Pełny tekst orzeczenia

Warszawa, dnia 30 stycznia 2018 r.

Sygn. akt VI Ka 269/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VI Wydział Karny Odwoławczy w składzie :

Przewodniczący: SSO Małgorzata Bańkowska (spr.)

Sędziowie: SO Anna Zawadka

SO Jacek Matusik

protokolant: protokolanta sądowego Anna Tarasiuk

przy udziale prokuratora Renaty Śpiewak

po rozpoznaniu dnia 30 stycznia 2018 r.

sprawy M. K. córki J. i W., ur. (...) w M.

oskarżonej o przestępstwa z art. 297 § 2 k.k. w związku z art. 12 k.k., art. 276 k.k.

M. S. córki J. i K., ur. (...) w P.

oskarżonej o przestępstwo z art. 296 § 1, 2 i 3 k.k. w związku z art. 12k.k.

na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora, pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, oskarżoną M. K. i jej obrońcę

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Północ w Warszawie

z dnia 29 stycznia 2016 r. sygn. akt VIII K 34/10

- zaskarżony wyrok zmienia w ten sposób, że uniewinnia M. K. od popełnienia czynu kwalifikowanego z art. 276 kk, zarzucanego jej w pkt II aktu oskarżenia;

- w pozostałym zakresie tenże wyrok utrzymuje w mocy;

- kosztami postępowania w sprawie obciąża Skarb Państwa;

- zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. H. P. kwotę 516,60 zł obejmującą wynagrodzenie za obronę z urzędu M. K. w drugiej instancji oraz podatek VAT;

- zasądza od Skarbu Państwa na rzecz M. S. kwotę 6150 (sześć tysięcy sto pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu poniesionych kosztów obrony przed sądem drugiej instancji.

SSO Małgorzata Bańkowska SSO Anna Zawadka SSO Jacek Matusik

Sygn.akt VIK269/17

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy zważył co następuje. Apelacje, prokuratora i pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, w których wnioskują o uchylenie pkt.1 i 3 wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, nie zasługują na uwzględnienie.

Na wstępie należy zauważyć, że uzasadnienie sporządzone przez sąd meritii, odpowiada w stopniu wystarczającym warunkom art.424§1kpk, aby można było prześledzić tok rozumowania sądu, przy wyciąganiu wniosków z poszczególnych okoliczności i zdarzeń zaistniałych w sprawie, a więc poddać zapadły wyrok kontroli instancyjnej.

Sąd uniewinnił M. S. i M. K. od popełnienia zarzucanych im czynów, kwalifikowanych z art. 297§2kk i art. 296§1,2 i 3 kk, albowiem w ocenie sądu, postępowanie oskarżonych związane z wykupem wierzytelności faktoringowych i leasingowych było zgodne z obowiązującymi w tym czasie przepisami i wypracowanymi w oparciu o nie standardami.

Sąd stwierdził, że wyniki następczych kontroli, przeprowadzonych w banku, na których oparto zarzuty, były niemiarodajne dla oceny pracy oskarżonych, gdyż kontrolujący analizowali ich zachowanie w oparciu o procedury, które jeszcze nie obowiązywały w dacie wydawanych decyzji /zarządzenie nr (...) tzw. instrukcja (...) z 1 kwietnia 1999r. /bądź w oparciu o wewnętrzne procedury bankowe, które nie miały bezpośredniego odniesienia do badanych produktów bankowych, gdyż dotyczyły tylko kredytów /zarządzenie nr (...) z 26.05.1997r/.

Wewnętrzne procedury banku, w oparciu o które podejmowano decyzje, o wykupie wierzytelności faktoringowych i leasingowych, ze względu na specyfikę tych produktów, nie nakazywały badania zdolności kredytowej zbywcy. Bank, przy wydawaniu decyzji w zakresie wykupu tych wierzytelności, posiłkował się w owym czasie procedurą właściwą dla udzielania kredytów, lecz nie miał obowiązku stosowania jej wprost. Przy wykupie wierzytelności faktoringowych i leasingowych, brak zobowiązań podatkowych lub innych zobowiązań publiczno-prawnych zbywcy nie miał znaczenia dla decyzji o ich wykupie.

