Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt II Ns 627/17

POSTANOWIENIE

Dnia 15 lutego 2018 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi II Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca Sędzia SR A. S.

Protokolant sekr. sąd. M. U.

po rozpoznaniu w dniu 1 lutego 2018 roku w Łodzi

na rozprawie

sprawy z wniosku M. D. A., A. R. i M. J. (1)

z udziałem M. K. J., A. K. J. i M. J. (2)

o stwierdzenie nabycia spadku po S. J.

postanawia

1.  stwierdzić, że spadek po S. J. synu K. J. i B. M. zmarłym w dniu 20 kwietnia 2011 roku w Ł. ostatnio stale zamieszkałym w Ł. nabyli:

a)  na podstawie testamentu ustnego z dnia 9 kwietnia 2011 roku, którego treść została stwierdzona pismem z dnia 28 czerwca 2011 roku, otwartym i ogłoszonym przez Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w dniu 15 lutego 2018 roku: J. J. (1) (córka J. J. (2) i B.) w 1/3 (jednej trzeciej) części;

b)  na podstawie ustawy: brat M. J. (3), brat A. J. i brat M. J. (2) po 2/9 (dwie dziewiąte) części każdy z nich;

2.  nie obciążać wnioskodawców i uczestników tymczasowo wyłożonymi przez Skarb Państwa wydatkami;

3.  oddalić wniosek uczestników o zasądzenie kosztów postępowania;

4.  ustalić, iż wnioskodawcy oraz uczestnicy postępowania ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sygn. akt II Ns 627/17

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 29 sierpnia 2011 roku J. J. (1) wniosła o otwarcie i ogłoszenie testamentu szczególnego S. J. sporządzonego w dniu 9 kwietnia 2011 roku, spisanego w protokole z dnia 28 czerwca 2011 roku, oraz stwierdzenie, iż spadek po S. J. nabyła z mocy testamentu szczególnego wnioskodawczyni J. J. (1) w całości. Nadto wniosek zawierał żądanie ustanowienia dla nieznanego z miejsca pobytu rodzeństwa spadkodawcy - M. J. (2), M. K. J. i A. J. oraz dzieci i męża siostry spadkodawcy (nieznanych również z imienia i nazwiska) kuratora sądowego. Wnioskodawczyni podała, iż spadkodawca zmarł w dniu 20 kwietnia 2011 roku jako kawaler bezdzietnie. Jego rodzice zmarli przed nim. Spadkodawca w dacie sporządzania oświadczenia testamentowego i w dacie śmierci był bezpaństwowcem. Wnioskodawczyni wskazała, iż spadkodawca zamieszkiwał w Polsce od 20 lat i nie utrzymywał kontaktów z rodziną.

(wniosek - k. 2-4, protokół zawierający treść testamentu ustnego – w załączonych aktach testamentowych II Ns 1329/11)

W dniu 1 marca 2012 roku swój udział w sprawie zgłosił pełnomocnik wnioskodawczyni w osobie adwokata.

(pismo k. 35-37, pełnomocnictwo k. 37)

Postanowieniem z dnia 23 marca 2012 roku ustanowiono dla nieznanych z miejsca pobytu uczestników kuratora do reprezentowania ich w postępowaniu.

(postanowienie k. 46)

W dniu 11 września 2012 roku swój udział w sprawie zgłosił pełnomocnik uczestnika M. K. J. w osobie radcy prawnego.

(pełnomocnictwo - k. 69, protokół rozprawy k. 74)

Na rozprawie w dniu 11 września 2012 roku pełnomocnik uczestnika M. K. J. wyjaśnił, iż Sąd w Iraku stwierdził z dniem 24 listopada 2011 roku nabycie spadku po spadkodawcy przez jego braci w równych częściach na podstawie prawa irackiego. Pełnomocnik uczestnika wskazał, iż spadkodawca był obywatelem Iraku zatem postępowanie spadkowe po nim powinno się toczyć według prawa irackiego a wybór prawa prywatnego dokonany w testamencie ustnym został dokonany nieskutecznie z uwagi na zmiany przepisów dotyczących prawa prywatnego międzynarodowego, które weszły w życie z dniem 15 maja 2011 roku. Nadto kwestionował ważność i autentyczność testamentu, podnosząc, że nie zachodziła obawa rychłej śmierci spadkodawcy.

(protokół rozprawy - k. 75-76).

W piśmie z dnia 11 października 2012 roku pełnomocnik uczestników - M. K. J., M. J. (2) i A. K. J. wniósł o stwierdzenie, iż spadek po zmarłym S. J. dziedziczą na podstawie prawa irackiego każdy z uczestników po 1/3 części. Jednocześnie z przedmiotowym wnioskiem pełnomocnik zgłosiła swój udział jako reprezentant uczestników - M. J. (2) i A. K. J..

(pismo pełnomocnika uczestników - k. 84-89; pełnomocnictwo - k. 90, 92)

W piśmie z dnia 16 stycznia 2013 roku pełnomocnik wnioskodawczyni podniósł, że spadkodawca zrzekł się obywatelstwa irackiego. Karta stałego pobytu jako wydana dla bezpaństwowca reguluje status prawny spadkodawcy na terytorium RP. W stosunku do tej karty nie podjęto za życia spadkodawcy żadnych działań prawnych.

(pismo pełnomocnika wnioskodawczyni k. 147-148)

Postanowieniem z dnia 26 września 2013 roku Sąd zwolnił od udziału w sprawie ustanowionego dla nieznanych z miejsca pobytu uczestników kuratora.

(postanowienie - k. 224)

W piśmie z dnia 1 sierpnia 2014 roku pełnomocnik wnioskodawczyni wskazał, że znajdujące się w aktach sprawy teksty ustaw prawa irackiego - Prawo S. C. oraz ustawy o narodowości w części, w których ograniczają prawo dziedziczenia osób o innym wyznaniu aniżeli religia muzułmańska godzi w fundamentalne dla polskiego i europejskiego systemu prawnego podstawowe prawa i wolności człowieka i obywatela. Według pełnomocnika wnioskodawczyni art. 10 pozostaje w rażącej sprzeczności z polskim systemem prawnym. Spadkodawca od wielu lat wysyłał do władz irackich oświadczenia o zrzeczeniu się obywatelstwa, którym nie nadawano biegu.

(pismo - k. 541-543)

Postanowieniem z dnia 21 stycznia 2016 roku Sąd zawiesił postępowanie w niniejszej sprawie z uwagi na zgon wnioskodawczyni J. A. z domu (...) w dniu 3 grudnia 2015 roku.

(postanowienie - k. 1031, odpis skrócony aktu zgonu k. 1029)

Postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2017 roku Sąd podjął zawieszone postępowanie z udziałem M. D. A., A. R. i M. J. (1) jako następców prawnych J. A..

