Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2018 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko M. C.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 24 maja 2017 r., sygn. akt I C 966/17,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że zasądzoną tam od pozwanego na rzecz powoda kwotę 20.779,90 zł obniża do kwoty 20.141,84 zł (dwadzieścia tysięcy sto czterdzieści jeden złotych osiemdziesiąt cztery grosze), płatnej na określonych tam warunkach, oddalając powództwo w pozostałym zakresie,

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko Mirosław Wieczorkiewicz

Sygn. akt IX Ca 1014/17

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank S.A. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od M. C. kwoty 32.511,76 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i kosztami procesu.

W uzasadnieniu swojego roszczenia powód wskazał, że 9 czerwca 2016 r. wystawił wyciąg z ksiąg banku nr (...), z którego wynika, że pozwany posiada wymagalne zadłużenie z tytułu umowy pożyczki nr (...) z 9 lipca 2014 r. w wysokości 32.511,76 zł. Powód w dniu 16 lutego 2016r. wezwał pozwanego do dobrowolnej zapłaty powyższego zobowiązania, jednakże pozwany nie dokonał spłaty wymagalnego zadłużenia. Na kwotę dochodzoną pozwem składają się: niespłacony kapitał w kwocie 28.069,39 zł, odsetki umowne w kwocie 1.289,83 zł, odsetki od zobowiązania przeterminowanego w kwocie 3.047,54 zł oraz opłaty umowne w kwocie 105 zł.

Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie nakazem zapłaty z 12 września 2016r., w sprawie o sygn. akt VI Nc-e 953159/16 nakazał pozwanemu, aby w ciągu dwóch tygodni zapłacił powodowi kwotę 32.511,76 zł lub w tym terminie wniósł sprzeciw.

Pozwany M. C. w sprzeciwie zaskarżył nakaz zapłaty i wniósł o odrzucenie pozwu co do kwoty 14.034,70 zł i odsetek za opóźnienie od tej kwoty, oddalenie powództwa w pozostałej części oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany przyznał, że zawarł z powodem umowę kredytową nr (...) na kwotę 29.243,84 zł, z czego pozostała do spłaty kwota 28.069,39 zł. Wskazał jednak, że umowa ta została zawarta w wyniku posłużenia się przez pozwanego podrobionym dokumentem – zaświadczeniem o zatrudnieniu – wystawionym przez B. D. (1). Pozwany podniósł, że pod koniec czerwca 2014r. B. i J. D. zwrócili się do niego z prośbą, aby zaciągnął dla nich kredyt na spłatę zobowiązań, które posiadali w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą. Z uwagi na to, że pozwany znał B. i J. D. oraz z uwagi na ich zapewnienie, że będą spłacać kredyt, pozwany wyraził zgodę na ich propozycję. D. spłacali kredyt zaciągnięty przez pozwanego do września 2014r. W ocenie pozwanego roszczenia powoda o zapłatę kwoty 14.034,70 zł powinno ulec odrzuceniu, bowiem w tym zakresie zostało objęte prawomocnym wyrokiem karnym.

Pismem procesowym z 26 kwietnia 2017r. pełnomocnik powoda ograniczył powództwo, żądając ostatecznie zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 20.779,90 zł wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od 26 kwietnia 2017r. do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 24 marca 2017r. Sąd Rejonowy w Olsztynie w sprawie I C 966/17 w pkt I zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 20.779,90 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 26 kwietnia 2017r. do dnia zapłaty, w pkt II umorzył postępowanie w pozostałym zakresie; w pkt III nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Olsztynie kwotę 925,50 zł tytułem kosztów sądowych; w pkt IV zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.149,50 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; w pkt V zastrzegł, że zapłata należności określonych w pkt I i IV przez B. D. (1) bądź J. D. w jakiejkolwiek części zwalania pozwanego z obowiązku zapłaty powyższych należności.

