Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 1101/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 stycznia 2018r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący : Sędzia SO Anna Kuczyńska

Sędziowie: Sędzia SO Piotr Jarmundowicz (spr.)

Sędzia SO Jarosław Jaroń

Protokolant: Grzegorz Kruszelnicki

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2018r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. D.

przeciwko Z. D. i J. M. (1)

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu

z dnia 7 marca 2017r.

sygn. akt I C 439/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej J. M. (1) 1350 zł tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sędzia SO Piotr Jarmundowicz Sędzia SO Anna Kuczyńska Sędzia SO Jarosław Jaroń

Sygn. akt II Ca 1101/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 7 marca 2017 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej we Wrocławiu w punkcie I oddalił powództwo M. D. o usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie:

- wykreślenia z działu II księgi wieczystej J. M. (2) jako właściciela nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), w postaci działki gruntu numer (...), obręb K., o pow. 0,2525 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym i wpisanie w jej miejsce pozwanej Z. D. oraz powoda, na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej, ewentualnie w udziałach po ½,

- wykreślenia z działu III księgi wieczystej roszczenia A. D. o zawarcie umowy sprzedaży wynikającego z przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 12 czerwca 2013 r., zawartej w dniu 12 czerwca 2013 r. przed notariuszem A. C. z kancelarii notarialnej we W. (rep. A nr (...)). W punkcie II Sąd Rejonowy zasądził od powoda na rzecz pozwanej J. M. (1) kwotę 4 428,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu obejmujących nieopłacone koszty pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu, a w punkcie III nakazał pozwanemu aby uiścił na rzecz skarbu Państwa kwotę 161,01 zł tytułem brakujących wydatków związanych z przeprowadzeniem w sprawie dowodu z opinii biegłego.

