Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
w składzie:

Przewodniczący –	SSO Maria Witkowska
Protokolant –	stażystka Wioleta Donoch

po rozpoznaniu 22 lutego 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania Gminy O.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o nadużywanie pozycji dominującej

na skutek odwołania Gminy O. od Decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 24 grudnia 2014 r. Nr (...)

1)  uchyla zaskarżoną Decyzję w pkt I.2 i II.2,

2)  zmienia zaskarżoną Decyzję w pkt II.1 w ten tylko sposób, że obniża nałożoną w nim na Gminę O. karę pieniężną z kwoty 988 zł (dziewięćset osiemdziesiąt osiem złotych) do kwoty 984 zł (dziewięćset osiemdziesiąt cztery złote),

3)  oddala odwołanie w pozostałej części,

4)  koszty zastępstwa procesowego pomiędzy stronami wzajemnie znosi,

5)  poleca pobranie Kasie Sądu Okręgowego w Warszawie od Gminy O. kwoty 500 zł (pięćset złotych) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem połowy kosztów nieopłaconej opłaty sądowej od odwołania.

SSO Maria Witkowska

Sygn. akt XVII AmA 17/15

UZASADNIENIE

Decyzją Nr (...) z dnia 24 grudnia 2014 r. pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego wszczętego z urzędu przeciwko Gminie O.,

I. na podstawie art. 10 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.),

1.  uznał za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o jakim mowa w art. 9 ust. 1 i 2 pkt 6 ww. ustawy praktykę Gminy O. polegającą na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie gminy O. wskutek narzucania odbiorcom usług uciążliwych warunków umów o zaopatrzenie w wodę, przynoszących Gminie nieuzasadnione korzyści, w świetle których dostawca nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za przerwy lub ograniczenia w dostawie wody spowodowane:

a)  brakiem wody na ujęciu,

b)  koniecznością przeprowadzenia niezbędnych napraw urządzeń zaopatrzenia w wodę w najkrótszym możliwym czasie niezbędnym na ich wykonanie,

c)  uszkodzeniem instalacji dostawcy grożącym niebezpieczeństwem

i nakazał zaniechanie jej stosowania;

2.  uznał za ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o jakim mowa w art. 9 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów praktykę Gminy O. polegającą na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie gminy O. oraz na lokalnych rynkach zbiorowego odprowadzania ścieków obejmujących teren gminy O. oraz część obszaru gminy M. wskutek nakładania na osoby ubiegające się o przyłączenie do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej obowiązku poniesienia kosztów robót niestanowiących – co do zakresu - kosztów budowy przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych, o jakich mowa w art. 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.) tj.:

a)  kosztów budowy przewodów wodociągowych na odcinku od granicy przyłączanej nieruchomości do istniejącej sieci oraz kosztów włączenia do sieci wodociągowej;

b)  kosztów budowy przewodów kanalizacyjnych na odcinku od granicy nieruchomości do istniejącej sieci lub na odcinku za pierwszą studzienką licząc od strony budynku oraz kosztów włączenia do sieci kanalizacyjnej;

i nakazał zaniechanie jej stosowania.

II. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nałożył na Gminę O.:

1. karę pieniężną płatną do budżetu państwa w wysokości 988 PLN z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 9 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I.1. sentencji Decyzji;

2. karę pieniężną płatną do budżetu państwa w wysokości 4 890 PLN z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 9 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I.2. sentencji Decyzji.

III. na podstawie art. 77 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art. 80 tej ustawy oraz na podstawie art. 263 § 1 i art. 264 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 267) w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów postanowił obciążyć Gminę O. kosztami przeprowadzonego postępowania i zobowiązać ww. przedsiębiorcę do zwrotu Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwoty 27 PLN w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się Decyzji.

Od niniejszej Decyzji powódka – Gmina O. wniosła odwołanie. Powódka zaskarżyła Decyzję w całości, wnosząc przy tym o uchylenie jej w całości i zasądzenie na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych. Zaskarżonej Decyzji powódka zarzuciła:

1.  błąd w ustaleniach Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i przyjęcie, że doszło do nadużywania pozycji dominującej przez Gminę O. na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę;

2.  błędne ustalenie, że Gmina O. jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. a) ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;

3.  błędne przyjęcie w celu wyliczenia kar objętych zaskarżoną Decyzją kwoty (...) zł jako przychodu Zakładu (...) w O. (który to zakład budżetowy w imieniu Gminy O. wykonuje zadania własne związane z zaopatrzeniem w wodę i odprowadzanie ścieków), gdy tymczasem według powódki przychód ten jest znacznie niższy, co jak wskazała wynika z dokumentów zgromadzonych w niniejszej sprawie i prowadzi do ustalenia nieuzasadnionego i zbyt wysokiego wyjściowego poziomu kar pieniężnych.

Pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Jednocześnie Prezes Urzędu wskazał, iż częściowo uzasadniony jest zarzut powódki nieprecyzyjnego oznaczenia przychodu Gminy stanowiącego podstawę do wyliczenia kar pieniężnych nałożonych Decyzją, jako że faktycznie wynosi on (...) zł, dlatego kara określona w pkt II.1 Decyzji powinna faktycznie wynosić 984 zł, a kara określona w pkt II.2 Decyzji 4.869 zł.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Na terenie Gminy O. działalność w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków prowadzi Zakład (...) w O. będący zakładem budżetowym Gminy. Zakład został utworzony mocą uchwały Rady Gminy O. Nr (...) z dnia 26 listopada 2003 r. (dowód: karta nr 15 akt adm.). Podstawy jego działalności określa Statut stanowiący załącznik do uchwały Rady Gminy Nr (...) z dnia 26 listopada 2003 r. (dowód: karty nr 16-18, 38 akt adm.).

Zgodnie ze Statutem terenem działania Zakładu jest Gmina O. (dowód: karta nr 17). Zakład został utworzony w celu zarządzania, korzystania oraz prowadzenia działalności gospodarczej i bieżącej obsługi dotyczącej:

1)  działalności usługowej w zakresie rozprowadzania wody;

2)  wykonywania robót ogólnobudowlanych w zakresie rozdzielczych obiektów liniowych obejmujących budowę lokalnych rurociągów wodnych i kanalizacyjnych oraz obiektów pomocniczych lokalnej sieci rozdzielczej;

3)  wykonywania instalacji wodno-kanalizacyjnych;

4)  odprowadzania ścieków;

5)  unieszkodliwiania odpadów;

6)  wykonywania remontów nieruchomości będących mieniem Gminy;

7)  utrzymania czystości na terenie nieruchomości będących mieniem Gminy;

8)  utrzymania bezpieczeństwa i porządku na terenach dróg gminnych, placach i obiektach publicznych stanowiących mienie Gminy.

(dowód: karta nr 17 akt adm.).

W myśl Statutu majątek będący w użytkowaniu Zakładu (...) jest własnością Gminy O. (dowód: karta nr 18 akt adm.).

Na podstawie uchwały Rady Gminy O. Nr (...) z dnia 17 lutego 2005 r. przekazana została Zakładowi w użytkowanie infrastruktura wodociągowa i kanalizacyjna stanowiąca mienie Gminy O. celem realizacji zadań własnych o charakterze publicznym w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. Zgodnie z Załącznikiem Nr 1 do ww. uchwały infrastruktura ta obejmuje między innymi sieć wodociągową o długości 108,1 km, w tym 78,1 km sieci głównej i 30 km podłączeń domowych; pompy głębinowe, studnie głębinowe, hydrofornie, sieć kanalizacji sanitarnej o łącznej długości 7,329 km położoną na działkach na terenie Gminy O. dz. Nr (...) obręb P. i Gminy M. dz. Nr (...) obręb (...) (dowód: karty nr 21-23 akt adm.).