Nie było prawnego wymogu żądania od zbywców wierzytelności zaświadczeń o niezaleganiu w stosunku do US i ZUS, albowiem nie istniało zagrożenie, że wierzytelność, która została sprzedana zostanie obciążona jakimiś zobowiązaniami.

Brak takich dokumentów na dzień podejmowania decyzji, co do podmiotów, których historia gospodarcza była krótsza niż 6 miesięcy, w ocenie komitetu kredytowego nie wiązał się z podwyższonym ryzykiem banku.

Niedołączenie wskazanych dokumentów, nie stanowiło więc naruszenia wewnętrznej procedury obowiązującej w dacie wydawanych decyzji, a tym samym nie mogło być postrzegane jako niedopełnienie obowiązków opisanych w zarzucie postawionym M. S. i M. K..

Takie postępowanie, odnośnie przygotowywania dokumentów na komitet kredytowy było akceptowane również przez bezpośredniego przełożonego oskarżonych, tj. dyrektor oddziału, który niejednokrotnie sam wyrażał zgodę na odstąpienie od wymogu posiadania przez wnioskodawcę rachunku bieżącego w (...), czy dołączenia wskazanych zaświadczeń.

Tryb postępowania przy wykupie w/wym produktów nie był bowiem ustalony w sposób sztywny, a ocena ryzyka dokonywana była w oparciu o różne parametry, w zależności od podmiotu, który był gwarantem zwrotu wykupywanych wierzytelności. Jeśli dłużnik nie podlegał procedurze upadłościowej ryzyko związane z wykupem jego wierzytelności było minimalne.

Takim podmiotem była właśnie (...) Akademia (...), dlatego procedura wykupu jej wierzytelności była upraszczana, co de facto sprowadzało się do analizy dokumentów tylko pod względem formalnym. Weryfikowano w oparciu o wzory podpisów i pieczęci, czy zostały podpisane przez upoważnionego przedstawiciela (...)i opatrzone pieczęciami tej instytucji.

Powyższe ustalenia sądu meriti zostały oparte na dokumentach z akt i na wyjaśnieniach oskarżonych. Nie można postawić tym wyjaśnieniom zarzutu, braku konsekwencji i logiczności. Niemniej jednak, należy zauważyć, że stały one w opozycji do ustaleń pokontrolnych i kwestionowały rzetelność głównego dowodu oskarżenia.

W tej sytuacji należało rozważyć czy zasadnym jest wniosek stawiany przez skarżących, dopiero na etapie postępowania odwoławczego, o uzupełnienie materiału dowodowego o opinię biegłego z dziedziny rachunkowości oraz bankowości. Biegły miałby wypowiedzieć się co do tego, czy i jakie procedury zostały naruszone, i czy sposób zachowania w określonych obszarach jest zgodny ze standardem dobrego menadżera.

Sąd meriti, uznał, że przeprowadzenie wskazanego dowodu jest zbędne, bowiem bez względu na treść takiej opinii, jej wnioski pozostały by bez wpływu na wydane rozstrzygniecie w sprawie.

Z twierdzeniem tym zgodził się sąd odwoławczy, z następujących względów.

Nawet jeśli biegli wykazaliby, przeciwnie do ustaleń sądu, że rzeczywiście miały miejsce naruszenia wewnętrznych procedur, to dowody zebrane w sprawie wskazywały, że ten stan rzeczy był akceptowany przez Zarząd Banku jak i jego Oddział Regionalny, który pełnił w stosunku do (...) funkcję nadzorczo- kontrolną.

Tak długo jak oddział ten generował zyski, nie było zastrzeżeń do przestrzegania procedur przez pracowników banku, w tym obu oskarżonych, co niewątpliwie utwierdzało je w przekonaniu o właściwym wykonywaniu swoich obowiązków.

