Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VIII Ga 554/17

UZASADNIENIE

1)  Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2017 roku Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie oddalił powództwo (...) spółki jawnej w D. przeciwko Skarbowi Państwa- Ministrowi Obrony Narodowej (...) Zarządowi (...) w S. o zapłatę. Wyrok zapadł w sprawie, w której strona powodowa domagała się zapłaty kwoty 48.676,09 złotych z ustawowymi odsetkami, twierdząc, że zawarła ze stroną pozwaną umowę o roboty budowlane, do obowiązków wykonawcy nie należała wymiana okien w budynku (...), którego remont stanowił część zadania inwestycyjnego. Powód wymienił okna w tym budynku na przeciwpożarowe na polecenie pozwanego, zaznaczając jednocześnie, że będzie żądał zwrotu kosztów ich montażu, ponieważ nie był zobowiązany. Pozwany domagał się oddalenia powództwa twierdząc, że wymiana okien w budynku nr (...) była objęta umową. Powód był zobowiązany do wykonania i przekazania pozwanemu obiektu zgodnego m.in. z projektem wykonawczym i specyfikacjami technicznymi, a tam zawarto informacje o konieczności zastosowania okien o parametrach przeciwpożarowych.

2)  Sąd ustalił, że 11 czerwca 2013 roku strony zawarły umowę o roboty budowlane nr (...). W § 1 ust. 1 umowy wskazano, iż zgodnie z rozstrzygnięciem postępowania o udzielnie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego, Zamawiający powierza, a Wykonawca zobowiązuje się do realizacji robót budowlanych polegających na wykonaniu remontu budynków koszarowych nr (...) na terenie kompleksu J. ( (...) 1130), w oparciu o projekty wykonawcze, Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót, harmonogram rzeczowo-finansowy oraz pozostałą dokumentację techniczną stanowiącą załączniki do SIWZ. W § 4 ust. 2 umowy wskazano, iż szczegółowe dane określające lokalizację, przedmiot i zakres przedsięwzięcia zawierają: projekty wykonawcze, specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, oferta wykonawcy, które stanowią integralną cześć umowy. Zgodnie z § 5 ust. 3, 11 umowy obowiązkiem Wykonawcy było m.in. wykonanie i przekazanie Zamawiającemu przedmiotu umowy wykonanego zgodnie z pozwoleniem na budowę, projektem wykonawczym, specyfikacjami technicznymi, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi oraz bezpieczeństwa i higieny pracy i usunięcia wszystkich wad występujących w tym przedmiocie, w okresie umownej odpowiedzialności oraz w okresie rękojmi za wady fizyczne. Wykonawca jest zobowiązany do wykonania robót, które nie zostały ujęte w dokumentacji, lecz są niezbędne do wykonania celem właściwego, zgodnego z przepisami prawa budowlanego oraz właściwego dla przeznaczenia i nałożonej funkcji użytkownika budynku. Koszty wykonania tych robót Wykonawca winien ująć w ofercie lub w zakładanym ryzyku z tytułu rozliczenia ryczałtowego zadania. W ust. 19 wskazano nadto, iż Wykonawca zapoznał się z placem budowy i otrzymał od Zamawiającego odpowiedzi na pytania mogące mieć wpływ na ryzyko i okoliczności realizacji przedmiotu umowy i nie będzie zgłaszał w przyszłości żadnych roszczeń z tego tytułu wobec Zamawiającego. Zgodnie z § 13 ust. 1, 2, 4 i 6 umowy strony umowy ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe Wykonawcy zgodnie ze złożoną ofertą na kwotę 2 330 871,21 zł. Wynagrodzenie to obejmuje wszystkie koszty związane z realizacją przedmiotu umowy. Wynagrodzenie ryczałtowe będzie niezmienne przez cały czas realizacji przedmiotu umowy i Wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, nawet jeżeli w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru i kosztów prac. W przypadku pominięcia przez Wykonawcę w wycenie przedmiotu zamówienia jakichkolwiek robót lub kosztów określonych lub zasygnalizowanych w dokumentacji przetargowej i ich nie ujęcia w wynagrodzeniu ryczałtowym, Wykonawcy nie przysługują względem Zamawiającego żadne roszczenia z powyższego tytułu, a w szczególności roszczenia o dodatkowe wynagrodzenie. W rozdziale III Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) określono przedmiot zamówienia, wskazując, iż są to roboty budowlanego polegające na wykonaniu remontu budynków koszarowych nr (...) na terenie kompleksu J., w szczególności polegające na wykonaniu m.in. robót ogólnobudowlanych: rozbiórkowe, demontażowe, ziemne, izolacyjne, iniekcyjne, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, wymiana luksferów na okna z (...), montaż okien oddymiających oraz p/poż, zmiana lokalizacji ościeżnic drzwiowych, wykonanie nadproży, murowanie ścian, wykonanie ścian działowych z płyt GK, wykonanie sufitów podwieszanych, wykonanie schodów konstrukcji żelbetowej, wykonanie posadzek, częściowa wymiana tynków wewnętrznych, roboty malarskie i okładzinowe, naprawa płyt i wsporników balkonowych, wykonanie posadzek na arrasach i balkonach, naprawa spękań na stropodachu, docieplenie stropodachu, wymiana pokrycia dachy, wykonanie obróbek blacharskich, parapetów zewnętrznych i wewnętrznych budynku, docieplenie ścian zewnętrznych metodą lekką-mokrą wraz z cokołem, montaż rynien i rur spustowych. Odnośnie tych robót w dokumencie był zapis „Uwaga: stolarka okienna w budynku nr (...) nie podlega wymianie”. W rozdziale III pkt 2 i 3 SIWZ wskazano, iż szczegółowy zakres i sposób wykonania oraz cechy techniczne i jakościowe przedmiotu zamówienia zostało określone w projektach wykonawczych oraz w specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót (załączniki nr 8-9 do SIWZ). Przedmiot zamówienia powinien być wykonany w oparciu o dokumentację projektową, tj.: projekty wykonawcze, specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót - załączniki nr 8-9 oraz pomocniczo przedmiary robót- załącznik nr 10. W rozdziale XVI SIWZ wskazano, iż załącznikami do niniejszego dokumentu są m.in. oferta wraz z upoważnieniem, oświadczenie uczestnika konsorcjum, umowa, wykaz robót budowlanych, harmonogram rzeczowo-finansowy, projekty wykonawcze, Specyfikacja Techniczna Wykonania i Odbioru Robót, przedmiary robót. Aneksem nr (...) z dnia 07 sierpnia 2014 roku do umowy z dnia 11 czerwca 2013 roku wprowadzono zmiany do postanowień umowy, polegające m.in. na zmianie wysokości wynagrodzenia na kwotę 2 323 936,57 zł. Kosztorys ofertowy z dnia 8 maja 2013 roku sporządzony przez Wykonawcę pod poz. 88 zawierał zapis w postaci „wymiana przeszkleń luksferów na okna napowietrzające z profili PCV, uchylne, otwierane na zewnątrz za pomocą siłownika sterowanego czujka dymowa o wym. 110x190 cm w parterze- kl. Schodowa z uzupełnieniem muru”. W Harmonogramie rzeczowo-finansowym ”Remont budynków nr (...) zlokalizowanych na terenie kompleksu J., w Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych” określono wartość elementów z zakresu stolarki okiennej w budynku nr (...) na kwotę 18.950,27 zł. W projekcie wykonawczym „Remont budynku nr (...) zlokalizowanego na terenie kompleksu J. w Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w D.” wskazano, iż okna w budynku zostały wymienione na plastikowe, są w dobrym stanie, natomiast dla spełnienia wymagań ochrony przeciwpożarowej zaprojektowano okna służące do usuwania dymu, jak i okna aluminiowe, nieotwierane p.poż oraz kilka okien z profili (...). Kosztorys Inwestorski – Remont budynku nr (...) Roboty Budowlane oraz Przedmiar (...) Remont budynku nr (...) Roboty Budowlane zawierał zapis przewidujący wykucie z muru i wstawienie nowych okien zespolonych- wymianę istniejących okien na okna przeciwpożarowe EI60, okna aluminiowe, nieotwierane. Powód nie kierował pytań do (...) Zarządu (...) w S. odnośnie stolarki okiennej w budynku nr (...). Po zakończeniu wykonywania poszczególnych etapów robót powód wystawił Zamawiającemu faktury VAT, co poprzedzone było dokonaniem częściowego odbioru robót i sporządzeniem protokołów odbioru, częściowych. 14 sierpnia 2014 roku (...) spółka jawna w D. wystawiła Zamawiającemu fakturę końcową, skorygowaną fakturą z dnia 22 sierpnia 2014 roku na kwotę 466.841,42 zł. 25 września 2013 roku sporządzono notatkę z Rady Budowy - Remont budynku nr (...), w której stwierdzono, iż odnośnie okien PCV i okien EI60 projektant oraz inspektor (...) informowali, że okna są w zakresie, w projekcie i w przedmiarze, w związku z czym podlegają wymianie. (...) spółka jawna w D. informowała (...) Zarząd (...) w S., iż nie zgadza się ze stanowiskiem Zamawiającego, iż roboty prowadzone są w sposób wadliwy i niezgodny z dokumentacją. Wskazywała na zapis zawarty w umowie w postaci „Uwaga: stolarka okienna w budynku nr (...) nie podlega wymianie” i informowała, iż niezrozumiałe jest żądanie zamontowania okien w budynku nr (...) skoro stolarka okienna została w całości wyłączona w opisie przedmiotu zamówienia z zakresu wykonania robót. Pozwany informował Wykonawcę, iż zakres stolarki okiennej w budynku nr (...) jest jasno określony w projekcie, jak również w przedmiarach, które to opracowania stanowią załącznik do SIWZ i jego integralną część, a w przypadku niejasności należało zadać Zamawiającemu pytania etapie procedury przetargowej w celu wyjaśnienia nieścisłości. Nadto Zamawiający informował, iż niewykonanie stolarki okiennej w budynku nr (...) będzie powodować brak odbioru robót przez inspektora (...), a w konsekwencji spóźnienia w realizacji budowy i związane z tym kary umowne. W dniach 27 stycznia 2014r., 07 marca 2014r., 28 marca 2014r., 20 maja 2014r., 02 czerwca 2014r. oraz 26 czerwca 2014r. w sporządzonych protokołach z Rady Budowy stwierdzano brak wykonania stolarki okiennej w budynku nr (...). Pismem z dnia 27 czerwca 2014r. (...) spółka jawna w D. poinformowała (...) Zarząd (...) w S., iż przystępuje do zamontowania 6 sztuk okien przeciwpożarowych oraz 1 sztukę okna oddymiającego w budynku koszarowym nr (...) na terenie kompleksu J., z tym zastrzeżeniem, że będzie dochodzić od Zamawiającego wynagrodzenia za roboty dodatkowe. Nadto przedstawiła kosztorys na wykonanie powyższych robót w kwocie 48.676,09 zł. W odpowiedzi (...) Zarząd (...) w S. stwierdził, iż stolarka okienna budynku nr (...) jest w zakresie realizowanego projektu. W dniu 18 lutego 2015 roku (...) spółka jawna w D. wezwała (...) Zarząd (...) w S. do zapłaty kwoty 48.676,09 zł stanowiącą zapłatę za wykonane prace dodatkowe w postaci zamontowania okien przeciwpożarowych w budynku koszarowym nr (...) na terenie kompleksu J., których wartość określa kosztorys na roboty dodatkowe. W odpowiedzi (...) Zarząd (...) w S. poinformował, iż żądana kwota nie zostanie zapłacona, a roszczenie uznać należy za bezzasadne. Wartość prac wykonanych przez (...) spółkę jawną w D. w zakresie demontażu istniejących okien oraz montażu 6 okien przeciwpożarowych i jednego oddymiającego w budynku nr (...) kompleksu w J. wynosiła 37.685,97 zł brutto (34.685,97 zł netto), biorąc pod uwagę dla wyceny materiałów dane (...).

