Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SA Irena Raczkowska

Sędziowie: SA Maria Gleixner-Dyk

SO del. Ewa Stryczyńska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sądowy Katarzyna Ciszek

po rozpoznaniu w dniu17 września 2013 r. w W.

sprawy A. R. i E. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę

na skutek apelacji A. R. i E. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 26 marca 2012 r. sygn. akt XIV U 1232/11 oddala obie apelacje.

Sygn. akt III AUa 2274/12

UZASADNIENIE

E. R. i A. R. odwołali się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w W. z 4 kwietnia 2011 r. stwierdzającej, że A. R. w okresie od 1 marca 2004r. do nadal nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek E. R. (...) z siedzibą w W., lecz w okresie tym podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu wykonywania współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności z płatnikiem składek E. R. (...) z siedzibą w W..

Zaskarżonej decyzji odwołujący zarzucili naruszenie: art. 6 ust. 1 pkt 1 i pkt 5 w zw. z art. 8 ust. 11, art. 12 ust. 1 oraz art. 13 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jak również art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c oraz art. 81 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych poprzez uznanie, że ubezpieczony w okresie od 1 marca 2004 r. do chwili obecnej nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek, natomiast podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu wykonywania współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności z płatnikiem składek; nadto art. 7, art. 8, art. 10, art. 77 § 1 i art. 80 ustawy z 14 czerwca 1960r. k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy o ubezpieczeniach społecznych poprzez naruszenie zasady działania w sposób budzący zaufanie do władzy publicznej oraz nie wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy; ponadto art. 107 § 1 i § 3 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy o ubezpieczeniach społecznych poprzez brak należytego wyjaśnienia podstawy faktycznej i prawnej zaskarżonej decyzji. Odwołujący wnieśli o zmianę zaskarżonej decyzji w całości poprzez stwierdzenie, że praca świadczona przez ubezpieczonego na rzecz płatnika składek w okresie od 1 marca 2004r. do nadal w ramach stosunku pracy nie stanowi współpracy przy prowadzeniu działalności płatnika składek w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

W uzasadnieniu odwołań E. R. oraz A. R. wskazali, że ubezpieczony nie może być uznany za osobę współpracującą z płatnikiem składek przy prowadzeniu działalności w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, gdyż nie spełnia on warunków określonych w tym przepisie. Podkreślili, że ubezpieczony posiadając odpowiednie uprawnienia i licencje, prowadzi wykłady z zakresu pośrednictwa i zarządzania nieruchomościami, nie wykonuje natomiast obowiązków, które miałyby na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania działalności gospodarczej płatnika składek. Ponadto podnieśli, że zatrudnienie ubezpieczonego trwa od 2004r. i dotychczas nie było kwestionowane przez organ rentowy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołań wskazując, że zarzuty odwołujących pozostają bez wpływu na prawidłowość decyzji. Pozwany podniósł, że wskazane w odwołaniach naruszenie przepisów k.p.a. nie stanowi przesłanki wzruszenia decyzji przez sąd, gdyż w tym aspekcie przepisy k.p.a. nie są przez sąd stosowane. Ponadto wskazał, że z zeznań podatkowych małżonków wynika, że działalność gospodarcza płatnika składek w latach 2007 -2009 przynosiła niewielki dochód lub stratę, przy czym wypracowany dochód w znacznej części przekazywany był na wynagrodzenie ubezpieczonego z tytułu pracy. W zakresie zarzutu kwestionowania faktu zatrudnienia po 7 latach od rozpoczęcia, organ rentowy wskazał, że z dokumentów zgłoszeniowych nie wynika stopień pokrewieństwa pomiędzy płatnikiem i ubezpieczonym. Organ rentowy podał, że A. R. prowadzi działalność gospodarczą od 2004r., ale fakt ten zgłosił dopiero w listopadzie 2010r. wraz z wnioskiem o rozłożenie na raty wynikłego z tego faktu zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Postanowieniem z 15 lipca 2011r. Sąd połączył sprawę z odwołania E. R. od decyzji z 4 kwietnia 2011r. ze sprawą z odwołania A. R. do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z 26 marca 2012r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń oddalił odwołania A. R. i E. R. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w W. z 4 kwietnia 2011r. (Nr (...)- (...)-ORZ-D)

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące ustalenia faktyczne:

E. R. i A. R. są małżeństwem i pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. E. R. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą (...) E. R. od 25 maja 1998 r. W początkowym okresie przedmiotem prowadzonej działalności było: organizowanie koncertów, promocja innych firm. Po odejściu z pracy w Ministerstwie Gospodarki Przestrzennej, w kwietniu 2002r. A. R. uzyskał licencję zawodową pośrednika w obrocie nieruchomościami, a w kwietniu 2004r. otrzymał licencję zawodową zarządcy nieruchomościami i zaczął współpracować z żoną przy prowadzeniu działalności gospodarczej. W ramach tej współpracy A. R. prowadził szkolenia z zakresu pośrednictwa w obrocie nieruchomościami i zarządzania nieruchomościami proponował tematy wykładów szkoleniowych, zatwierdzał prace kursantów, sprawował opiekę merytoryczną nad kursantami. Odwołujący uczestniczył również w szkoleniach antyterrorystycznych prowadzonych przez E. AR E. R..