(postanowienie - k. 1088).

W dniu 21 września 2017 roku swój udział w sprawie zgłosił pełnomocnik wnioskodawczyń - A. R. i M. J. (1) w osobie adwokata oraz pełnomocnik wnioskodawcy M. A. w osobie adwokata.

(protokół - k. 1117; pełnomocnictwo - k. 1112; pełnomocnictwo - k. 1113)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca S. J. urodził się w dniu (...) w B. (I.).

(odpis skrócony aktu zgonu k. 6)

Spadkodawca swój pobyt w Polsce rozpoczął w 1993 roku i w Polsce zamieszkiwał do dnia śmierci. Przez ostatnie blisko dwadzieścia lat swojego życia pozostawał w konkubinacie z J. J. (1). Wspólnie zamieszkiwali w budynku przy ul. (...) w Ł.. Spadkodawca ostatnią wizytę w Iraku odbył na początku lat 90. XX wieku.

(zeznania uczestnika M. J. (2) - k. 640-643; zeznania J. J. (1) - k. 735-737, zeznania M. A. k. 1159)

Podczas pobytu w Polsce prowadził działalność gospodarczą. Spadkodawca był jedynym wspólnikiem, pełniącym funkcję prezesa zarządu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł., zajmującej się m.in. usługami restauracyjnymi. Restauracja o nazwie (...) rozpoczęła działalność w I-szej połowie lat 90-tych. Wnioskodawczyni w restauracji położonej przy ul. (...) w Ł. była odpowiedzialna za zarzadzanie, obsługę kasową, obsługę klientów, gotowanie. Korzystała z pomocy znajomych i siostry. Czasem byli zatrudniani inni pracownicy.

(wydruk z Krajowego Rejestru Sądowego - k. 194-199; zeznania uczestnika M. K. J. - k. 738-740, k. 952; zeznania świadka A. M. - k. 954; zeznania świadka R. M. - k. 954-955; zeznania świadka E. F. - k. 953-954; pismo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - k. 1000; zeznania J. J. (1) - k. 735-736, zeznania M. J. (1) k. 1157, zeznania A. R. k. 1158, zeznania M. A. k. 1159, zeznania uczestnika A. K. J. k. 1159-1161).

W dniu 15 grudnia 2010 roku wydana została spadkodawcy przez Wojewodę (...) karta pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej o numerze PL (...). W dokumencie tym, w miejscu przeznaczonym na określenie obywatelstwa posiadacza widniał wpis „bez obywatelstwa”. Również w Polskim Dokumencie (...) dla Cudzoziemca numer PP (...) wydanym dla spadkodawcy przez Wojewodę (...) w dniu 26 listopada 2010 roku w pozycji obywatelstwo widniał zapis „bez obywatelstwa”. Dane dotyczące obywatelstwa zostały w tych dokumentach wpisane błędnie. Wojewoda (...) w dniu 14 stycznia 2011 roku wystąpił o ponowne wydanie dokumentu podróży z zapisem w rubryce „obywatelstwo”:I.. Dokument podróży z prawidłowymi danymi nr PP (...) został wydany przez Wojewodę (...) w dniu 25 stycznia 2011 roku, jednak mimo wysłania informacji do pełnomocnika Cudzoziemca, nie został odebrany.

(kserokopia karty pobytu - k. 22, k. 120; kserokopia Polskiego Dokumentu (...) dla Cudzoziemca - k. 119-119v, pismo (...) k. 131, kserokopia dokumentu podróży k. 132).

Spadkodawca dwukrotnie - raz na piśmie doręczonym do Ambasady Iraku w W. w dniu 25 sierpnia 2009 roku i drugi raz w formie oświadczenia z podpisem notarialnie poświadczonym, doręczonego do Ambasady Iraku w W. w dniu 12 kwietnia 2010 roku - składał oświadczenie o zrzeczeniu się obywatelstwa irackiego. Ponadto kilkukrotnie wysyłał pisma ponaglające do Ambasady wobec nieuzyskania informacji o rozpatrzeniu wniosku.

(wniosek - k. 150; oświadczenie - k. 153, k. 154v, potwierdzenie odbioru k. 152-152v; pisma k. 157, 160, 162, 165, 168, potwierdzenia odbioru k. 156-156v, 159-159v, 161-161v, 164-164v, 167-167v, pismo spadkodawcy do (...) Urzędu Wojewódzkiego w Ł. - k. 978; pismo Ambasady Iraku w W. - k. 983)

Spadkodawca ubiegał się o nadanie obywatelstwa polskiego. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wydawał dwukrotnie postanowienie o odmowie nadania obywatelstwa polskiego - w dniu 25 kwietnia 2005 roku oraz w dniu 15 grudnia 2008 roku.

(pismo (...) Urzędu Wojewódzkiego w Ł. - k. 984)

W dniu 22 grudnia 2010 roku spadkodawca złożył do Wojewody (...) wniosek o uznanie za obywatela polskiego. Po przeanalizowaniu akt sprawy organ ustalił, iż spadkodawca wciąż jest obywatelem Iraku. W tym przedmiocie organ uznał, że jednostronne oświadczenia spadkodawcy o zrzeczeniu się obywatelstwa irackiego (w tym złożone przed notariuszem) nie jest wystarczającym dowodem na stwierdzenie że spadkodawca nie posiada obywatelstwa irackiego.

(kserokopie: pisma (...) Urzędu Wojewódzkiego w Ł. - k. 973-974, notatki służbowej - k. 975-976)

W dniu 9 marca 2011 roku wydana została przez Wojewodę (...) decyzja administracyjna o umorzeniu postępowania administracyjnego w sprawie uznania za obywatela polskiego S. J.. Przedmiotowa decyzja wydana po uprzednim wniosku spadkodawcy z dnia 25 lutego 2011 roku o umorzenie postępowania.

(kserokopia decyzji Wojewody (...) nr SO.III. (...) - k. 970-971)

W dniu 4 kwietnia 2011 roku spadkodawca udał się do lekarza POZ. Podczas wizyty uskarżał się na złe samopoczucie oraz zaburzenia rytmu pracy serca.

(kserokopia dokumentacji medycznej - k. 149).

W dniu 8 kwietnia 2011 roku spadkodawca skontaktował się telefonicznie z E. F.. Poinformował rozmówczynię, że 9 kwietnia 2011 roku w prowadzonej przez siebie restauracji organizuje imprezę okolicznościową i poprosił o pomoc w organizacji tej imprezy. W tym celu jeszcze tego samego dnia E. F. pojechała do spadkodawcy. Tego samego dnia J. J. (1) wyjechała do L., w celu odwiedzenia zamieszkującej tam swojej siostry A. R..

