Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2018 r. w Gdańsku

sprawy E. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji E. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu – IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 października 2016 r., sygn. akt IV U 644/16

oddala apelację.

SSA Alicja Podlewska SSA Grażyna Czyżak SSA Bożena Grubba

Sygn. akt III AUa 2050/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 1 kwietnia 2016r. znak Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. przyznał wnioskodawczyni E. M. emeryturę na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i zawiesił jej wypłatę z uwagi na zbieg prawa do więcej niż jednego świadczenia i ustalenie, że przyznana w/wym decyzją emerytura jest niższa niż świadczenie pod numerem (...).

W odwołaniu od decyzji wnioskodawczyni domagała się przyznania emerytury w wyższej kwocie, bez pomniejszania podstawy jej wymiaru o kwoty wcześniej pobranych świadczeń emerytalnych. Podniosła, że zmienione przepisy, wprowadzone ustawą z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz innych ustaw, obejmują kobiety urodzone po dniu 31 grudnia 1952 r. oraz mężczyzn urodzonych po dniu 31 grudnia 1947 r. W ocenie skarżącej, powołana ustawa jej nie obejmuje, gdyż 60 lat ukończyła w dniu (...) i z tym dniem powstało jej prawo do emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy, powołując się na treść art. 25 ust. 1 i 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania.

Wyrokiem z dnia 6 października 2016r.Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Wnioskodawczyni, urodzona (...) od 7 grudnia 2007r. była uprawniona do wcześniejszej emerytury w związku z ukończeniem 55 lat. Emerytura została przyznana na podstawie art. 29 w zw. z art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W dniu 8 stycznia 2013r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o przyznanie emerytury w związku z ukończeniem 60 roku życia. Decyzją z dnia 10 stycznia 2013r. pozwany ustalił ubezpieczonej kapitał początkowy, który na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 182 597,03 zł. W dniu 30 stycznia 2013r. pozwany przyznał ubezpieczonej emeryturę na podstawie art. 24 w/w ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Skarżąca cofnęła powyższy wniosek o emeryturę w dniu 28 lutego 2013r., a decyzją z dnia 14 marca 2013r. pozwany umorzył postępowanie o emeryturę.

W dniu 30 marca 2016r. skarżąca ponownie złożyła wniosek o emeryturę w związku z ukończonym powszechnym wiekiem emerytalnym, wnosząc o ustalenie podstawy wymiaru emerytury według wariantu najkorzystniejszego. W wyniku tego wniosku organ wydał zaskarżoną decyzję z dnia 1 kwietnia 2016r. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z art. 25 i art. 26 ustawy emerytalnej.

Do obliczenia emerytury przyjęto kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano emeryturę. Podstawa obliczenia emerytury podlegała pomniejszeniu o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed obliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Tak obliczona emerytura stanowiła równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez dalsze średnie trwanie życia, które ustalono na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego. Zatem emerytura skarżącej wyniosła 2230,61 zł, w tym:

- kwota zaewidencjonowanych składek na koncie z uwzględnieniem waloryzacji-129318,69 zł,

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego - 598231,92 zł,

- suma kwot pobranych emerytur - 222095,39 zł,

- średnie dalsze trwanie życia 226,60 m-cy,

- wyliczona kwota emerytury wyniosła 129318,69+598231,92-

222095,39:226,60 = 2230,61 zł.

Wnioskodawczyni nie kwestionowała kwoty składek zaewidencjonowanych na jej koncie, ani kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego, ani też ustalonej sumy kwot pobranych emerytur. Kwestionowała jedynie zastosowanie wobec niej art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. pomniejszenie podstawy emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych wcześniej emerytur.

Sąd Okręgowy wskazał, iż stosownie do art. 25 ust.1:

1. Podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust 1a i 1b oraz art 185.

1a. Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, o której mowa w art 24, dla osoby, która miała ustalone prawo do emerytury częściowej na podstawie art. 26b, nie uwzględnia się kwot zwiększeń składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego określonego w art. 173-175, uzyskanych w wyniku waloryzacji kwartalnej, o której mowa w art. 25a, przeprowadzonej w celu obliczenia emerytury częściowej.

1b. Jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r. poz. 191 i 1198 oraz z 2015 r. poz. 357), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Powyższe brzmienie przepisu zostało ustalone ustawą z dnia 11 maja 2012r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r, poz. 637), która to zmiana weszła w życie 1 stycznia 2013 r. Stosownie do art. 26 ust. 1, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża siew ukończonych latach i miesiącach (ust. 2). Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach (ust. 3).