Sąd Rejonowy swoje rozstrzygnięcie wydał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Na podstawie warunkowej umowy sprzedaży z dnia 29 grudnia 1989 r. pozostający w tym czasie w związku małżeńskim powód M. D. i pozwana Z. D. jako Kupujący nabyli prawo użytkowania wieczystego działki o numerze (...), oznaczonej numerem księgi wieczystej: (...), o powierzchni 525 m ( 2) położonej we W. przy ul. (...) wraz z budową domu jednorodzinnego wolnostojącego pod warunkiem, że Kierownik Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami Urzędu Miejskiego we W. nie wykona prawa pierwokupu. Kupujący oświadczyli, że przedmiotową nieruchomość kupują z majątku dorobkowego. Na podstawie umowy przeniesienia własności nieruchomości, zawartej w dniu 4 kwietnia 1990 r. sprzedający: M. i G. G. przenieśli ostatecznie na powoda i pozwaną prawo użytkowania nabytej wcześniej nieruchomości wraz z domem jednorodzinnym wolnostojącym w budowie. Przedmiotowa nieruchomość została nabyta przez powoda i pozwaną Z. D. ze środków pochodzących z różnych tytułów i od różnych osób m.in. od babci powoda i siostry pozwanej Z. D. – pozwanej J. M. (1), która pożyczyła w/w i jej mężowi około 30 tysięcy w dawnej walucie. Powód i pozwana przeznaczyli na jej zakup również pieniądze pochodzącego z majątku wspólnego stron. Powód i pozwana Z. D. mieszkali wspólnie w nieruchomości przy ul. (...) przez około dwa lata. Pozwany wyprowadził się z niej około 1993 r. Wyrokiem z dnia 29 stycznia 1993 r. Sąd Wojewódzki we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt: I 2 RC 2323/92 rozwiązał małżeństwo powoda i pozwanej Z. D. przez rozwód. Po rozwodzie, byli małżonkowie nie przeprowadzili podziału majątku wspólnego. W roku 1994 powód wyjechał do USA, gdzie mieszka do dnia dzisiejszego. W okresie od 1994 r. do 2008 r. powód w ogóle nie przebywał w kraju. Wyjeżdżając, powód zostawił w Polsce dokumenty wystawione na jego osobę, w postaci: dowodu osobistego, książeczki wojskowej i pozwolenia na broń. Dokumenty te zostały przechowane w kasetce, do której dostęp miała poza powodem tylko pozwana Z. D.. Po wyjeździe powoda z Polski u pozwanej Z. D. pojawiły się problemy finansowe, które wynikły m.in. z zaległości, jakie mieli oboje małżonkowie w trakcie trwania ich małżeństwa. Pozwana była obowiązana do spłaty tych długów i obawiała się w związku z tym, że na skutek prowadzonych przeciwko niej egzekucji komorniczych, może stracić dom. Z tych powodów, pozwana postanowiła przenieść przedmiotową nieruchomość na swoją siostrę – pozwaną J. M. (1). Pozwana chciała również w ten sposób wynagrodzić siostrze to, że wcześniej pożyczyła pozwanej i powodowi pieniądze na zakup nieruchomości. Z. D. ufała J. M. (1), była ona bowiem jej najbliższą krewną, nadto również osobą która udzieliła jej wsparcia finansowego. Pozwana Z. D. wiedziała również, że J. M. (1) nie karze jej opuścić domu. W związku z powyższym, Z. D. podjęła się załatwienia wszelkich formalności prawnych i kwestii organizacyjnych związanych z przeniesieniem własności nieruchomości, tj. dotyczących umówienia się z notariuszem, czy uzyskania pełnomocnictwa od powoda – drugiego współwłaściciela nieruchomości. J. M. (1) nie brała udziału w niniejszych czynnościach. W dniu 19 listopada 1995 r. pozwana Z. D. i pozwana J. M. (1) zawarły umowę darowizny na podstawie której pozwana Z. D., współwłaścicielka przedmiotowej nieruchomości, oświadczając przed notariuszem, że działa w imieniu własnym oraz w imieniu powoda M. D., darowała na rzecz pozwanej J. M. (1) prawo użytkowania wieczystego działki (...), o powierzchni 525 m ( 2), położonej we W. przy ulicy (...), oraz własność wzniesionego na niej domu mieszkalnego jednorodzinnego o łącznej powierzchni użytkowej 110 m ( 2), który dotychczas nie został ujawniony w księdze wieczystej. Podczas przeprowadzonych czynności, Z. D. okazała sporządzającemu umowę notariuszowi i pozwanej J. M. (1) wyrażoną w formie aktu notarialnego zgodę powoda na darowiznę nieruchomości z dnia 06 listopada 1995 r., na podstawie, której M. D. jako współwłaściciel nieruchomości wyraził zgodę na darowanie przez pozwaną Z. D. przedmiotowej nieruchomości na rzecz J. M. (1). Pod dokumentem widniał podpis M. D.. Podpis ten złożony na nazwisko M. D. nie został nakreślony przez powoda. W tym czasie powód przebywał w USA i nie brał udziału w czynności notarialnej polegającej na udzieleniu przez niego zgody na darowiznę nieruchomości, odbywającej się przed notariuszem A. B.. M. D. nie wysłał swojego upoważnienia, czy zgody na przeniesienie nieruchomości drogą pocztową, nie informując o tym również przez telefon. Powód nie wiedział także o podjętych przez pozwaną Z. D. działaniach związanych ze zbyciem nieruchomości. Pozwana J. M. (1) pozostawiła swojej siostrze załatwienie wszystkich formalności związanych z przekazaniem nieruchomości, ufając jej w tym zakresie. Cały czas w/w pozostawała w przekonaniu, że przedmiotowa nieruchomość została jej przekazana w związku ze spłatą pożyczki na jej rzecz, udzielonej na zakup domu. W czasie pobytu w USA, pozwany utrzymywał jedynie kontakt telefoniczny z rodziną w kraju, w tym z pozwaną Z. D.. Pozwana i powód w trakcie tych rozmów nie omawiali spraw związanych ze sporną nieruchomością. O kwestiach związanych z spłatą pożyczki na rzecz pozwanej J. M. (1), powód został poinformowany przez swoje dzieci. Po wyprowadzeniu się powoda, do 2009 r. w nieruchomości przy ul. (...) zamieszkiwała pozwana Z. D. razem z dziećmi, pozostając w niej również w okresie po zawarciu umowy darowizny z pozwaną J. M. (1). Pozwana Z. D. regulowała bieżące rachunki tytułem opłat za nieruchomość, z jej inicjatywy został naprawiony dach oraz wymienione okna. Pozwana osobiście poniosła również inwestycje na zamontowanie centralnego ogrzewania. Przeprowadzono także ponownie remont dachu, co zostało uczynione ze środków finansowych pozwanej J. M. (1). W 2009 r. pozwana Z. D. wyprowadziła się z przedmiotowej nieruchomości i wyjechała do Wielkiej Brytanii, aby dołączyć do dzieci, które tam wcześniej zamieszkały. Powód uzyskał wiedzę o tym, że nieruchomość przy ul. (...) została zbyta w 2009 r. podczas wizyty w Polsce, kiedy przyjechał ją zobaczyć. Powód dowiedział się wówczas od sąsiada, że właścicielem niniejszej jest pozwana J. M. (1). W związku z tym powód zadzwonił do pozwanej celem ustalenia czy rzeczywiście jest ona właścicielką, co ona potwierdziła. J. M. (1) wcześniej sporadycznie pomieszkiwała w przedmiotowej nieruchomości. Obecnie tam nie mieszka, nie posiada również żadnych osobistych rzeczy znajdujących na terenie posesji. Nieruchomość przy ul. (...) została przeznaczona przez nią na wynajem dla prowadzenia w tym miejscu domu samotnej matki. Aktualnie powód nie ma dostępu do spornej nieruchomości. W 2003 r. prawo użytkowania wieczystego spornej nieruchomości zostało przekształcone w prawo własności. W dniu 12 czerwca 2013 r., na mocy przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości, J. M. (1) zobowiązała się sprzedać A. D. działkę nr (...) o powierzchni 525 m ( 2) zabudowaną budynkiem mieszkalnym, położoną we W. przy ul. (...), której jest właścicielką, a A. D. zobowiązał się do jej kupienia. W czynnościach podczas zawierania umowy, pozwaną J. M. (1) reprezentował jej syn, K. M.. Na tej podstawie w księdze wieczystej przedmiotowej nieruchomości została uczyniona stosowna wzmianka o roszczeniu przysługującemu A. D.. Sporna nieruchomość położona przy ul. (...) we W. jest objęta księgą wieczystą o numerze: (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyków we Wrocławiu. W dziale II księgi wieczystej - ,,Własność” w rubryce właściciel wpisana jest pozwana J. M. (1) z udziałem, którego wielkość wynosi 1/1. W dziale III księgi wieczystej - ,,Prawa, roszczenia i ograniczenia” w Rubryce 3.4 pod numerami wpisów: 12 i 17 zostało wpisane: Roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży wynikającego z przedwstępnej umowy sprzedaży Rep. A (...) oraz z aneksu do przedwstępnej umowy sprzedaży Rep. A (...). Jako osoba uprawniona z tego tytułu został wskazany A. D.. Powód i pozwana Z. D. do dnia dzisiejszego nie przeprowadzili podziału majątku po rozwodzie, nie inicjując w Sądzie, czy przed notariuszem postępowania w tym przedmiocie. Powód M. D. jest obywatelem polskim.

