Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2017r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda (spr.)

Sędziowie: SSO Beata Piwko

SSO Hubert Wicik

Protokolant: st. sekr. sąd. Justyna Bińkowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 listopada 2017r. w Kielcach

sprawy z powództwa O. N.

przeciwko J. N.

o podwyższenie alimentów

oraz z powództwa J. N.

przeciwko O. N.

o obniżenie alimentów

na skutek apelacji pozwanego i powoda J. N. od wyroku Sądu Rejonowego w Busku – Zdroju z dnia 30 czerwca 2017r., sygn. akt VII RC 92/16

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Busku - Zdroju pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 1189/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30.06.2017r., Sąd Rejonowy w Busku – Zdroju (VII Wydział Zamiejscowy w Kazimierzy Wielkiej), częściowo uwzględnił powództwo O. N. i podwyższył alimenty zasądzone wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 13.12.2006r. (sygn. akt IC 3322/12) z kwoty po 450 zł do kwoty po 1000 zł – miesięcznie, oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz oddalił w całości powództwo wzajemne J. N. o obniżenie alimentów z kwoty po 450 zł do kwoty po 350 zł miesięcznie.

Sąd I instancji wygłosił ustne uzasadnienie (w trybie art. 326 § 3 zd. 2 kpc), a transkrypcja z tej czynności znajduje się na k. 196-199 akt sprawy.

Wyrok w całości zaskarżył pozwany (powód wzajemny), zarzucając:

- sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią materiału dowodowego, mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, polegającą na przyjęciu, że od daty wydania poprzedniego orzeczenia w przedmiocie alimentów, tj. od dnia 8.02.2013r. nastąpiła istotna zmiana stosunków w zakresie stanu potrzeb uprawnionego, polegająca na istotnym zwiększeniu rozmiaru usprawiedliwionych potrzeb O. N., podczas, gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania, wynika, iż zmiany w sytuacji powoda mają charakter drobny i nieistotny, gdyż koszty utrzymania dziecka w wieku 9 lat i 13 lat są zbliżone;

- sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych Sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, mającą istotny wpływ na treść orzeczenia polegającą na przyjęciu, że w okresie od dnia uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego z dnia 8 lutego 2013r. do daty wyrokowania w niniejszej sprawie, w zakresie możliwości majątkowych pozwanego nastąpiła istotna zmiana uzasadniająca podwyższenie alimentów w sytuacji, gdy pozwany w tym okresie zapadł na szereg poważnych chorób skutkujących zaliczeniem go do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym, jego zdolność do wykonywania pracy praktycznie nie istnieje, utrzymuje się on jedynie z zasiłku stałego w wysokości 604 zł, nie posiada żądnej nieruchomości na własność, na której może zamieszkiwać, a pieniądze ze spłaty z majątku wspólnego zamierza przeznaczyć na zakup mieszkania;

- nie poczynienie ustaleń faktycznych, w jakim zakresie nastąpiła istotna zmiana stosunków w rozumieniu art. 138 kr i o, uzasadniająca zmianę orzeczenia w przedmiocie obowiązku alimentacyjnego od dnia uprawomocnienia się wyroku z dnia 8.02.2013r. do dnia wyrokowania w niniejszej sprawie, w szczególności, jakie były możliwości majątkowo – zarobkowe pozwanego w chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego i stan potrzeb małoletniego w tym czasie i nierozpoznanie tym samym istoty sprawy.

Wobec powyższego, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa o podwyższenie alimentów, a także uwzględnienie powództwa wzajemnego w całości poprzez obniżenie alimentów z kwoty po 450 zł do kwoty po 350 zł oraz zasądzenie od powoda (pozwanego wzajemnego) na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) kosztów procesu według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja, o ile skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, okazała się zasadna.

Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, a do takiej konkluzji prowadzi analiza transkrypcji wygłoszonego uzasadnienia, które z kolei nie spełnia elementarnych wymogów opisanych w treści art. 328 § 2 w zw. z art. 326 § 3 zd. 2 kpc. W związku z tym, przypomnieć należy kilka zasadniczych kwestii, które stanowią punkt wyjścia dla tej treści konkluzji.

Utrwalony w orzecznictwie pozostaje pogląd, odnośnie potencjalnego wpływu niedochowania wymogów ustawowych, jakim winno odpowiadać uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia (art. 328 § 2 kpc), na odpowiedź na pytanie o rozpoznanie istoty sprawy.

