Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2017 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: sekretarz sądowy Elżbieta Łojewska

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2017 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. O.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia 10 lutego 2017 r., sygnatura akt I C 1489/15/N

1.  zmienia zaskarżony wyrok, w ten sposób, że:

- punktom II. i III. nadaje brzmienie:

„II. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 4 200 zł (cztery tysiące dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 września 2016 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

III. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 2683,77 zł (dwa tysiące sześćset osiemdziesiąt trzy złote siedemdziesiąt siedem groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania.”

- uchyla punkt IV.;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 660 zł (sześćset sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR Anna Krawczyk SSO Zbigniew Zgud SSO Katarzyna Oleksiak

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 18 października 2017 roku

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2017 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa- Nowej Huty w Krakowie (sygn. akt IC 1489/15/N) uwzględnił w zakresie kwoty 17 101, 06 zł i odsetkami powództwo R. O. przeciwko Towarzystwu (...) spółce akcyjnej w W. o zapłatę zadośćuczynienia, odszkodowania i utraconych korzyści związanych z wypadkiem komunikacyjnym (punkt I.), w pozostałym zakresie powództwo oddalił (punkt II.), zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 1494, 48 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (punkt III). i nakazał ściągnięcie na rzecz Skarbu Państwa – od powoda kwoty 209, 92 zł, a od strony pozwanej kwoty 446, 08 zł. (punkt IV).

Oddalając powództwo m.in. w zakresie kwoty 7110, 60 zł z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, wnioskowanej przez powoda tytułem odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim przez żonę i synów po wypadku z dnia 25 czerwca 2014r. oraz po hospitalizacji zakończonej 14 lipca 2014r., Sąd Rejonowy ustalił, iż powód po zakończeniu hospitalizacji wymagał pomocy osób trzecich w bieżących czynnościach życia codziennego. Nie negujące tego ani zakresu i wymiaru opieki określonych przez biegłego w uzupełniającej opinii sądowo – lekarskiej, Sąd Rejonowy wskazał, że opieka ta była świadczona całkowicie nieodpłatnie, to znaczy w związku z uzyskiwaniem pomocy ze strony najbliższych powód nie ponosił żadnych kosztów z tego tytułu, pomijając zasądzone na rzecz powoda koszty dojazdu do lekarzy. Z kolei członkowie rodziny R. O. nie utracili żadnych korzyści w związku z tym, że sprawowali nad nim opiekę, a przynajmniej okoliczności tego rodzaju nie zostały wykazane i nie były przedmiotem dowodzenia, a więc dochodzone przez powoda odszkodowania 7110, 60 zł nie stanowiło żadnego uszczerbku w jego majątku, majątku rodziny, lecz było wyceną hipotetycznych kosztów opieki nad powodem, gdyby była ona sprawowana przez osoby obce, zajmujące się tym w sposób profesjonalny. Z opinii biegłego nie wynika przy tym, że opieka ta powinna była być sprawowana przez profesjonalnego opiekuna, na przykład ze względu na poważny stan zdrowia poszkodowanego, biegły wręcz wskazał, że pomoc polegała na dowozie do lekarza, wykonywaniu prostych prac, jak sprzątanie, przygotowywanie posiłków, robienie zakupów. Z okoliczności sprawy nie wynika, by przed zdarzeniem powód angażował się w tego rodzaju prace, i że doszło w tym względzie do zmiany po tym, jak powrócił do domu ze szpitala. Sąd przywołał treść art. 444§1 k.c, art. 361 §2 k.c. oraz wskazał, że hipotetyczne ani nieponiesione w rzeczywistości koszty zatrudnienia opiekuna dla poszkodowanego nie mieszczą się w żadnej z kategorii szkody, nie stanowią bowiem straty, utraconej korzyści. Powód mógł oczywiście wykazać, iż w konsekwencji tego, że członkowie jego rodziny sprawowali nad nim opiekę musieli ograniczyć swoją aktywność zawodową, co wiązało się z utratą określonych korzyści, jednak nie miało to miejsca. Zaś fakt, że musieli poświęcić część swojego wolnego czasu na opiekę nad mężem i ojcem nie może w przekonaniu Sad uzasadniać przyznania powodowi odszkodowania z tego tytułu. Sprawowanie przy tym opieki nad osobą najbliższa jest zgodne z obowiązkami oznaczonymi art. 23 i 87 k.r.o., a także z zasadami współżycia społecznego, które to wartości trudno wyrazić w formie majątkowej, nie zawsze też zabieg taki jest uzasadniony.