Od 1 marca 2004r. A. R. został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych jako pracownik zatrudniony w (...) i Usług na podstawie umowy o pracę. Według tej umowy, A. R. został zatrudniony na ½ etatu jako konsultant ds. szkoleń za wynagrodzeniem 1000 zł brutto miesięcznie. Umowa została zawarta na czas nieokreślony. W okresie od listopada 2005r. do grudnia 2007r. odwołujący z tytułu umowy o pracę osiągał przychód po 1450 zł, a od stycznia 2008r. po 1600 zł miesięcznie. Poza mężem odwołująca zatrudnia również księgową na podstawie umowy o pracę. Z pozostałymi wykładowcami prowadzącymi szkolenia E. R. zawierała umowy o dzieło.

(...) z zakresu pośrednictwa w obrocie nieruchomościami i zarządzania nieruchomościami stanowiły około 60% całej działalności E. R.. (...) te prowadzono do 2007r. W latach 2007-2009 działalność prowadzona przez E. R. przynosiła niewielki dochód, jak np. w 2007r., a nawet stratę w latach 2008 - 2009.

A. R. od 23 lipca 2001r. prowadzi własną pozarolniczą działalność gospodarczą pod nazwą (...). A. R.. Przedmiotem tej działalności jest: pośrednictwo w obrocie nieruchomościami, zarządzanie nieruchomościami wykonywane na zlecenie, wynajem i zarządzanie nieruchomościami własnymi lub dzierżawionymi, pozostała działalność usługowa, gdzie indziej niesklasyfikowana, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych, roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych, przygotowanie terenu pod budowę, rozbiórka i burzenie obiektów budowlanych. A. R. posiada licencję zawodową zarządcy nieruchomości i pośrednika w obrocie nieruchomościami. W okresie trwania umowy o pracę odwołujący się z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej dokonał zgłoszenia jedynie do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego z dniem 1 marca 2004r. Od 1 stycznia 2009r. odwołujący się jest przedstawicielem handlowym (...) spółki z o.o. Oboje odwołujący prowadzą swoje odrębne działalności gospodarcze pod wspólnym adresem.

W dniu 29 listopada 2010r. A. R. złożył w organie rentowym wniosek o rozłożenie na raty należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 1 lutego 2002r. do 1 października 2010r. w kwocie 29 974,58 zł.

Decyzją z 4 kwietnia 2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. stwierdził, że A. R.:

- w okresie od 1 marca 2004r. do nadal nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: E. R. (...) z siedzibą w W.,

- w okresie od 1 marca 2004r. do nadal nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu wykonywania współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności z płatnikiem składek: E. R. (...) z siedzibą w W..

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie załączonych do akt sprawy dokumentów, akt organu rentowego, a także na podstawie zeznań odwołujących: E. R. i A. R. oraz zeznań świadków: I. G., T. B., D. B.. Sąd uznał zeznania świadków za wiarygodne jako spójne i zgodne z pozostałym materiałem dowodowym. Również zeznania odwołujących co do faktów nie zawierały, zdaniem Sądu, sprzeczności poza umniejszaniem przez E. R. roli męża w działalności gospodarczej przez nią prowadzonej. Sąd stwierdził jednocześnie, że złożone do akt sprawy dokumenty nie budzą wątpliwości co do ich wiarygodności.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia Sąd uznał, że odwołania są niezasadne i wskazał, że przedmiotem sporu było ustalenie czy A. R. współpracował z żoną przy prowadzeniu działalności gospodarczej oraz ocena charakteru współpracy w aspekcie kryteriów określonych w art. 8 ust. 11 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009r. Nr 205 poz.1585) czy też strony łączył stosunek pracy. Poza sporem jest fakt istnienia małżeństwa i pozostawania E. i A. R. we wspólnym gospodarstwie domowym.