Jak wskazano wyżej, skarżąca w toku prowadzonego postępowania nie kwestionowała ani wysokości przyjętej przez organ rentowy kwoty zaewidencjonowanych składek, ani kapitału początkowego, jak i wysokości potrąconych a pobranych wcześniej emerytur. Skarżąca nie zgadzała się z zastosowaniem do niej znowelizowanych przepisów prawa.

W ocenie Sądu Okręgowego, pozwany organ w oparciu o wskazane przepisy prawidłowo ustalił wysokość emerytury wnioskodawczyni według nowych zasad. Podkreślenia wymaga, że system emerytalny wprowadzony powołaną ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. jest tzw. systemem zdefiniowanej składki, co oznacza, że wysokość otrzymywanego świadczenia jest uzależniona od wysokości wnoszonej do systemu składki i poziomu stopy zwrotu z inwestycji. Podstawową cechą tego systemu jest przerzucenie ryzyka wysokości przyszłego świadczenia na przyszłych świadczeniobiorców, a wysokość świadczeń jest uzależniona od długości aktywności zawodowej i wysokości składek. Przyszły świadczeniobiorca winien zatem liczyć się z tym, że im wcześniej zacznie korzystać ze świadczenia, tym jego wysokość będzie niższa.

Skarżąca zdecydowała się przejść na wcześniejszą emeryturę w wieku 55 lat na podstawie art. 46 powołanej ustawy i pobierając świadczenie emerytalne od 7 grudnia 2007r. uszczupliła zgromadzone w takcie zatrudnienia składki. Emerytura ustalona skarżącej w powyższy sposób okazała się jednak świadczeniem mniej korzystnym od dotychczas wypłacanej wcześniejszej emerytury.

Odnosząc się do zarzutów co do braku podstaw stosowania do skarżącej ustawy w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r. z uwagi na zasadę praw nabytych, Sąd I instancji wskazał, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zasadą postępowania jest badanie legalności decyzji na dzień jej wydania. Sąd zatem dokonuje oceny legalności decyzji według stanu prawnego obowiązującego w dacie jej wydania, ewentualnie według stanu prawnego obowiązującego w dniu złożenia wniosku, gdy ten okaże się korzystniejszy, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1998 r., II UKN 341/98, z dnia 13 września 2005 r., I UK 354/04).

Zaskarżoną decyzją Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił skarżącej prawo do emerytury i jej wysokość od dnia 1 marca 2016r., stosując obowiązujące w dacie wydania decyzji, a także w dacie złożenia wniosku przepisy prawa, art. 24 i art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Utrwalone jest w orzecznictwie (np. uchwały: uchwała Całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2000 r. III ZP 29/2000 OSNAPiUS 2001/12 poz. 418, Biuletyn Sądu Najwyższego 2000/12 str. 2, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2001/6 str. 37, Prokuratura i Prawo - dodatek 2001/7-8 poz. 36 i uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r. III UZP 5/2003 OSNP 2003/18 poz. 442, Biuletyn Sądu Najwyższego 2003/6 str. 14, Wokanda 2003/11 str. 22, OSNP-wkł. 2003/12 poz. 1, Monitor Prawniczy 2003/13 str. 579, OSP 2004/7-8 poz. 84) oraz w doktrynie stanowisko, iż decyzje organu rentowego mają charakter deklaratoryjny, a prawo do świadczeń z zakresu ubezpieczeń społecznych powstaje ex legę z chwilą spełnienia ustawowych przesłanek.

Ze względu na postawione w niniejszej sprawie zarzuty naruszenia praw nabytych (art. 2 Konstytucji) należy najpierw odwołać się do dotychczasowego dorobku orzeczniczego Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego standardu ochrony takich praw (zob. wyroki z: 22 czerwca 1999 r., sygn. K 5/99 oraz 20 grudnia 1999 r., sygn. K 4/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 165). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, będąca jedną z zasad wywodzonych z zasady demokratycznego państwa prawnego, wymaga poszanowania praw nabytych (tego, by prawa nabyte były chronione). Chodzi przy tym o ochronę takich tylko sytuacji prawnych jednostki, które mają charakter praw podmiotowych zarówno prywatnych, jak i publicznych. Nie jest natomiast ważne, czy dane prawo zostało nabyte na podstawie indywidualnego aktu organu władzy czy z mocy ustawy, z chwilą spełnienia określonych w niej warunków. Zasada ochrony praw nabytych zakazuje „arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw podmiotowych", takich wszakże tylko, które zostały nabyte słusznie (sygn. K 5/99). Zapewnia ona między innymi poszanowanie praw do świadczeń emerytalnych, dla ochrony których szczególną doniosłość ma zasada wzajemności. Ubezpieczony nabywa je bowiem w związku z jego własnym udziałem w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego. Więź między wkładem pracy pracownika i uiszczoną przez niego składką a gromadzonym funduszem ubezpieczeniowym jest ważkim argumentem na rzecz silnej ochrony tych praw.