3)  Sąd I instancji przyjął, że zapis w SIWZ „Uwaga: stolarka okienna w budynku nr (...) nie podlega wymianie” nie ma decydującego znaczenia dla ustalenia treści zobowiązania powoda. Z umowy o roboty budowlane z dnia 11 czerwca 2016 roku, a także zapisów SIWZ, które stanowiły, iż przedmiot umowy ma być wykonany zgodnie z dokumentacją projektową, specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót, harmonogramem rzeczowo-finansowym oraz w oparciu o pozostałe dokumenty, stanowiące załączniki do SIWZ, wynikał obowiązek wymiany okien na przeciwpożarowe w budynku (...). Sąd I instancji odwołując do zapisów umowy i do regulacji art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku - Prawo zamówień publicznych stwierdził, że niezadanie pytania zamawiającemu, które mogło wyjaśnić rozbieżności między zapisem w SIWZ a z pozostałymi dokumentami, powinno obciążać oferenta. Powód nie skorzystał z takiej możliwości, co uzasadnia przyjęcie, że żadnych spornych kwestii i wątpliwości nie było po stronie powodowej, a zakres robót był przez nią akceptowany. Dodatkowo Sąd odwołał się do ryczałtowego charakteru wynagrodzenia za roboty budowlane. Wykonawca, przystępując do realizacji prac, winien zaznajomić się z całością dokumentacji, a nie tylko z wybranym jej elementem. Uznano, że mimo zapisu w SIWZ, który wyłączał montaż stolarki okiennej, dalsze dokumenty, stanowiące integralną całość i przewidujące jej wymianę, zakreślały montaż stolarki okiennej jako zakres prac powoda.