Sąd wskazał, że ustawa systemowa nie zawiera legalnej definicji "współpracy przy prowadzeniu działalności". W myśl art. 8 ust. 11 ustawy systemowej za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę, ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Warunkami objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym osób bliskich osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą są: 1) pozostawanie we wspólnym gospodarstwie; 2) współpraca przy prowadzeniu działalności pozarolniczej.

Z uwagi na bezsporność pozostawania małżonków we wspólnym gospodarstwie domowym, Sąd stwierdził, że istotna jest ocena, czy rozmiar prac, ich rodzaj, zorganizowanie i częstotliwość mają wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, by można było uznać go za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Sąd wskazał, że w literaturze przedmiotu wyrażany jest pogląd, iż w sformułowaniu o współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej należy upatrywać nie tylko pracę na rzecz tego przedsięwzięcia, ale także współudział w prowadzeniu tej działalności, włączając nawet w ten udział "zysk".

Sąd Okręgowy przywołał wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2008r. (II UK 286/07; OSNP 2009 nr 17-18, poz. 241), w którym Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą obowiązek ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych uznać można tylko taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie przy tym przedsięwzięciu.

Z wykładni literalnej wynika, że termin współpraca przy prowadzeniu działalności, którym operuje art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Wartość działania w ramach współpracy musi być także znacząca. Z terminem współpraca wiąże się także cecha stałości, w sensie stabilności ekonomiczno-zawodowej osoby zainteresowanej. Ważne jest istnienie pewnego związania z pracą wykonywaną w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Zasadne jest też przyjęcie, że wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się zorganizowaniem i pewną ciągłością.

Sąd podkreślił, że cechami konstytutywnymi pojęcia "współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej" w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej są występujące łącznie: istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie mogą mieć charakteru wtórnego; muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem, jak również znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót. Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 6 stycznia 2009r. (II UK 134/08; OSNP 2010/13-14/170).

Zdaniem Sądu nie ulega wątpliwości, że współpraca A. R. przy prowadzeniu działalności gospodarczej jego żony miała charakter stały i zorganizowany. Jak wykazało postępowanie dowodowe przeprowadzone w niniejszej sprawie rozszerzenie prowadzonej przez odwołującą działalności gospodarczej na organizację szkoleń z zakresu pośrednictwa w obrocie nieruchomościami i zarządzania nieruchomościami zbiegło się w czasie z uzyskaniem przez A. R. licencji zawodowej pośrednika w obrocie nieruchomościami, a następnie licencji zawodowej zarządcy nieruchomościami. Niewątpliwie wartość działania A. R. w ramach współpracy była znacząca, bowiem szkolenia z zakresu pośrednictwa w obrocie nieruchomościami i zarządzania nieruchomościami stanowiły około 60% całej działalności E. R., a odwołujący poza prowadzeniem szkoleń proponował również tematy wykładów szkoleniowych, zatwierdzał prace kursantów, sprawował opiekę merytoryczną nad kursantami. Odwołujący w znacznym stopniu przyczyniał się do uzyskiwanego z tej działalności gospodarczej dochodu.

W konsekwencji Sąd uznał, że współpraca A. R. przy prowadzeniu działalności gospodarczej jego żony E. R. miała charakter istotny, stały i systematyczny oraz spełniający kryteria wskazane w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, dlatego też na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. stwierdził brak podstaw do zmiany decyzji.

Apelacje od powyższego wyroku złożyli oboje odwołujący się: E. R. i A. R. zaskarżając wyrok w całości zarzucili:

a) naruszenie przepisów postępowania, mających wpływ na treść wydanego w sprawie wyroku, a to jest art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przyjęcie że rozmiar prac, ich rodzaj, zorganizowanie i częstotliwość, wykonywanych przez A. R. mają wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, by można uznać za współpracę w rozumieniu art. 8 ust 11 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) mimo, że z treści zebranego w sprawie materiału dowodowego powyższe nie wynika i w konsekwencji dokonanie niewłaściwej wykładni pojęcia „współpraca", które nie jest pojęciem ustawowym a ad hoc skonstruowane i przyjęte dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