Jednak w orzecznictwie Trybunału ochrona praw nabytych nie ma charakteru absolutnego. Możliwe są od niej odstępstwa, przy czym ocena dopuszczalności odstępstwa może być dokonana w konkretnej sytuacji z uwzględnieniem całokształtu okoliczności. Uzasadnieniem naruszenia zasady ochrony praw nabytych może być w szczególności potrzeba zapewnienia realizacji innej wartości istotnej dla systemu prawnego, choćby nie była ona wprost wyrażona w tekście przepisów konstytucyjnych. Precyzując pojęcie „szczególnych okoliczności", uzasadniających odejście od ochrony praw nabytych, Trybunał Konstytucyjny stwierdzał, że chodzi tutaj o sytuacje nadzwyczaj wyjątkowe, gdy ze względów obiektywnych trzeba dać pierwszeństwo określonej wartości chronionej bądź znajdującej oparcie w przepisach Konstytucji. Ingerując w prawa nabyte, prawodawca powinien jednak umożliwić zainteresowanym dostosowanie się do nowej sytuacji. Trybunał, wielokrotnie podkreślając doniosłość stabilności przepisów emerytalno-rentowych, zaznaczał jednocześnie, że ustawodawca ma prawo modyfikowania opartych na tych przepisach praw słusznie nabytych. Może to mieć miejsce zwłaszcza w sytuacji przeobrażeń społecznych i gospodarczych. Wskazywał przy tym, że w przypadku kompleksowych i głębokich reform, takich jak wprowadzona w życie w 1999 r. reforma emerytalno-rentowa, potrzeba zapewnienia jednolitości, spójności i sprawiedliwości nowego systemu uzasadniać może modyfikację przyznanych wcześniej uprawnień. Trybunał uznał też, że ubezpieczony musi liczyć się z tym, że w warunkach recesji gospodarczej lub niekorzystnych trendów demograficznych, w sytuacji gdy spadają wpływy ze składek ubezpieczeniowych, państwo może być zmuszone zmienić obowiązujące regulacje prawne na niekorzyść zainteresowanych, dostosowując zakres realizacji praw socjalnych do istniejących warunków ekonomicznych. Zdaniem Trybunału, by ocenić dopuszczalność ograniczeń praw nabytych, należy rozważyć: 1) czy podstawą wprowadzonych ograniczeń są inne normy, zasady lub wartości konstytucyjne, 2) czy nie istnieje możliwość realizacji danej normy, zasady lub wartości konstytucyjnej bez naruszenia praw nabytych, 3) czy wartościom konstytucyjnym, dla realizacji których prawodawca ogranicza prawa nabyte, można w danej, konkretnej sytuacji przyznać pierwszeństwo przed wartościami znajdującymi się u podstaw zasady ochrony praw nabytych, a także 4) czy prawodawca podjął niezbędne działania mające na celu zapewnienie jednostce warunków do przystosowania się do nowej regulacji.

Art. 67 ust. 1 Konstytucji upoważnia ustawodawcę do określenia zakresu i form m.in. ubezpieczenia emerytalnego. To znaczy, że ustawodawca może ukształtowany system emerytalny zmieniać lub modyfikować. Rozważając możliwe zmiany przepisów emerytalnych w okresie od przystąpienia przez dany podmiot do systemu do momentu, w którym kończy się pobieranie przez niego świadczenia emerytalnego, trzeba zauważyć, że zmiany tego rodzaju mogą nastąpić (co nie znaczy, że są dopuszczalne) w okresie nabywania prawa do emerytury, w okresie od spełnienia warunków nabycia tego prawa do wydania stosownej decyzji emerytalnej oraz na etapie realizowania prawa do emerytury (spełniania świadczenia). W dwóch ostatnio wyróżnionych okresach zmiany nie mogą odnosić się do warunków uzyskania prawa do emerytury, ponieważ jest ono już (in abstracto lub in concreto) nabyte. Mogą jednak dotyczyć warunków waloryzacji należnych świadczeń, sposobu ich wypłaty. Konstytucyjnie jest niedopuszczalne odebranie słusznie nabytych praw emerytalnych. Natomiast w okresie nabywania prawa do emerytury możliwe są zmiany warunków jego nabycia; konstytucyjnie niedopuszczalne jest zniesienie prawa do emerytury (jeszcze nienabytego).