Sąd ten ustalił , że strony w dniu 9 lipca 2014r. zawarły umowę kredytu gotówkowego nr (...), na podstawie której powód udzielił pozwanemu pożyczki pieniężnej w kwocie 29.413,84 zł. Umowę zawarto na czas określony – do dnia 8 lipca 2020r. W umowie ustalono jednocześnie, że spłata pożyczki następować będzie w ratach miesięcznych, a wpłaty dokonywane przez pozwanego powód ma prawo zaliczyć w pierwszej kolejności na pokrycie odsetek i kosztów. W przypadku nieterminowej spłaty raty pożyczki od dnia następnego traktuje się ją jako zadłużenie przeterminowane. Od kwoty niespłaconego kapitału bank nalicza i pobiera odsetki karne według zmiennej stopy procentowej, określonej jako czterokrotność stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego.

Sąd ustalił również, że w dniu 9 czerwca 2016r. powód sporządził Wyciąg z Ksiąg (...) z którego wnika, że pozwany posiada wymagalne zadłużenie wobec powoda w kwocie 32.511,76 zł. W dniu 16 lutego 2016r. powód sporządził przedsądowe wezwanie do zapłaty, wzywając pozwanego do spłaty zadłużenia z tytułu zawartej umowy kredytu gotówkowego w kwocie 31.613,78 zł. Pozwany nie spłacił dobrowolnie posiadanego zadłużenia.

Z ustaleń Sądu wynika, że wyrokiem Sądu Rejonowego w Olsztynie, VII Wydział Karny, z 19 lipca 2016r., wydanym w sprawie VII K 473/16 na podstawie art. 67 § 3 kk zobowiązano oskarżonego do naprawienia szkody w ½ części poprzez zapłatę na rzecz (...) Bank S.A. w W. kwoty 14.034,70 zł w terminie 1 roku i 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Olsztynie, VII Wydział Karny, z 29 sierpnia 2016r. w sprawie VII K 571/16 uznano oskarżoną B. D. (1) za winną popełnienia zarzucanych jej czynów i skazano na karę łączną 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres 4 lat próby. W pkt IV wyroku na podstawie art. 46 § 1 kk przy zastosowaniu art. 4 § 1 kk orzeczono wobec oskarżonej m.in. obowiązek naprawienia szkody w ½ części poprzez zapłatę na rzecz (...) Bank S.A. w W. kwoty 14.706,92 zł

W dniu 2 marca 2017r. pozwany dokonał na rzecz powoda wpłaty w kwocie 14.034,70 zł tytułem orzeczonego obowiązku naprawienia szkody w sprawie VII K 473/16.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny, Sąd I instancji uznał, że powództwo, w jego ostatecznym kształcie, zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd wskazał, iż pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty przyznał, że zawarł z powodem umowę kredytu gotówkowego, z czego do spłaty pozostała kwota 28.069,39 zł. Pozwany wskazywał przede wszystkim na fakt, iż zaciągnął kredyt dla B. i J. D., którzy mieli go spłać, a zaprzestali spłacania we wrześniu 2014r.

Zdaniem Sądu Rejonowego nie ma żadnego znaczenia w sprawie, na co pozwany wziął pożyczkę i co z nią zrobił, jak rozporządził.

Niewątpliwie powód wywiązał się z zobowiązania, a pozwany musi wywiązać się ze swojego.

Z uwagi na to, że pismem procesowym z 26 kwietnia 2017 r. pełnomocnik powoda ograniczył powództwo, żądając ostatecznie zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 20.779,90 zł Sąd umorzył w tym zakresie postępowanie na podstawie art. 355 k.p.c.

W oparciu o przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Rejonowy w pkt III wyroku zobowiązał powoda do uzupełnienia brakującej opłaty od pozwu.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowił art. 98 § 1 k.p.c.