Na podstawie ww. uchwały (...) eksploatuje 2 ujęcia głębinowe w P. (studnie (...) i (...)) i w T. (studnia (...)). Woda pozyskiwana z tych ujęć pokrywa 82,47% zapotrzebowania odbiorców. W pozostałym zakresie zapewnienie zbiorowego zaopatrzenia w wodę Zakład realizuje poprzez zakup wody od (...) SA w K. oraz od Gminnego Zakładu (...) w M. (dowód: karty nr 22-22 verte, 12 akt adm.).

Na terenie Gminy O. obowiązuje Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków wprowadzony uchwałą Rady Gminy Nr (...) z dnia 16 lutego 2006 r. Regulamin został ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa (...) Nr (...) z dnia 24 marca 2006 r., poz. 1033 i obowiązuje od 07 kwietnia 2006 r. (dowód: karty nr 10, 24-37 akt adm.).

Odbiorcy usług świadczonych przez (...) mogą zapoznać się z obowiązującym Regulaminem w siedzibie Zakładu przy ul. (...) w O. od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:30 do 14:30 oraz na stronie internetowej (...) Ponadto Regulamin został opublikowany w miesięczniku lokalnym (...) Nr (...) z 2006 r. Regulamin nie stanowi załącznika do zawieranych umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków (dowód: karta nr 11 akt adm.).

Zakład prowadzi również działalność w zakresie zbiorowego odprowadzania ścieków na terenie gminy M.. Obszar działalności (...) wyznacza zasięg sieci kanalizacyjnej położonej na obszarze tej Gminy, której właścicielem jest Gmina O., a którą użytkuje Zakład (dowód: karta nr 10 akt adm.). Na prowadzenie działalności w zakresie odbierania ścieków na przedmiotowym terenie (...) uzyskał zezwolenie Wójta gminy M. udzielone decyzją nr (...) z dnia 15 marca 2006 r. (dowód: karty nr 46-47 akt adm.). Na terenie gminy M. Zakład prowadzi działalność zgodnie z warunkami określonymi w Regulaminie dostarczania wody i odprowadzania ścieków wprowadzonym uchwałą gminy M. Nr (...) z dnia 09 czerwca 2006 r. (dowód: karty nr 54-65 akt adm.) oraz w taryfie zatwierdzonej uchwałą Rady Gminy M. (dowód: karta nr 10 akt adm.).

Zgodnie z decyzją Wójta Gminy M., o jakiej mowa powyżej (...) uzyskał zezwolenie na prowadzenie zbiorowego odprowadzania ścieków z terenu M. (...) w Gminie M. na czas nieokreślony począwszy od dnia 15 marca 2006 r. (dowód: karta nr 46 akt adm.).

W ramach prowadzonej działalności (...) zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę – zawiera z odbiorcami usług, w tym z konsumentami, pisemne umowy, na podstawie których odbywa się dostawa wody i odbiór ścieków. Zakład posługiwał się w tym zakresie następującymi wzorcami umów:

• a)  wzorcem umowy na dostawę wody stosowanym na terenie Gminy O. względem odbiorców instytucjonalnych, obowiązującym od 01 stycznia 2006 r. (dowód: karty nr 10, 66-69 akt adm.);

  b)  wzorcem umowy na dostawę wody stosowanym na terenie gminy O. w obrocie z konsumentami, obowiązującym od dnia 01 stycznia 2011 r. (dowód: karty nr 10, 70-75 akt adm.);

  c)  wzorcem umowy na odprowadzanie ścieków bytowych stosowanym na terenie gmin O. i M. w obrocie z konsumentami i odbiorcami instytucjonalnymi, obowiązującym od dnia 01 stycznia 2008 r. (dowód: karty nr 10, 76-77 verte akt adm.).

W toku postępowania zgromadzone zostały przykładowe umowy zawarte z wykorzystaniem ww. wzorców (dowód: karty nr 87-144 verte; 223-242 verte akt adm.).

W treści tychże wzorców umów o zaopatrzenie w wodę oraz umów zawartych na ich podstawie zamieszczone są w § 4 ust. 1 pkt a, d i e następujące postanowienia:

Dostawca nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za przerwy lub ograniczenia w dostawie wody spowodowane:



brakiem wody na ujęciu;



koniecznością przeprowadzenia niezbędnych napraw urządzeń zaopatrzenia w wodę w najkrótszym możliwym czasie niezbędnym na ich wykonanie;



uszkodzeniem instalacji Dostawcy grożącej niebezpieczeństwem.

Zakład posiada zawartych z odbiorcami ogółem 1980 umów o zaopatrzenie w wodę. 95% tych umów stanowią umowy zawarte z konsumentami (dowód: karty nr 340-340 verte akt adm.).

W latach 2013-2014 nie wystąpiły przypadki przerw lub ograniczeń w dostawie wody do odbiorców spowodowane brakiem wody na ujęciu lub wynikające z uszkodzenia instalacji dostawcy grożącej niebezpieczeństwem. W ww. okresie miały natomiast miejsce przerwy w dostawie wody związane z koniecznością wymiany zasuw wodociągowych oraz przebudową sieci wodociągowej w związku z budową kanalizacji, które miały charakter planowany. Nieplanowane awarie sieci wodociągowej spowodowane były awarią sieci, uszkodzeniem sieci związanym z budową sieci kanalizacji sanitarnej oraz niesprawnymi zasuwami domowymi. W roku 2013 wystąpiło 5 awarii na sieci wodociągowej, a w 2014 r. – 17 awarii. W latach 2013-2014 odbiorcy (...) nie występowali z roszczeniami odszkodowawczymi z tytułu szkód poniesionych na skutek przerw w dostawie wody (dowód: karty nr 220-221 akt adm.).

Nowe wzorce umów na 2017 r. posiadają zaktualizowaną treść (dowód: karty nr 61- 63, 79- 81, 108- 110, 114- 116, 121- 123, 128- 130 akt sąd.), aczkolwiek przytoczony wyżej zapis wzorców umów o zaopatrzenie w wodę pozostał bez zmian.

(...) stosował określone zasady przyłączania nieruchomości do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej.

W obowiązującym na terenie Gminy O. Regulaminie dostarczania wody i odprowadzania ścieków a konkretnie w Rozdziale V określone zostały warunki przyłączenia do sieci. Z kolei Rozdział VI Regulaminu podaje techniczne warunki dostępu do usług wodociągowo-kanalizacyjnych.

Zgodnie z § 25 i § 26 Regulaminu osoba ubiegająca się o przyłączenie jej nieruchomości do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej składa Przedsiębiorstwu wiosek o przyłączenie, który powinien zawierać m.in. określenie rodzaju instalacji i urządzeń służących do odbioru usług oraz określenie przewidywanego poboru wody, jej przeznaczenia oraz charakterystyki zużycia wody. Do wniosku należy załączyć dokument określający stan prawny nieruchomości, której dotyczy wniosek oraz mapę sytuacyjną, określającą usytuowanie nieruchomości, o której mowa w ust. 1, względem istniejących sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz innych obiektów i urządzeń uzbrojenia terenu (dowód: karta nr 31 akt adm.). (...) posiada wzór wniosku o przyłączenie do sieci (dowód: karty nr 154-155 akt adm.).