Przy tak poczynionych ustaleniach faktycznych, Sąd Rejonowy wskazał, iż powód wywodził swoje roszczenie z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (dalej jako ukw). Sąd wyjaśnił przy tym, że powołany przepis jest podstawą do sfomułowania powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, które podlega rozpoznaniu przed Sądem, w postępowaniu procesowym. W postępowaniu tym powód dąży do skorygowania niezgodnych ze stanem faktycznym wpisów w księdze wieczystej, które godzą w jego interes. W związku z tym to na powodzie, jako osobie zainteresowanej określonym dla siebie rozstrzygnięciem ciąży obowiązek dokładnego sprecyzowania swojego żądania, które w przypadku uwzględnienia powództwa, będzie stanowić sentencję wyroku, a następnie podstawę do poczynienia odpowiednich wpisów w księdze wieczystej. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, iż kwestię sporną w niniejszej sprawie stanowiły okoliczności darowizny nieruchomości, na mocy której nieruchomość ta weszła do majątku pozwanej J. M. (1). Sąd I instancji wskazał, iż ze względu na zgłoszone w pozwie żądania, którymi był związany, w swoich ustaleniach faktycznych i analizie prawnej w szczególności pochylił się na nad wyeksponowanymi przez strony kwestiami, które budziły ich wątpliwości. Sąd Rejonowy miał na uwadze problem braku zgody powoda na darowiznę nieruchomości oraz jego skutków dla zawartej w dniu 19 listopada 1995 r. umowy. Nie stracił przy tym z pola widzenia, że powód powoływał się na całkowitą nieważność zawartej przez pozwane w dniu 19 listopada 1995 r. umowy, zgłaszając stosowny zarzut w tym zakresie. Sąd I instancji powołując się na stosowne przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 46 k.r.o.) oraz kodeksu cywilnego (art. 1035 i 1036 k.c.) wyjaśnił, że w okolicznościach niniejszej sprawy po rozwodzie M. D. i Z. D. posiadali nabytą przez nich w trakcie małżeństwa nieruchomość jako współwłaściciele, ale w częściach ułamkowych a udział każdego z byłych małżonków wynosił ½. Tak określona nieruchomość została następnie darowana pozwanej J. M. (1), przez jej współwłaścicielkę – Z. D., bez wymaganej zgody drugiego współwłaściciela. Sąd I instancji wskazał, że charakter prawny czynności dokonanej przez tylko jednego współwłaściciela (małżonka), bez zgody drugiego, budzi wątpliwości. W szczególności co do skutku, jaki wywiera. Powołując się na stanowisko doktryny i orzecznictwa Sąd I instancji wskazał, że w sytuacji, gdy jeden z byłych małżonków zbył po ustaniu wspólności ustawowej, bez zgody drugiego byłego małżonka, przedmiot należący do majątku wspólnego, dochodzi w istocie do zbycia udziału w przedmiocie należącym do majątku wspólnego, co jest bezskuteczne wobec współmałżonka, jeżeli narusza uprawnienia przysługujące mu w wyniku podziału majątku wspólnego. Zatem brak zgody współmałżonka na rozporządzenie przez drugiego współmałżonka jego udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej rozporządzającej, lecz jedynie – i to w ograniczonym zakresie – następującą ex lege względną bezskuteczność rozporządzenia. Rozporządzenie takie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące współwłaścicielowi, który zgody nie wyraził na podstawie przepisów o dziale spadku (art. 1036 zd. 2 k.c.). Sąd Rejonowy wyjaśnił, że również na gruncie przepisów o własności w przypadku czynności prawnych o podwójnym skutku lub czynności rozporządzających okoliczność, iż współwłaściciel dokonujący rozporządzenia rzeczą wspólną nie ma do tego kompetencji, prowadzi nie do nieważności, ale do bezskuteczności czynności prawnej w zakresie powstania skutku rzeczowego tej czynności.