Ponadto Sąd zastrzegł, że zapłata należności określonych w pkt I i IV przez B. D. (1) bądź J. D. w jakiejkolwiek części zwalnia pozwanego M. C. z obowiązku zapłaty orzeczonych wyrokiem należności. W ocenie Sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę pomiędzy pozwanym a B. D. (1) i J. D. zachodzi odpowiedzialność in solidum. W realiach przedmiotowej sprawy pozwany ponosi bowiem odpowiedzialność z zawartej z powodem umowy pożyczki, zaś podstawę odpowiedzialności B. D. (1) i J. D. należy upatrywać w czynie niedozwolonym. Sąd wskazał, iż ewentualna zapłata wskazanych osób zwolni pozwanego w zapłaconej części z umownego zobowiązania.

Pozwany wniósł apelację od powyższego wyroku zaskarżając go w części tj. co do pkt I, III i IV zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności:

a)  art. 451 § 1 k.c. w zw. z art. 46 k.k. poprzez błędne zastosowanie i niewłaściwą wykładnię tych przepisów i przyjęcie, że wpłaconą przez pozwanego w związku z wyrokiem Sądu Rejonowego w Olsztynie, sygn. akt VII K 473/16, kwotę 14.034,79 złotych na poczet dochodzonego roszczenia wynikającego z udzielonej na jego rzecz przez powódkę pożyczki, pozwana mogła zaliczyć w pierwszej kolejności na wynikające z kwoty głównej 28.068,70 złotych odsetki ustawowe za opóźnienie, a następnie pozostałą kwotę na należność główną, podczas gdy w okolicznościach niniejszej sprawy nie miała zastosowania dyspozycja art. 451 § 1 k.c. albowiem tytuł wpłaty został ustalony przez sentencję wyroku karnego, a dodatkowo w dacie wydawania wyroku przez Sąd Karny przepis art. 46 k.k. miał inne brzmienie niż to wynikające z daty prowadzenia sprawy cywilnej - nie przewidywał stosowania przepisów prawa cywilnego w zakresie naprawienia szkody,

b)  art. 5 k.c. poprzez niezastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego, co skutkowało tym, iż chory od urodzenia na dziecięce porażenie mózgowe i na chorobę L.-C., zmanipulowany i wykorzystany przez B. D. (1) i J. D. w celu uzyskania faktycznie dla nich pożyczki pozwany został zobowiązany przez Sąd I Instancji do zapłaty na rzecz powódki zasądzonej w wyroku kwoty, co w realiach całokształtu niniejszej sprawy stanowi istotne naruszenie zasad współżycia społecznego. Powódka mogła bowiem żądać również połowy roszczenia od B. D. (1) zobowiązanej w prawomocnym wyroku karnym do zapłaty 1/2 części szkody.

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, które miały wpływ na wynik sprawy, a w szczególności:

a)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 258 k.p.c. i art. 217 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie dowodów wskazanych w pkt 6 petitum sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 28 września 2016 r., tj. z zeznań świadków B. D. (1), J. D., W. C. i J. C., na okoliczności tam wskazane, podczas gdy okoliczności te miały istotne znaczenie dla sprawy i w szczególności wskazywały na to, iż dochodzenie przez powódkę od pozwanego kwoty pożyczki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c), zwłaszcza mając na uwadze stan zdrowia pozwanego (dziecięce porażenie mózgowe od urodzenia i choroba L.-C.) i w związku z tym jego łatwowierność, co spowodowało fakt wykorzystania stanu powoda przez B. i J. D. i uzyskanie przez nich kosztem pozwanego pożyczki z Banku,

b)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. i art. 217 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z przesłuchania pozwanego na okoliczności wskazane w pkt 7 petitum sprzeciwu od nakazu zapłaty w po­stępowaniu upominawczym z dnia 28 września 2016 r., podczas gdy okoliczności te miały istotne znaczenie dla sprawy, a w szczególności wskazywały na fakt, iż w związku z całokształtem sprawy, zwłaszcza wykorzystaniem stanu pozwanego przez B. i J. D. w celu uzyskania pożyczki z Banku, dochodzenie przez powódkę od pozwanego zwrotu kwoty pożyczki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.),