b) naruszenie przepisów postępowania, mających wpływ na treść wydanego w sprawie wyroku a to jest art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny dowodów, polegające na wyprowadzeniu z oceny całości zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków z niego nie wynikających, przyjmując, że praca wykonywana przez A. R., jej rozmiar, rodzaj, charakter, zorganizowanie i częstotliwość miały bardzo istotny wymiar ekonomiczny i organizacyjny aby przyjąć jego pracę za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Powyższy wniosek, do którego doszedł Sąd I instancji jest sprzeczny, zdaniem apelujących z zasadami logicznego rozumowania (wnioskowania dedukcyjnego) przy analizie całokształtu materiału dowodowego zebranego w przedmiotowym postępowaniu. Apelujący zwrócili także uwagę na wewnętrzne sprzeczności jakich dopuścił się Sąd I instancji analizując zebrany materiał dowodowy, gdyż Sąd stwierdził, że zeznania świadków są wiarygodne, spójne i zgodne z pozostałym materiałem dowodowym. Jednocześnie Sąd I instancji podkreślił, że zeznania odwołujących co do faktów nie zawierają oczywistych sprzeczności. Powyższe, zdaniem apelujących, pozostaje w rażącej sprzeczności z dalszą oceną Sądu zeznań odwołujących, które Sąd ocenił jako lakoniczne i mające na celu umniejszenie roli jednego z małżonków w działalności gospodarczej prowadzonej przez żonę ubezpieczonego.

c) naruszenie prawa materialnego to jest art. 8 ust. 2 i ust. 11 i art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pojęcie „współpraca" notabene nieustawowe jest pojęciem tożsamym z pojęciem praca, gdy w rzeczywistości pojęcie współpracy jest szersze niż pojęcie pracy i wymaga znacznego wpływu osoby współpracującej na działania pracodawcy, znacznego wpływu na dochód uzyskiwany z działalności, wpływu na decyzje pracodawcy, kierunek rozwoju działalności, dostępu do kont firmowych itd; W tym miejscu należy zaznaczyć, że pojęcie „współpraca" nie jest zdefiniowane przez ustawodawcę. Jednocześnie w całym systemie prawa analizowane pojęcie nie występuje, dlatego brak jest podstaw do autorytatywnego ustalania samego pojęcia, jego zakresu w powiązaniu z błędną oceną materiału dowodowego;

d) naruszenie prawa materialnego, to jest art. 8 ust. 2, art. 8 ust. 11 i art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez ich błędną wykładnię (polegającą na przyjęciu, że małżonek pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym i zatrudniony przez współmałżonka w ramach umowy o pracę zawsze traktowany jest na potrzeby ubezpieczeń społecznych jako osoba współpracująca) i niewłaściwe zastosowanie w stosunku do A. R., który nie jest osobą współpracującą, a pracownikiem płatnika składek - E. R. oraz polegające na braku dostatecznego rozważenia charakteru stanu faktycznego stanowiącego podstawę subsumcji pod określone normy wynikające z powoływanych powyżej przepisów.

Ponadto skarżący zarzucili wyrokowi:

e) naruszenie art. 18, 24, 32, 33, 47 i Konstytucji RP przez ich niezastosowanie polegające na przyjęciu za podstawę prawną orzeczenia przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - art. 8 ust. 2 i ust. 11 - niezgodnych z tymi przepisami Konstytucji RP;

f) naruszenie art. 14 Konwencji Praw Człowieka poprzez jego niezastosowanie polegające na przyjęciu za podstawę orzeczenia przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - art. 8 ust. 2 i ust. 11 - niezgodnych z tym przepisem Konwencji;