§ 27 Regulaminu stanowi, że jeżeli są spełnione warunki techniczne umożliwiające podłączenie nieruchomości do sieci Przedsiębiorstwo w terminie 30 dni od daty otrzymania prawidłowo wypełnionego wniosku wraz z kompletem załączników, wydaje osobie ubiegającej się o podłączenie nieruchomości do sieci dokument pod nazwą „Warunki przyłączenia do sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej”. Dokument ten powinien zawierać co najmniej:

• 1)  wskazanie miejsca i sposobu przyłączenia, w tym miejsca zainstalowania wodomierza głównego lub urządzenia pomiarowego;

  2)  określenie maksymalnej ilości wody dostarczanej do nieruchomości z podziałem na poszczególne cele;

  3)  określenie maksymalnej ilości ścieków odprowadzanych z nieruchomości i ich jakość;

  4)  informację o rodzaju i zawartości dokumentów, jakie powinna przedłożyć osoba ubiegająca się o przyłączenie do sieci oraz podmiotach, z jakimi należy uzgodnić lub do jakich należy zgłosić fakt przyłączenia oraz projekt przyłącza;

  5)  określenie okresu ważności wydanych warunków technicznych,

a także może zawierać:

• 6)  określenie parametrów technicznych przyłącza;

  7)  określenie miejsca zainstalowania wodomierza głównego, a w przypadku, gdy wnioskodawca proponuje pomiar ilości odprowadzanych ścieków inaczej niż na podstawie odczytów ilości pobieranej wody, urządzenia pomiarowego do mierzenia ilości odprowadzonych ścieków lub też wodomierzy do mierzenia ilości wody, z której nie odprowadza się ścieków do kanalizacji (dowód: karty nr 31-32 akt adm.).

Zgodnie z § 29 Regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków warunkiem przystąpienia do prac zmierzających do przyłączenia nieruchomości do sieci jest pisemne uzgodnienie z Zakładem dokumentacji technicznej tj. projektu i sposobu prowadzenia tych prac oraz warunków i sposobów dokonywania przez Zakład kontroli robót. Spełnienie powyższego warunku nie jest wymagane, jeżeli przyłączenia do sieci dokonuje Zakład, który wydał warunki przyłączenia do sieci dla danej nieruchomości. Zakład wykonuje tę usługę na warunkach obopólnie uzgodnionych z odbiorcą. Osoba ubiegająca się o przyłączenie w celu uzyskania pisemnego uzgodnienia, o jakim mowa powyżej przedkłada Zakładowi odpowiednie dokumenty i informacje. Wykaz tych dokumentów i informacji Zakład dostarcza nieodpłatnie wraz z wydanymi warunkami przyłączenia do sieci. Zakład wydaje pisemne uzgodnienie dokumentacji technicznej w terminie 14 dni od daty złożenia kompletu wymaganych informacji i dokumentów. W myśl § 30 Regulaminu przed zawarciem umowy Przedsiębiorstwo dokonuje odbioru wykonanego przyłącza pod względem spełnienia warunków technicznych (dowód: karta nr 33 akt adm.).

Analogiczne postanowienia dotyczące warunków przyłączenia do sieci oraz technicznych warunków określających możliwość dostępu do usług wodociągowo-kanalizacyjnych zawiera Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków obowiązujący na terenie Gminy M. (dowód: karty nr 60-61 akt adm.).

W prowadzonej działalności (...) nie posługuje się wzorcem umowy o przyłączenie do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej, ani nie zawiera takich umów. Przyłączenie następuje na zasadach opisanych powyżej (dowód: karta nr 150 akt adm.).

W ramach procedury przyłączeniowej (...) wydaje zatem przyszłym odbiorcom warunki techniczne podłączenia do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej (przykładowe dokumenty określające takie warunki dowód: karty nr 156-173; 251-252, 298-299 akt adm.).

W przypadku, gdy istniejąca sieć wodociągowa znajdowała się poza granicą przyłączanej nieruchomości osoby ubiegające się o przyłączenie do sieci zobligowane były do sfinansowania budowy przewodów na odcinku od budynku do granicy nieruchomości, jak również od granicy nieruchomości do istniejącej sieci (ilustracja przedstawiona przez (...) dowód: karta nr 186 akt adm.). Przy czym w warunkach technicznych podłączenia do sieci wodociągowej użytkowanej przez (...) znajdowały się następujące postanowienia:

W związku z planowaniem wykonania przyłącza wodociągowego (…) Zakład (...) w O. zezwala na podłączenie się do gminnej sieci wodociągowej po spełnieniu następujących warunków (…):

- wykonać na własny koszt podłączenia do istniejącego wodociągu gminnego (…) zlokalizowanego po południowo-wschodniej stronie ul. (...) (…) do projektowanego budynku mieszkalnego (dowód: karta nr 159 akt adm.);

- wykonać na własny koszt podłączenia do istniejącego wodociągu gminnego (…) przebiegającego po północnej stronie ul. (...). (...) (…) do projektowanej studzienki wodomierzowej (studzienka z pełnym zabezpieczeniem termicznym). Przejście pod drogą wykonać w rurze ochronnej min. DN 75 (dowód: karta nr 162 akt adm.);

- wykonać na własny koszt podłączenia do istniejącego wodociągu gminnego (…) przebiegającego po północnej stronie ul. (...) w pasie drogowym (…) do projektowanej studni wodomierzowej (dowód: karta nr 165 akt adm.);

- Wykonać na własny koszt podłączenia do wodociągu gminnego (…) zlokalizowanego w pasie drogowym nowoprojektowanej ulicy (…) do studzienki wodomierzowej projektowanej na działce na 273.10 (studzienka z pełnym zabezpieczeniem termicznym). Przejście pod drogą wykonać w rurze ochronnej o średnicy min. DN 75 (dowód: karta nr 298 akt adm.).

Ponadto podmioty przyłączane ponosiły koszty włączenia do sieci wodociągowej. W przypadku włączenia do sieci wodociągowej wykonanej z rur PCV lub stalowych odbiorca ponosił koszty włączenia polegającego na: odkryciu sieci wodociągowej, nałożeniu nawiertki zintegrowanej z zasuwą domową oraz nawierceniu otworu na istniejącej sieci wodociągowej. W przypadku włączenia do sieci wykonanej z rur PE odbiorca ponosił koszty włączenia tj. koszty odkrycia sieci wodociągowej, spuszczenia wody z odcinka sieci wodociągowej, dogrzania odgałęzienia siodłowego, nawiercenia otworu na istniejącej sieci wodociągowej oraz montażu zasuwy domowej z wykorzystaniem zgrzewów doczołowych lub elektrooporowych (dowód: karta nr 151 akt adm.). Przy czym w wydawanych przez (...) warunkach technicznych przyłączenia do sieci wodociągowej znajdują się postanowienia przewidujące, że:

- Włączenie do sieci wodociągowej wykonać za pomocą nawiertki (…) zintegrowanej z zasuwą odcinającą DN 50. Włączenie do sieci (…) dokonują odpłatnie wyłącznie służby Zakładu na zlecenie Inwestora (dowód: karty nr 156, 159, 162, 165, 251 akt adm.);

- Włączenie do sieci wodociągowej wykonać za pomocą odgałęzienia siodłowego PE 110/63. Na włączeniu do sieci zabudować zasuwę kołnierzową DN 50. Włączenie do sieci (…) dokonują odpłatnie wyłącznie służby Zakładu na zlecenie Inwestora (dowód: karta nr 298 akt adm.).

W (...) obowiązywało Zarządzenie Dyrektora (...) nr (...) z dnia 31 grudnia 2010 r. w sprawie: ustalenie cennika na wykonanie usługi (robocizna) – włączenie działki/budynku do sieci wodociągowej i budowy przyłącza wody. Załącznikiem Nr 1 do Zarządzenia jest Kalkulacja cen wykonania usługi – włączenie działki / budynku do sieci wodociągowej z zabudową zasuwy odcinającej. Cena tej usługi (robocizny) wynosi od 150 do 275 zł netto i jest uzależniona od średnicy wodociągu, materiału, z jakiego jest on wykonany oraz tego, czy włączenie następuje poprzez trójnik. W załączniku jest również zastrzeżenie, że usługa włączenia do sieci wodociągowej jest wykonywana na materiale inwestora (osoby przyłączanej) (dowód: karty nr 243-246 akt adm.).