(zeznania świadka E. F. - k. 583; zeznania świadka A. M. - k. 586-588; zeznania J. J. (1) k. 592 k. k. 735; k. 737, informacja z zał. k. 1138-1142, zeznania A. R. k. 1158)

Podczas nieobecności J. J. (1) w Polsce spowodowanej wyjazdem do siostry restauracja przy ul. (...) pozostawała nieczynna z wyjątkiem dnia 9 kwietnia 2011 roku, na kiedy to organizowano imprezę okolicznościową.

(zeznania świadka E. F. -k. 953-954; zeznania świadka A. M. - k. 954; zeznania świadka R. M. -k. 954-955; zeznania J. J. (1)-k. 736).

W trakcie spotkania w dniu 8 kwietnia 2011 roku spadkodawca przekazał E. F. środki pieniężne, potrzebne na zakupy. E. F. skontaktowała się telefonicznie ze swoją siostrą A. M., w celu zapytania jej, czy ta z kolei nie pomogłaby jej w przygotowywaniu imprezy. Wspólnie jeszcze tego samego dnia udały się na zakupy. Następnego dnia, około godziny 8 00-9 00 E. F. i A. M. przybyły do restauracji przy ul. (...) w Ł.. Spadkodawca był już obecny w restauracji. E. F. i A. M. zajęły się przygotowywaniem posiłków na imprezę okolicznościową, która miała rozpocząć się około godziny 14 00.

(zeznania świadka E. F. - k. 583-586; zeznania świadka A. M. - k. 586-588).

W trakcie przygotowywania posiłków przez w/w siostry, spadkodawca udał się do swojego mieszkania w celu uprania obrusów oraz dokonania dodatkowych zakupów. Po przyjeździe do restauracji spadkodawca poszedł się na zaplecze. E. F. i A. M. w dalszym ciągu zajmowały się przygotowywaniem posiłków. W międzyczasie, około godziny 13 00 w restauracji pojawił się R. M. - mąż A. M., który przyjechał aby zabrać swoją żonę do domu po skończeniu przygotowań. Jeszcze przed rozpoczęciem imprezy, tj. około godziny 13 30, z zaplecza wyszedł spadkodawca i poprosił wszystkie obecne osoby, a więc E. F., A. i R. M. aby udali się wraz z nim na zaplecze ponieważ ma coś ważnego do przekazania.

Spadkodawca na zapleczu restauracji, w obecności E. F., A. M. i R. M. oświadczył, że bardzo źle się czuje, że jego lekarz przekazał mu wiadomość, że jego stan jest poważny, że chce przekazać im swoją ostatnią wolę. Oświadczył obecnym, że gdyby umarł to jedynym spadkobiercą jego całego majątku jest jego wieloletnia konkubina J. J. (1). Oświadczył też, że jest bezpaństwowcem, na stałe zamieszkującym w Polsce, i chce aby J. J. (1) przeprowadziła sprawę spadkową według prawa jego miejsca zamieszkania tj. według prawa polskiego. Spadkodawca zwracał się do nich w języku polskim.

Po tym jak obecni wysłuchali treści ostatniej woli spadkodawcy, pozostali jeszcze przez jakiś czas w restauracji. E. F. i A. M. dokończyły przygotowywanie posiłków oraz nakrywanie stołów, a następnie opuściły restaurację.

(zeznania świadka E. F. - k. 583-586; zeznania świadka A. M. - k. 586-588; zeznania świadka R. M. - k. 588-590, protokół – w załączonych aktach testamentowych II Ns 1329/11)

W dniu 20 kwietnia 2011 roku J. J. (1) wróciła do Polski, gdyż nie mogła skontaktować się telefonicznie ze spadkodawcą i miała obawę, że coś mogło się stać.

(zeznania J. J. (1) - k. 592 w zw. z k. 735, zeznania A. R. k. 1158)

Spadkodawca S. J. syn K. J. i B. M. zmarł w dniu 20 kwietnia 2011 roku w Ł.. Spadkodawca urodził się i zmarł jako obywatel Iraku.

(odpis skrócony aktu zgonu - k. 6; pismo z Ambasady Republiki Iraku w W. - k. 71, wyciąg z rejestru zgonów wraz z tłumaczeniem k. 101-104)

Przyczyną śmierci spadkodawcy była niewydolność serca (przyczyna wyjściowa zgonu), niewydolność wielonarządową (przyczyna wtórna) oraz niewydolność krążeniowo-oddechowa (przyczyna bezpośrednia).

(kserokopia dokumentacji medycznej k. 107, w tym karta zgonu spadkodawcy - k. 149).

O śmierci spadkodawcy E. F. dowiedziała się od J. J. (1). O ostatniej woli spadkodawcy E. F. poinformowała J. J. (1) pod koniec maja 2011 roku. J. J. (1) była wówczas w złym stanie psychicznym i nie wykazała zainteresowania przekazaną jej informacją.

(zeznania świadka E. F. - k. 584, zeznania J. J. (1) k. 590 k. )

W czerwcu 2011 roku E. F., A. M. i R. M. umówili się, że wspólnie złożą wizytę w mieszkaniu J. J. (1), podczas której sporządzą protokół dotyczący testamentu ustnego spadkodawcy. W dniu 28 czerwca 2011 roku w tym celu pojechali do mieszkania J. J. (1) przy ul. (...) w Ł.. W trakcie wizyty E. F. sporządziła odręcznie protokół stwierdzający treść testamentu ustnego. Treść protokołu była konsultowana wspólnie przez wszystkich świadków. Po jego sporządzeniu wszyscy świadkowie opatrzyli protokół swoimi podpisami. Podczas spisywania protokołu J. J. (1) pomimo pozostawania w mieszkaniu nie była obecna w pomieszczeniu, w którym protokół spisywano, w tym czasie przygotowywała w kuchni poczęstunek. (zeznania świadka E. F. - k. 584-586; zeznania świadka A. M. - k. 586-588; zeznania świadka R. M. - k. 588-590, zeznania J. J. (1) k. 590 k. 735, protokół – w załączonych aktach testamentowych II Ns 1329/11, zeznania M. J. (1) k. 1157, zeznania A. R. k. 1158)

Spadkodawca zmarł jako kawaler. Nie miał dzieci, ani własnych ani przysposobionych. Jego rodzice i jego dziadkowie zmarli przed nim. Spadkodawca pozostawił trzech braci - M. J. (2), M. K. J. i A. K. J.. Spadkodawca miał jeszcze siostrę F. J., która zmarła przed nim. Nikt z uprawnionych do dziedziczenia nie zrzekł się dziedziczenia, nie odrzucał spadku, nie był uznany za niegodnego dziedziczenia. J. J. (1) i bracia spadkodawcy dowiedzieli się o śmierci spadkodawcy w dniu, w którym zmarł.