Aprobując powyższe poglądy Sąd Rejonowy uznał, że na mocy umowy darowizny doszło nie do przeniesienia własności całości nieruchomości na rzecz J. M. (1), lecz tylko udziału pozwanej Z. D. w przedmiotowej nieruchomości. Umowa ta więc nie była nieważna, lecz stosując art. 1036 k.c. w zw. z 46 k.r.o. jedynie bezskuteczna w stosunku do powoda o tyle, o ile naruszyła jego uprawnienia jako drugiego małżonka, wynikające z przepisów o podziale wspólnego majątku małżonków. Wobec powyższego Sąd Rejonowy uznał, że w stanie sprawy, doszło do zawarcia ważnej i skutecznej umowy darowizny udziału w spornej nieruchomości przekazanego przez Z. D., jako osobę która mogła nim rozporządzać, na rzecz J. M. (1). Tym samym w okolicznościach ustalonego stanu faktycznego, wbrew istniejącym wpisom w księdze wieczystej o nr: (...) wskazującym jako właściciela jedynie J. M. (1), współwłaścicielami przedmiotowej nieruchomości w udziałach po ½ są: M. D. i J. M. (1). Treść księgi wieczystej nieruchomości nie odpowiada więc rzeczywistemu stanowi rzeczy, choć nie tak jak przedstawiał to powód. Jednocześnie powód, po ostatecznym sprecyzowaniu treści żądania pozwu odnośnie osoby pozwanej J. M. (1), domagał się usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej numer (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wykreślenia z działu II księgi wieczystej numer (...) J. M. (1) jako właściciela nieruchomości we W. przy ul. (...), w postaci działki gruntu numer (...), obręb K., o powierzchni 0,0525 ha, zabudowanej budynkiem jednorodzinnym właściciela i wpisanie w jej miejsce pozwanej Z. D. oraz powoda M. D., na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej, ewentualnie w udziałach wynoszących po ½. Powód powinien jednak żądać przeprowadzenia powyżej wskazanej zmiany, tj. nakazania wykreślenia J. M. (1) jako właściciela spornej nieruchomości ale poprzez wpisanie w jej miejsce pozwanej J. M. (1) oraz powoda M. D. w udziałach wynoszących po ½ każdy. W ocenie Sądu Rejonowego określone w powyższy sposób żądanie powoda nie mogło zostać uwzględnione i z tych powodów Sąd oddalił powództwo.