c)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 309 k.p.c. i art. 217 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku pełnomocnika pozwanego zgłoszonego na rozprawie w dniu 24 maja 2017r. „o zwrócenie się do sekcji wy­konawczej VII Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Olsztynie o udzielenie informacji czy do dnia dzisiejszego (23 maja 2017r.) B. D. (1) naprawiła szkodę, jeżeli tak to w jakiej wysokości", podczas gdy wyrokiem Sądu Rejonowego VII Wydziału Karnego z dnia 29 sierpnia 2016r., w sprawie o sygn. akt VII K 571/16 B. D. (1) w wyroku została zobowiązana do naprawienia szkody w 1/2 części na rzecz (...) Bank (...) S.A. (poprzedniczki powoda) poprzez zapłatę na jej rzecz kwoty 14.706,92 złotych tytułem zwrotu udzielonej pozwanemu pożyczki, a w związku z faktycznym naprawieniem ww. szkody przez B. D. (1) roszczenie jakiego powódka mogłaby dochodzić od pozwanego uległoby zmniejszeniu o kwotę wpłaconą przez B. D. (1),

d)  art.233 § 1 k.p.c. poprzez niewszechstronne rozpatrzenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności w zasadzie niezapoznanie się przez Sąd z wnioskowanymi i doniesionymi dopiero na rozprawę aktami sprawy karnej o sygn. VII K 571/16 prowadzonej przed Sądem Rejonowym VII Wydziałem Karnym w Olsztynie, a w szczególności z treścią prawomocnego wyroku karnego zapadłego w tej sprawie, w której B. D. (2) została skazana i zobowiązana do zapłaty na rzecz (...) Bank (...) S.A. kwoty 14.706,92 złotych tytułem zwrotu udzielonej pozwanemu pożyczki, protokółem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie z dnia 29 stycznia 2015 r. (w którym pozwany jako pokrzywdzony przez B. i J. D. zawiadomił o domniemaniu popełnienia przez nich przestępstwa) i zawiadomień pozwanego przez Sąd karny (jako strony pokrzywdzonej w sprawie karnej), a poprzez to nieustalenie, że pozwany został zmanipulowany przez J. i J. D. - o czym świadczą wprost dokumenty znajdujące się w aktach sprawy karnej,

e)  art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 258 k.p.c. i art. 299 k.p.c. poprzez wadliwe, nieodpowiadające przepisom prawa sporządzenie jego uzasadnienia, które uniemożliwiło dokonanie pozwanemu oceny toku wywodu prowadzącego do wydania zaskarżonego orzeczenia, a w szczególności:

- niewskazanie dlaczego Sąd pominął dowody powołane w pkt 6 i 7 petitum sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 28 września 2016r. oraz oddalił wniosek dowodowy zgłoszony przez pełnomocnika pozwanego zgłoszony na rozprawie w dniu 24 maja 2017r. „o zwrócenie się do sekcji wykonawczej VII Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Olsztynie o udzielenie informacji czy do dnia dzisiejszego B. D. (1) naprawiła szkodę, jeżeli tak to w jakiej wysokości”, nieodniesienie się w ogóle przez Sąd do podnoszonego przez pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty, kolejnych pismach procesowych i podczas rozprawy twierdzeń i faktów o stanie zdrowia pozwanego, tj. posiadania przez niego dziecięcego porażenia mózgowego od dziecka oraz choroby L.-C., a w związku z tym jego łatwowierności i wykorzystania tego stanu zdrowia pozwanego do zaciągnięcia przez niego od pozwanej na swoją rzecz pożyczki, która została następnie przekazana B. i J. D. (do czego B. D. (1) przyznała się podczas przeprowadzonego procesu karnego). A co za tym idzie nierozpatrzenie twierdzenia, że dochodzenie od pozwanego przez powoda zwrotu kwoty pożyczki jest zgodnie z art. 5 k.c. sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

f)  art. 11 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy w niniejszej sprawie wydane zostały wyroki karne, których ustalenia wiązały Sąd I instancji.