(zapewnienia spadkowe: J. J. (1) k. 581-582, uczestnika M. J. (2) - k. 639, odpis skrócony aktu zgonu - k. 6)

Spadkodawca utrzymywał kontakty ze swoimi braćmi, w szczególności kontaktował się z nimi za pośrednictwem komunikatora internetowego S.. Nie poinformował swoich braci o sporządzonym testamencie ustnym. Bracia spadkodawcy mieli wiedzę dotyczącą schorzeń, na które cierpiał spadkodawca. W rozmowach z braćmi spadkodawca mówił o tym, że złożył wniosek o zrzeczenie się obywatelstwa irackiego.

(zeznania uczestnika M. J. (2) - k. 640-643; zeznania uczestnika M. K. J. - k. 737-740, zeznania uczestnika A. J. k. 1159-1161).

S. zdrowia spadkodawcy w dniu 9 kwietnia 2011 roku uzasadniał przekonanie o możliwości zaistnienia rychłej śmierci. Schorzenia na które cierpiał spadkodawca w dniu sporządzenia ustnego testamentu (kardiomiopatia rozstrzeniowa ze znacznie upośledzoną funkcją skurczową lewej komory serca EF 30%, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca) miały charakter przewlekły, postępujący i mogły stanowić powód do obawy o własne zdrowie i życie. Uczucie zbliżającej się śmierci występuje jako jeden z charakterystycznych objawów towarzyszących chorobom układu krążenia, szczególnie dolegliwościom bólowym w klatce piersiowej i arytmii.

(opinia biegłego kardiologa - k. 708-709; opinia pisemna uzupełniająca biegłego - k. 890-891; ustna uzupełniająca opinia biegłego - k. 950-951, kserokopie dokumentacji medycznej k. – koperta k. 149)

W okresie od 8 kwietnia 2011 roku do 16 kwietnia 2011 roku w prowadzonej restauracji (...) wystawione zostały trzy faktury VAT - dotycząca artykułów żywnościowych, ogłoszenia w prasie oraz wynajmu lokalu przy ul. (...) w Ł..

(pismo - k. 1032; faktury VAT - k. 1033, 1033a, (...)).

W dniu 24 listopada 2011 roku na wniosek M. J. (2) Sędzia Stanu Cywilnego w B. dokumentem „podział sądowy” stwierdził, że spadek po S. J. nabyli jego bracia M. J. (2), A. J. i M. J. (3) w udziale po 1/3 każdy.

(podział sądowy wraz z tłumaczeniem k. 94-100).

W dniu 3 grudnia 2015 roku zmarła J. J. (1) z domu J.. Spadek po niej nabyli: mąż M. D. A. w ½ części oraz siostry A. R. i M. J. (1) po ¼ części każda.

(postanowienie z dnia 20 kwietnia 2017 roku Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi - k. 68 załączonych akt sprawy II Ns 1451/16).

Niniejszy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych powyżej dokumentów, zgromadzonych w aktach sprawy a przedłożonych przez strony postępowania jak również dokumentów uzyskanych w rezultacie zwracania się przez Sąd do Ministerstwa Sprawiedliwości, Ambasady Republiki Iraku w W., oraz (...) urzędu Wojewódzkiego. Po drugie - stan faktyczny oparty był na źródłach osobowych, które stanowiły zeznania wnioskodawców oraz uczestników postępowania jak również świadków: E. F., A. M., R. M.. Okoliczności wymagające wiedzy specjalnej tj. czy stan zdrowia spadkodawcy w dacie testowania uzasadniał przekonanie o rychłej śmierci, zostały ustalone w oparciu o opinię biegłego kardiologa. Biorąc pod uwagę podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania oraz sposób sformułowania zawartych w opinii wniosków Sąd uznał sporządzoną opinię za pełnowartościowe źródło informacji specjalnych. Opinia była uzupełniana stosownie do wniosków pełnomocnika uczestników. W opiniach uzupełniających biegła w sposób wyczerpujący odniosła się do wątpliwości i zgłaszanych zastrzeżeń.

Odnosząc się do zeznań świadków E. F., A. M. i R. M. wskazać należy, że Sąd objął treść zeznań w/w świadków walorem wiarygodności. Mimo tego, iż w zeznaniach tych świadków pojawiały się nieznaczne rozbieżności to jednak nie stanowiło to okoliczności, która skutkowałaby uznaniem tych zeznań za niewiarygodne. Sąd miał na uwadze to, że świadkowie ci w zeznaniach odnosili się do wydarzeń mających miejsce około 3 lata wcześniej. Zrozumiałe jest zatem, że nie potrafili zacytować dokładnie przekazanych im przez spadkodawcę słów, podać dokładnych godzin, w jakich poszczególne fakty miały miejsce danego dnia, nie zapamiętać w co był ubrany spadkodawca, jakie czynności wykonywali po przekazaniu im oświadczenia przez spadkodawcę. Drobne nieścisłości w tych zeznaniach w okolicznościach sprawy wskazują na wiarygodność wypowiadanych twierdzeń, spontaniczność wypowiedzi i brak wcześniejszych uzgodnień z pozostałymi świadkami.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd pominął zeznania świadka J. S.. Świadek ten nie posiadał wiedzy na temat okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia, w tym tego czy spadkodawca sporządzał testament, sam nie uczestniczył przy oświadczeniu ostatniej woli spadkodawcy.

Za wiarygodne w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia Sąd uznał również zeznania wnioskodawczyni J. J. (1) jej następców prawnych oraz uczestników. Mimo obszerności materiału dowodowego w tym zakresie zeznania w/w stron postępowania nie miały decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Wskazać należy, że duża część zeznań stron postępowania odnosiła się do wzajemnych relacji pomiędzy spadkodawcą a jego rodziną, co nie miało istotnego znaczenia w sprawie. Zważywszy na przedmiot postępowania, poza obszarem zainteresowania Sądu znajdował się wątek odnoszący się do twierdzenia o wprowadzeniu w błąd uczestników przez J. J. (1) co do tego, że spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu, oraz o możliwości powiadomienia przez nią braci spadkodawcy o toczącym się postępowaniu sądowym.

W tym miejscu należy odnieść się do wniosku pełnomocnika wnioskodawczyń o zwrócenie się do (...) Urzędu Wojewódzkiego w Ł. o nadesłanie dowodów doręczenia pism z dnia 8 marca 2011 roku i z 9 marca 2011 roku /k.1118/, który to dowód miał doprowadzić do ustalenia, iż przedmiotowe pisma nie zostały doręczone ani wysłane do spadkodawcy bądź J. J. (1). Przeprowadzenie tego rodzaju dowodu nie miałoby żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Wskazać należy, że tego rodzaju czynności procesowe winny być podejmowane przez pełnomocnika wnioskodawczyni na gruncie postępowania administracyjnego w zakresie jaki odnosi się do zaskarżania decyzji organów administracji publicznej. Przeprowadzenie tego dowodu nie zmieniłoby ustaleń poczynionych przez Sąd w zakresie posiadanego obywatelstwa S. J., dlatego wniosek pełnomocnika wnioskodawczyń został oddalony.