Odnosząc się do drugiego żądania powoda, tj. usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej numer (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wykreślenia: z działu III księgi wieczystej numer (...) roszczenia A. D. o zawarcie umowy sprzedaży wynikającego z przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 12 czerwca 2013 roku, zawartej w dniu 12 czerwca 2013 roku przed notariuszem A. C. z kancelarii notarialnej we W. (rep. A nr (...)) Sąd I instancji wyjaśnił, że nie podjął się merytorycznej analizy przedmiotowego roszczenia z uwagi na to, że powód nie dopełnił wymogów koniecznych dla jego rozpatrywania, gdyż powód powinien w sposób prawidłowy oznaczyć osoby pozwane w niniejszym postępowaniu. Osobami takimi w sprawach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym są co do zasady wszyscy, których prawo jest wpisane niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. W tym przypadku, podważając prawo wpisane na rzecz A. D., powód był zobligowany go pozwać, czego jednak nie uczynił. Spowodowało to oddalenie powództwa.

Orzeczenie o kosztach wydano na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. oraz z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł powód, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego zmianę i usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wykreślenia z działu II tej księgi wieczystej J. M. (1) jako właściciela nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), w postaci działki gruntu nr (...), obręb K., o pow. 0,0525 ha, zabudowanej budynkiem jednorodzinnym i wpisanie w jej miejsce pozwanej Z. D. oraz powoda M. D., na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej, ewentualnie w udziałach wynoszących po ½, ewentualnie wpisanie pozwanej J. M. (1) oraz powoda M. D. w udziałach wynoszących po ½. Powód wniósł też o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania za obie instancje.

Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił naruszenie prawa procesowego, a to art. 321 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i błędne przyjęcie, że usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym obejmujące wpisanie powoda oraz pozwanej J. M. (1) w dziale II jako współwłaścicieli w udziałach wynoszących po ½ wykraczałoby ponad żądanie pozwu, podczas gdy skoro z żądania pozwu oraz kolejnych pism powoda wynikało żądanie wpisania w dziale II powoda jako współwłaściciela w ramach małżeńskiej wspólności z Z. D., czy to w udziale wynoszącym ½, to brak było przeszkód dla przynajmniej częściowego uwzględnienia powództwa. Powód zarzucił też Sądowi I instancji naruszenie prawa materialnego, a to przepisów art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 58 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że umowa darowizny nieruchomości zawarta w dniu 19 listopada 1995 r. pomiędzy współuczestnikami po stronie pozwanej, na podstawie sfałszowanego pełnomocnictwa była bezskuteczna tylko i wyłącznie w zakresie zbycia udziału przysługującego powodowi, podczas gdy w ocenie powoda jako nieważną należy ocenić całą powołaną umowę darowizny.