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że powstaje zatem pytanie, czy wyrażone w art. 67 ust. 1 Konstytucji upoważnienie ustawodawcy do regulowania, a zatem także zmieniania, „zakresu i form zabezpieczenia społecznego" doznaje ograniczeń - ze względu na zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa - w każdym z wyróżnionych okresów i czy w takim samym stopniu w każdym z nich. W szczególności, czy dopuszczalna jest zmiana warunków nabycia prawa do emerytury w trakcie jego nabywania oraz zmiana wysokości i sposobu realizacji nabytego już prawa. Od momentu nabycia prawa do emerytury in concreto następuje - co do zasady - realizacja należnego świadczenia. Jednak jego wysokość oraz realność może być narażona na ewentualne zmiany treści norm prawnych.

Trybunał przypomniał, że zgodnie z jego orzecznictwem nie jest wykluczona ingerencja ustawodawcy nawet w nabyte prawa podmiotowe („ukształtowane prawa podmiotowe"), jeżeli istnieją bardzo istotne konstytucyjne racje, które ją usprawiedliwiają. Racje takie wskazał Trybunał np. w wyroku pełnego składu z 19 grudnia 2012 r. o sygn. K 9/12.

Uwzględniając powyższe rozważania przepis art. 25 ust. Ib ustawy emerytalnej został zastosowany przez pozwanego prawidłowo, mając na uwadze kompleksowe zmiany prawa emerytalnego, polegające na wprowadzeniu systemu zdefiniowanej składki opisane wyżej.

Skutkiem zastosowania tego przepisu jest to, że podstawa obliczenia emerytury skarżącej została pomniejszona o sumę kwot pobranych emerytur w kwocie 164.549,21 zł. Emerytura wyliczona została zatem prawidłowo i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Sąd I instancji podkreślił, że postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 116 ust. 1). Świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu (art. 129 ust. 1).

Przepisy uzależniają podjęcie wypłaty od powstania prawa do świadczenia, zgłoszenia o nie wniosku oraz ustalają ścisły związek między złożeniem wniosku a wyznaczeniem okresu, za który świadczenie się należy. Z tej regulacji wypływa zasada ogólna, że wykluczone jest przyznanie i wypłacanie świadczenia bez wniosku lub za okresy wcześniejsze. Mimo, że skarżąca ukończyła 60 lat wcześniej, i wcześniej spełniła warunki do nabycia emerytury na podstawie art. 25 i 26, jednak skuteczny wniosek o emeryturę złożyła dopiero w dniu 30 marca 2016r. Dlatego prawo do świadczenia nie mogło być ustalone i wypłacone na mocy decyzji administracyjnej za wcześniejszy okres.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, iż decyzja pozwanego odpowiadała prawu i dlatego też oddalił odwołanie skarżącej stosownie do art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c.

Apelację od wyroku wywiodła wnioskodawczyni, zaskarżając go w całości i wnosząc o zmianę poprzez przyznanie prawa do emerytury bez pomniejszania podstawy jej wymiaru o kwoty wcześniej pobranych świadczeń emerytalnych.

W uzasadnieniu skarżąca podniosła, że ustawa nowelizująca nie zawiera jakichkolwiek przepisów przejściowych dotyczących osób, które w dniu jej wejścia w życie miały już ustalone prawo do tzw. wcześniejszej emerytury. Osoby, które przeszły na wcześniejszą emeryturę, nie mogły mieć wcześniej świadomości, że decyzja ta wpłynie w przyszłości negatywnie na wysokość emerytury przyznawanej w wieku powszechnym.

Skarżąca podkreśliła także, iż szczególne znaczenie w sprawie ma aspekt zasady sprawiedliwości społecznej, który nawiązuje do zakazu arbitralności regulacji prawnych oraz nieuzasadnionego traktowania podmiotów charakteryzujących się daną cechą istotną.