Sąd zważył, co następuje:

Rozważania odnoszące się podstawy prawnej wydanego przez Sąd postanowienia co do istoty sprawy rozpocząć należy od wyjaśnienia kwestii zasadniczych, związanych z przedmiotowym postępowaniem, a mianowicie - jurysdykcją krajową polskiego sądu oraz ustaleniem prawa, w oparciu o które wydane miało być rozstrzygnięcie Sądu.

Zgodnie z art. 1108 § 1 k.p.c. do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie zaś z art. 1108 § 2 k.p.c. do jurysdykcji krajowej należą również sprawy spadkowe, jeżeli majątek spadkowy albo jego znaczna część znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej. Unormowanie zawarte w art. 1108 k.p.c. odnosi się do spraw spadkowych rozpoznawanych w trybie nieprocesowym (art. 633-691 k.p.c.) a zatem również do spraw o stwierdzenie nabycia spadku (art. 669 k.p.c.). Jurysdykcja sądów polskich w sprawach spadkowych jest oparta przede wszystkim na łączniku obywatelstwa, jednakże możliwe jest przyjęcie łącznika ostatniego miejsca zamieszkania lub ostatniego miejsca zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1108 § 1 k.p.c.). Dodatkowo przewidziany jest łącznik o charakterze przedmiotowym w postaci takiej, że majątek spadkowy albo znaczna część znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej. Każdy z łączników ma charakter odrębny oraz samodzielny i zaistnienie któregokolwiek z nich przesądza o istnieniu jurysdykcji.

Łącznik ostatniego miejsca zamieszkania lub ostatniego miejsca zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej spadkodawcy odnosi się do obywateli państw obcych. Ustalenie, że spadkodawca zmarł na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie stale zamieszkiwał i miał majątek uzasadnia jurysdykcję sądu polskiego w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku (tak również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 kwietnia 2014 roku, sygn. akt I CSK 325/13, LEGALIS nr 1163682).

Z przytoczonych powyżej rozważań wynika bezsprzecznie, że przedmiotowe postępowanie objęte było jurysdykcją polskiego sądu, bowiem zmarły posiadał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsce zamieszkania (art. 1108 § 1 k.p.c.).

Drugą istotną kwestią przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy było ustalenie prawa właściwego, na podstawie którego winno być wydane rozstrzygnięcie.

Śmierć spadkodawcy (otwarcie spadku) nastąpiła w dniu 20 kwietnia 2011 roku. Uregulowania odnoszące się zasad wyboru prawa właściwego znajdują się obecnie w ustawie z dnia 4 lutego 2011 roku - Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1792 ze zm.), która to ustawa weszła w życie z dniem 16 maja 2011 roku (art. 81 w/w ustawy). Z powyższego wynika więc, iż w chwili śmierci spadkodawcy powołana ustawa nie posiadała mocy obowiązującej. Dokonany przez spadkodawcę w testamencie wybór prawa nie mógł zatem odnieść skutku, gdyż ani w czasie sporządzania testamentu, ani nawet w chwili otwarcia spadku, nie istniał przepis prawa, który zezwalałby na dokonanie takiego wyboru (obecnie taką możliwość reguluje art. 22 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania.... z dnia 4 lipca 2012 roku).

Kwestie intertemporalne z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego należy rozstrzygać według ogólnych reguł międzyczasowego prawa cywilnego, wywodzonych obecnie przede wszystkim z Kodeksu cywilnego i Przepisów wprowadzających Kodeks cywilny. Stosownie zaś do art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 94), w odniesieniu do spraw spadkowych stosuje się co do zasady prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Przepis ten oraz następujący po nim art. LII, dotyczący określonych zagadnień testamentów, odwołania testamentów, umów o zrzeczenie się dziedziczenia i umów zbycia spadku, są oparte na - zgodnym z wynikającą z art. 3 k.c. zasadą nieretroakcji - założeniu wykluczającym stosowanie do oceny zdarzeń zaistniałych podczas obowiązywania ustawy dawnej przepisów nowej ustawy, a więc - w okolicznościach przedmiotowej sprawy - art. 64 i art. 65 ustawy z dnia 4 lutego 2011 roku Prawo prywatne międzynarodowe, zamiast art. 34 i 35 ustawy z dnia 12 listopada 1965 roku Prawo prywatne międzynarodowe (tak m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 lutego 2013 roku, sygn. akt II CSK 294/12, LEX nr 1365634).

Z uwagi na datę śmierci spadkodawcy oraz dzień sporządzenia testamentu zastosowanie w niniejszej sprawie ma ustawa z dnia 12 listopada 1965 roku Prawo prywatne międzynarodowe ( dalej (...)) – Dz.U. z 1965r. Nr 46, poz. 290.

Ustawa ta w art. 34 stanowi, że w sprawach spadkowych właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci. Natomiast art. 35 powołanej ustawy stanowi, że o ważności testamentu i innych czynności prawnych na wypadek śmierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania tych czynności. Wystarcza jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana.

W sprawie ustalono, że spadkodawca w dacie śmierci był obywatelem Iraku. Mimo, że składał oświadczenia o zrzeczeniu się obywatelstwa do Ambasady Iraku w W., to sam ten akt nie jest wystarczający dla uznania go za osobę nie posiadającą żadnego obywatelstwa. Jak wynika z art. 10 ustawy o narodowości/obywatelstwie irackim numer 26 z 2006r, który obowiązywał spadkodawcę jako obywatela Iraku, Irakijczyk, który posiada obcą narodowość/obywatelstwo zachowuje swoją narodowość/obywatelstwo, chyba, że pisemnie poinformował o zrzeczeniu się przez siebie narodowości/obywatelstwa irackiego (k. 312). Spadkodawca nie uzyskał potwierdzenia przez stosowne władze Iraku, aby skutecznie zrzekł się obywatelstwa Iraku. Według władz Iraku, S. J. urodził się i zmarł jako obywatel tego kraju, co wynika z pisma Ambasady Iraku w W. (k.71). Dla dokonania ustaleń jakie obywatelstwo posiadał spadkodawca nie miały wpływu wystawione dla niego karta stałego pobytu i dokument podróży. Niezależnie od tego, że dane dotyczące obywatelstwa spadkodawcy zostały w nich wpisane błędnie, to nadto nie są to dokumenty wystawiane w celu stwierdzenia posiadania/nie posiadania obywatelstwa przez określoną osobę. Cudzoziemiec może na podstawie karty pobytu oraz ważnego dokumentu podróży wielokrotnie przekraczać granicę, bez konieczności posiadania wizy oraz na podstawie karty można potwierdzić jego tożsamość. Karta pobytu nie stwierdza tożsamości cudzoziemca, a jedynie potwierdza ją podczas jego pobytu na terytorium RP. (komentarz do art. 242 Ustawy o cudzoziemcach Chlebny 2015, wyd. 1/R., opubl. L.) Polski dokument podróży dla cudzoziemca w okresie swojej ważności uprawnia cudzoziemca do wielokrotnego przekraczania granicy (art. 253 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach z dnia 12 grudnia 2013 roku – Dz.U. z 2017r poz. 2206). Takie samo znaczenie przedmiotowe dokumenty miały w okresie wydania ich spadkodawcy –na podstawie ustawy o cudzoziemcach z dnia 13 czerwca 2003 roku /Dz.U Nr 128, poz. 1175 ze zm./