Podnosząc wymienione powyżej zarzuty, na podstawie art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c., wniósł o:

1.  o zmianę wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie I Wydziału Cywilnego z dnia 24 maja 2017 r. i oddalenie powództwa w zaskarżonej części,

2.  o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje,

ewentualnie

3.  o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Olsztynie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Jednocześnie, na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 241 k.p.c. wniósł o przeprowadzenie pominiętych przez Sąd I instancji dowodów wskazanych w sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 28 września 2016 r. i dowodu z oddalonego wniosku dowodowego zawnioskowanego na rozprawie w dniu 24 maja 2017 r., tj. o:

a)  przesłuchań świadków:

⚫

B. D. (1),

⚫

J. D.,

⚫

W. C.,

⚫

J. C.,

- na okoliczność współpracy z pozwanym w celu uzyskania kwoty kredytu od pozwanego, ich roli w procederze oraz zakończenia postępowania wyrokiem skazującym,

b)  przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron z ograniczeniem do strony pozwanej

-

na okoliczność powstania zobowiązań dochodzonych pozwem, prawomocnego orzeczenia obowiązku naprawienia szkody na rzecz powoda w wysokości 14.034,70 złotych oraz osób odpowiedzialnych do spłacenia pozostałej części kredytu,

c) zwrócenie się do sekcji wykonawczej Sądu Rejonowego VII Wydziału Karnego w Olsztynie z pytaniem, czy B. D. (1) zapłaciła powodowi ½ części udzielonej pozwanemu pożyczki, do czego została zobowiązana prawomocnym wyrokiem karnym wydanym przez Sąd Rejonowy, w sprawie o sygn. akt VII K 571/16

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego kosztów postepowania przez Sądem II instancji według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna jedynie w niewielkiej części.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 328 k.p.c.

Sąd Okręgowy podziela dominujące w judykaturze stanowisko, iż strona może powołać się na zarzut wadliwego sporządzenia uzasadnienia i zarzut taki można ocenić jako zasadny, gdy z powodu braku w uzasadnieniu elementów wskazanych w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżony wyrok nie poddaje się kontroli instancyjnej. Niemożność przeprowadzenia takiej kontroli miałaby miejsce, gdyby sąd odwoławczy nie był w stanie dokonać oceny toku wywodu, który doprowadził sąd pierwszej instancji do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2009r., I UK 129/09, LEX nr 558286, z dnia 30 września 2008r., II UK 385/07, Lex nr 741082, z dnia 26 listopada 1999r., III CKN 460/98, OSNC 2000/5/100 oraz z dnia 26 lipca 2007r., V CSK 115/07, M. Prawn. 2007/17/930). Analiza uzasadnienia zaskarżonego wyroku pozwala na odtworzenie motywów, jakimi kierował się Sąd Rejonowy, wydając zaskarżony wyrok oraz jakie poczynił ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę do zastosowania przepisów prawa materialnego, co musiało skutkować negatywną oceną zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.

Zdaniem Sądu Okręgowego w okolicznościach niniejszej sprawy brak było podstaw do zastosowania art. 5 k.c., na który powołał się pozwany.

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Należy mieć na uwadze, że zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki rozstrzygnięcia w sytuacjach wyjątkowych, które przepis ten ma na względzie. Dla jego zastosowania konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności rozpatrywanego wypadku, w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym .

Wskazać należy również, że klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące (summum ius summa iniuria), nie dające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. Należy jednak pamiętać, że istotą prawa cywilnego jest ochrona praw podmiotowych, tak więc odmowa udzielenia tej ochrony osobie, która korzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo i musi być uzasadniona istnieniem szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych i nieakceptowanych.

Ujęte w art. 5 k.c. klauzule społeczno- gospodarczego przeznaczenia prawa i zasad współżycia społecznego należy traktować jako normy społecznie ogólne, odnoszące się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane i w związku z tym nie korzysta z ochrony prawnej.