Faktycznie koszt włączenia (robocizny) według kosztorysów powykonawczych załączonych do faktur wystawionych odbiorcom przez (...) wyniósł w trzech przypadkach 150 zł, a w dwóch przypadkach 175 zł (dowód: karty nr 189-197, 263-265, 306-308 akt adm.).

W przypadku przyłączenia do sieci kanalizacyjnej osoby ubiegające się o przyłączenie finansowały budowę przewodów na odcinku od budynku do rewizyjnej studzienki kanalizacyjnej (położnej w granicach przyłączanej nieruchomości), jak również na odcinku od tej studzienki do granicy nieruchomości oraz od granicy nieruchomości do istniejącej sieci. Przyszłych odbiorców obciążały również koszty budowy samej studzienki. (ilustracja (...) dowód: karta nr 188, przykładowe techniczne warunki przyłączenia do sieci kanalizacyjnej dowód: karty nr 165-173, 318-320 akt adm.).

W sporządzonych warunkach technicznych znajdują się postanowienia przewidujące, że osoba ubiegająca się o przyłączenie powinna wykonać na własny koszt podłączenie do istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz, że orientacyjną lokalizację włączenia się w istniejącą sieć kanalizacji zaznaczono na mapie stanowiącej załącznik do warunków technicznych. Oznaczone na mapach studzienki włączeniowe znajdują się poza granicami przyłączanych nieruchomości (dowód: karty nr 165-170; 318-320 akt adm.).

Osoby ubiegające się o przyłączenie ponosiły również koszty włączenia do sieci kanalizacyjnej. Włączenie polega na lokalizacji i odkryciu istniejącej studzienki kanalizacyjnej na sieci głównej (do niej następuje włączenie), wykonaniu otworu i wprowadzeniu rury PCV pod kątem zapewniającym spływ kaskadowy ścieków. Końcowym etapem jest zabezpieczenie miejsca wprowadzenia rury pianką poliuretanową. Włączenie do studzienki kanalizacyjnej możliwe jest po uprzednim sprawdzeniu atmosfery panującej w studzience przez 3 pracowników Zakładu z wykorzystaniem linki zabezpieczającej z uprzężą oraz dźwigu trójdrożnego. Ponadto odbiorca ponosił koszty związane z robocizną oraz finansował materiały wykorzystane do włączenia do istniejącej sieci kanalizacyjnej (dowód: karty nr 152-153 akt adm.).

W (...) obowiązywało Zarządzenie Dyrektora Zakładu Nr (...) z dnia 28 grudnia 2011 r. w sprawie: ustalenia opłat za wykonanie usługi (robocizna): włączenie działki/ budynku do sieci kanalizacyjnej, demontaż i montaż wodomierza na okres zimowy. Załącznikiem Nr 1 do Zarządzenia jest Kalkulacja cen wykonania usługi – włączenie działki / budynku do sieci kanalizacyjnej. Cena tej usługi (robocizny) zależy od średnicy kanalizacji sanitarnej / deszczowej i wynosi od 125 do 500 zł netto (dowód: karty nr 310-312 akt adm.). Usługa włączenia do sieci wodociągowej była wykonywana na materiale inwestora (osoby przyłączanej).

Na przykładowej fakturze za usługi włączenia do sieci kanalizacyjnej oraz za usługę włączenia do sieci kanalizacji deszczowej określona cena netto każdej z tych usług wynosi 250 zł (dowód: karta nr 198 akt adm.).

Liczba wszystkich przyłączeń do sieci wodociągowej zrealizowanych przez (...) w latach 2013-2014 (według stanu na koniec lipca) wyniosła 37. W 20 przypadkach miejsce włączenia do istniejącej sieci znajdowało się na terenie działki osoby przyłączanej, a w 17 przypadkach – poza granicą przyłączanej nieruchomości (dowód: karta nr 221 akt adm.). Przyszli odbiorcy ponosili w takiej sytuacji koszty budowy przewodu wodociągowego na odcinku od granicy przyłączanej nieruchomości do istniejącej sieci (dowód: karta nr 331 akt adm.). Wszystkie osoby ubiegające się o przyłączenie poniosły również koszty włączenia do sieci zgodnie z Zarządzeniem Dyrektora (...) Nr (...) (dowód: karty nr 222, 331 akt adm.). Z tytułu wykonanych w 2013 r. włączeń do sieci wodociągowej Zakład uzyskał przychód w wysokości (...) zł netto. W 2014 r. przychód (...) z tego tytułu wyniósł (...) zł netto (według stanu na 20 października 2014 r.) (dowód: karta nr 331 verte akt adm.).

W okresie 2013-2014 (do końca lipca) zrealizowano jedno podłączenie do sieci kanalizacyjnej. Nieruchomość została włączona do istniejącej studzienki kanalizacyjnej znajdującej się poza granicą przyłączanej działki, na sieci usytuowanej w pasie drogowym (dowód: karta nr 222 akt adm.). W ramach tego podłączenia osoba ubiegająca się o przyłączenie obowiązana była ponieść koszty budowy studzienki kanalizacyjnej w granicach swojej nieruchomości oraz koszty związane z budową przewodu na odcinku od granicy nieruchomości do istniejącej studzienki zabudowanej na gminnej sieci kanalizacyjnej zlokalizowanej w pasie drogowym (dowód: karta nr 331 verte, 332 akt adm.). Osoba ta poniosła również koszty włączenia do istniejącej sieci zgodnie z Zarządzeniem Dyrektora (...) Nr (...) (dowód: karta nr 222 akt adm.).

W taryfie obowiązującej na terenie Gminy O. w okresie od dnia 01 marca 2013 r. do 28 lutego 2014 r. określona została opłata za przyłączenie do urządzeń wodociągowych lub kanalizacyjnych będących w posiadaniu Zakładu w wysokości 98,65 zł netto (121,34 zł brutto) za każde przyłącze. W kolejnej taryfie wprowadzonej do stosowania na okres od 01 marca 2014 r. do 28 lutego 2015 r. stawka ww. opłaty wyniosła 101,12 zł netto (124,38 zł brutto) za przyłączenie (dowód: karty nr 44, 210 akt adm.).

W taryfie dla zbiorowego odprowadzania ścieków realizowanego przez (...) na terenie Gminy M., obowiązującej w okresie od dnia 01 stycznia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. ustalona została stawka opłaty za przyłączenie do urządzeń kanalizacyjnych będących w posiadaniu Zakładu w wysokości 98,65 zł netto (121,34 zł brutto). W następnej taryfie wprowadzonej na okres od dnia 01 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2014 r. wysokość przedmiotowej opłaty wyniosła 101,12 zł netto (124,38 zł brutto) (dowód: karty nr 51, 216 akt adm.).

W 2013 r. Zakład uzyskał przychód w wysokości (...) zł (dowód: karty nr 341-341 verte akt adm.). Wysokość przychodu uzyskanego przez Zakład w 2013 r. z tytułu świadczenia usług zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbio akt adm.rowego odprowadzania ścieków wyniosła natomiast (...) zł (dowód: karta nr 340).

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Sąd uznał za prawidłowe wyłącznie stanowisko Prezesa UOKiK zawarte w pkt I.1 Decyzji odnośnie kwalifikacji zachowania Gminy O. polegającego na narzucaniu odbiorcom usług uciążliwych warunków umów o zaopatrzenie w wodę, przynoszących Gminie nieuzasadnione korzyści, w świetle których dostawca nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za przerwy lub ograniczenia w dostawie wody spowodowane:

a)  brakiem wody na ujęciu,

b)  koniecznością przeprowadzenia niezbędnych napraw urządzeń zaopatrzenia w wodę w najkrótszym możliwym czasie niezbędnym na ich wykonanie,

c)  uszkodzeniem instalacji dostawcy grożącym niebezpieczeństwem,

jako nadużywanie pozycji dominującej na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie gminy O..