4)  Wyrok został zaskarżony apelacją przez powoda w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 37.685,97 z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie:

1.  art. 65 § 1 i 2 k.c. przez dokonanie błędnej wykładni umowy z dnia 11 czerwca 2013 r. polegającej na przyjęciu, że umowa ta obejmowała wymianę stolarki okiennej w budynku nr (...), podczas gdy z jednoznacznego i wyraźnego zapisu w specyfikacji istotnych warunków zamówienia wynikało, iż ta część robót budowlanych przewidzianych w dokumentacji projektowej została wprost wyłączona z zakresu robót objętych zamówieniem, a następnie umową, a nadto poprzez obciążenie konsekwencjami ewentualnych rozbieżności interpretacyjnych i nieścisłości dokumentów składających się na zawartą umowę podmiotu, który do niej przystąpi! (powoda - wykonawcę), miast podmiotu ją sporządzającego (pozwanego),

2.  art. 140 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych poprzez jego niezastosowanie przy ustalaniu treści stosunku zobowiązaniowego łączącego strony,

3.  art. 233 § 1 k.p.c. przez:

- błędną ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie, niezgodną z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, przez przyjęcie, że skoro dokumentacja projektowa zawierała wymagania dla wymiany stolarki okiennej w budynku numer (...), to tożsamy był zakres robót objętych przedmiotem zamówienia i do których zobowiązała się pozwana, podczas gdy zasady doświadczenia życiowego wskazują iż dokumentację projektową wykonuje się na cały zakres inwestycji, natomiast wykonawstwo może zostać zlecone co do części robót przewidzianych w projekcie i w związku z tym treść projektu może być - i częstokroć jest - szersza niż zakres prac wynikający z umowy zawartej z wykonawcą robót budowlanych, zaś reguły logiki wskazują że zapis umieszczony w SIWZ wyłączający część robót nabiera sensu właśnie wtedy, gdy dokumentacja projektowa przewiduje szerszy zakres prac niż sama umowa - co doprowadziło Sąd do błędnych ustaleń faktycznych, na których oparto wydane orzeczenie, że umowa zawarta między stronami obejmowała wymianę stolarki okiennej w budynku numer (...),

- brak wszechstronnej oceny dowodów poprzez pominięcie wynikającej z przesłuchania powoda okoliczności, że dopiero w trakcie realizowania umowy pozwany przewidział wymianę stolarki okiennej w budynku nr (...), zaś na etapie zawierania umowy świadomie wyłączono z zakresu umowy te prace, jak również że zarówno dla powoda, jak i innych oferentów zapis w SIWZ o wyłączeniu z zakresu pracy wymiany stolarki okiennej w budynku nr (...) były jasne i czytelne, co doprowadziło Sąd do błędnych ustaleń faktycznych, na których oparto wydane orzeczenie, że umowa zawarta między stronami obejmowała wymianę stolarki okiennej w budynku numer (...) i że roboty te nie były robotami dodatkowymi.