Okoliczność tą potwierdza chociażby świadek A. I., która zeznając powiedziała, że komitety kredytowe na których rozpatrywano wnioski o wykup wierzytelności firm powiązanych z (...) nie różniły się niczym od innym posiedzeń komitetów. Byliśmy informowani przez dyrekcję banku, że (...) będzie gwarantem udzielonych przez bank sum, posiada zapewnione w budżecie środki finansowe zapewnione przez (...) Początkowo te transakcje były spłacane i przyniosły duże dochody. Kilkukrotnie kontrole z Oddziału i Centrali potwierdziły prawidłowość ich udzielania. Były to bezpieczne „kredyty”, ponieważ jak powtarzał dyrektor J. S. (1), nie ważne kto jest kredytobiorcą, najważniejsze, że (...) jest gwarantem, a co do zabezpieczeń mówił, że są objęte tajemnicą wojskową i nie należy nad tym długo dyskutować /k.11-12/.

Skoro więc, jednostki kontrolne banku, nie reagowały na odstępstwa od wewnętrznych procedur czynione przez pracowników (...) oddziału banku, w tym również przez M. S., czy M. K., to tym samym akceptowały te odstępstwa, co zwalnia obie oskarżone z odpowiedzialności karnej w zakresie postawionych im zarzutów.

Należy zaznaczyć, że mimo niedopełnienia obowiązków i wyrządzenia tym zaniechaniem nawet znacznej szkody majątkowej, wyłączona jest odpowiedzialność karna w przypadku zgody pokrzywdzonego na określone i realizowane przez sprawcę zachowanie.

Jeśli osoba posiadająca pierwotne prawo do decydowania o sprawach majątkowych lub działalności gospodarczej jednostki wydaje polecenie określonego działania lub akceptuje działania dokonywane przez reprezentantów tej jednostki, to sytuacje takie należy traktować jako przypadek zgody pokrzywdzonego, szczególnie gdy dany podmiot gospodarczy sam określa reguły postępowania.

W takim przypadku zachowanie sprawcy, mimo niezgodności z określonymi uprawnieniami lub obowiązkami, pozbawione jest cech bezprawności, a akceptacja podmiotu, którego sprawami majątkowymi sprawca się zajmuje, oznacza legalizację zachowania.

Nawet gdyby nie zgodzić się z twierdzeniem, że M. S. miała przyzwolenie na niestosowanie się do obowiązujących procedur i czyniła to umyślnie i samowolnie, to aby przypisać jej odpowiedzialność za czyn kwalifikowany z art.296§1, 2 i 3kk, należałoby wykazać, jej umyślność także co do zamiaru wyrządzenia szkody.

Strona podmiotowa przestępstwa z art.296§1kk mówi bowiem o umyślności działania w zakresie niedopełnienia obowiązków, ale również o umyślności co do zamiaru wyrządzenia szkody tym zaniechaniem.

Dowody zgromadzone w sprawie nie dają jednak podstaw do stwierdzenia, aby zamiarem oskarżonej było wyrządzenie bankowi jakiejkolwiek szkody, a tym bardziej szkody majątkowej o wielkich rozmiarach. Jej zamiarem było utrzymanie strategicznego klienta, jakim niewątpliwie był (...), a tym samym generowanie zysków dla banku, co przekładało się bezpośrednio na premie dla pracowników.

Brak jest też dowodów na to, że ewentualne niedopełnienie przez nią obowiązków było motywowane chęcią osiągnięcia korzyści majątkowej. Prokurator oparł to twierdzenie na wątpliwym dowodzie, jakim były zeznania świadka T. S..

W ocenie sądu odwoławczego, sąd meriti niesłusznie odmówił w całości wiary temu świadkowi, niemniej jednak zarzut stawiany przez prokuratora, że świadek nie został przesłuchany z udziałem biegłego psychologa, jest niezasadny.