Zasadą jest, że domniemywa się jednak, że korzystający z prawa podmiotowego postępuje zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Wynika z tego, że ciężar dowodu istnienia okoliczności faktycznych uzasadniających ten zarzut spoczywa na tym kto ten zarzut podnosi (orzeczenie Sądu Najwyższego dnia 8.07.2008r., VCSK 43/08 LEX nr 515716). Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c. z uwagi na jego wyjątkowy charakter musi być zatem uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości.

W niniejszej sprawie pozwany nie wykazał, aby powód realizując swoje uprawnienie do żądania spłaty zaciągniętego na podstawie umowy pożyczki zobowiązania naruszył zasady współżycia społecznego.

Nie wskazał w szczególności jaka zasada współżycia społecznego miałaby uzasadniać całkiem wyjątkowe zastosowanie art. 5 k.c.

W tym zaś miejscu zaznaczyć należy, że odwoływanie się do zasad współżycia społecznego, aby mogło odnieść swój skutek powinno wskazywać jakie zasady współżycia społecznego – w okolicznościach danej sprawy - zostały naruszone (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2006r., IV CSK 263/06 LEX numer 257664). Nie wystarczy natomiast ogólne i lakoniczne powołanie się na naruszenie powyższej normy. Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 maja 2006 roku w sprawie IV CSK 149/05 (Lex nr 258681), zaś Sąd Okręgowy orzekający w sprawie niniejszej pogląd ten w całości podziela.

Podkreślić należy, iż rozważając w okolicznościach niniejszej sprawy zastosowanie klauzuli generalnej z art. 5 k.c. należy wyłącznie analizować relacje między zachowaniem powoda i zachowaniem pozwanego. Relacje z innymi osobami (z B. D. (1) i J. D.) nie mogą mieć w tym zakresie decydującego znaczenia.

Tym samym słusznie Sąd I instancji oddalił wnioski dowodowe zawarte w pkt 6 i 7 sprzeciwu od nakazu zapłaty jako niemające znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny. Pozwany nie kwestionował faktu zawarcia umowy, wykonania świadczenia przez powoda (oddania do dyspozycji kwoty pożyczki) i braku terminowych spłat. Zarówno na etapie postępowania przed Sądem I instancji, jak też w apelacji, pozwany nie podważał ważności, czy też skuteczności złożonego oświadczenia woli. W takiej zaś sytuacji domaganie się przez powoda spłaty należności objętej pożyczką nie może być traktowane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Zaznaczyć też należy, że ochrona z tytułu normy art. 5 k.c. nie przysługuje temu, kto sam pozostaje w niezgodzie z zasadami współżycia społecznego. Z punktu widzenia zasad stosowania art. 5 k.c. nie jest rzeczą obojętną ocena zachowania się podmiotu prawnego pozostającego w konkretnym wypadku pod ochroną prawa. Związana z tym jest zasada "czystych rąk", a to oznacza, że nie może korzystać z ochrony art. 5 k.c. ten, kto sam narusza zasady współżycia społecznego.

Jak wynika z okoliczności sprawy pozwany zawierając przedmiotową umowę zdawał sobie sprawę z tego, iż posługuje się podrobionym dokumentem.

Wobec pozwanego wydany został wyrok warunkowo umarzający postępowanie.

Dopuszczalność warunkowego umorzenia postępowania została uzależniona od tego, czy okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości. Ustalając tę przesłankę, sąd karny musi być przekonany, że nie budzi wątpliwości zarówno sam fakt popełnienia przestępstwa, jak i to, że dopuściła się go osoba, wobec której następuje warunkowe umorzenie postępowania karnego.

Uwzględniając powyższe uznać więc należy, że sam pozwany pozostawał w niezgodzie z zasadami współżycia społecznego. W takiej sytuacji nie może on zwalczać prawa powoda do dochodzenia jego prawa podmiotowego.

Z tych też powodów Sąd uznał, że brak jest podstaw do zastosowania art. 5 k.c. w niniejszej sprawie.