Powód domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od pozwanego kwoty 37.685,97 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 2 marca 2015 roku.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

5)  Apelacja jest zasadna. Ponowne rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym, wyrażające się w ponownym ustaleniu stanu faktycznego sprawy i ocenie zasadności roszczenia na podstawie prawa materialnego, prowadzi do wniosków odmiennych, od przedstawionych przez Sąd I instancji w zakresie oceny materialnoprawnej. Sąd Odwoławczy przyjmuje ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny za własne ustalenia, bez konieczności ponownego jego przytaczania, za wyjątkiem niżej wymienionych, dotyczących ustalenia treści zobowiązania łączącego strony.

6)  Decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma ustalenie znaczenia specyfikacji istotnych warunków zamówienia (dalej SIWZ) dla treści stosunku zobowiązaniowego łączącego strony, przy uwzględnieniu sprzeczności między brzmieniem SIWZ a załącznikami do tego dokumentu i zawartą umową. Trafnie Sąd I instancji ustalił, że z treści SIWZ wynika, że okna w budynku nr (...) nie podlegają wymianie, podczas gdy projekt wykonawczy, przedmiar robót przewidywały wymianę części okien na przeciwpożarowe. Dokumenty te stanowiły załączniki do SIWZ, zatem treść tego ostatniego dokumentu rozumiana jako całość zawierała sprzeczność, z jednej strony jednoznacznie wskazywano na brak obowiązku wymiany okien w budynku (...) (zapis SIWZ), z drugiej strony wymianę okien przewidywały dokumenty stanowiące załączniki. Dokument SIWZ nie kreuje zobowiązania między stronami, jednak jego rola w interpretacji umowy jest oczywiście zasadnicza. Co do zasady należy przyjąć, że specyfikacja istotnych warunków zamówienia powinna zawierać opis przedmiotu zamówienia, który następnie jest dokładnie odzwierciedlony w umowie zawieranej między stronami. Stosowanie do art. 82 ust. 3 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych (dalej: p.z.p.) treść oferty musi odpowiadać treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia, a według art. 89 tej ustawy, zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli jej treść nie odpowiada treści SIWZ, z zastrzeżeniem art. 87 ust. 2 pkt 3. Ustawa przewiduje także żądanie od oferenta dodatkowych wyjaśnień, mianowicie zgodnie z art. 87 p.z.p., w toku badania i oceny ofert zamawiający może żądać od wykonawców wyjaśnień dotyczących treści złożonych ofert. Ponadto, jeżeli zaoferowana cena lub koszt, lub ich istotne części składowe, wydają się rażąco niskie w stosunku do przedmiotu zamówienia i budzą wątpliwości zamawiającego co do możliwości wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami określonymi przez zamawiającego lub wynikającymi z odrębnych przepisów, zamawiający zwraca się o udzielenie wyjaśnień, w tym złożenie dowodów, dotyczących wyliczenia ceny lub kosztu, w określonym zakresie (art. 90). Przepisy ustawy prawo zamówień publicznych nie przewidują jako zasady obciążenia oferenta negatywnymi konsekwencjami nieścisłości, nieprecyzyjnych sformułowań specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Ustawa przewiduje mechanizm wyjaśniania SIWZ przysługujący oferentowi zgodnie z artykułem 38 p.z.p. oraz wyjaśniania oferty przez zmawiającego, która to powinna odpowiadać treści SIWZ. Nie można zatem sformułować zasady, że wszelkie negatywne konsekwencje błędnych sformułowań SIWZ powinien ponieść oferent, który nie zadał pytania w trybie art 38 p.z.p. Podobnie nie można sformułować tezy, że za nieścisłości w treści oferty powinien odpowiadać zamawiający. W rozpoznanej sprawie za błędne należy uznać obciążenie przez Sąd I instancji konsekwencjami oczywistej sprzeczności między treścią specyfikacji istotnych warunków zamówienia a innymi dokumentami, w tym projektem wykonawczym i obmiarem robót, wyłącznie oferenta w oparciu o niezadanie pytania, o jakim mowa w art. 38 p.z.p. Jeśli treść oferty złożonej przez powoda nie odpowiadała treści SIWZ, oferta taka powinna być odrzucona, zatem jeżeli powód nie zawarł w ofercie wymiany okien przeciwpożarowych w budynku nr (...) jego oferta powinna być odrzucona. Z kosztorysu ofertowego przedstawionego przez powoda w trakcie procedury o udzielenie zamówienia publicznego wynikało, że przewidział wymianę stolarki okiennej i drzwiowej w budynku nr (...), jednak nie przewidziano w nim wymiany części okien na przeciwpożarowe (bliżej opinia biegłego M. B., karta 289), koszt wymiany okien powinien wzbudzić wątpliwości zamawiającego prowadzące do rozpoczęcia procedury wyjaśniania treści oferty (art. 87 i 90 ustawy). Podobnie w harmonogramie rzeczowo finansowym koszt wymiany stolarki określony na około 18 tys. złotych, w sytuacji, kiedy według opinii biegłego koszt wymiany wyłącznie okien przeciwpożarowych w budynku (...) jest dwukrotnie wyższy i analogicznie powinien wzbudzić wątpliwości zamawiającego. Oferta powoda pomijała wymianę okien przeciwpożarowych w budynku nr (...), co wynika z treści kosztorysu ofertowego i zeznań osób reprezentujących powoda. Jest to jeden z kilku pominiętych przez powoda elementów koniecznych do wykonania przedmiotu zamówienia. Oferta powoda powinna być zatem odrzucona stosownie do art. 89 p.z.p. Umowa o roboty budowlane została jednak zawarta w sytuacji, kiedy SIWZ zawierała sprzeczność, niejednoznacznie formułowała obowiązek wymiany okien na przeciwpożarowe, a powód nie sformułował oferty w zakresie wymiany okien na przeciwpożarowe. Według art. 140 ustawy, zakres świadczenia wykonawcy wynikający z umowy jest tożsamy z jego zobowiązaniem zawartym w ofercie, a umowa podlega unieważnieniu w części wykraczającej poza określenie przedmiotu zamówienia zawartego w specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Powód zobowiązany był do świadczenia takiego, jakie opisał w ofercie, jednak jeżeli umowa wykracza poza określenie przedmiotu zamówienia to jest ważna, stąd zarzut naruszenia art. 140 ust. 1 i 3 p.z.p. jest bezzasadny. Sankcją nieważności względnej, wymagającej uprzedniego orzeczenia sądu, obarczono część umowy wykraczającej poza określenie przedmiotu zamówienia zawartego w specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Dla rozstrzygnięcia sprawy zasadnicze znaczenie ma interpretacja umowy, przy uwzględnieniu jednak, że jest zawierana w sformalizowanym trybie, równość stron stosunku zobowiązaniowego wyłącza możliwość przypisania negatywnych konsekwencji nieścisłych sformułowań SIWZ jednej ze stron wyłączenie na podstawie prawa zamówień publicznych. Zasadnicze znaczenie dla interpretacji umowy mają zapisy SIWZ, skoro oferta powinna odpowiadać treści tego dokumentu, a umowa określać rozmiar zobowiązania adekwatnie do oferty.