Jak wskazał Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z dnia 7.11.2014r. IV CZ 82/14 (Legalis nr 1180482), w myśl art. 386 § 4 KPC, poza wypadkami określonymi w § 2 i 3, sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Treść tych przepisów wskazuje na to, że możliwość wydania wyroku kasatoryjnego jest ograniczona wyłącznie do oznaczonych sytuacji. Wobec tego, niedopuszczalna jest rozszerzająca wykładnia przesłanki „nierozpoznania istoty sprawy" (p. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12). Wniosek ten wynika również z właściwości postępowania apelacyjnego, które obejmuje merytoryczne rozpoznanie sprawy. Sąd odwoławczy, kontynuując postępowanie przed sądem pierwszej instancji, rozpoznaje sprawę na nowo w sposób w zasadzie nieograniczony, ale równolegle dokonuje on kontroli prawidłowości zaskarżonego orzeczenia, a ta jest możliwa jedynie wówczas, gdy możliwe pozostaje odtworzenie toku rozumowania sądu I instancji w oparciu o przedstawioną przez niego podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia, co z kolei znajduje odzwierciedlenie w uzasadnieniu orzeczenia, ale tylko takim, które spełnia wymogi wskazane w treści art. 328 § 2 kpc. Z jego treści wynika z kolei, że uzasadnienie powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Na wskazanie podstawy faktycznej składa się ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Znaczenie uzasadnienia orzeczenia sądu wyraża się jednak nie tylko w wyjaśnieniu stronom przyczyn podjęcia przyjętego stanowiska, uznania twierdzeń i zarzutów za trafne lub bezzasadne, przekonaniu ich co do trafności wykładni i subsumcji w zakresie zgodności orzeczenia z prawem, ale również umożliwieniu przeprowadzenia kontroli apelacyjnej albo kasacyjnej. Porządkująca jego rola wymaga doprowadzenia do spójności i logicznej całości podstawy faktycznej i prawnej orzeczenia wydawanego na danym etapie postępowania (p. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 314/12, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2013 r., V CSK 550/12). Zgodnie przyjmuje się, że do naruszenia art. 328 § 2 KPC dochodzi, gdy wskutek uchybienia wymaganiom określającym zasady motywowania orzeczenia, nie poddaje się ono kontroli instancyjnej, w szczególności gdy uzasadnienie nie ma wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera takie braki, które ją uniemożliwiają (p. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, Nr 4, poz. 83, z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 100, z dnia 21 listopada 2001 r., I CKN 185/01, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, z dnia 5 października 2005 r., I UK 49/05, M. Prawn. 2006, nr 4, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, z dnia 16 stycznia 2006 r., V CK 405/04, z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06, z dnia 21 marca 2007 r., I CSK 458/06). Niezachowanie wymagań konstrukcyjnych uzasadnienia oznaczać może także skuteczność zarzutu naruszenia prawa materialnego poprzez jego zastosowanie do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNP 2003, nr 15, poz. 352, z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 76/12).

W orzecznictwie podkreśla się, że ten stan niespełnienia wymagań określonych w art. 328 § 2 kpc, który jednocześnie może stanowić o uchybieniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, o ile oczywiście braki w uzasadnieniu uniemożliwiają kontrolę instancyjną zaskarżonego orzeczenia, pozostaje aktualny także w przypadku uzasadnienia wygłoszonego na podstawie art. 326 § 3 zd. 2 kpc, ponieważ uzasadnienie wyroku powstaje w czasie narady, a jego wygłoszenie jest tylko powtórzeniem uzasadnienia uzgodnionego i przyjętego przed wydaniem i ogłoszeniem sentencji wyroku (p. także wyrok SN z dnia 27.07.2016r. V CSK 612/15, Legalis nr 85646 i przywołane w jego uzasadnieniu - uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 r., III CZP 77/11, OSNC 2012, nr 11, poz. 123 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2015 r., III CSK 237/15, Legalis nr 1378824). W tym ostatnim orzeczeniu zwrócono również uwagę na dość istotną kwestię, której relewantność z punktu widzenia odpowiedzi na pytanie o to, czy uzasadnienie spełnia ustawowe wymogi, a wobec tego, czy na jego podstawie można zrekonstruować motywy rozstrzygnięcia sądu, a tym samym stwierdzić, czy doszło do rozpoznania istoty sprawy, ma charakter oczywisty. Chodzi o wymogi językowe, zasady komunikowania, które również stanowią fundament „czytelności” uzasadnienia orzeczenia sądu. Sąd Najwyższy bardzo mocna podkreślił, że nie do zaakceptowania z punktu widzenia tego rodzaju kryteriów, pozostaje to, by zapis uzasadnienia miał kształt luźnej, niespójnej wypowiedzi, w niejasnej formie stylistycznej, pozbawionej myśli przewodniej, przesyconej operatorami międzyzdaniowymi oraz dotkniętej licznymi błędami językowymi (składniowymi, leksykalnymi i stylistycznymi), tym samym wywód sądu nie miał merytorycznego, czysto motywacyjnego charakteru, a przewodniczący językiem potocznym zwracał się bezpośrednio do strony, bądź uczestnika postępowania. Tym samym Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że uzasadnienie orzeczenia nie może mieć charakteru chaotycznej, spontanicznej wypowiedzi, dla stronmy nie zawsze - na skutek zjawiska asynchroniczności - komunikatywnej i przejrzystej, a na skutek formy zapisu (transkrypcji) nieczytelnej, a nawet niezrozumiałej.