W apelacji od punktu II wyroku Sądu pierwszej instancji powód zarzucił naruszenie art. 233 §1 k.p.c. oraz art. 444 §1 k.c. w zw. z art. 361 §2 k.c., nadto naruszenie art. 98 k.p.c. i wniósł o zmianę orzeczenia Sądu Rejonowego przez zasądzenie na jego rzecz także kwoty 4 200 zł z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, wraz ze zmianą rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, że ustalone przez Sąd poświęcenie urlopu wypoczynkowego na opiekę nad mężem stanowi bez wątpienia stratę i musi być ocenione w sferze majątkowej. Jest to realny koszt, który ponosi powód w związku z faktem, ze żona nie może rozpocząć pracy zawodowej, tylko musi sprawować dodatkowe obowiązki. Doznane przez powoda urazy wymagały pomocy takiej jak choćby zmiana opatrunku czy dowożenie na kontrole lekarskie. Przyjmując stawkę 10 zł za godzinę, przy stwierdzonej przez biegłego konieczności sprawowania opieki nad powodem w wymiarze łącznie 420 godzin, uzasadnione jest powództwo o zasądzenie kwoty 4200 zł jako rekompensaty wywołanej kosztem sprawowania opieki.

Strona pozwana nie ustosunkowała się do apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, jakkolwiek co do odsetek nie w całości.

Sąd Okręgowy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, w szczególności natomiast okoliczność, że przebyty w dniu 25 czerwca 2014r. i następnie w trakcie hospitalizacji zabieg operacyjny nie przywrócił powoda R. O. do pełnej sprawności zdrowotnej i zawodowej. Pomimo ustania hospitalizacji w dniu 14 lipca 2014r. powód odczuwał ból stopy i barku, jego lewa noga musiała znajdować się na wysokości tułowia, co uniemożliwiało poruszanie się, a wymusiło korzystanie z dwóch kul. W związku z martwicą skóry na stopie, przeszedł następnie w listopadzie 2014r. kolejny zabieg – wycinania martwej tkanki, co spowodowało konieczność leczenia i rehabilitacji, a przy tym posługiwania się kulą aż do stycznia 2015r. Po raz ostatni powód skorzystał z pomocy ortopedy w lutym 2015r. Do dzisiaj odczuwa mrowienie, ma problemy z czuciem w lewej stopie, odczuwa też ból, w tym we śnie i w pracy (jest zawodowym strażakiem). Z perspektywy zarzutów apelacji konieczne stały się dodatkowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy poczynił, na podstawie spójnej, wiarygodnej i przekonującej opinii biegłego W. R. (k. 121 akt). Mianowicie należało ustalić również, że przeszczepiona powodowi na skórę podeszwową skóra nie osiągnie wartości naturalnej skóry, stąd przeszczep wymagał bardzo starannych i częstych zabiegów chirurgicznych (mycie, wcieranie kremu natłuszczającego, talkowania 2-3 razy dziennie, częstej zmiany skarpet, noszenia skarpet bawełnianych i o grubszej podeszwie). Ściągające działanie blizny skutkuje aktualnie w małym stopniu zgięciowo- koślawym ustawieniem palców. Z tego też względu w okresie 7 miesięcy od zakończenia hospitalizacji do rozpoczęcia chłodzenia bez obciążenia powód wymagał pomocy osoby trzeciej. Pomoc ta wynikała z konieczności także odciążenia operowanej stopy i była konieczna przy pomocy w dojazdach, przygotowywaniu posiłków, robieniu zakupów i sprzątaniu. Średni czas tej pomocy wynosił 2 godziny dziennie a zatem łącznie 420 godzin. W oparciu o dane przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę w II półroczu 2014r. i pierwszym kwartale 2015r. (publikowane przez Główny Urząd Statystyczny), nadto uwzględniając uchwałę Rady Gminy K. z dnia 2 grudnia 2004r. (nr (...)) koszt sprawowania opieki nad powodem, jako osobą wymagającą takiej pomocy, był nie mniejszy niż 10 zł za godzinę.