Wbrew stanowisku skarżącego, powód nie mógł żądać połowy kwoty od B. D. (1), bowiem roszczenie w niniejszej sprawie oparte jest na stosunku zobowiązaniowym, którego stronami byli wyłącznie powód i pozwany.

Odnosząc się natomiast do kwestii wydania wobec B. D. (1) wyroku karnego, w którym nałożono na nią obowiązek naprawienia szkody w ½ części, wskazać należy, iż nazwa tego środka karnego wskazuje, że jego istotą jest naprawienie wyrządzonej przestępstwem szkody. Warunkiem jego orzeczenia w wyroku karnym jest istnienie w chwili wyrokowania szkody w całości lub części, nie orzeka się go zatem, jeżeli szkoda została naprawiona przez sprawcę albo inną osobę. Podkreślić należy, że fakt nałożenia obowiązku częściowego naprawienia szkody na rzecz B. D. (1) nie niweczył prawa powoda do domagania się zasądzenia dochodzonych pozwem kwot od pozwanego. Zarówno pozwany, jak i B. D. (1) odpowiadają wobec powoda, ale z różnych tytułów – pozwany na podstawie umowy pożyczki, zaś B. D. (1) z tytułu czynu niedozwolonego. Należność przysługująca powodowi jest jednak jedna. Tym samym słusznie Sąd Rejonowy zamieścił w pkt V zaskarżonego wyroku zastrzeżenie, że spełnienie świadczenia przez B. D. (1) w całości, bądź w części, zwalnia w tym zakresie pozwanego.

Oczywistym jest zatem, że Sąd powinien na poczet dochodzonych przez powoda należności zarachować sumę uzyskaną z tego tytułu od sprawcy. Wbrew jednak twierdzeniom pozwanego, na którym w tym zakresie spoczywał ciężar dowodu (art. 6 k.c.), brak było dowodów na to, aby B. D. (1) spełniła już swój obowiązek nałożony na nią wyrokiem wydanym w sprawie karnej.

Na podstawie art. 382 k.p.c. mając na uwadze treść zarzutów apelacyjnych Sąd Okręgowy zwrócił się do VII Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Olsztynie o podanie, czy B. D. (1) uiściła nałożone na nią wyrokiem karnym świadczenie. Z uzyskanych informacji wynika, iż ww wydział nie ma wiedzy o wykonaniu przez B. D. (1) tego obowiązku.

Wskazać należy, iż możliwość wytoczenia przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem jest niezależna od tego, czy przeciwko sprawcy przestępstwa zostało wszczęte lub toczy się postępowanie karne. Przestępstwo jest czynem niedozwolonym, a przesłanki dochodzenia naprawienia szkody nim wyrządzonej regulowane są przepisami prawa cywilnego. Dochodzenie przez pokrzywdzonego roszczeń majątkowych przed sądem karnym ma charakter fakultatywny, ponieważ wytoczenie powództwa cywilnego w ramach procesu karnego (adhezyjnego) nie jest obligatoryjne, a wybór karnej bądź cywilnej drogi dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa należy do osoby uprawnionej. Z całą pewnością nie można przyjąć, że przepisy prawa karnego mogą niweczyć lub utrudniać dochodzenie przez pokrzywdzonego przestępstwem przysługujących mu uprawnień cywilnoprawnych, mających oparcie w przepisach kodeksu cywilnego.

Zobowiązanie pozwanego do naprawienia szkody nastąpiło na podstawie art. 67 § 3 k.k. Termin wykonania obowiązku naprawienia szkody został przez sąd karny oznaczony jako 1 rok i 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, że wyrok sądu karnego orzekający o obowiązku naprawienia szkody w oznaczonym terminie, nie stanowi orzeczenia sądu rozstrzygającego o roszczeniach majątkowych, o których mowa w art. 107 § 1 i 2 k.p.k., ponieważ dopóki nie upłynął oznaczony w nim termin dopóty, wyrok sądu karnego nie nadaje się do egzekucji sądowej wobec braku możliwości nadania mu klauzuli wykonalności. W sytuacji, w której nie upłynął jeszcze termin wyznaczony przez sąd karny do naprawienia szkody, dopuszczalne jest więc wszczęcie i prowadzenie odrębnego postępowania cywilnego o zasądzenie odszkodowania. Sąd Najwyższy uznał ponadto, że w sytuacji, w której nie upłynął jeszcze termin wyznaczony przez sąd karny do naprawienia szkody przez skazanego, nie zachodzi ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2011 r., I UK 300/10, OSNP 2012, nr 7-8, poz. 96).