W odpowiedzi na apelację pozwana Z. D. wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postepowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy nie podzielił podnoszonych w apelacji zarzutów dotyczących naruszenia art. 321 k.p.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych utrwalone jest stanowisko, że żądanie pozwu w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym powinno być skonstruowane tak jednoznacznie i precyzyjnie, aby mogło być przeniesione w zasadzie bez zmian, w postaci gotowej do sentencji orzeczenia. Jednocześnie Sąd rozpoznający sprawę jest związany treścią żądania powództwa dochodzonego na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, co powoduje, iż niedopuszczalna jest jakakolwiek ingerencja Sądu w treść żądania pozwu (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2010 r., sygn. akt III CZP 134/09, OSNC 2010, nr 10, poz. 131, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 76/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 113 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2017 r., sygn. akt I CSK 127/16, numer LEX 2297403). Wyrażona w art. 321 k.p.c. zasada dyspozycyjności określa wolność decyzji w zakresie realizacji przysługujących stronie praw podmiotowych. Obowiązywanie tej zasady sprawia, że Sąd rozpoznający sprawę nie może orzekać o tym, czego strona nie żądała, ani wychodzić poza żądanie, a więc rozstrzygać o tym, czego strona w żądaniu nie zgłosiła. Zasada dyspozycyjności wyrażona w powołanym wyżej przepisie ma charakter bezwzględny i brak jest jakichkolwiek normatywnych podstaw przemawiających za możliwością odstąpienia od niej. Zastosowanie powyższej zasady nie jest również ograniczone w przypadku powództw o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, wytaczanych na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Należy co prawda zwrócić uwagę, iż w tego typu sprawach istotne znaczenie ma nie tylko interes strony, ale także – wynikający z funkcji ksiąg wieczystych – interes publiczny, niemniej ustawodawca skierował tego typu sprawy do postępowania prowadzonego w trybie procesowym, poddając je tym samym wszystkim regułom wynikającym.in. z zasad dyspozycyjności i kontradyktoryjności. Mając powyższe na względzie należy uznać, iż celem, a co za tym idzie skutkiem żądania usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nie jest kompleksowe, dokonywane w interesie publicznym, zweryfikowanie treści księgi wieczystej, lecz dokonanie tej weryfikacji wyłącznie w granicach żądania pozwu. Wskazać także należy, że powództwo wytoczone na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece polega na tym, że powód domaga się usunięcia niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze a rzeczywistym stanem prawnym, gdyż jego prawo nie zostało wpisane lub jest wpisane błędnie. Treść powołanego wyżej przepisu wyraźnie wskazuje przy tym, że powód nie może domagać się usunięcia niezgodności w sposób ogólny, czy błędny lecz musi – określając przedmiot żądania – wskazać konkretnie jakie prawo, na rzecz jakich osób i w jakim zakresie (udziale) ma zostać wpisane lub wykreślone. W świetle powyższych rozważań przyjąć należy, że jeżeli postulowana przez powoda treść wpisu, który miałby być – zgodnie z żądaniem pozwu – zamieszczony na miejsce wpisu niezgodnego, nie odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu, powództwo powinno być oddalone, nawet wtedy, gdy wpisy wynikające z treści księgi wieczystej nie odpowiadają stanowi faktycznemu i materialnoprawnemu (por. E. Gniewek, Księgi wieczyste. Komentarz, Wyd. C.H. Beck, 2016). Na marginesie warto zaznaczyć, że w wypadku stwierdzenia faktycznej niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym pomimo oddalenia powództwa z uwagi na złe sprecyzowanie żądania pozwu, Sąd wieczystoksięgowy powinien zamieścić w niej z urzędu ostrzeżenie w trybie art. 626 13 § 1 k.p.c.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w całości podzielił argumentację prawną oraz ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji a co za tym idzie uznał, iż doszło do zawarcia ważnej i skutecznej umowy darowizny udziału w spornej nieruchomości przekazanego przez Z. D., jako osobę która mogła nim rozporządzać, na rzecz J. M. (1). Umowa darowizny jest jednak bezskuteczna w stosunku do powoda, który nie wyraził zgody na darowanie pozwanej J. M. (1) spornej nieruchomości. Tym samym w okolicznościach ustalonego stanu faktycznego, wbrew istniejącym wpisom w księdze wieczystej o nr: (...) wskazującym jako właściciela jedynie J. M. (1), współwłaścicielami przedmiotowej nieruchomości w udziałach po ½ są: M. D. i J. M. (1). Treść księgi wieczystej nieruchomości nie odpowiada więc rzeczywistemu stanowi rzeczy. Niemniej jednak wobec błędnego sformułowania przez powoda żądania pozwu zarówno co do formy jak i treści powództwa nie można było uwzględnić, a co za tym idzie apelację powoda uznać należało za niezasadną.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania należy wyjaśnić, iż mimo, że pełnomocnik powoda w treści apelacji wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w różnych ewentualnych wariantach - m.in. w ten sposób, by usunąć niezgodności treści księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie pozwanej J. M. (1) oraz powoda M. D. w udziałach wynoszących po ½ jako właścicieli nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) - to jednak taki zakres żądania nie był precyzowany na etapie postępowania przed Sądem I instancji, ani w pozwie ani w dalszych pismach procesowych. Powyższe powoduje, że Sąd Odwoławczy nie mógł uwzględnić apelacji i zmienić zaskarżonego wyroku, ze względu na niedopuszczalną - w świetle art. 383 k.p.c. - zmianę powództwa. Jak wynika z treści powołanego wyżej przepisu w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy. Choć apelacja zmierza do ponownego rozpoznania sprawy, a nie tylko do sprawdzenia wyroku na tle materiału procesowego, którym dysponował Sąd I instancji, to jednak postępowanie apelacyjne zawiera pewne ograniczenia w porównaniu z postępowaniem przed sądem niższym. Dlatego też w II instancji nie można ani rozszerzać żądania pozwu, ani występować z nowymi roszczeniami. Zmiana powództwa zatem dopuszczalna jest tylko przed sądem I instancji. Skoro zatem zmiana powództwa w sposób określony w apelacji jest niedopuszczalna, to Sąd Okręgowy – z uwagi na dyspozycję art. 383 k.p.c. - związany był zakazem badania takiego roszczenia pod kątem merytorycznych podstaw.