Zakaz stosowania tego typu praktyk jednoznacznie wynika z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.), który stanowi, iż zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców. Jako przykład tego typu zachowań ustawa w ust. 2 pkt 6 wskazuje praktykę polegającą na narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści.

Dla stwierdzenia zarzucanej praktyki ograniczającej konkurencję na podstawie art. 9 ust. 2 pkt 6 ustawy koniecznym jest łączne wystąpienie następujących przesłanek:

- stosujący praktykę jest przedsiębiorcą, który posiada na rynku właściwym pozycję dominującą,

- przedsiębiorca ten narzuca określone warunki umów,

- warunki te mają uciążliwy charakter,

- przynoszą one przedsiębiorcy nieuzasadnione korzyści.

Rozważenia wymagało zatem, iż art. 4 pkt 1 lit. a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zawiera definicję „przedsiębiorcy”, pod pojęciem którego rozumie się przedsiębiorcę w myśl przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, a także osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Stosownie zaś do art. 2 ustawy z dnia 02 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 672 ze zm.) działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Natomiast na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 08 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 594 ze zm.) gmina posiada osobowość prawną. Jak stanowi art. 7 ust. 1 powołanej ustawy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, zadania własne obejmują m.in. sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk. Również w świetle art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 07 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.) zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy.

W oparciu o ww. przepisy Gmina O. zobowiązana jest więc do realizacji zadania własnego obejmującego sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę oraz kanalizacji i usuwania ścieków komunalnych. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236 ze zm.) gospodarka komunalna może być prowadzona przez jednostki samorządu terytorialnego w szczególności w formach samorządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego.

W niniejszej sprawie Gmina O. wykonuje zadania własne w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków za pośrednictwem Zakładu (...) w O.. W świetle Statutu Zakład ten jest zakładem budżetowym Gminy nie posiadającym osobowości prawnej a co istotne jego zadaniem jest m.in. prowadzenie działalności gospodarczej i bieżącej obsługi dotyczącej działalności usługowej w zakresie rozprowadzania wody i odprowadzania ścieków. Zgodnie ze Statutem Zakładem kieruje Dyrektor, którego zatrudnia i zwalnia Wójt Gminy. Dyrektor działa w ramach pełnomocnictwa udzielonego mu przez Wójta Gminy. Pełnomocnictwo, o jakim mowa powyżej udzielone zostało Dyrektorowi (...) na mocy Zarządzenia Wójta Gminy O. Nr (...) z dnia 31 grudnia 2007 r. (dowód: karta nr 39). Upoważnia ono Dyrektora Zakładu do:

-

składania oświadczeń woli w imieniu Gminy w zakresie działalności statutowej (...);

-

zaciągania zobowiązań w imieniu Gminy w ramach planu finansowego (...);

-

reprezentowania Gminy przed sądami, organami administracji publicznej, organami egzekucyjnymi we wszystkich postępowaniach sądowych, administracyjnych i egzekucyjnych związanych z działalności (...).

Tym samym Zakład ten, będący jednostką organizacyjną podległą gminie podejmuje działania w zakresie zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej w imieniu Gminy i w granicach udzielonego przez nią pełnomocnictwa. (...) działa w imieniu i na rachunek Gminy, czyli w zastępstwie Gminy, a jego Dyrektor jest jedynie pełnomocnikiem Gminy. Zważywszy, że Zakład jako jednostka organizacyjna Gminy reprezentuje ją w relacjach z odbiorcami usług z zakresu zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, wszelkie działanie podejmowane przez Zakład należy traktować jako działanie Gminy O..

Dlatego to Gminie O. należy przypisać status przedsiębiorcy świadczącego usługi użyteczności publicznej przy pomocy własnego Zakładu budżetowego, w szczególności, że zakład budżetowy gminy nie posiada zdolności sądowej w postępowaniu przed sądem gospodarczym (Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 25 kwietnia 1996 r., sygn. III CZP 34/96, Legalis).

W dalszej kolejności koniecznym było ustalenie, czy przedsiębiorca, któremu zarzuca się niedozwolone działanie zajmuje na określonym rynku właściwym pozycję dominującą. W tym celu należy najpierw dokonać prawidłowego wyizolowania rynku właściwego, ustalenia jego granic, ponieważ tylko w takiej sytuacji możliwe będzie przeprowadzenie analizy i oceny działań przedsiębiorcy pod kątem stosowania niedozwolonej praktyki. Rynek relewantny wyznacza bowiem płaszczyznę współzawodnictwa przedsiębiorców w zakresie danego towaru na określonym terytorium geograficznym. Celem wyznaczenia rynku właściwego jest więc zidentyfikowanie konkurentów przedsiębiorcy, a zatem podmiotów będących w stanie ograniczać zachowania danego przedsiębiorcy.

W myśl art. 4 pkt 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przez rynek właściwy rozumie się rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym - ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu - panują zbliżone warunki konkurencji. Zatem rynek właściwy występuje w ujęciu produktowym, jak i geograficznym.

Przy czym zgodnie z przyjętą tendencją do wąskiego definiowania rynku, w każdej analizowanej sytuacji organ antymonopolowy powinien dążyć do wyodrębnienia rynku właściwego w sprawie - zarówno w wymiarze produktowym jak i geograficznym - w sposób możliwie wąski (wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 21 kwietnia 2010 r. sygn. VI ACa 1092/09, LEX nr 785633). Stosowanie wąskich kryteriów segmentacji rynku nie może jednak oznaczać wyodrębnienia w każdym przypadku rynku jednego tylko produktu i jednego producenta.

Podstawowym kryterium wyróżnienia rynku właściwego produktowo stanowi wzajemna substytutywność (wymienialność) towarów z punktu widzenia nabywcy (substytutywność popytowa). Niniejsze odnosi się także do usług, gdyż towarem w ujęciu art. 4 ust. 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów są również usługi.

W aspekcie produktowym Przedsiębiorca prowadzi działalność na rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. Towarem oferowanym przez Przedsiębiorcę są zatem usługi zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. Nie posiadają one substytutów. Z uwagi bowiem na uwarunkowania technologiczne i organizacyjne poza systemem sieciowym przewodów wodociągowych i kanalizacyjnych należącym do Gminy a użytkowanym przez (...) nie ma innej możliwości korzystania z usług zbiorowego dostarczania wody i zbiorowego odprowadzania ścieków.

Z kolei rynek właściwy terytorialnie, czyli rynek wyznaczony według kryterium geograficznego (terytorialnego) stanowi obszar zbytu, na którym panują homogeniczne, tożsame lub podobne warunki konkurencji na ustalonym rynku produktowym. Za rynek właściwy geograficznie uznawać więc należy podstawowy obszar zbytu towarów danego przedsiębiorcy. Uwzględnienie kryterium geograficznego prowadzi do ograniczenia rynku produktowego do określonego obszaru.

W wymiarze geograficznym z uwagi na technologię dostarczania wody i odprowadzania ścieków decydujące znaczenie ma zasięg istniejącej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, za pomocą której Gmina świadczy swoje usługi. W przypadku więc usług zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków rynek w ujęciu terytorialnym obejmuje teren Gminy O., na którym rozciąga się sieć wodociągowa i kanalizacyjna Gminy oraz część obszaru Gminy M. (M. (...)), do którego sięga sieć kanalizacyjna Gminy. Jednak same usługi zaopatrzenia w wodę ograniczać będą rynek do terenu Gminy O., gdyż tylko na tym obszarze Gmina doprowadza wodę do odbiorców, w przeciwieństwie do szerzej świadczonych usług kanalizacyjnych, również na obszarze Gminy M. (M. (...)).