Zgodnie z art. 6 (...), prawa obcego stosować nie można, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie Sądu stosowanie art. 10 ustawy o narodowości/obywatelstwie irackim numer 26 z 2006r nie powoduje skutków sprzecznych z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. Spadkodawca złożył oświadczenia o zrzeczeniu się obywatelstwa irackiego i oczekiwał na decyzję władz Iraku w tym przedmiocie. Do dnia jego zgonu nie została udzielona odpowiedź z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Iraku (k.983). Sama procedura związana z udzieleniem takiej odpowiedzi w przypadku spadkodawcy do dnia jego śmierci nie zakończyła się, przy czym nie zostało ustalone z jakich powodów. Nie oznacza to jednak, aby sama norma art. 10 była sprzeczna z porządkiem prawnym Rzeczypospolitej. Podobne uregulowanie zawiera art. 46 ustawy o obywatelstwie polskim z dnia 2 kwietnia 2009 roku (Dz.U. z 2017r poz. 1462), który stanowi, że obywatel polski, który zrzeka się obywatelstwa polskiego, traci obywatelstwo polskie po uzyskaniu zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

Wracając do rozważań dotyczących stosowania przepisów prawa irackiego należy podnieść, że jak ustalono Prawo S. C. (numer 188 z 1959 roku) (dalej (...)) w sposób wyczerpujący reguluje zasady dziedziczenia i jest aktualnie obowiązującym prawem regulującym sprawy spadkowe w Iraku. Testamentowi poświęcony został rozdział ósmy (...) (art. 64-81). I tak zgodnie z art. 64 w/w (...) przez testament rozumie się rozporządzenie spuścizną (spadkiem) pozostałą po śmierci bez rekompensaty (ekwiwalentu). Zgodnie z art. 65 ust. 1 (...) za testament uważa się jedynie dokument, który jest w formie pisemnej, podpisany przez testatora lub przypieczętowany odciskami palców lub odciskiem jego kciuka. Nadto w określonych sytuacjach zapis należy poświadczyć u notariusza. Zgodnie z art. 65 ust. 2 (...) testament można potwierdzić zeznaniem (świadectwem), jeśli istnieje materialna przeszkoda uniemożliwiająca uzyskanie dowodu w formie pisemnej. Powyższe uregulowanie w prawie ojczystym spadkodawcy (którego treść jest aktualna na dzień śmierci spadkodawcy) wskazuje, że wyłączona została moc testamentów sporządzanych w formie ustnej. Analiza treści (...) obowiązującego na terenie Republiki Iraku w zakresie spraw spadkowych przewiduje jedynie możliwość sporządzania testamentów na piśmie.

Zgodnie z art. 70 (...) testament nie może dotyczyć więcej niż jednej trzeciej, chyba, że spadkobiercy na to zezwolą. Stosownie do art. 1108 (...) spadkobierca zyskuje na drodze testamentu zapisany majątek. Testament zezwala spadkobiercy i nie spadkobiercy na jedną trzecią spadku. Nie jest on realizowany w części przekraczającej jedna trzecią, chyba, że za zgodą spadkobierców.

Według art. 71 (...) w przypadku różnej religii oraz różnej narodowości/obywatelstwa testament jest ważny jednie względem ruchomości pod warunkiem wzajemności.

Zgodnie z art. 6 (...), prawa obcego stosować nie można, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis uzasadnia odmowę zastosowania prawa obcego jedynie przez wzgląd na zasady porządku prawnego, i to nie wszystkie, bo podstawowe. Zrezygnowano z szerokiego zakresu działania klauzuli porządku publicznego, która, zgodnie z poprzednio obowiązującym przepisem, mogła być stosowana także w przypadku sprzeczności prawa obcego z dobrymi obyczajami Rzeczypospolitej. Zgodnie z regulacją z 1965 r., dla odmowy zastosowania prawa obcego nie wystarczy, by sama norma prawa obcego była sprzeczna z porządkiem prawnym Rzeczypospolitej. Bierze się pod uwagę nie treść przepisu, ale efekt jego zastosowania. Może się zdarzyć, że stosowanie dwóch różnych norm doprowadzi w zasadzie do takiego samego rezultatu. W takich okolicznościach, powołanie się na działanie klauzuli porządku publicznego byłoby nieuzasadnione. W przypadku odwołania się do klauzuli porządku publicznego, nie należy automatycznie stosować w miejsce prawa obcego, prawa krajowego. Powinno się rozważyć wszystkie okoliczności sprawy i sprawdzić jej powiązanie z innymi systemami prawnymi niż własny. Dopiero przy negatywnym wyniku powyższej weryfikacji, sędzia możne zastosować własne merytoryczne prawo krajowe. (tak Iga Bałos w: „Stosowanie klauzuli porządku publicznego a drażliwe zjawiska społeczne”, MOP 2013, Nr 3, opubl. Legalis)

Zgodnie z art. 32 ust 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. W wyr. TK z 24.2.1999 r. (SK 4/98, OTK 1999, Nr 2, poz. 24) przyjęto, że zasada równości odnosi się nie tylko do obywateli RP, jak przyjmowano na tle Konstytucji PRL, ale do wszystkich osób podlegających jurysdykcji RP. Pogląd ten jest podzielany w doktrynie (zob. Banaszak, Konstytucja, 2012, art. 32, Nb 1) Sformułowanie to jest szersze niż występujące w wielu konstytucjach państw demokratycznych oraz w prawie unijnym. W tym ostatnim katalog cech, ze względu na które nie można dokonywać dyskryminacji obejmuje płeć, rasę, pochodzenie etniczne, wyznanie lub światopogląd, poglądy polityczne, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, stan cywilny oraz rodzinny. Z dniem 1.1.2011 r. weszła w życie ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz.U. Nr 254, poz. 1700). Oprócz niej poszczególne zagadnienia dotyczące równego traktowania regulowane są w innych ustawach.