W ocenie ubezpieczonej, brak było podstaw do obliczenia wysokości jej zwykłej emerytury w oparciu o przepisy obowiązujące od 1 stycznia 2013 r. Skoro bowiem nabyła prawo do tego świadczenia od 7 grudnia 2012 r., kiedy nowe przepisy jeszcze nie obowiązywały, wysokość należnego jej świadczenia powinna zostać obliczona z uwzględnieniem regulacji obowiązujących w tej dacie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem niniejszej sprawy była wysokość emerytury ubezpieczonej, E. G., a konkretnie kwestia, czy emerytura ta w świetle obowiązujących przepisów winna zostać obliczona z uwzględnieniem pobranych już tytułem wcześniejszej emerytury świadczeń.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny niniejszej sprawy oraz dokonał wyczerpującej wykładni mających zastosowanie przepisów. Sąd Apelacyjny w pełni podziela argumenty zawarte w uzasadnieniu Sądu Okręgowego i przyjmuje je za własne, nie znajdując tym samym podstawy do ponownego przytaczania dokonanych już ustaleń faktycznych i rozważań prawnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998r., sygn. I PKN 339/98, opubl. OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Sąd Okręgowy uznał, iż w odniesieniu do ubezpieczonej zastosowanie winny znaleźć przepisy dotyczące ustalania wysokości emerytury obowiązujące w momencie złożenia przez nią wniosku o przyznanie świadczenia emerytalnego w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego i ustalenie emerytury, a mianowicie art. 24 i art. 25 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w stanie prawnym obowiązującym od 1 stycznia 2013 r.), zgodnie z którymi podstawę obliczenia emerytury pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot już pobranych emerytur.

Apelująca podnosiła natomiast, iż z uwagi na konstytucyjną zasadę ochrony emerytalnych praw nabytych należy zastosować korzystniejsze dla niej przepisy wcześniejsze, obowiązujące w momencie nabycia przez nią prawa do emerytury w wieku powszechnym.

Wobec faktu, iż brak było jednolitości w kwestii powyższej w orzecznictwie sądów powszechnych, Sąd Apelacyjny zawiesił postępowanie w niniejszej sprawie do czasu rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w sprawie o sygn. III AUa 2052/16, o analogicznym stanie faktycznym.

Uchwałą z dnia 19 października 2017 r. w sprawie III UZP 6/17 Sąd Najwyższy orzekł, iż przy ustalaniu wysokości emerytury na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonemu, o którym mowa w art. 55 w związku z art. 55a ust. 1 tej ustawy, podstawę obliczenia świadczenia pomniejsza się o sumę kwot emerytury pobranej przed ustaleniem prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego w wysokości przed obliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne (art. 55a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) także wtedy, gdy określone w art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunki uprawniające do emerytury spełnił przed 1 maja 2015 r., a z wnioskiem o świadczenie wystąpił po tej dacie.

Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż zgodnie z art. 100 ustawy emerytalnej, prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia. Nabycie prawa nie przesądza jednak o możliwości jego realizacji, gdyż zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania do nich prawa, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