Natomiast biorąc pod uwagę definicję legalną pozycji dominującej na rynku w rozumieniu art. 4 pkt 10 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która określa ją jako pozycję przedsiębiorcy umożliwiającą mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym stopniu niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów, przy czym domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą jeżeli jego udział w rynku przekracza 40%, należy zaznaczyć, że Gmina jest w właścicielem sieci wodno- kanalizacyjnej, do której musi zostać wpięty każdy ubiegający się o przyłączenie celem korzystania z usług wodociągowych i kanalizacyjnych. Okoliczność ta decyduje o pozycji rynkowej Przedsiębiorcy, który jest naturalnym monopolistą, tym bardziej, że budowa alternatywnych sieci na ww. obszarze jest ekonomicznie nieopłacalna, stąd nie ma innego dostawcy usług zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, a podmioty nie mają innej opcji na przyłączenie, jak też możliwości wyboru innego dostawcy usług a przez to odmiennych warunków usług. Zgodnie zatem z przytoczoną definicją przyjąć trzeba, że Przedsiębiorca może działać niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów na rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków zlokalizowanego na terenie Gminy O. oraz części obszaru Gminy M. (M. (...)). Tym bardziej więc może działać w ten sposób na samym lokalnym rynku zaopatrzenia w wodę obejmującym jedynie Gminę O., gdyż jego pozycja umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na tym rynku właściwym.

Skoro Gmina występując jako Przedsiębiorca posiada pozycję dominującą na rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę obejmującym Gminę O. tym samym spełniona została pierwsza z przesłanek niezbędnych do stwierdzenia opisanej w pkt I.1 Decyzji praktyki dotyczącej zawieranych przez Gminę na ww. obszarze umów o dostawę wody za praktykę z art. 9 ust. 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Analizie należało zatem poddać kwestię zaistnienia kolejnych przesłanek, w tym zagadnienie narzucania przez dominanta określonych warunków umów.

Dokonując oceny zachowań Przedsiębiorcy pod tym kątem stwierdzić należy, że Gmina będąc wyłącznym dostawcą wody dysponuje potencjałem wystarczającym do narzucenia odbiorcom warunków umów. Dzięki bowiem posiadanej sile rynkowej wywodzącej się z monopolu naturalnego dostawca jednostronnie ustala warunki umów, na podstawie których odbywa się dostawa wody. Dostawca posiadając niekwestionowaną przewagę kontraktową dyktuje warunki tych umów, przedstawiając je odbiorcy właściwie do akceptacji. Jeśli bowiem odbiorca ma prawo do przyjęcia lub odmowy warunków ustalonych przez Przedsiębiorstwo, zatem warunki te należy uznać za narzucone odbiorcy ubiegającemu się o uzyskanie dostaw wody. Posługiwanie się przez Przedsiębiorcę wzorcem umowy na dostawę wody jest więc wyrazem forsowania przez dostawcę własnych zasad dostawy wody odbiorcom, którzy w sytuacji braku konkurencji wobec dostawcy są zmuszeni do przyjęcia tych zasad. Gmina O. zajmując zatem pozycję dominującą stawia odbiorcę w sytuacji przymusowej przyjęcia określonych przez nią warunków celem uzyskania usług wodociągowych po podpisaniu umowy.

Zdaniem Sądu narzucane przez Przedsiębiorcę warunki są uciążliwe, gdyż są niekorzystne dla odbiorców w świetle obowiązujących przepisów prawa, dlatego noszą w sobie ciężar ponad przyjęty w stosunkach danego rodzaju, są natomiast utrzymywane wobec nieistnienia konkurencji przedsiębiorców wodociągowo- kanalizacyjnych na rynku właściwym, co dodatkowo osłabia siłę przetargową odbiorcy. Chodzi tu mianowicie o dyktowane przez Przedsiębiorcę postanowienia umów na dostawę wody o treści:

Dostawca nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za przerwy lub ograniczenia w dostawie wody spowodowane:



brakiem wody na ujęciu;



koniecznością przeprowadzenia niezbędnych napraw urządzeń zaopatrzenia w wodę w najkrótszym możliwym czasie niezbędnym na ich wykonanie;



uszkodzeniem instalacji Dostawcy grożącej niebezpieczeństwem.

Sąd zważył, że na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ma obowiązek zapewnić zdolność posiadanych urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych do realizacji dostaw wody w wymaganej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem oraz dostaw wody i odprowadzania ścieków w sposób ciągły i niezawodny, a także zapewnić należytą jakość dostarczanej wody i odprowadzanych ścieków. Z treści postanowienia umownego wynika natomiast, że dostawca, czyli Gmina O. będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności odszkodowawczej za przerwy lub ograniczenia w dostawie wody wywołane wyliczonymi przez dostawcę okolicznościami. Okoliczności te nie zwalniają jednak usługodawcy od odpowiedzialności za zobowiązania w myśl przepisów prawa. Podstawowe znaczenie ma tu art. 471 kc i 435 § 1 kc.

Zgodnie z art. 471 kc dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Tym samym każde zachowanie dłużnika polegające na naruszeniu treści zobowiązania, niezależnie od rodzaju i rozmiaru tego naruszenia lub sposobu, w jaki do niego doszło, rodzi w świetle art. 471 kc odpowiedzialność kontraktową dłużnika, jeżeli objęte jest okolicznościami, za które ponosi on odpowiedzialność. Rozstrzygające znaczenie dla ustalenia, jakie okoliczności obciążają dłużnika, mają przede wszystkim przepisy art. 472–474 kc. Do okoliczności tych w pierwszej kolejności należy własne działanie lub zaniechanie dłużnika, który przy spełnieniu świadczenia nie dołożył należytej staranności. Tradycyjny pogląd nakazuje przyjmować, że naruszenie owej staranności wymaganej od dłużnika spełniającego świadczenie to nic innego jak możliwość postawienia mu zarzutu zawinienia w formie niedbalstwa. Z kolei zgodnie z art. 474 kc dłużnika obciąża działanie lub zaniechanie osób, z pomocą których zobowiązanie wykonuje lub którym powierzył jego wykonanie. Przy czym chodzi tu o zachowanie wskazanych osób, którym można postawić zarzut niedołożenia należytej staranności.

Ponadto przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka zgodnie z art. 435 § 1 kc. Stosownie do tego przepisu prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Przepis ten wskazuje zatem wprost ewentualne przesłanki egzoneracyjne umożliwiające uwolnienie się od odpowiedzialności.

Wobec powyższego nie ulega wątpliwości, że przesłanki wyłączające odpowiedzialność odszkodowawczą za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy określone w umowie o zaopatrzenie w wodę sformułowane zostały z naruszeniem zasad odpowiedzialności mających swe źródło w art. 471 i art. 435 kc. Wskazane bowiem w postanowieniu umowy o zaopatrzenie w wodę okoliczności mogą wystąpić z przyczyn leżących po stronie usługodawcy. Zarówno brak wody na ujęciu, jak i awarie bądź uszkodzenia posiadanych przez Gminę urządzeń i instalacji wymagające przeprowadzenia naprawy, czy też grożące niebezpieczeństwem mogą być spowodowane okolicznościami zawinionymi przez Gminę na skutek jej własnych działań lub zaniechań bądź też działań lub zaniechań osób trzecich, za które Gmina ponosi odpowiedzialność. Podkreślić trzeba przy tym, że z treści zakwestionowanego postanowienia absolutnie nie wynika, iż zwolnienie się z odpowiedzialności dotyczy wyłącznie sytuacji niezawinionych przez Gminę.