g) naruszenie „Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr KOM (2008) 636, 2008/192 - szczególnie art. 1,2,3,4,5,6 i 7 i pozostałych przez jej niezastosowanie polegające na pominięciu prawa małżonków do wyboru sposobu zatrudnienia męża przy działalności gospodarczej żony, pominięcie zasady proporcjonalności wysokości składki ZUS do zakresu zatrudnienia, pominięcia zakazu dyskryminacji pośredniej i bezpośredniej z uwagi na stan cywilny.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie w całości odwołań i ustalenie, że A. R. w okresie od 1 marca 2004r. do nadal podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu z tytuły zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: E. R. (...) z siedzibą w W., (...)w okresie od 1 marca 2004r. do chwili obecnej nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu z tytułu wykonywania współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności z płatnikiem składek. Wobec powyższego apelujący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez ustalenie, że A. R. podlega zasadom ubezpieczenia społecznego za okres objęty kontrolą jak pracownik, nie zaś jak osoba współpracująca, ewentualnie uchylenie w całości wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Ponadto pełnomocnik apelujących wniósł o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołujących się kosztów procesu za obie instancje wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Pełnomocnik apelujących w piśmie procesowym z 15 kwietnia 2013r. stanowiącym uzupełnienie apelacji, przedstawił doprecyzowanie ustaleń faktycznych wskazując, że płatnik składek E. R. prowadzi działalność gospodarczą od 1998r., w ramach której zajmuje się działalnością promocyjną, organizacją kursów i szkoleń w tym antyterrorystycznych, wydawnictwem fonograficznym o charakterze promocyjnym . W ramach szkoleń organizuje przygotowanie zawodowe dla pośredników w obrocie nieruchomościami i zarządców nieruchomości oraz praktyki zawodowe. Głównym źródłem przychodów płatnika jest działalność promocyjna. Ubezpieczony A. R. prowadzi działalność gospodarczą od 2001r., w ramach której prowadzi pośrednictwo w obrocie nieruchomościami, zarządzanie nieruchomościami, regulację stanu prawnego nieruchomości, doradztwo inwestycyjne, jest również przedstawicielem Firmy (...) spółki z o.o. Wobec powyższego działalność płatnika składek i ubezpieczonego są zupełnie różne, wobec czego nie może być mowy o współpracy. Ubezpieczony posiadając licencje zawodowe oraz będąc osobą uprawnioną do prowadzenia praktyk zawodowych, które trwają ustawowo pół roku, w ramach tych praktyk zawodowych prowadzi konsultacje z odbywającymi u płatnika składek uczestnikami praktyk i w tym zakresie jest zatrudniony u płatnika składek. Pełnomocnik skarżących wskazał, że przychód wypracowany z działalności, przy której zatrudniony jest A. R. wynosił ok. 18-20% całkowitego przychodu płatnika. Nadto podkreślił, że każda osoba prowadząca działalność gospodarczą, kieruje się nie tylko przepisami prawa, ale także względami ekonomicznymi. Fakt, że płatnik składek jak i ubezpieczony są małżeństwem i mieszkają razem oraz wynajmują biuro obok siebie, nie świadczy o tym, że są osobami współpracującymi i w świetle przepisów ZUS mają być dyskryminowani.

Pełnomocnik nadto podkreślił, że ZUS otrzymywał comiesięczne deklaracje, z których expresis verbis wynikało, że A. R. jest zatrudniony u E. R. i prowadzi jednocześnie własną działalność gospodarczą. Nie zgodził się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, który, jego zdaniem, nie wziął pod uwagę przepisów kodeksu pracy, Konstytucji RP, dyrektyw unijnych, z których wynika, że współmałżonek może być pracownikiem. Sąd Okręgowy wziął jedynie pod uwagę wewnętrzne przepisy ZUS, które w żaden sposób nie korespondują z innymi przepisami prawa w tym prawa pracy i Ustawy Zasadniczej.

W kolejnym piśmie procesowym z 29 kwietnia 2013r. stanowiącym uzupełnienie apelacji pełnomocnik apelujących wniósł o dopuszczenie dowodu w postaci opinii biegłego z zakresu rachunkowości w przedmiocie ustalenia poprawności przyjętych w sposób arbitralny przez Sąd I instancji ustaleń co do 60% udziału A. R. w przychodach przedsiębiorcy E. R. (...). Wnioskujący przedstawił opinię biegłego S. K. z Pracowni Rachunkowości w W. stanowiącej zestawienie osiągniętych przychodów, kosztów i wypłaconego wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia A. R. u E. R. w (...) w okresie lat 2005 – 2012.

Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. zważył, co następuje :

Apelacje odwołujących się – płatnika E. R. i ubezpieczonego - A. R., jako bezzasadne, podlegają oddaleniu w całości, na podstawie art.385 k.p.c.

Na wstępie wskazać należy, że poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne, jako nie budzące wątpliwości i nie kwestionowane przez strony w zakresie istotnym dla sporu, Sąd Apelacyjny przyjmuje także za podstawę własnego rozstrzygnięcia, uznając je jedynie za nie w pełni wyczerpujące. Biorąc pod uwagę treść apelacji, zawartych w nich zarzutów oraz pism procesowych, stanowiących ich merytoryczne uzupełnienie, Sąd Apelacyjny postanowił uzupełnić materiał dowodowy dopuszczając dowód z uzupełniającego przesłuchania w charakterze stron A. R. i E. R. na okoliczność rodzaju, charakteru, specyfiki i częstotliwości czynności wykonywanych przez A. R. na podstawie umowy o pracę zawartej przez strony 1 marca 2004r. oraz znaczenia tych czynności dla wyników działalności gospodarczej prowadzonej przez E. R.. Zeznania odwołujących się, których treść potwierdza trafność ustaleń, przyjętych za podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku, Sąd Apelacyjny ocenił jako wiarygodne, nie budzące wątpliwości co do zasadniczych elementów istotnych dla rozstrzygnięcia.