Mając powyższe na uwadze, w ocenie Sądu zastosowanie powołanej normy art. 71 (...), która uzależnia ważność testamentu (w zakresie innych przedmiotów niż ruchomości) od posiadanej narodowości oraz wyznania, miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej stanowiącymi o zakazie dyskryminacji, wyrażonymi w szczególności w Konstytucji RP. Dlatego przepis ten nie może znaleźć zastosowania na gruncie niniejszej sprawy.

Zgodnie z art. 35 (...) o ważności testamentu i innych czynności prawnych na wypadek śmierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania tych czynności. Wystarcza jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana.

Spadkodawca S. J. sporządził testament ustny. Prawo polskie dopuszcza możliwość sporządzenia testamentu w takiej formie.

Uczestnicy kwestionowali fakt sporządzenia testamentu ustnego przez spadkodawcę, a nadto poddawali w wątpliwość jego ważność w zakresie istnienia ustawowych warunków, w których sporządzenie testamentu w tej szczególnej formie jest możliwe.

Zgodnie z art. 952§1 kc, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (§2 art. 952). W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków (§3 art. 952). Zgodnie z art. 957§1 kc nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wskazanych wyżej, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia (§2 art. 957 kc). W sprawie przedmiotowej treść oświadczenia spadkodawcy została spisana.

W tym kontekście należy przypomnieć, iż testamenty dzielą się na zwykłe i szczególne. Testament ustny jest jednym z testamentów szczególnych. Testament ustny może więc zostać sporządzony jedynie w sytuacjach określonych w ustawie, tj. gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, gdy okoliczności szczególne uniemożliwiają albo bardzo utrudniają skorzystanie ze zwykłej formy testamentu. Dla ważności testamentu ustnego wystarczające jest przy tym wystąpienie tylko jednej z wyżej wymienionych przyczyn.

W ocenie Sądu zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala przyjąć, iż S. J. sporządził testament ustny w sytuacji, gdy istniała obawa jego rychłej śmierci.

Z ustaleń poczynionych w sprawie wynika, że testator przed sporządzeniem spornego testamentu wyraził w sposób wyraźny wobec świadków swe obawy co do swojego stanu zdrowia. W tym stanie rzeczy, istnienie omawianej przesłanki zależało wyłącznie od oceny dokonanej w świetle doświadczenia życiowego, czy istniejące w dniu 9 kwietnia 2011 roku okoliczności pozwalały na obiektywną ocenę, że śmierć prawdopodobnie nastąpi niebawem, czyli jest czasowo bliską i nieuchronną.

W niniejszej sprawie w oparciu o opinię biegłego kardiologa – ustalono, że stan zdrowia spadkodawcy uzasadniał jego przekonanie o zbliżającej się śmierci. S. J. cierpiał na poważne schorzenia o postępującym charakterze, w przebiegu których mogą pojawiać się stany lękowe, w tym obawa rychłej śmierci.

Należy wskazać, (choć w literaturze kwestia ta budzi kontrowersje), że w judykaturze wyrażono pogląd, iż sam podeszły wiek spadkodawcy, podobnie jak sam stan chorobowy nieuchronnie prowadzący do śmierci, jest niewystarczający do przyjęcia przesłanki rychłej śmierci, jeżeli nie nastąpiło zdarzenie nagłe, które go wywołało (por. post. SN z dnia 18 kwietnia 2002 r., II CKN 15/00, Lex nr 55102; post. SN z dnia 15 kwietnia 2003 r., V CK 9/02, Lex nr 146432; post.. SN z dnia z dnia 25 lipca 2003 r., V CK 120/02, OSNC 2004, nr 10, poz. 159; post.. SN z dnia 21 stycznia 2011 r., III CSK 98/10, L. ). Okoliczności takie jak podeszły wiek czy choroba, choć niewątpliwie przybliżają niebezpieczeństwo zgonu, nie powodują automatycznie możliwości sporządzenia testamentu w formie ustnej. Dopiero, gdy w stanie zdrowia następuje nagłe pogorszenie lub pojawiają się nowe rokowania wskazujące na nadzwyczajną bliskość czasową śmierci spadkodawcy, można mówić o spełnieniu tej przesłanki.

W omawianym przypadku wskazanym zdarzeniem było istotne pogorszenie się stanu zdrowia spadkodawcy w ostatnich dniach przed sporządzeniem testamentu. W szczególności w dniu 4 kwietnia 2011 roku spadkodawca u lekarza uskarżał się na złe samopoczucie, zaburzenia rytmu. Choć zgromadzona dokumentacja medyczna nie pozwalała na ustalenie stopnia pogorszenia się jego stanu zdrowia w okresie bezpośrednio poprzedzającym datę sporządzenia testamentu, to jednak niewątpliwie pogorszenie takie miało miejsce. Należy także wskazać, iż sam fakt, że śmierć nastąpiła krótko po sporządzeniu testamentu ustnego, nie wystarcza do stwierdzenia jego ważności. Niemniej jednak, wskazane przesłanki nie pozostają obojętne dla oceny czy w dacie sporządzania testamentu istniała obiektywna i realna obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Mając na względzie przedstawione i wynikające wprost z ustaleń okoliczności należało więc dojść do wniosku, że został spełniony warunek ważności testamentu ustnego, tj. istnienie obawy rychłej śmierci testatora.

Testament ustny sporządza się przy tym w ten sposób, iż spadkodawca oświadcza ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Powyższy wymóg niewątpliwie został w przedmiotowej sprawie zachowany, a oświadczenie złożone w dniu 9 kwietnia 2011 r. przez S. J. niewątpliwie było jego testamentem, wyrazem ostatniej woli.

Przepisy kodeksu cywilnego nie przewidują po stronie testatora obowiązku informowania potencjalnych świadków testamentu ustnego o celu spotkania, na które ich prosi. Niezbędnym warunkiem istnienia testamentu ustnego jest życzenie spadkodawcy złożenia oświadczenia ostatniej woli oraz fakt przywołania osób, które zostały następnie wskazane jako świadkowie w celu wysłuchania jego oświadczenia o rozporządzeniu posiadanym majątkiem (wyr. SN z dnia 20 lipca 2007 r., I CSK 136/07, Mon. Praw. 2007, nr 17, s. 932). Świadkiem testamentu ustnego może być zatem każda osoba nie wyłączona z mocy art. 956 k.c. i 957 k.c., do której spadkodawca kieruje oświadczenie swojej ostatniej woli, choćby specjalnie w tym celu nie była przywołana lub zaproszona. Świadkiem testamentu ustnego może więc być również osoba, która przypadkowo przebywała w mieszkaniu testatora w chwili wyrażania przez niego jego ostatniej woli. Decyzja o tym czy dana osoba ma być świadkiem, zależy wyłącznie od woli testatora, a nie od danej osoby. Staje się ona zatem świadkiem przez sam fakt, iż testator w jej obecności podaje właśnie do jej wiadomości swoją wolę, którą ona przyjmuje (tak m. in. post.. SN z dnia 13 czerwca 2000 r., V CKN 67/00, publ. LEX nr 52581; post. SN z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 379/10, Lex nr 784916).