Należy w tym miejscu zgodzić się z pozwanym, iż zawinione przez Gminę wstrzymanie świadczenia usług wodociągowych może mieć miejsce np. w następstwie niedołożenia przez Gminę należytej staranności w celu utrzymania posiadanych ujęć wody w należytym stanie technicznym tak, aby zapewnić dostawę wody w sposób ciągły i niezawodny. Brak wody na ujęciu może wynikać nie tylko z przyczyn spowodowanych siłą wyższą, ale również może być efektem zawinionego przez Spółkę uszkodzenia wchodzących w skład ujęcia wodnego urządzeń, powstałego np. na skutek ich nieprawidłowej eksploatacji lub konserwacji. Jednocześnie awarie lub uszkodzenia urządzeń i instalacji wodociągowych mogą być spowodowane zawinionymi przez Spółkę zachowaniami jak np. niewywiązaniem się z obowiązku utrzymania tych urządzeń w należytym stanie technicznym wskutek zaniechania wykonania niezbędnych prac modernizacyjnych lub choćby w związku z wadliwie wykonanymi pracami remontowymi.

Sporna klauzula wskazuje zatem na wyłączenie czy ograniczenie odpowiedzialności Gminy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania dostawy wody nawet w przypadkach, gdy podstawowe normy prawa taką odpowiedzialność przewidują. Takiego ustalenia nie niweczy fakt, iż na podstawie art. 473 kc nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej m.in. w art. 435 kc, jak też fakt, iż na mocy art. 437 kc nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie. Istotne jest wszak zawarcie w umowie o zaopatrzenie w wodę postanowienia sprzecznego z art. 471 i 435 kc, które potencjalnie mogło wpływać na stosunki między dostawcą i odbiorcą.

Odbiorca, zwłaszcza będący konsumentem, przeświadczony o normowaniu kwestii dostawy wody umową zawartą między stronami mógł podporządkować się do narzuconych mu warunków i zrezygnować z dochodzenia roszczeń na drodze prawnej, co prowadzi z kolei do wystąpienia nieuzasadnionych korzyści po stronie dostawcy. Samo więc stosowanie przez dostawcę w umowach kwestionowanego zapisu mogło wpływać na zachowania odbiorców poprzez uznanie obowiązywania tej regulacji, dając Przedsiębiorcy bezzasadne profity w relacji z odbiorcami polegające w szczególności na niepodważaniu danej regulacji skutkującym niedochodzeniem praw wynikających z ww. przepisów prawa.

Powyższa ocena prowadzi do wniosku, że Przedsiębiorca narzucając określone, uciążliwe warunki umów uzyskuje nieuzasadnione korzyści, co powoduje, że spełniona została ostatnia przesłanka uznania praktyki powoda za naruszającą art. 9 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zaznaczyć przy tym należy, iż dla uznania, że doszło do naruszenia zakazu określonego w art. 9 ust. 1 i 2 pkt 6 powołanej ustawy nie jest konieczne wykazanie, że przedsiębiorca faktycznie uniknął wypłaty odbiorcom usług należnego odszkodowania z tytułu szkód poniesionych na skutek przerw w dostawie wody, wystarczająca jest bowiem hipotetyczna możliwość uniknięcia tej wypłaty, czyli jedynie zagrożenie wystąpienia na rynku skutków sprzecznych z prawem konkurencji.

Podkreślenia wymaga, że w okolicznościach niniejszej sprawy działania Przedsiębiorcy niewątpliwie naruszają interes publiczny, a w takich okolicznościach interwencja Prezesa UOKiK stała się konieczna. Toteż Decyzja w pkt I.1 przywraca na rynku właściwym stan zgodności z prawem działań powódki, które w wyniku stosowania praktyki ograniczającej konkurencję automatycznie godziły w interes publiczny rozumiany w przedmiotowej sprawie jako prawo podmiotów ubiegających się o zaopatrzenie w wodę do równoprawnego traktowania ze strony powódki jako kontrahenta przez zaniechanie wykorzystywania ich słabszej pozycji kontraktowej pozwalającej na narzucenie uciążliwych warunków umów uprzywilejowujących niezasadnie powódkę.

Biorąc pod uwagę, iż w toku przeprowadzonego postępowania antymonopolowego nie zostały przedstawione żadne dowody wskazujące na to, iż praktyka ograniczająca konkurencję została zaprzestana na skutek zmiany obowiązujących w obrocie wzorców umów o zaopatrzenie w wodę oraz na skutek przedstawienia dotychczasowym odbiorcom usług propozycji zawarcia nowych umów lub aneksów do umów eliminujących z ich treści stwierdzone naruszenie, zachodziły zdaniem Sądu podstawy do nałożenia na Gminę przez Prezesa UOKiK obowiązku zaniechania praktyki, stosownie do art. 10 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Wobec powyższego w przypadku praktyki z pkt I.1 Decyzji zastosowanie miał art. 106 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zgodnie z którym Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli ten chociażby nieumyślnie dopuścił się naruszenia zakazu określonego w art. 9 uokk. Przy ustalaniu wysokości kary należy zgodnie z art. 111 powołanej ustawy uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów, a także uprzednie naruszenia przepisów.

W ocenie Sądu Prezes UOKiK mimo fakultatywności kary słusznie zdecydował o jej nałożeniu na powódkę wobec wagi stwierdzonej praktyki i istotnego naruszenia nią interesu publicznoprawnego. Skuteczne oddziaływanie na zachowanie Przedsiębiorcy będącego monopolistą na rynku zaopatrzenia w wodę wymaga nałożenia kary pieniężnej.

Sąd przyjął, że Prezes UOKiK przy miarkowaniu kary prawidłowo uwzględnił dyrektywy wymiaru kary zawarte w art. 111 ustawy.

Prezes UOKiK właściwie przyjął, że Gmina działała nieumyślnie, dopuszczając się zaniedbania na etapie opracowywania treści wzorców umów o zaopatrzenie w wodę. Jednocześnie brak jest podstaw do uznania, że Gmina nie miała możliwości przewidzenia, że podejmowane przez nią działania stanowią nadużycie pozycji dominującej na rynku. Tymczasem stosowana przez Gminę praktyka ma charakter eksploatacyjny. Godzi ona w równowagę kontraktową stron, gwarantując Gminie nieuzasadnione korzyści osiągane kosztem kontrahentów. Niedozwolone działania stosowane przez Przedsiębiorcę wymierzone są w kontrahentów, z którymi zawarto w imieniu Gminy umowy o zaopatrzenie w wodę na podstawie wzorców zawierających zakwestionowane w niniejszym postępowaniu warunki. Przy czym większość odbiorców Gminy to konsumenci- najsłabsi uczestnicy obrotu gospodarczego, których słabą pozycję wykorzystano, narzucając niekorzystne warunki umów. Zaskarżone postanowienie dotyczy jednak nieczęstych sytuacji przerw w dostawie wody i nie wiąże się z bardzo dotkliwą eksploatacją kontrahentów. Jednocześnie nie udowodniono, że wskutek stosowania stwierdzonego naruszenia odbiorcy usług ponieśli wymierne szkody finansowe. Nieuzasadnione korzyści możliwe do osiągnięcia dzięki posługiwaniu się zakwestionowanym postanowieniem miały zatem charakter jedynie hipotetyczny. Ponadto stwierdzone naruszenie ma charakter długotrwały. Zgromadzone w sprawie dowody wskazują, iż stosowane jest ono od 2006 r., albowiem wtedy wprowadzony został do obrotu wzorzec umowy o zaopatrzenie w wodę dotyczący odbiorców instytucjonalnych, który zawiera zakwestionowane warunki umowne.