Reasumując, jeżeli oczywistym jest to, że uzasadnienie orzeczenia sądu I instancji, w tym także to wygłoszone w trybie art. 326 § 3 zd. 2 kpc, nie spełnia wymagań wskazanych w art. 328 § 2 kpc, odczytywanych także przez pryzmat reguł poprawnej polszczyzny i komunikowania się oraz że, w braku podstawy faktycznej przyczyny rozstrzygnięcia, w ogóle nie poddaje się weryfikacji, w tym co do prawidłowości subsumcji, to tak daleko idące wady uzasadnienia wyjątkowo należy zakwalifikować jako nierozpoznanie istoty sprawy uzasadniające uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (p. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r., V CSK 115/07, Legalis 85646).

Sąd Okręgowy, podzielając, z przyczyn oczywistych, wyżej przytoczone poglądy, doszedł do wniosku, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku, jako niespełniające elementarnych wymogów z art. 328 § 2 kpc, nie pozwala na rekonstrukcję motywów zaskarżonego orzeczenia, co oznacza stan nierozpoznania istoty sprawy.

Lektura transkrypcji wygłoszonego uzasadnienia zaskarżonego wyroku prowadzi do wniosku, że zawiera ono jedynie pewne i to mocno ograniczone namiastki, czynności tego rodzaju – w rozumieniu art. 328 § 2 kpc. Praktycznie poza stwierdzeniem, iż „Sąd uważa, że koszty utrzymania małoletniego (…) wynoszą 1500-1600 zł (…), trudno doszukać się tego wszystkiego, co stanowiłoby o stanie ustalenia faktów, które Sąd uznał za udowodnione. Zupełnie brak jest wskazania dowodów, na których Sąd się oparł, albowiem za spełnienie takiego wymogu nie mogą być uznane np. stwierdzenia – „(…) bo mówię na tą kwotę są dokumenty w postaci zaświadczeń, faktur VAT, bo tu są za prąd, za śmieci, na wszelkie te wydatki (…)” ; „(…) że komputer to są 243 zł, ten komputer już jest (…)”, itd. Innymi słowy, Sąd Rejonowy nie powołuje żadnego dowodu, tak z osobowych źródeł, jak i z dokumentów, na których się oparł, jak i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Transkrybowane uzasadnienie przywołuje wprawdzie przepis art. 138 kr i o, ale nie zawiera jakichkolwiek treści, które potwierdzałyby tezę, że Sąd I instancji wyjaśnił jego zastosowanie, a tym samym dokonał subsumpcji ustalonego stanu faktycznego do prawnomaterialnego modelu, jaki wynika z hipotezy oraz dyspozycji normy tego przepisu. Wreszcie, analiza tego wygłoszonego „uzasadnienia”, prowadzi i do takiego spostrzeżenia, że Sąd I instancji w ogóle nie rozpoznał powództwa o podwyższenie alimentów, skoro poprzestał tylko na przywołaniu art. 138 kr i o, ale nie poczynił żadnych ustaleń faktycznych, w kierunku z niego wynikającym. Można odnieść wrażenie, że podjął jedynie próbę przedstawienia wniosków, ale co do tego, co byłoby istotne dla rozpoznania sprawy o alimenty, skoro odwołał się do aktualnych kosztów utrzymania małoletniego (o czym wyżej była już mowa), które z kolei stanowią jedynie część tego, co wymagało ustalenia na potrzeby rozpoznania sprawy o podwyższenie alimentów. Rację ma w związku z tym skarżący, o ile zarzuca Sądowi Rejonowemu brak jakichkolwiek ustaleń odnośnie możliwości majątkowych i zarobkowych rodziców małoletniego w dacie wyroku, w którym poprzednio alimenty zostały zasądzone. Ponadto uzasadnienie zaskarżonego wyroku , nie zawiera jakichkolwiek elementów (spośród tych wymienionych w art. 328 § 2 kpc) odnośnie rozpoznania sprawy o obniżenie alimentów, tak jakby tym drugim powództwem Sąd I instancji w ogóle się nie zajmował, pomimo że rozstrzygnięcie w tym zakresie zapadło i zostało zaskarżone.