Sąd Apelacyjny oddalił natomiast wniosek dowodowy dotyczący przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność ustaleń zakresu i wymiaru przyczyniania się A. R. do prowadzonej przez jego małżonkę działalności gospodarczej. Z okoliczności nie budzących wątpliwości, jako niespornych wynika bowiem, że przyczynianie się o charakterze stałym miało miejsce, zaś jego rozmiar i ocena czy osiągało poziom 30% czy też 60%, nie ma znaczenia dla istoty rozstrzygnięcia. Dlatego też Sąd Apelacyjny uznał, że przeprowadzenie dowodu na okoliczność precyzyjnej oceny rozmiaru przyczyniania się A. R. do dochodów osiąganych przez jego małżonkę ze względów poniżej naświetlonych, nie ma znaczenia dla rozpoznania apelacji.

Z art. 8 ust. 2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 Nr 205 poz.1585 ze zm.) wynika, że pracownik tylko wtedy traktowany jest dla celów ubezpieczeń społecznych jak osoba współpracująca, gdy spełnia kryteria określone dla osób współpracujących w ust.11 tego artykułu. Ten ostatni przepis stanowi zaś, że za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, o których mowa m.in. w art. 6 ust. 1 pkt 5, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności.

Inaczej rzecz ujmując, nie każda osoba powiązana z prowadzącym działalność więzami, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i zatrudniona przez prowadzącego działalność na podstawie stosunku pracy, spełnia kryterium współpracy przy prowadzeniu tej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy.

Ustawa nie precyzuje co należy rozumieć pod pojęciem współpracy, choć wymienia jej dwa konieczne elementy: więzy pokrewieństwa bądź powinowactwa i wspólnotę gospodarstwa domowego. Dla dokonania prawidłowej wykładni pojęcia „współpracy” zasadnym, w ocenie Sądu Apelacyjnego, jest odwołanie się do przykładów orzeczeń Sądu Najwyższego, w których tego rodzaju analiza była dokonywana.

W uzasadnieniu jednego z wyroków dotyczących tej materii (wyrok z 23 kwietnia 2010r.; sygn.II UK 315/09) Sąd Najwyższy stwierdził, że art.8 ust.2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) tworzy fikcję prawną i ma zastosowanie tylko do takiej osoby, która spełnia wszystkie kryteria określone w art. 8 ust.11 ustawy, a w tym warunek współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności rozumianej jako wykonywanie prac takiego rodzaju, o takim rozmiarze i częstotliwości, że mają one istotny wymiar ekonomiczny i organizacyjny dla tej działalności. Natomiast w uzasadnieniu wyroku z 20 maja 2008r. (w sprawie II UK 286/07; niepublikowany) Sąd Najwyższy podkreślił, że ustawa systemowa nie zawiera legalnej definicji „współpracy przy prowadzeniu działalności", a przy interpretacji tego sformułowania nie można abstrahować od obowiązków małżonków wynikających w Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a także od ratio objęcia współpracowników obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, jakim jest jak najszersze zabezpieczenie obywateli na wypadek wystąpienia ryzyk ubezpieczeniowych, co jednak nie prowadzi do konstatacji, że w każdej sytuacji wykonywania określonego zadania (pracy) przez małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą na rzecz małżonka - przedsiębiorcy, dla celów prowadzonej przez niego działalności musi i może być kwalifikowana jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności, wymagająca objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 24 lipca 2009r. (w sprawie I UK 51/09).

W tym miejscu należy także przytoczyć pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009r. (sygn.II UK 134/08; niepublikowany), w którym wskazano, że zgodnie ze słownikiem języka polskiego współpraca oznacza pracę wykonywaną „wspólnie z kimś innym; działalność prowadzoną wspólnie; działanie wraz z innymi w ramach jednego przedsięwzięcia; branie udziału w zbiorowej pracy”.

Z wykładni literalnej wynika, że termin „współpraca” przy prowadzeniu działalności, którym operuje art. 8 ust. 11 ustawy systemowej zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Wartość działania w ramach współpracy musi być także znacząca pod każdym względem m.in. ekonomicznym, czy organizacyjnym. Z terminem „współpraca” wiąże się także cecha stałości, w sensie stabilności ekonomiczno - zawodowej osoby zainteresowanej. Ważne jest istnienie pewnego związania z pracą wykonywaną w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Zasadne jest też przyjęcie, że wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się zorganizowaniem i pewną ciągłością.