W niniejszej sprawie, świadkowie nie znaleźli się w na zapleczu restauracji przypadkowo, ale zostali specjalnie przywołani, poproszeni przez spadkodawcę w celu wysłuchania ostatniej woli. Istotnym jest przy tym, iż żadna z osób „odbierających” oświadczenie spadkodawcy nie wyraziła swojego sprzeciwu odnośnie pełnienia roli świadka testamentu ustnego, a każda z nich była jednocześnie świadoma swej roli świadka sporządzenia testamentu. Świadomość pełnienia roli świadka sporządzenia testamentu wyznacza przy tym skoncentrowanie uwagi świadka przez czas oświadczania woli przez spadkodawcę, odbieraniu i utrwaleniu w pamięci treści tego oświadczenia (por. post. SN z dnia 29 czerwca 2010 r., III CSK 317/09, Lex nr 611828). Wszyscy trzej świadkowie zrozumieli oświadczenie spadkodawcy jako jednoznaczne oświadczenie jego ostatniej woli.

Oświadczenie spadkodawcy spełnia również warunki testamentu pod względem formalnym. Zgodnie z brzmieniem art. 952 § 1 KC spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie. Oznacza to, że ma on w obecności świadków wyraźnie stwierdzić, co i komu przeznacza. Tak stało się w rozpoznawanym przypadku.

Wpływu na powyższe ustalenia nie miał dowód w postaci zestawienia faktur VAT wystawionych przez spółkę (...) w kwietniu 2011 roku. Sama wnioskodawczyni w zeznaniach podała, że restauracja w okresie jej nieobecności w Polsce (okres od 8 kwietnia do 20 kwietnia 2011 roku) była nieczynna, z wyjątkiem dnia 9 kwietnia 2011 roku, kiedy to w restauracji (...) miała odbyć się zaplanowana już wcześniej impreza okolicznościowa. Sam fakt, że w tym okresie nie została wystawiona jakakolwiek faktura VAT jak również żaden paragon dotyczący tej imprezy, nie świadczy jeszcze o tym, że impreza się nie odbyła. Zwłaszcza jeżeli zestawi się powyższe z faktem, że spadkodawca co do zasady nie zajmował się obsługą kasy fiskalnej. Do powyższego należy również dodać, że brak wystawienia jakiegokolwiek paragonu czy faktury VAT mógł być związany również z pobudkami ekonomicznymi, a zatem stanowić świadomy zabieg spadkodawcy.

Mimo, że spadkodawca powołał w testamencie do dziedziczenia J. J. (1) w całości, to jednak stosownie do obowiązującego art. 70 (...), mogła ona nabyć na jego podstawie wyłącznie 1/3 część spadku. Pozostała część spadku przypada spadkobiercom ustawowym zmarłego, których krąg określają przepisy Prawa stanu cywilnego numer 188 z 1959 roku.

Zgodnie z art. 86 lit. A. pkt 2 (...) przez spadkobiercę uważa się osobę żyjącą, która ma prawo do spadku. Zgodnie z art. 86 lit. B (...) powody do dziedziczenia są dwa: pokrewieństwo i prawomocny związek małżeński. Jedynym z warunków do spadku jest to, że spadkobierca żyje po śmierci testatora (art. 86 lit. C pkt 2). Do grup osób mających prawo do spadku zalicza się m.in. spadkobierców poprzez pokrewieństwo i poprzez związek małżeński (art. 88 ust. 1) i są to: rodzice, dzieci (art. 89 ust. 1) a także dziadek, babki, bracia, siostry, dzieci braci i sióstr (art. 89 ust. 2). W związku z tym, że spadkodawca w chwili śmierci posiadał troje żyjących braci, to właśnie te osoby stały się spadkobiercami ustawowymi S. J.. Taka interpretacje przepisów prawa irackiego wynika również z treści dokumentem „podział sądowy” sporządzonego przez Sędziego Stanu Cywilnego w B. w dniu 24 listopada 2011 roku oraz pisma Ambasady – k. 896. Powyższe doprowadziło ostatecznie do rozstrzygnięcia, że spadek po zmarłym S. J. dziedziczą z mocy ustawy - M. J. (2), M. J. (3) i A. J. po 2/9 części każdy.

Mając na uwadze powyższe rozważania orzeczono jak w pkt 1 sentencji postanowienia.

Co do kosztów Sąd nie obciążył wnioskodawców i uczestników poniesionymi tymczasowo przez Skarb Państwa kosztami na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. mając na względzie, że powstały one głównie z powodu konieczności dokonania tłumaczeń dokumentów, co nie było zależne od uczestników postępowania.

Zgodnie z art. 108 k.p.c. w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie sądowe sąd ma obowiązek orzec o tym, kto ponosi koszty postępowania. Podstawową regułą w postępowaniu nieprocesowym jest ponoszenie przez każdego z uczestników kosztów postępowania związanych ze swym udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c.). Wyjątek od tej zasady stanowi jedynie sytuacja, w której uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może wówczas stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości; to samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników (art. 520 § 2 k.p.c.). Jeżeli zaś interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika, przy czym regułę tę stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie (art. 520 § 3 k.p.c.).

W orzecznictwie prezentowane jest jednolite stanowisko, co do braku sprzeczności interesów pomiędzy uczestnikami postępowania nieprocesowego (zob. m. in. post. SN z dnia 16 września 2011 r., IV CZ 40/11, wyd. Lex nr 1147785; postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2011 r., II CZ 120/11, wyd. Lex nr 1298073). Sąd zważył przy tym, że zgłoszenie przez zainteresowanych odmiennych wniosków, co do podstawy, na jakiej stwierdzenie nabycia spadku winno nastąpić, nie powoduje powstania sprzeczności ich interesów w rozumieniu art. 520 § 2 k.p.c. (postanowienie SN z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 133/11, Lex nr 1215253). Brak było podstaw do przyjęcia, że w sprawie zaistniała sprzeczność interesów lub różny stopień zainteresowania wynikiem postępowania.

O kosztach postępowania orzeczono jak w pkt 3 i 4 postanowienia, na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd oddalił wniosek uczestników o zasądzenie kosztów postępowania i orzekł, iż każdy uczestnik postępowania nieprocesowego ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie (ponad koszty poniesione przez Skarb Państwa).