Faktem jest, że świadek na etapie postępowania sądowego zasłaniał się w wielu przypadkach niepamięcią, mówił o swoim uzależnieniu od narkotyków, jednak jego depozycje co do głównego wątku postępowania prowadzonego na etapie postępowania przygotowawczego pod sygn.VD 112/99 były konsekwentne, logiczne i nie nasuwały żadnych wątpliwości co do percepcji i możliwości zapamiętywania i odtwarzania faktów, na jakie wskazywał w swoich zeznaniach.

Opisał w nich, bardzo szczegółowo, mechanizm powstania oszustwa, którym zostały pokrzywdzone różne podmioty, w tym Bank (...). Ujawnił powiązania, osób, które uczestniczyły w tym przestępczym procederze, wskazując jednoznacznie, że brał w nim udział ówczesny dyrektor (...) Oddziału (...) J. S. (1).

To on, według świadka otrzymywał co miesiąc 20 tyś. złotych od osób powiązanych z fikcyjnymi spółkami, które wyłudziły od banku nienależne pieniądze za fałszywe faktury. To jemu, w ramach łapówki P. B. podarował M..

Niewątpliwie, to właśnie J. S. (1) miał największy wpływ na podejmowanie decyzji w sprawie wykupu wierzytelności. To jego polecenia kształtowały sposób postępowania innych pracowników przy kontaktach z przedstawicielami (...), które to kontakty co do zasady miał zastrzeżone na wyłączność.

Nie jest rolą niniejszego postępowania wykazanie winy J. S. (1), jednakże nie sposób było nie odnieść się w ogóle do jego osoby, bo zeznania T. S. obciążają wprost J. S. (1), kładąc się też cieniem na bezpośrednich jego współpracowników, w tym obie oskarżone.

Powód, dla którego sąd odmówił wiarygodności jego zeznaniom, w zakresie odnoszącym się do zarzutów stawianych M. K. i M. S., wynikał z konfrontacji tych zeznań z innymi dowodami zebranymi w sprawie. Ta ocena jest domeną sądu a nie biegłego psychologa.

Znamiennym jest fakt, że spośród wielu pracowników banku, tylko im postawiono zarzuty niedopełnienia obowiązków, choć w protokole pokontrolnym wykazano, że nie tylko one nie przestrzegały procedur i podpisywały niekorzystne decyzje dla banku /np. świadek B. K./, i nie tylko one popełniały omyłki / np. świadek D. Z., która źle wprowadzała dane przy naliczaniu odsetek k.40/, czy dopuszczały się zaniechań /np. świadek L. O. miała m.in. oglądać i znakować przedmioty będące przedmiotem zabezpieczenia ale nigdy nie próbowała sprawdzać czy te przedmioty znajdują się w rzeczywistości. k.30528/.

Połączenie z tym procederem M. S., jak i oskarżonej M. K., nastąpiło więc w sposób wybiórczy i zostało oparte jedynie na przypuszczeniach, a nie dowodach.

Takim dowodem nie może być bowiem zeznanie T. S., w którym raz twierdził, że woził oskarżone na nieformalne spotkania z klientami banku /k.12201/, a innym razem temu przeczył /k.31138-31140/. Raz twierdził, że oskarżone były wraz z dyrektorem J. S. (1), na koszt klienta banku, w Grecji /k.12201/, a za chwilę zeznał, że J. S. (1) był w Grecji tylko raz i zabrał ze sobą żonę i córkę /k.12203/. Podobne pomówienie dotyczyło wyjazdu oskarżonej M. S., na Cypr, co okazało się być nieprawdą, gdyż był to wyjazd służbowy.

Analizując tą część zeznań świadka T. S., która stała się podstawą postawienia zarzutów obu oskarżonym, należało uczynić to nader starannie i skonfrontować je z innymi depozycjami tego świadka.