Odnosząc się do drugiego z powołanych w apelacji zarzutów wskazać należy, iż Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko i argumentację Sądu I instancji, że umowa darowizny z dnia 19 listopada 1995 r. nie była nieważna w całości, lecz jedynie w stosunku do powoda. Jak słusznie wskazywał Sąd Rejonowy powołując się na art. 46 k.r.o., art. 1035 i art. 1036 k.c. w sytuacji, gdy jeden z byłych małżonków (pozostających w dalszym ciągu współwłaścicielami nieruchomości) zbył po ustaniu wspólności ustawowej, bez zgody drugiego byłego małżonka, przedmiot należący do majątku wspólnego, dochodzi do zbycia udziału w przedmiocie należącym do majątku wspólnego, co jest bezskuteczne wobec współmałżonka, jeżeli narusza uprawnienia przysługujące mu w wyniku podziału majątku wspólnego. Zatem brak zgody współmałżonka na rozporządzenie przez drugiego współmałżonka jego udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej rozporządzającej, lecz jedynie względną bezskuteczność rozporządzenia. Rozporządzenie takie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące współwłaścicielowi, który zgody nie wyraził na podstawie przepisów o dziale spadku (art. 1036 zd. 2 k.c.). Ponadto należy podzielić stanowisko Sądu I instancji, że na gruncie przepisów o własności - w przypadku czynności prawnych o podwójnym skutku lub czynności rozporządzających - okoliczność, iż współwłaściciel dokonujący rozporządzenia rzeczą wspólną nie ma do tego kompetencji, prowadzi nie do nieważności, ale do bezskuteczności czynności prawnej w zakresie powstania skutku rzeczowego tej czynności.

Na marginesie czynionych wyżej rozważań wskazać trzeba, że w ocenie Sądu Okręgowego niniejsze orzeczenie nie zamyka powodowi drogi do wystąpienia z ponownym powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, już prawidłowo sprecyzowanym i sformułowanym.

Z przyczyn wyżej wyjaśnionych apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie, o czym Sąd Odwoławczy orzekł w pkt I sentencji wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy wydał w oparciu o przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasądzając od powoda, jako przegrywającego sprawę, na rzecz pozwanej J. M. (1) kwotę 1350,00 zł tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym. Stawka powyższych kosztów ustalona została w oparciu o § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 5 pkt 8 i § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015, poz. 1800, ze zm.). Jednocześnie wskazać należy, że w niniejszej sprawie nie ma zastosowania rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2016, poz. 1714), gdyż rozporządzenie to dotyczy wyłącznie kosztów wynagrodzenia pełnomocnika ponoszonych przez Skarb Państwa a nie przez strony postępowania.

SSO Piotr Jarmundowicz SSO Anna Kuczyńska SSO Jarosław Jaroń