7)  Należy wyjść z założenia, że błędy w sformułowaniu specyfikacji istotnych warunków zamówienia nie powinny co do zasady obciążać odbiorcy świadczenia woli zawartego w tym dokumencie, oferenta. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Krajowej Izby Odwoławczej, niejednoznaczność zapisów w treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia nie może wywoływać negatywnych skutków w sferze interesów prawnych wykonawców oraz skutkować odrzuceniem oferty na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2, jako niezgodnej z treścią specyfikacji (zob. wyroki (...): z dnia 8 października 2008 r., KIO/UZP 1020/08; z dnia 29 stycznia 2009 r., KIO/UZP 48/09; z dnia 29 sierpnia 2008 r., KIO/UZP 844/08; wyrok (...) z dnia 31 lipca 2006 r., UZP/ZO/0-2155/06, (...) Przy umowach zawieranych w trybie zamówień publicznych większą odpowiedzialność za skutki rozumienia niejednoznacznego opisu przedmiotu zamówienia należy przypisać autorowi wypowiedzi zawartej w SIWZ. Zamawiający dysponuje odpowiednią kadrą i czasem pozwalającym na prawidłowe opisanie przedmiotu zamówienia i w tym zakresie powinien wykazać się najdalej idącym profesjonalizmem. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2017 roku (I CSK 443/16) stwierdzono, że wątpliwości interpretacyjne, niedające się usunąć w drodze ogólnych zasad wykładni oświadczeń woli, powinny być interpretowane na niekorzyść autora tekstu umowy wywołującego wątpliwości. Strona, która korzysta z faktycznej swobody formułowania tekstu umowy, ponosi bowiem ryzyko jego niejasnej redakcji. Przy interpretacji umowy należy uwzględnić powszechnie przyjętą kombinowaną metodę wykładni. Kombinowana metoda wykładni oświadczenia woli (uchwała siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1995 roku, III CZP 66/95, OSNC 1995, z. 12, poz. 168) przyznaje pierwszeństwo kryterium subiektywnemu, nakazując tłumaczyć sens oświadczenia woli tak, jak rozumiała je osoba składająca i odbierająca oświadczenie. Dopiero w przypadku, gdy kryterium to zawodzi, ustalenie sensu oświadczenia woli następuje na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak jak adresat sens powinien rozumieć. W pierwszej fazie sens oświadczenia woli ustala się mając na uwadze rzeczywiste ukonstytuowanie się znaczenia między stronami; uznaje się za wiążący sens oświadczenia woli, w jakim zrozumiała go zarówno osoba składająca, jak i odbierająca to oświadczenie. Jeżeli okaże się, tak jak w niniejszej sprawie, że strony nie przyjmowały tego samego znaczenia oświadczenia woli, konieczne jest przejście do drugiej, obiektywnej fazy wykładni, w której właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten powinien rozumieć. Powinność rozumienia oceniana być musi przy tym w odniesieniu do modelu adresata zachowującego należytą staranność. Decydujący jest normatywny punkt widzenia odbiorcy, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do odtworzenia treści myślowych osoby składającej oświadczenie woli. Kryterium subiektywne oczywiście zawodzi przy ustalaniu sensu umowy, aktualność zachowuje jednak przypisanie normatywne, przy jednoczesnym uwzględnieniu, że wątpliwe zapisy powinny być interpretowane na niekorzyść autora tekstu umowy wywołującego wątpliwości. W rozpoznawanej sprawie zasadnicze znaczenie przy interpretacji umowy należy nadać interpretacji SIWZ, ponieważ dokument ten decyduje o zakresie ofercie wykonawcy i o zobowiązaniu wykonawcy wynikającym z umowy. Ważną wskazówkę interpretacyjną zawiera także Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2016 roku (IV CSK 674/15), w którym wyrażono pogląd, że niezwrócenie się przez wykonawcę do zamawiającego - w razie uzasadnionych wątpliwości - o wyjaśnienie treści SIWZ na podstawie art. 38 p.z.p. w zw. z art. 354 § 2 k.c. może uzasadniać zarzut niedochowania należytej staranności zawodowej. Niemniej brak podstaw do wdrażania tej procedury, jeżeli wątpliwości nie zachodzą. Za niedopuszczalne w szczególności należy uznać przerzucenie na wykonawcę odpowiedzialności za błędy, zaniechania i opóźnienia podjęcia decyzji bądź dostarczenia dokumentacji wynikające z przyczyn leżących po stronie zamawiającego (por. także uzasadnienie cytowanego wyroku).