Chodzi o tą część zeznań świadka T. S., w których mówi, że J. S. (1) uprzedzał o planowanych przez oskarżone wizytacjach w lokalach spółek /k.12201/. Szykowano wówczas biura, wyposażano je w sprzęty, by stworzyć pozory istnienia spółek ubiegających się w banku o wykup wierzytelności /k.31164/.

Zasady wiedzy i doświadczenia życiowego, prowadzą w tej sytuacji do jednego wniosku, że te zabiegi nie byłyby konieczne, gdyby oskarżone były wtajemniczone w całą sprawę. Oskarżone nie wiedziały o oszukańczych zabiegach swojego szefa i w żaden sposób go w tym nie wspierały.

Wszelkie wątpliwości, jakie mogłyby pojawić się w tej kwestii, przy braku innych dowodów wskazujących na umyślne działanie obu oskarżonych na szkodę banku, należało więc zinterpretować zgodnie z zasadą wyrażoną w art.5§2kpk, tak jak zrobił to sąd meriti.

Nadto jak można wyczytać z kontekstu wypowiedzi świadków, którzy byli w tym czasie pracownikami banku, nie tylko oskarżone nieustannie pozostawały pod naciskiem przełożonych. Wszyscy wiedzieli jakie były oczekiwania, przy opiniowaniu wniosków pochodzących od wierzycieli strategicznego klienta banku, jakim był (...) i starali się sprostać tym oczekiwaniom.

Przykładowo należy przytoczyć jedną z wielu opinii wydanych przez radcę banku, który z uwagi na podmiot faktoringu (...), stwierdza, że wykup wierzytelności jest zabezpieczony, złożone dokumenty pod względem formalnym bez zastrzeżeń, choć Spóła nie spełnia wymogu prowadzenia rachunku bieżącego przez 6 miesięcy. W uzasadnionych przypadkach dyrektor oddziału może skrócić ten czas lub odstąpić od tego wymogu /k.09833/.

Wracają w tym miejscu do zarzutu postawionego oskarżonej M. S., można byłoby rozważyć ocenę jej zachowania wyłącznie przez pryzmat §4 art.296kk tj. działania nieumyślnego. Jednakże i w tym przypadku wielce wątpliwym byłoby przypisanie jej winy w tej postaci. Należałoby bowiem wykazać, że oskarżona powinna była przewidzieć, że może być manipulowana przez swojego przełożonego, przewidzieć, że strategiczny klient banku padnie ofiarą oszustwa, a jej działania wygenerują szkodę w mieniu banku.

Nie przesądzając o możliwości dowiedzenia powyższej tezy, należy zauważy, że prowadzenie postepowania w tym zakresie, nie jest już możliwe z uwagi na przedawnienie karalności czynu kwalifikowanego z §4art.296kk, które nastąpiło w październiku 2014r.

Odnosząc się do zarzutu postawionego oskarżonej M. K., należy zauważyć, że przestępstwo, z art.297§2kk, można popełnić tylko z winy umyślnej z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. Karane jest w świetle tego przepisu zaniechanie poinformowania danej instytucji, która udzieliła określonego wsparcia finansowego o zaistnieniu istotnych okoliczności, które mogą mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie danego instrumentu finansowego.

Konfrontując treść tego przepisu z treścią zarzutu z aktu oskarżenia, należy stwierdzić, że opisane w nim zachowanie oskarżonej, nie stanowi wypełnienia znamion art.279§2kk.

Oskarżona M. K., w ramach pełnionej funkcji miała za zadanie przygotowywanie dokumentów do opiniowania wniosków klientów banku, które stawały później na komitecie kredytowym. Jeśli wniosek nie był należycie udokumentowany, każdy opiniujący go organ mógł żądać jego uzupełnienia. Braki w tym względzie mogły skutkować odrzuceniem wniosku albo decyzją komitetu o odstąpieniu pozyskania danego dokumentu jako nieistotnego. Ewentualne braki w dokumentacji wniosków występowały na etapie poprzedzającym wydanie decyzji.