Tym samym powód uprawniony był do wszczęcia niniejszego postępowania. Powód miał też podstawy do domagania się poza należnością główną, należności ubocznych.

Sąd karny zobowiązując sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części na podstawie art. 67 § 2 k.k. nie może uwzględnić przy ustalaniu jej wysokości odsetek za zwłokę, ponieważ wykracza ona poza równowartość rzeczywistej szkody wynikłej bezpośrednio z przestępstwa. Jednakże zasądzenie od oskarżonego odszkodowania, obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia albo nawiązki nie zamyka pokrzywdzonemu drogi do dochodzenia swych roszczeń w postępowaniu cywilnym, o ile tylko zasądzone kwoty nie pokryją całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 415 § 2 k.p.k. ). Innymi słowy, pokrzywdzony w procesie cywilnym może dochodzić kwoty ponad kwotę zasądzoną w związku z zasądzonym w procesie karnym, dowodząc, że nie obejmuje ona całej należności.

Odnosząc się do zarzutów błędnego zarachowania wpłaconej przez pozwanego kwoty 14.034,70 zł, wskazać należy, iż powód w piśmie ograniczającym powództwo nie przedstawił szczegółowych wyliczeń dochodzonej ostatecznie kwoty. Tym samym Sąd odwoławczy dokonał własnych obliczeń w tym zakresie.

W niniejszym postepowaniu powód dochodził zarówno należności głównej, jak też należności ubocznych, szczegółowo wskazanych w pozwie. Powód wnosił również o zasądzenie odsetek ustawowych od dnia wniesienia pozwu tj. 9 czerwca 2016r. do dnia zapłaty od całej dochodzonej pozwem kwoty.

Pozwany w dniu 2 marca 2017r. dokonał na rzecz powoda wpłaty kwoty 14.034,70 zł. Powód nie wskazał kiedy otrzymał wymieniona kwotę, a zatem Sąd Okręgowy przyjął datę wynikającą z polecenia przelewu. Zatem na dzień 2 marca 2017r. należna powodowi kwota wynosiła łącznie 34.176,54 zł (32.511,76 zł + skapitalizowane odsetki od tej kwoty, zgodnie z żądaniem pozwu od dnia jego wniesienia czyli od dnia 9 czerwca 2016 r. do dnia 2 marca 2017 r. - 1.664,78 zł). Po odjęciu od kwoty 34.176,54 zł uiszczonej przez pozwanego kwoty 14.034,70 zł pozostaje kwota 20.141,84 zł, do której należało obniżyć kwotę zasądzoną w zaskarżonym wyroku. Wskazana powyżej różnica będzie taka sama niezależnie od tego, czy uiszczoną przez pozwanego kwotę 14.034,70 zł zarachujemy na poczet należności głównej, czy też należności ubocznych.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok obniżając zasądzoną w pkt I kwotę do kwoty 20.141,84 zł płatnej na określonych tam warunkach, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Pomimo niewielkiej zmiany rozstrzygnięcia co do roszczenia głównego, Sąd Okręgowy nie dokonywał korekty rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji, uznając, iż powód uległ tylko w nieznacznym stopniu swojemu żądaniu, a zatem na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. pozwany powinien ponieść całość tych kosztów.

Apelację w pozostałym zakresie oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c., obciążając nimi w całości stronę pozwaną.

Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko Mirosław Wieczorkiewicz