. część nieruchomości gruntowej, objętej księgą wieczystą Kw. Nr (...), tj. działkę nr (...), położoną w J., gm. J.. Pozwani nabyli ją na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej. Likwidator oświadczył, że ww. działka nr (...) zabudowana jest budynkiem wagi o pow. użytkowej 37,4 m2 z wagą samochodową, oraz że działka ta ma dostęp do drogi publicznej przez nieruchomość, oznaczoną jako działka nr (...), objętą księgą wieczystą Kw. Nr (...). Do aktu notarialnego ww. umowy sprzedaży przedłożono wypis z rejestru gruntów działki nr (...), z którego wynikało, że w ewidencji gruntów jest ona oznaczona symbolem Bp i Bi oraz że sąsiaduje z działką nr (...), oznaczoną symbolem dr. W akcie notarialnym Rep. A Nr (...) kupujący zawnioskowali o odłączenie z księgi wieczystej Kw. Nr (...) działki gruntu nr (...) i założenie dla niej nowej księgi wieczystej z wpisem prawa własności na ich rzecz na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej, a także o przeniesienie z księgi wieczystej Kw. Nr (...) do działu I-Sp nowo założonej dla działki nr (...) księgi wieczystej wpisu uprawnienia, wynikającego z prawa, ujawnionego w dziale III księgi wieczystej Kw. Nr (...), o treści: „prawo przejścia i przejazdu na rzecz każdoczesnego właściciela działki numer (...) – nieruchomość obciążona Kw numer (...)”. Dla działki nr (...) założona została księga wieczysta Kw.Nr (...) z wpisem m.in. w dziale I-Sp uprawnienia, wynikającego z ustanowionej służebności gruntowej.

Pozwani nabyli działkę nr (...), aby prowadzić na niej działalność gospodarczą. W dacie jej zakupu znajdowała się na niej waga samochodowa i budynek wagowni. Poza tym grunt ten był niezabudowany. Pozwani rozpoczęli jego zagospodarowanie: wybudowali na nim budynek z biurem i utwardzili plac, wykładając go kostką. Utwardzanie terenu zakończono w październiku 2016 r. W związku z tymi pracami ruch pojazdów, przyjeżdżających na teren posesji pozwanych i wjeżdżających przez działkę nr (...), był duży. Poza tym na nieruchomość pozwanych przyjeżdżają samochody ciężarowe i maszyny rolnicze.

Decyzją Nr (...) o warunkach zabudowy z dnia 27 kwietnia 2016 r.,(...) Wójt Gminy J. ustalił na wniosek B. R. warunki zabudowy dla inwestycji, polegającej na budowie budynku magazynowego w zabudowie zagrodowej w gospodarstwie rolnym na działce nr (...) w miejscowości J. w gminie J.. Stwierdzono w niej, że przedmiotowa inwestycja powstanie w sąsiedztwie zabudowy usługowo – produkcyjnej, produkcyjno – magazynowej, mieszkaniowej jednorodzinnej, wielorodzinnej oraz zagrodowej. Teren ma dostęp do drogi publicznej powiatowej Nr (...). Pozwani uzyskali pozwolenie na wykonanie wjazdu na drogę publiczną, tj. drogę powiatową nr (...), bezpośrednio ze swojej nieruchomości. Wjazd ten wybudowano i jest on użytkowany od połowy listopada 2016 r. Pozwany przekazał pracownikom i firmom współpracującym z nim, aby wjeżdżali na jego teren nowym wjazdem. Jednakże część klientów samochodami osobowymi wjeżdża dotychczasowym wjazdem.