O czym więc, zdaniem prokuratora, oskarżona miała powiadomić organy banku, skoro załączana do wniosku dokumentacja, jak i ewentualne jej braki, były widoczne dla wszystkich podmiotów biorących udział w procesie opiniowania, jak i decydowania o sposobie rozpoznania wniosku.

Z dowodów zgromadzonych w sprawie nie wynika, aby po pozytywnym rozpoznaniu któregokolwiek z wniosku, przez Komitet Kredytowy, M. K. znalazła się w posiadaniu informacji czy dokumentu, który mógłby mieć wpływ na wstrzymanie czy ograniczenie przyznanego przez bank wsparcia finansowego.

Nie wiedziała, że bank padł ofiarą oszustów, że przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty są podrobione.

W tych okolicznościach decyzja sądu meriti o uniewinnieniu M. K. od postawionego jej zarzutu, kwalifikowanego z art.297§2kk w zw.z art.12kk była słuszna i logicznie uargumentowana.

Odnosząc się do drugiego zarzutu postawionego tej oskarżonej, a dotyczącego usunięcia i ukrywania dokumentów z (...) Oddziału (...), apelację M. K. i apelacja jej obrońcy, sąd odwoławczy uznał za trafne.

Analizując materiał zebrane w sprawie, nie sposób ustalić, w oparciu o jakie dowody postawiono ten zarzut ani w oparciu jakie dowody, sąd uznał winę oskarżonej.

Do wypełnienia znamion czynu opisanego w art.276kk, nie wystarczy bowiem sam fakt posiadania dokumentów, nie będących własnością posiadacza, lecz trzeba wykazać, że zostały one przez niego ukryte.

Sąd oparł swoje przeświadczenie o winie oskarżonej, jedynie na przypuszczeniach, że skoro przez rok nie zwróciła dokumentów do banku, to jej zamiarem było ich ukrycie.

Takie rozumowanie, w świetle wyjaśnień oskarżonej, nie może być uznane za słuszne, przy braku innych dowodów przeciwnych.

O ile tłumaczenie M. K., co do wystąpienia problemów związanych ze zwrotem dokumentów, można uznać za naiwne i niewiarygodne, to jednak w ten sam sposób nie można ocenić opisanych przez nią okoliczności w jakich weszła w posiadanie tych dokumentów.

Według jej wyjaśnień zabrała dokumenty do domu na polecenie B. K. /k.128 a/o/.

Nie usunęła więc samowolnie dokumentów z zasobów banku i było wiadome dla pracodawcy, gdzie te dokumenty się znajdują, a bank nigdy nie wystąpił o zwrot tych dokumentów.

Ta wersja nie została w żaden sposób zweryfikowana, chociażby poprzez przesłuchanie na tą okoliczność B. K..

Jej zły stan zdrowia związany z przebytym udarem, znacząco utrudnił przesłuchanie na etapie sądowym, co wprost wynika z zapisu protokołu. Zaistnienie ujemnej przesłanki procesowej tj. przedawnienia karalności czynu, uniemożliwia powtórzenie tej czynności.

Na podstawie analizy dotychczas zebranych dowodów, nie ma więc podstaw do stwierdzenia, w sposób nie budzący wątpliwości, że zachowanie M. K. wypełniło znamiona przedmiotowe przypisanego jej czynu, jak również mieć pewności, co zamierzała uczynić z posiadanymi dokumentami.

Jak trafnie zauważyła skarżąca, wątpliwości co do motywów jej działania, a tym samym zamiaru, zostały poczynione przez sąd z naruszeniem zasady wyrażonej w art.5§2kpk.

Mając powyższe na względzie, sąd odwoławczy uznał, iż należało uniewinnić M. K., również od drugiego z zarzuconych jej czynów.

sso Anna Zawadka sso Małgorzata Bańkowska sso Jacek Matusik