8)  Zapis „stolarka okienna w budynku nr (...) nie podlega wymianie” jest jednoznaczny, starannie działający przedsiębiorca budowlany nie powinien uzyskać wątpliwości co do jego znaczenia i poszukiwać innej treści, mimo że załączniki do SIWZ wskazywały na objęcie zamówieniem także tego elementu. Projekt wykonawczy i inne dokumenty dołączone do SIWZ mogły określać szerzej zakres prac, niż wynikający z zamówienia. W razie wątpliwości w tym zakresie, nie ma podstaw do obciążenia wykonawcy negatywnymi konsekwencjami niezadania pytania z art. 38 p.z.p. Nie ma także argumentów uzasadnionych koniecznością zachowania wzmożonej staranności przez przedsiębiorcę budowlanego, aby zapis, że stolarka okienna nie podlega wymianie, rozumiał zupełnie przeciwnie, więc że jednak stolarka okienna w budynku (...) podlega wymianie. Nie istnieje obowiązek zadania pytania z art. 38 p.z.p., jeżeli nie istnieją wątpliwości co do zapisów SIWZ. Nieścisłości wynikające ze sprzeczności SIWZ z jej załącznikami powinny być rozstrzygnięte na niekorzyść formującego oświadczenie woli. W rozpoznanej sprawie niedopuszczalne jest obarczenie wykonawcy odpowiedzialnością za oczywiście błędne sformułowanie SIWZ. Taki model interpretacji wynika z poglądów Sądu Najwyższego wskazanych wyżej. Zapisy umowy powinny być interpretowane zgodnie z SIWZ, a odwoływanie się w wielu miejscach umowy do projektu wykonawczego, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych, oferty wykonawcy albo ustanowienie konsekwencji niezadania pytania z art. 38 p.z.p. nie są wystarczające do jednoznacznego przyjęcia, że obowiązkiem wykonawcy była wymiana okien na przeciwpożarowe w budynku nr (...). Zapisy umowy powinny pozostawać bezwzględnie w zgodzie z specyfikacją istotnych warunków zamówienia, innymi słowy w procesie interpretacji umowy – jak wyżej podkreślano - zasadnicze znaczenie należy nadać interpretacji SIWZ. W tym stanie faktycznym i prawnym należało ustalić, że wymiana okien na przeciwpożarowe w budynku nr (...) nie była objęta umową stron, dlatego że do wniosku tego doprowadza interpretacja specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Zarzut naruszenia art. 65 § 1 i § 2 k.c. jest trafny, podobnie jak poprzedzający go zarzut naruszenia art. 233 § 2 k.p.c.