Na działce nr (...) usytuowana jest waga samochodowa i budynek wagowni. Znajdowały się one na tym terenie już w chwili nabycia nieruchomości przez powoda. Służebność gruntowa ustanowiona została w celu zapewnienia swobodnego dostępu do ww. działki oraz do postawionych na niej budynków i budowli. Pozwani, kupując działkę nr (...), mieli świadomość, że jest na niej waga samochodowa i budynek wagi i miało to dla nich znaczenie. Brali pod uwagę to, że kupują wagę o wartości 50.000,00 zł. Byli oni zapewniani przez zbywcę, że działka nr (...) jest drogą. Pozwany sprawdził to w Urzędzie Gminy, ponieważ chciał mieć dojazd do ww. wagi. Pozwany wyremontował wagę we wrześniu 2016 r., gdy miał już utwardzony teren i mógł na niego wjechać. Do września 2016 r., tj. do czasu wyremontowania wagi, nie korzystał z niej. Pozwany korzysta z niej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Sprawdza na niej wagę różnych produktów i materiałów, np. materiału siewnego, nawozów granulowanych. Czasami są to opakowania dwutonowe, które wwozi się na wagę wózkiem. Kierowcy, którzy przyjeżdżają Tirami, nie chcą wjeżdżać na wagę z uwagi na obawę uszkodzenia ogrodzenia, usytuowanego na granicy działek (...). Na wagę wjeżdżają mniejsze samochody, tj. samochody do 3,5 ton, które są w stanie wykonać manewr wjazdu na wagę bez obawy uszkodzenia ogrodzenia. Zdarza się, że większe samochody pozwany przekierowuje do znajomego w G., który tam je waży. Wiąże się to z dodatkowymi kosztami. Materiały do firmy pozwanego przywożone są Tir-ami, zbudowanymi z ciągnika siodłowego i naczepy, których długości są różne, nawet do 10 m. Waga samochodowa jest do 50 ton, ma 13 m długości. Szerokość wagi to 3,5 m. Usytuowana jest tuż przy granicy działek nr (...). Ogrodzenie, wykonane przez powoda, znajduje się w odległości 20 – 30 cm. od krawędzi wagi.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo nie było zasadne, gdyż okoliczności sprawy jednoznacznie i w sposób nie budzący wątpliwości wskazują, że przedmiotowa służebność gruntowa nie utraciła znaczenia, ale że ma znaczenie dla nieruchomości władnącej, i to gospodarcze, a nie jedynie np. estetyczne, czy też z punktu widzenia wygody lub upodobania jej właściciela, co stanowi przeszkodę do jej zniesienia bez wynagrodzenia. Przedmiotowa służebność została bowiem ustanowiona po to, by zapewnić swobodny dostęp do innych działek i również do budynków i budowli na nich posadowionych, a w dacie jej ustanowienia na nieruchomości władnącej znajdowały się już waga i budynek wagowni. Pozwani nabywają nieruchomość, upewniali się i byli zapewniani przez zbywcę, że działka (...) jest drogą, przez którą będzie dojazd również do wagi. W sprawie nie zachodziły również przesłanki do zniesienia służebności za wynagrodzeniem określone w art. 294 k.c. Rozpoczęcie wykonywania służebności zgodnie z jej treścią, nie może być bowiem uznane za zmianę stosunków, wskutek której służebność stała się dla właściciela nieruchomości obciążonej szczególnie uciążliwa, tym bardziej, że minął okres budowy, który zbiegł się z rozpoczęciem wykonywania służebności. Sąd Rejonowy zauważył również, że powód domagał się zniesienia służebności na jednej działce, tymczasem służebność obciąża całą nieruchomość objętą księgą wieczystą, a jest jedynie wykonywana na jednej działce. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją powód zarzucając wyrokowi:

I .naruszenie przepisów prawa materialnego a mianowicie:

- art. 145 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że treść ustanowionej służebności gruntowej nie odpowiada w swej treści służebności drogi koniecznej, w sytuacji gdy przedmiotowa służebność została ustanowiona w związku z brakiem dostępu nieruchomości władnącej do drogi publicznej;

- art. 6 kc, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powód nie wykazał zmiany stosunków w rozumieniu art. 294 k.c., uzasadniającej zniesienie służebności za wynagrodzeniem, w sytuacji gdy powód wskazał te przesłanki w piśmie z dnia 4 maja 2017 r., a nadto przedłożył obszerną dokumentację fotograficzną obrazującą uciążliwość wykonywanej służebności;

II. naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na wynik postępowania, a mianowicie:

- art. 233, 328 § 2 k.p.c. polegające na sprzeczności poczynionych przez sąd orzekający ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na tym, że Sąd I instancji stwierdził, że powód nie wykazał zmiany stosunków w rozumieniu art. 294 k.c., uzasadniającej zniesienie służebności za wynagrodzeniem, w sytuacji gdy powód wskazał te przesłanki w piśmie z dnia 4 maja 2017 r., a nadto przedłożył obszerną dokumentację fotograficzną obrazującą uciążliwość wykonywania służebności;

- art. 233 k.p.c., poprzez błędne wnioskowanie z zebranego materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na uznaniu, że zgodnie z treścią oświadczenia o ustanowieniu służebności złożonego przez powoda w dniu 2 marca 2007 r. (Rep. A Nr (...)) pozwani mają prawo wykonywać służebności w celu racjonalnej obsługi wagi samochodowej, w sytuacji gdy zgodnie z treścią ww. oświadczenia na nieruchomości ustanowiono jedynie służebność gruntową „polegającą na prawie przejścia i przejazdu przez działkę nr (...), stanowiącą drogę, na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...)”.

- art. 233 k.p.c. poprzez błędne wnioskowanie z zebranego materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na uznaniu, że ustanowiona służebność gruntowa utraciła dla pozwanych wszelkie znaczenie gospodarcze, w sytuacji gdy przedmiotów; służebność została ustanowiona w celu „przejścia i przejazdu” dla nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej, a pozwani uzyskali dostęp do drogi publicznej w 2016 r. bezpośrednio z nieruchomości władnącej;

- art. 233 k.p.c., poprzez błędne wnioskowanie z zebranego materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na sprzecznych z zasadami logiki i doświadczenia życiowego uznanie, iż służebność przechodu i przejazdu ustanowiona na nieruchomości powoda nie była wykonywana od 2007 r., w sytuacji gdy na nieruchomości władnącej do 2016 r. była prowadzona działalność gospodarcza przez (...) Sp. z o.o.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zniesienie służebności, zgodnie z punktem 1 pozwu ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenie o kosztach procesu za obie instancje podczas poprzez solidarne nimi obciążenie pozwanych na rzecz powoda.