Opinia biegłego w żaden sposób nie została zakwestionowana przez strony.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne, w tym pozostałe ustalenia faktyczne przywołane dla obszernego uzasadnienia orzeczenia Sądu pierwszej instancji, Sąd Okręgowy za wykazaną uznał okoliczność, że powód musiał korzystać z opieki osób najbliższych (żony i synów) co najmniej do czasu powrotu do pracy zawodowej, co nastąpiło w lutym 2015. Opieka ta, to nie tylko fizyczne prace przy leczeniu powoda, ale także przejęcie ról, które zazwyczaj powód jako domownik przed wypadkiem spełniał. Doświadczenie życiowe, zasady logicznego rozumowania i zeznania krewnych powoda potwierdzają bez najmniejszych wątpliwości, wbrew obiekcjom Sądu Rejonowego, że powód nie tylko sprzątał, przygotowywał posiłki, ale jest i był nienagannym ojcem i mężem. Nie wykazano, by w zakresie wykonywania podstawowych obowiązków domowych (sprzątanie, przygotowywanie posiłków, zakupy) można mu było czynić zarzuty, a nawet, by w ogóle w tym zakresie były jakieś wątpliwości. Ewentualnie na stronie pozwanej ciążył obowiązek wykazania przeciwieństwa, z jej strony nie było tymczasem żadnych co do tego zarzutów. Kwestia wykonywania lub nie obowiązków domowych przed wypadkiem przez powoda nie ma przy tym w gruncie rzeczy istotnego znaczenia, albowiem z mocy art. 444 §1 k.c. poszkodowanemu przysługuje w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia roszczenie o zwrot wszelkich wynikłych z tego powodu kosztów. Kosztem w rozumieniu przywołanego przepisu jest nie tylko uszczerbek majątkowy wprost wypłacony z majątku poszkodowanego, ale także koszty pośrednie, w tym koszty sprawowania opieki nad powodem. Obowiązek minimalizowania strat powypadkowych oznaczony art. 826 k.c. czy art. 16 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych... (aktualnie Dz. U z 2016r., poz. 2060 ze zm.) nie może być rozumiany w tym aspekcie jako obowiązek pracy opiekuńczej krewnych poszkodowanego oraz niedopuszczalne jest domniemywanie obowiązku sprawowania takiej opieki nieodpłatnie w ramach więzi rodzinnych czy powinności alimentacyjnych. Opieka nad poszkodowanym obciążać winna sprawcę wypadku, a jeśli jej nie udziela, a opiekę tę sprawuje osoba trzecia, koszty te wykłada poszkodowany, nawet jeśli z jego majątku nie wypływa w tym zakresie konkretna kwota pieniężna i nawet jeśli nie korzysta z w tym zakresie z profesjonalnych usług opiekuna. Jeśli opiekę nad poszkodowanym sprawują osoby mu najbliższe, to wynikają z tego tytułu tak korzyści (szybszy powrót do zdrowia, mniej stresujący proces rekonwalescencji) jak i straty materialne, choćby związane z ograniczeniem możliwości spędzania wolnego od obowiązków czasu, co za tym idzie mniejszą efektywnością pracy zawodowej, koniecznością zmiany planów urlopowych, rezygnacją w ogóle z wypoczynku, niemożnością angażowania się zawodowego krewnych poszkodowanego, niemożnością polegania na osobie poszkodowanej w zakresie dotychczas świadczonej przez nią pomocy. W rozpoznawanej sprawie opieka nad powodem, poprzez jego szczególne unieruchomienie i miejsce obrażeń, wymagała szczególnego czasu i poświęcenia (mycie, wcieranie kremu natłuszczającego, talkowania 2-3 razy dziennie, pomoc przy chodzeniu, odciążenie operowanej stopy pomoc przy wyjazdach, w tym do lekarzy, przygotowywaniu posiłków, robieniu zakupów i sprzątaniu). Wycena takich kosztów co do zasady nie opiera się na rachunku lub fakturze, bo nie sposób wymagać od najbliższych prowadzenia księgowości w tym zakresie. Powyższe znajduje oparcie w bardzo bogatym orzecznictwie, w tym Sądu Najwyższego, a wręcz za utrwalone należy uznać stanowisko, że wymienione w art. 444 §1 k.c. koszty to nie tylko koszty leczenia w ścisłym znaczeniu, lecz także wydatki związane z odwiedzinami chorego w szpitalu przez osoby bliskie oraz to także koszty sprawowania opieki przez osoby najbliższe (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 1977r. ICR 143/77, z dnia 4 marca 1969r. (...) 28/69, z dnia 11 marca 1976r. IV CR 501/76, z dnia 7 października 1971 r. (...) 427/71, z dnia 22 czerwca 2005r., (...) 392/04, z dnia 8 lutego 2012r. (...) 57/11 i inne). Z tych względów, posiłkując się danymi z rynku (świadczenia usług medycznych), oznaczonych pomocniczo przez gminę miejsca zamieszkania powoda, na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej, należało uznać za usprawiedliwione żądanie rekompensaty powodowi kwoty 4200 zł jako ekwiwalentu kosztów sprawowania nad nim opieki przez osoby najbliższe przez 420 godzin (dwie godziny dziennie przez siedem miesięcy).