Nie może zatem stanowić w sensie prawnym współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej sporadyczne, podejmowane okazjonalnie, zajmujące nikłą ilość czasu wystawianie faktur, czy wydawanie ad hoc towaru (w zastępstwie) (por. uzasadnienie wyroku SN z 6 stycznia 2009r.; sygn.II UK 134/08). Znaczenie gospodarcze, organizacyjne i stabilność takich działań są znikome i nie kwalifikują się do oceny, że w znaczeniu prawnym dochodzi do „współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej". Taki pogląd wyznacza też wykładnia historyczna. Aczkolwiek de lege lata ustawodawca zrezygnował z wymagania, by osoba objęta ubezpieczeniem z tytułu współpracy pracowała co najmniej w wymiarze jednego etatu (przewidzianego w art. 26 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin, zmienionej także w tytule na ustawę o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin; Dz.U. z 1983 r. Nr 31, poz. 147), to jednak ta zmiana ustawodawcza wynikała głównie ze zmiany systemu ubezpieczeń społecznych, polegającej na tym, że każdy tytuł prawny wpisany do ustawy prowadzi do powstania obowiązku ubezpieczenia społecznego, bez względu na rozmiar przychodu ubezpieczonego. Rezygnacja z przesłanki pracy na jeden etat nie jest natomiast związana z chęcią uniezależnienia omawianego tytułu ubezpieczenia społecznego od rozmiaru zadań wykonywanych przez współpracującego i ich znaczenia ekonomicznego, co niewątpliwie pośrednio może być łączone z ilością czasu poświęcaną przedsięwzięciu gospodarczemu. Dotyczy to szczególnie prac rutynowych, nie wymagających twórczego zaangażowania.

Podsumowując, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu przytoczonego wyroku uznał, że cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności" w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej są występujące łącznie istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie mogą mieć charakteru wtórnego; muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem, nadto muszą obejmować znaczący czas i częstotliwość.

Akceptując w całości powyżej przedstawione stanowisko, stwierdzić należy, że za współpracującego przy prowadzeniu działalności pozarolniczej można uznać tylko taką osobę, która na rzecz tej działalności wykonuje prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, które mają wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, że mogą być postrzegane jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności.

Takimi właśnie cechami, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w niniejszej sprawie charakteryzowała się aktywność A. R. wykonywana na rzecz małżonki.

W uzasadnieniu wyroku z 6 stycznia 2009r. (II UK 134/08) Sąd Najwyższy wskazał, że cechami konstytutywnymi pojęcia "współpraca przy działalności gospodarczej", o której mowa w art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych są występujące łącznie: po pierwsze istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego, po drugie bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej, po trzecie stabilność i zorganizowanie oraz po czwarte znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót.

W konsekwencji pojęcie "współpracy" i czynnik jej stałego charakteru należy rozpatrywać w każdym przypadku oddzielnie, uwzględniając charakter danej działalności gospodarczej i rodzaj czynności potrzebnych do jej prowadzenia.

W rozpoznawanej sprawie spór dotyczył zakresu i charakteru prac A. R. na rzecz działalności gospodarczej małżonki i ewentualnie ich kwalifikacji w sensie techniczno-prawnym jako "współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej". Wyrażenie to nie zostało precyzyjnie zdefiniowane ani w ustawie systemowej, ani w ustawie z 19 listopada 1999r. Prawo o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178, ze zm.), ani w aktualnie obowiązującej ustawie z 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2007r. Nr 155, poz. 1095. ze zm.). W wyroku z 20 maja 2008r. (II UK 286/07; OSNP 2009 nr 17-18, poz. 241) Sąd Najwyższy stwierdził, że przy interpretacji sformułowania "współpraca przy prowadzeniu działalności" nie można abstrahować od postanowień innych ustaw w zakresie praw i obowiązków małżonków.

Konstatując należy stwierdzić, że nie w każdej sytuacji wykonywania określonego zadania (pracy) przez małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą, na rzecz małżonka - przedsiębiorcy, dla celów prowadzonej przez niego działalności musi i może być kwalifikowane jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności, wymagająca objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

W literaturze przedmiotu wyrażany jest pogląd, że w sformułowaniu o współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej należy upatrywać nie tylko pracy na rzecz tego przedsięwzięcia, ale także współudziału w prowadzeniu działalności m.in. w sferze organizacyjno-funkcjonalnej.

Odnosząc się do powyższego należy stwierdzić, że ocena, czy w konkretnej sytuacji pomoc świadczona przez małżonka może być uznawana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy z 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowiącą w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 tej tytuł do objęcia tej osoby obowiązkowymi ubezpieczeniami, wymaga uprzednich ustaleń faktycznych co do charakteru i rodzaju tych czynności.