W odpowiedzi na pozwani wnieśli o oddalenie apelacji wskazując w uzasadnieniu na trafność orzeczenia Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Przede wszystkim należy wskazać, iż Sąd Rejonowy bardzo drobiazgowo przeprowadził postępowanie dowodowego i ustalił stan faktyczny w niniejszej sprawie. Ustalenia te podziela Sąd Okręgowy. W znacznej części należało również podzielić wnioski, które wyciągnął Sąd I instancji z poczynionych ustaleń faktycznych. Sąd Okręgowy nie podziela jednak ostatecznej konkluzji, zgodnie z którą żądanie powoda sformułowane ewentualnie było bezzasadne.

Sąd Okręgowy zgadza się z oceną Sądu Rejonowego, że służebność gruntowa, której zniesienia domaga się powód, nie była służebnością drogi koniecznej, gdyż została ustanowiona po to, by zapewnić uprawnionym swobodny dostęp do innych działek.

Podzielić także należy rozważania Sądu Rejonowego dotyczące zasadności żądania powoda zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, którego podstawą prawną jest art. 294 k.c. Nie ma wątpliwości, w ocenie Sądu Okręgowego, że powód nie wykazał zmiany stosunków, które powodowałyby, że utrzymanie służebności na jego nieruchomości stałoby się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej, co jest główną przesłanką uwzględniania żądania zniesienia służebności za wynagrodzeniem.

Sąd Okręgowy nie podziela jednak oceny Sądu Rejonowego, zgodnie z którą nie istniały również podstawy do zniesienia służebności bez wynagrodzenia określone w art. 295 k.c.

Przepis ten wprowadza, jako przesłankę zniesienia służebności, utratę wszelkiego znaczenia służebności gruntowej dla nieruchomości władnącej. Przy ocenie utraty wszelkiego znaczenia służebności gruntowej dla nieruchomości władnącej powinno się uwzględniać w szczególności treść służebności, cel, w którym została ona ustanowiona, oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości władnącej. Z dorobku orzecznictwa wynika, że "utrata wszelkiego znaczenia" tylko wtedy stanowi podstawę zniesienia służebności gruntowej na podstawie art. 295 k.c., gdy ma charakter obiektywny i trwały. Ma to miejsce wtedy, gdy służebność przestała przynosić jakąkolwiek korzyść gospodarczą nieruchomości władnącej. Innymi słowy - gdy powstanie sytuacja, w której przesłanki ustanowienia służebności przestaną istnieć. W uzasadnieniu wyroku z 26 listopada 1999 r., III CKN 467/98 Sąd Najwyższy uznał, że skoro przesłanką zniesienia służebności gruntowej na podstawie art. 295 jest utrata wszelkiego znaczenia służebności dla nieruchomości władnącej, to przy ocenie, czy przesłanka ta zachodzi, zbędne jest rozważanie motywów orzeczenia ustanawiającego służebność drogi koniecznej.

Treścią służebności gruntowej, której zniesienia domagał się powód było prawo przejścia i przejazdu na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...). Treść tej służebności ograniczała się zatem do prawa każdoczesnego właściciela działki nr (...) do przejścia i przejazdu przez działkę (...). Z jej treści nie wynikało uprawnienie dostępu do znajdujących się na działce (...) urządzeń w postaci wagi i wagowni. Celem ustanowienia służebności było zapewnienie swobodnego dostępu do działki (...), a zatem nie obejmował on zapewnienia dostępu do wskazanych urządzeń. W związku z tym nie może to być przesłanka uniemożliwiająca zniesienie służebności.

W tej sytuacji, gdy działka nr (...) uzyskała dostęp do drogi publicznej w postaci zjazdu z tej nieruchomości na drogę, a stało się to w 2016 r., odpadła również podstawa, dla której ustanowiona została przedmiotowa służebność w granicach jej treści, a zatem uprawnienia przechodu i przejazdu przez działkę (...). Pozwani mają obecnie dostęp do drogi publicznej, a osoby do nich przyjeżdżające mogą korzystać z wjazdu bezpośrednio z drogi publicznej na działkę (...). W konsekwencji należało uznać zasadność żądania zniesienia służebności gruntowej bez wynagrodzenia.

Na marginesie należy dodać, iż sposób sformułowania powództwa, powinien skłonić Sąd Rejonowy do wyjaśnienia tej okoliczności w trybie art. 212 k.p.c.

Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach procesu za obie instancje orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. uwzględniając, iż pozwani przegrali ostatecznie sprawę w obu instancjach.

Ewa Dobrzyńska-Murawka Beata Grzybek Małgorzata Kasztelan