Niezależnie od tego wszystkiego, wygłoszone przez Sąd I instancji uzasadnienie nie odpowiada podstawowym regułom języka polskiego, komunikowania relacji o faktach, ocenach i wyprowadzanych w związku z tym wnioskach. Tak jak stwierdził to Sąd Najwyższy (w przywołanym wyżej orzeczeniu), tak i w tym przypadku, zapis uzasadnienia ma postać dość luźnej, niespójnej wypowiedzi, w niejasnej formie stylistycznej, pozbawionej myśli przewodniej, oraz dotkniętej licznymi błędami językowymi (składniowymi, leksykalnymi i stylistycznymi). To wszystko przypomina bardziej rozmowę autora wypowiedzi z samym sobą, skoro padają pytania i tylko pewne próby odpowiedzi, sygnalizowane są wątpliwości, które także pozostają bez żadnego dalszego ciągu, w szczególności jednoznacznej konkluzji, świadczącej o ich wyjaśnieniu. W pewnych momentach wygłaszający uzasadnienie zwraca się bezpośrednio do pozwanego (powoda wzajemnego) i to dość potocznym językiem, co z kolei w żaden sposób nie przekłada się na właściwie pojmowaną i pożądaną treść uzasadnienia. Tym samym, wywód Sądu I instancji nie ma merytorycznego, czysto motywacyjnego charakteru. Wobec tego i w tym przypadku uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia, w ocenie Sądu Okręgowego przybrało jedynie charakter chaotycznej, spontanicznej wypowiedzi, dla strony nie zawsze - na skutek zjawiska asynchroniczności - komunikatywnej i przejrzystej, a na skutek formy zapisu (transkrypcji) nieczytelnej, a nawet niezrozumiałej.

Zidentyfikowane wyżej braki oraz nieprawidłowości uzasadnienia zaskarżonego wyroku pozwalają w sposób jednoznaczny stwierdzić, że Sąd Rejonowy dopuścił się oczywistej obrazy przepisów art. 328 § 2 kpc w zw. z art. 326 § 3 zd. 2 kpc. W konsekwencji tego, z przyczyn już wyjaśnionych, należało przyjąć stan nierozpoznania istoty sprawy – w rozumieniu art. 386 § 4 kpc. Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie tego ostatniego przepisu orzekł jak w sentencji.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd I instancji sporządzając (ewentualnie wygłaszając) uzasadnienie wydanego wyroku, uczyni to w sposób spełniający wszystkie wymogi opisane w treści art. 328 § 2 kpc, w szczególności, uwzględni uwagi i spostrzeżenia poczynione przez Sąd Okręgowy w niniejszym uzasadnieniu.

Niezależnie od powyższego, Sąd Okręgowy zauważa, że Sąd Rejonowy dopuścił się także oczywistej obrazy przepisu art. 360 kpc, polegającej na niepodpisaniu sentencji postanowienia z dnia 23.05.2017r. (k.169), w przedmiocie przyznania biegłemu wynagrodzenia za wydanie opinii, z sum Skarbu Państwa. Oznacza to z jednej strony stan nieistniejącego orzeczenia w tym zakresie (p. m.in. postanowienia SN z dnia 3.12.2003r., ICz 140/03, Lex nr 602357; z dnia 7.02.2003r., IV CA 1/03, Lex nr 583887; z dnia 7.02.2003r., III CZP 94/02, Prok. I Pr.-wkł. 2003, nr 6 poz. 32; z dnia 21.01.2003r., III CZP 84/02. OSNC 2003, nr 10, poz. 140; z dnia 9.04.1968 r., II CR 112/68, Lex nr 6309), a z drugiej - brak możliwości weryfikacji przez Sąd Okręgowy zaskarżonego wyroku w zakresie rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów sądowych. Wobec tego i to zagadnienie winno być przedmiotem zainteresowania Sądu I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Innymi słowy, Sąd Rejonowy wyda postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia biegłego.

SSO Hubert Wicik SSO Mariusz Broda SSO Beata Piwko