9)  Powód wykonał część robót budowlanych polegających na wymianie okien na przeciwpożarowe w budynku nr (...) bez umowy stron, zastrzegając jednocześnie zwrot świadczenia, które w jego ocenie miało charakter nienależny. W takiej sytuacji powstało roszczenie o zwrot równowartości nienależnego świadczenia, zgodnie z art. 411 pkt 1 k.c., 410 § 1 k.c. i 405 k.c. określoną przez biegłego na 37.685,97 zł. Powód żądał odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia następnego po wyznaczonym w wezwaniu do zapłaty, co czyni zasadnym roszczenie uboczne o odsetki za podstawie art. 481 § 1 k.c., przy przyjęciu, że roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. W konsekwencji wyrok Sądu I instancji podlegał zamianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. przez zasądzenie na rzecz powoda kwoty 37.685,97 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 marca 2015 roku, zgodnie z zakresem zaskarżenia, w pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

10)  Wynagrodzenie ryczałtowe obejmuje określony zakres robót, a kwestią do rozstrzygnięcia w rozpoznanej sprawie pozostawało, czy zakresem tym objęto wymianę okien w budynku nr (...), czy nie. Kwestia wynagrodzenia ryczałtowego nie jest argumentem za oddaleniem powództwa przy ustaleniu, że zakresem robót nie objęto okien w budynku nr (...).

11)  Zmiana wyroku Sądu I instancji skutkuje zmianą orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu. Powód wygrał postępowanie pierwszoinstancyjne w 72,42%, koszty powoda to wynagrodzenie pełnomocnika z opłatą od pełnomocnictwa - 2.417 zł (§ 6 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu), opłata od pozwu - 2.434 zł, zaliczka na wynagrodzenie biegłego - 2.000 zł, koszty pozwanego to 2.400 zł wynagrodzenia pełnomocnika ustalone na analogicznej podstawie prawnej jak w odniesieniu do powoda. Koszty biegłego wyniosły łącznie 3.932,31 zł, koszty stawiennictwa świadków to 888,93 zł. Pozwany zobowiązany jest do zwrotu powodowi kwoty 4.726,12 zł tytułem kosztów procesu przed Sądem Rejonowym. Stosownie do wyniku sprawy strony zobowiązane są do zwrotu niepokrytych wydatków związanych z procesem w łącznej wysokości 2821,24 zł (art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, przy uwzględnieniu, że Skarb Państwa nie jest zwolniony od wydatków, art. 94 tej ustawy).

12)  Pozwany przegrał postępowanie przed Sądem II Instancji w całości, zobowiązany jest do zwrotu powodowi kosztów postępowania w wysokości 1.800 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika (§ 2 pkt 5 § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych) oraz kwoty 1.885 zł jako opłaty od apelacji.

SSO(...)SSO(...)(spr.) SSO (...)