W przedmiotowej sprawie z materiału dowodowego wynika jednoznacznie, że w/w cechy istotne dla oceny aktywności zawodowej określonej osoby jako współpracy w odniesieniu do A. R. zostały spełnione. Wspieranie przez ubezpieczonego małżonki, w zakresie realizowanej przez nią działalności gospodarczej miało charakter stały, regularny, cechujący się zorganizowaniem i ciągłością, wykonywane przez A. R. czynności były takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, że miały one konkretny wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, że mogą być postrzegane jako współpraca przy działalności gospodarczej prowadzonej przez E. R.. Nie jest przy tym istotne dla tej oceny szczegółowe ustalenie wymiaru ekonomicznego, co podnosił pełnomocnik apelujących, ważne jest natomiast aby czynności wykonywane przez współpracującego miały dla podmiotu prowadzącego działalność wiodącą istotny ciężar gatunkowy i bezpośredni związek z przedmiotem tej działalności gospodarczej oraz wykazywały się stabilnością i zorganizowaniem.

Dla oceny zasadności żądań apelujących niezwykle istotny jest także pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 19 września 2003r. (sygn. II UK 41/03; OSNP 2004/11/199), w którym Sąd Najwyższy wskazał, że stwierdzenie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy osoby bliskiej pracodawcy wymaga jednoznacznych ustaleń, że zostały spełnione warunki podjęcia takiego zatrudnienia oraz że miało miejsce wykonywanie obowiązków w sposób charakterystyczny dla stosunku pracy, a nie tylko, że brak było zakazu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W charakterze pracownika może być zatrudniony małżonek osoby będącej pracodawcą. Jest to możliwe w sytuacjach, gdy umówiona praca podpada pod pojęcie pracy w rozumieniu kodeksu pracy i nie należy do obowiązków, do których małżonkowie są wobec siebie obowiązani z mocy art. 23 k.r.o. (zob. M. Skąpski, Podstawowe problemy stosunku pracy między małżonkami, RPEiS 2000r., z.1, s.45).

W przedmiotowej sprawie należy podkreślić, że jak wynika z treści zeznań apelujących, złożonych na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym (k.210-211 a.s.), praca świadczona przez A. R. na rzecz małżonki nie cechowała się podporządkowaniem o charakterze pracowniczym. Ubezpieczony zeznał wszakże, że nie otrzymywał poleceń służbowych od małżonki i stwierdził: „sam wiedziałem co mam robić w ramach obowiązków służbowych”. Potwierdziła to w swoich zeznaniach także E. R. stwierdzając: „mąż wiedział od samego początku co do niego należy i zajmował się tymi czynnościami; nie musiałam wydawać poleceń mężowi.”

We wzajemnej relacji obu małżonków zabrakło zatem także jednej z najistotniejszych cech umowy o pracę - podporządkowania o charakterze pracowniczym - dla oceny, że łączący apelujących stosunek prawny może zostać zakwalifikowany jako stosunek pracy.

Biorąc pod uwagę zarzuty sformułowane w apelacji, jak również treść zeznań apelujących, podkreślenia wymaga, wbrew przekonaniu apelujących, że współpraca w rozumieniu w/w przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie musi oznaczać równoprawnego partnerstwa skutkującego wglądem we wszystkie sprawy dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej. Nie ma zatem znaczenia przesądzającego w niniejszej sprawie okoliczność, że A. R. nie podejmował decyzji na zasadzie partnerskiej o kierunkach realizowanej przez E. R. działalności, że nie miał bezpośredniego wglądu w konto bankowe, finanse firmy, nie miał bezpośredniego wpływu na organizację firmy, nie pozyskiwał klientów, nie decydował o zatrudnieniu pracowników. Nie ma także istotnego znaczenia w niniejszej sprawie stwierdzenie, że ubezpieczony nie posiadał wiedzy o liczbie zatrudnionych przez małżonkę osób, choć co do tej okoliczności Sąd Apelacyjny nie dał wiary przesłuchiwanemu, wobec faktu, że małżonkowie prowadzili działalność gospodarczą, wprawdzie odrębnie, jednakże pod wspólnym adresem, zaś E. R. zeznała, że poza mężem zatrudniała tylko jedną osobę w 1/3 wymiaru etatu.

Mając zatem na uwadze powyższe rozważania należało uznać, że A. R. łączyła z E. R. współpraca w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie zaś umowa o pracę, zatem podstawa faktyczna decyzji organu została ustalona prawidłowo. Apelacja zatem jako pozbawiona uzasadnionych podstaw i zawierająca nietrafne zarzuty, jest nieskuteczna.

Biorąc zatem pod uwagę poczynione ustalenia faktyczne oraz przedstawione rozważania prawne, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o oddaleniu obu apelacji, jako bezzasadnych.

Sędziowie : Przewodniczący:

SA (...) SA (...)

SO(...)