W tym kontekście zasadne jest pytanie, czy nowa regulacja dotycząca ustalania wysokości świadczenia może być rozumiana jako naruszenie prawa nabytego. Odnosząc się do tej kwestii, trzeba wskazać, że do naruszenia prawa nabytego prawem o skutku retrospektywnym doszłoby wówczas, gdyby nowe prawo formułowało np. nowe, dodatkowe przesłanki nabycia prawa do emerytury lub też modyfikowało istniejące, np. wprowadzając wymaganie wyższego wieku lub dłuższego stażu. Stwierdzenie naruszenia prawa nabytego nie jest jednak oczywiste w odniesieniu do modyfikacji metody ustalania wysokości świadczeń. Czym innym jest bowiem prawo do emerytury nabyte na mocy art. 100 ustawy emerytalnej, czym innym zaś prawo do określonej wysokości świadczenia, o którym mowa może być dopiero wówczas, gdy wysokość ta zostanie ustalona decyzją organu rentowego. Deklaratoryjny charakter decyzji organu i zasada ustawowej gwarancji nie stoją na przeszkodzie temu rozumowaniu. Zasada ustawowej gwarancji oznacza bowiem, że parametry i sposób ustalania wysokości świadczenia uregulowane są ustawowo (mogą zatem podlegać zmianom), a organ rentowy jest związany przepisami ustawy i nie może z ich pominięciem ustalić wysokości świadczenia. Oznacza to, że ochronie konstytucyjnej podlega nabyte niezrealizowane prawo do emerytury (obejmujące warunki nabycia tego prawa: wiek, staż itp.) od momentu jego nabycia z mocy prawa, natomiast prawo do emerytury w określonej wysokości powstaje dopiero w momencie ustalenia tej wysokości w związku ze złożeniem przez osobę uprawnioną stosownego wniosku (prawo nabyte realizowane). Do urzeczywistnienia i konkretyzacji prawa i/lub wysokości emerytury wymagany jest wniosek zainteresowanego, o którym mowa w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej, niezbędny do ustalenia prawa do świadczeń określonych w ustawie. Świadczenia te wypłaca się bowiem, poczynając od dnia powstania prawa do wnioskowanego świadczenia, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu (art. 129 ust. 1 ustawy). Taki stan rzeczy oznacza, że wprawdzie prawo do emerytury powstaje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jego nabycia, ale niezbędne jest także potwierdzenie tego prawa w celu uruchomienia wypłaty ustalonego świadczenia w określonej wysokości, które wymaga złożenia stosownego wniosku i jego rozpoznania w stanie prawnym adekwatnym dla jego oceny. Dopiero rozpoczęcie wypłaty świadczeń wywołuje problem konieczności ochrony ich ekonomicznej wartości. Inaczej rzecz ujmując, bez złożenia wymaganego wniosku o ustalenie, tj. potwierdzenie przesłanek nabycia prawa do emerytury, nie zostanie ono urzeczywistnione jako świadczenie przysługujące w określonej wysokości od konkretnie oznaczonego miesiąca. Oznacza to, że wniosek emerytalny, o którym mowa w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej, stanowi warunek sine qua non dopełnienia, urzeczywistnienia i konkretyzacji przysługującego z mocy prawa do emerytury. Rozpoznanie wniosku o ustalenie prawa do emerytury wymaga potwierdzenia tego prawa oraz jego wysokości według stanu prawnego obowiązującego, tj. aktualnego w dacie złożenia wniosku, o ile przepisy prawa nie stanowią inaczej. Inaczej rzecz ujmując, prawem nabytym jest prawo do emerytury po spełnieniu warunków ustawowych (art. 100 ustawy emerytalnej), a nie prawo do emerytury w określonej wysokości, która może być wyliczona dopiero wówczas, gdy ubezpieczony złoży wniosek o wypłatę tego świadczenia.

Za motywami wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2017 r., II UK 381/16 (LEX nr 2376896) Sąd Najwyższy dodał, że skorzystanie z przywileju przejścia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych uzasadnia i proporcjonalnie usprawiedliwia pomniejszenie podstawy wymiaru emerytury ustalonej na podstawie art. 24 ust. 1 i nast. ustawy emerytalnej o sumy poprzednio pobranych wcześniejszych emerytur, przy zastosowaniu mechanizmu ustalania wysokości świadczeń emerytalnych w zależności od proporcjonalnego prognozowanego "średniego trwania życia" osoby uprawnionej, ponieważ osobom uprawnionym do takich samych rodzajowo świadczeń powinna przysługiwać emerytura ustalana według takich samych (równych) zasad obliczania jej wysokości bez względu na datę złożenia wniosku emerytalnego. Każdy mechanizm ustalania wysokości świadczeń emerytalnych ma określone uwarunkowania majątkowe, które gwarantują prawem określoną wysokość ustalanych emerytur w prognozowanych długoterminowych okresach ich pobierania, przede wszystkim ze względu na zgromadzony kapitał składkowy, który pomniejszają wcześniej wypłacone kwoty pobranych długoterminowych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Taki stan rzeczy usprawiedliwia ustawowe modyfikowanie wysokości emerytur ze względu na wcześniejsze pobranie i spożytkowanie tych samych rodzajowo, choć wcześniejszych świadczeń emerytalnych, które uszczupliły zgromadzony indywidualny kapitał emerytalny oraz fundusz ubezpieczeń społecznych, z którego emerytury są wypłacane.

Jako że powyższe rozważania pozostają aktualne także w stosunku do niniejszej sprawy, Sąd Apelacyjny za prawidłowe uznał stanowisko Sądu I instancji, iż podstawę obliczenia emerytury wnioskodawczyni, nabytej z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot już pobranych emerytur.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawczyni.

SSA Grażyna Czyżak SSA Alicja Podlewska SSA Bożena Grubba