Kierując się powyższym Prezes UOKiK trafnie określił ciężar kary jaka powinna zostać nałożona na Gminę, ustalając ją na poziomie (...) przychodu Gminy z 2013 r., aczkolwiek błędnie obliczył wysokość tej kary, albowiem za podstawę wymiaru kary przyjął nieodpowiedni przychód Gminy. Pozwany w odpowiedzi na odwołanie przyznał, że zamiast przychodu w wysokości (...) zł Gmina osiągnęła przychód w wysokości (...) zł, co zgadza się z zarzutem powódki uzyskania niższego przychodu przez Gminę. Przyjęcie właściwej podstawy wymiaru kary powoduje jednak, że realna kara powinna kształtować się na poziomie 984 zł, tak więc jest zaledwie 4 zł niższa od określonej w pkt II.1 Decyzji na kwotę 988 zł za stosowanie praktyki oznaczonej w pkt I.1 Decyzji.

Mając powyższe na uwadze kara pieniężna w wysokości 984 zł jest adekwatna do stopnia naruszenia przepisów ww. ustawy i współmierna do możliwości finansowych Gminy. W ocenie Sądu orzeczona kara spełni rolę wychowawczą, zapobiegając w przyszłości dopuszczaniu się przez powódkę niedozwolonych praktyk.

Wobec tego, Sąd na podstawie art. 479 ^31a § 1 kpc oddalił wniesione przez powódkę odwołanie w zakresie pkt I.1 Decyzji a zmienił Decyzję w pkt II.1 na podstawie art. 479 ^31a § 3 kpc, wymierzając powódce karę w odpowiedniej wysokości 984 zł.

Sąd nie uznał natomiast praktyki powódki, opisanej w pkt I.2 Decyzji, przejawiającej się na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie Gminy O. oraz na lokalnych rynkach zbiorowego odprowadzania ścieków obejmujących teren gminy O. oraz część obszaru gminy M. polegającej na nakładaniu na osoby ubiegające się o przyłączenie do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej obowiązku poniesienia:

a)  kosztów budowy przewodów wodociągowych na odcinku od granicy przyłączanej nieruchomości do istniejącej sieci oraz kosztów włączenia do sieci wodociągowej;

b)  kosztów budowy przewodów kanalizacyjnych na odcinku od granicy nieruchomości do istniejącej sieci lub na odcinku za pierwszą studzienką licząc od strony budynku oraz kosztów włączenia do sieci kanalizacyjnej;

za praktykę naruszającą zakaz z art. 9 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Sąd dokonał odmiennej oceny od Prezesa UOKiK, który zakwalifikował postępowanie Gminy w ww. zakresie jako praktykę ograniczającą konkurencję, wychodząc z założenia, że koszty robót, o których mowa powyżej, którymi obciążani są odbiorcy, nie stanowią kosztów budowy przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych, o jakich mowa w art. 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, które odbiorca zgodnie z powołaną ustawą powinien ponieść. Pozwany kierował się przy tym definicjami przyłączy zawartymi we wskazanych przepisach, zgodnie z którymi:

- przyłącze kanalizacyjne to odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku do granicy nieruchomości gruntowej;

- przyłącze wodociągowe to odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym.

Pozwany interpretując cytowane definicje w oparciu o orzecznictwo Sądów doszedł do przekonania, że przyłączem wodociągowym jest odcinek przewodu znajdujący się w nieruchomości odbiorcy usług a przyłączem kanalizacyjnym jest odcinek przewodu zaczynający się od wylotu wewnętrznej instalacji kanalizacyjnej budynku sięgający albo do granicy nieruchomości gruntowej odbiorcy (jeżeli w granicach tej nieruchomości nie ma studzienki kanalizacyjnej) albo do pierwszej studzienki licząc od strony budynku.

Stosownie zaś do treści art. 15 ust. 2 tej ustawy realizację budowy przyłączy do sieci oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci. Zgodnie natomiast z treścią art. 5 ust. 2 tej ustawy jeżeli umowa o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków nie stanowi inaczej, odbiorca usług odpowiada za zapewnienie niezawodnego działania posiadanych instalacji i przyłączy wodociągowych lub instalacji i przyłączy kanalizacyjnych z urządzeniem pomiarowym włącznie.

Tym samym, wobec tego, że ubiegający się o przyłączenie, zgodnie z warunkami stawianymi przez Gminę ma ponosić koszty budowy dalszych odcinków wysuniętych poza granice nieruchomości odbiorcy lub w przypadku istnienia studzienki kanalizacyjnej na terenie nieruchomości (w przypadku przyłączenia do sieci kanalizacyjnej)– od tej studzienki, w przekonaniu Prezesa Urzędu stanowi to nadużywanie pozycji dominującej przez Gminę będącą monopolistą wymuszającym na kontrahentach uczestnictwo w rynku na zasadach mniej korzystnych niż wynika to z obowiązujących przepisów prawa, co ułatwia brak konkurencji na danym rynku właściwym.

Z poglądem tym nie sposób się zgodzić, gdyż wywodzi się on z błędnej wykładni pojęć przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego. Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 22 czerwca 2017 r. o sygn. III SZP 2/16 stwierdził, że:

1. Przyłączem kanalizacyjnym w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z 7.6.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 328) jest przewód łączący wewnętrzną instalację kanalizacyjną zakończoną studzienką w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, na odcinku od studzienki do sieci kanalizacyjnej;

2. Przyłączem wodociągowym w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy z 7.6.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 328) jest przewód łączący sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług na całej swojej długości.

Oznacza to, że przyłączami są odcinki przewodów dochodzące aż do sieci, przez którą w myśl art. 2 pkt 7 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków należy rozumieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego.

Przedmiotową szeroką interpretację przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego Sąd w pełni podziela, czego konsekwencją jest stwierdzenie, że powódka była uprawniona do obciążania osób przyłączających się do sieci kosztami budowy przyłączy w zakresie zakwestionowanym w niniejszej Decyzji, tj. odcinków przyłączy położonych poza granicą nieruchomości gruntowej osoby przyłączanej, jak i kosztami włączenia do sieci – w wypadku przyłącza wodociągowego oraz odcinków przyłączy położonych poza granicą nieruchomości gruntowej osoby przyłączanej lub za pierwszą studzienką licząc od strony budynku, jak i kosztami włączenia do sieci – w wypadku przyłącza kanalizacyjnego. Obowiązek poniesienia kosztów budowy przyłącza przez osobę przyłączaną do sieci, w tym także wpięcia do sieci, wynika bowiem wprost z przytaczanego wyżej art. 15 ust. 2 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, przyjmując, że definicja przyłączy jest taka jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w ww. uchwale.

Skoro zatem stosowane przez powódkę warunki przyłączenia do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej były zgodne z zasadami wynikającymi z art. 15 ust. 2 powołanej ustawy, to nie sposób przyjąć, że praktyka polegająca na stosowaniu tych warunków może być uznana za nadużywanie pozycji dominującej przez powódkę w świetle art. 9 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Brak było więc podstaw do zakazania tejże praktyki oznaczonej w pkt I.2 Decyzji oraz nałożenia w pkt II.2 Decyzji w oparciu o art. 106 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów kary za jej stosowanie. Stąd też Sąd uchylił zaskarżoną Decyzję w pkt I.2 i II.2 na mocy art. 479 ^31a § 3 kpc.

O kosztach zastępstwa procesowego postanowiono na podstawie art. 100 kpc, znosząc je wzajemnie, albowiem każda ze stron wygrała proces bez mała w połowie.

Sąd obciążył zatem powódkę również w połowie kosztami opłaty sądowej od odwołania, którą miała obowiązek uiścić w myśl art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 300).

SSO Maria Witkowska