Oceniając przedmiotowe roszczenie w zakresie odsetek, należało uwzględnić, że powód domagał się ich w piśmie z datą 8 sierpnia 2016r. (k. 135 akt) od dnia wniesienia pozwu (11 września 2014r.), zarazem wskazując jako podstawę prawną art. 481§ 1 k.c. Skoro koszty opieki zostały poniesione także i po dacie wniesienia pozwu, a przy tym roszczenie w tym zakresie zostało zgłoszone w toku postępowania i stronie pozwanej zostało doręczone po raz pierwszy 16 sierpnia 2016r. (k. 132), z uwzględnieniem art. 455 k.c. i art. 14 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych okres naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie rozpoczyna dopiero 16 września 2016r. Na marginesie powyższego zauważyć należy, że pismo rozszerzające żądanie pozwu winno zostać doręczone stronie przeciwnej przez Sąd (por. uchwałę Sądu N. z dnia 21 stycznia 2016 r. (...) 95/15), co jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego z dnia 10 lutego 2017r. nastąpiło w sprawie dopiero na rozprawie w dniu 27 stycznia 2017r.. Nie zmienia to przy tym okoliczności, że jako wezwanie do zapłaty pismo z datą 8 sierpnia 2016r. zostało doręczone stronie pozwanej przed dniem zawisłości sporu w tym zakresie.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 §1 k.p.c., uznał za konieczną zmianę punktu II wyroku Sadu Rejonowego poprzez zasądzenie na rzecz powoda od strony pozwanej kwoty 4 200 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 września 2016r. do dnia zapłaty i oddalenie powództwa w pozostałym zakresie, nadto zmianę rozstrzygnięć w zakresie kosztów procesu. Co do kosztów procesu wskazać należy, że po wydaniu przez Sąd pierwszej instancji wyroku strony dopełniły obowiązków oznaczonych w punkcie IV wyroku (powód uiścił kwotę 209, 92 zł, a pozwany 446, 08 zł.), tymczasem zmiana rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji zmienia proporcje, w jakich w sumie wydatków i pozostałych kosztach sądowych winny uczestniczyć strony. W tej sytuacji procesowej Sąd Okręgowej odstąpił od wyrzekania o nakazie ściągnięcia należności na rzecz Skarbu Państwa, wliczając je do kosztów procesu strony, która je poniosła.

I tak, suma kosztów powoda przed Sądem Rejonowym wynosiła 3726, 92 zł, w tym 600 zł opłata stosunkowa od pozwu, wynagrodzenie pełnomocnika 2 400 zł oznaczone zgodnie z §6 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za radców prawnych… Dz. U. z 2013r. Poz. 490 ze zm. w zw. z §21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Poz. 1804 ze zm.), 17 zł opłaty skarbowej uiszczonej w związku z wystawieniem dokumentu pełnomocnictwa, 500 i 209, 92 zł zaliczek na poczet wydatków biegłego. Zakres uwzględnionego powództwa (84, 86%) uprawnia powoda do domagania się zwrotu 3162, 66 zł tytułem kosztów procesu.

Suma kosztów pozwanego przed Sądem Rejonowym wynosiła 3163,08 zł, w tym wydatki związane z ustanowieniem pełnomocnika procesowego 2400 zł oznaczone zgodnie z §6 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za radców prawnych… Dz. U. z 2013r. Poz. 490 ze zm.), 17 zł opłaty skarbowej uiszczonej w związku z wystawieniem dokumentu pełnomocnictwa, 300 zł zaliczki na poczet biegłego, 446, 08 zł tytułem brakującej części zaliczki i opłaty stosunkowej od pozwu. Wynik postępowania uprawnia pozwanego do domagania się zwrotu 15, 14% sumy jego kosztów, a zatem 478, 89 zł.

Przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu art. 100 k.p.c. (powództwo zostało w części uwzględnione) wzajemne rozliczenie kosztów procesu zobowiązuje do zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 2683, 77 zł.

Z przyczyn przywołanych wyżej, w zakresie, w jakim powód domagał się roszczenia odsetkowego za okres od dnia 11 września 2014r. do dnia 15 września 2016r. apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 §1 k.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. Na koszty należne powodowi, który wygrał praktycznie w całości spór odwoławczy, składają się opłata od apelacji 210 zł oraz wydatki związane z zastępstwem procesowym na tym etapie postępowania, oznaczone zgodnie z § 2 pkt 3) w zw. z §10 ust. 1 pkt 1) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Poz. 1804 ze zm.) na kwotę 450 zł.

SSR (del) Anna Krawczyk SSO Zbigniew Zgud SSO Katarzyna Oleksiak