Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2013 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie w XI Wydziale Karnym-Odwoławczym

w składzie: Przewodniczący: SSO Ewa Bogusz – Patyra – spr.

Sędziowie: SO Elżbieta Kowalska SR del. do SO Dorota Saczewa

Protokolant: prot. Katarzyna Zabielska

przy udziale Prokuratora Ewy Stelmach

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2013 roku

sprawy M. K. i T. K.

oskarżonych z art. 233 § 1 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonych

od wyroku Sądu Rejonowego w Chełmie

z dnia 29 maja 2013 r. sygn. akt II K 741/10

zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uniewinnia oskarżonych M. K. i T. K. od popełnienia zarzuconych im czynów, wydatkami poniesionymi w postępowaniu obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt XI Ka 969/13

UZASADNIENIE

M. K. oskarżony został o to, że:

-w dniach 3 grudnia 2007 roku i 29 stycznia 2009 roku w C. woj. (...) w trakcie postępowania prowadzonego przez Urząd Skarbowy w C. działając w warunkach przestępstwa ciągłego określonego w art. 91 § 1 k.k. 2- krotnie w jednakowy sposób po uprzedzeniu go o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy co do okoliczności mających służyć za dowód w postępowaniu kontrolnym podatkowym oraz podatkowym zeznał nieprawdę, w tym:

- w dniu 3 grudnia 2007 roku w C. będąc przesłuchiwanym w charakterze świadka w Urzędzie Kontroli Skarbowej w C. po uprzedzeniu go o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy co do okoliczności mających służyć za dowód w postępowaniu podatkowym karnym zeznał nieprawdę, że nabył w dniu 24 października 2006 roku na przedmieściach R. samochód osobowy T. (...) za kwotę 813,74zł, i samochód ten był w złym stanie technicznym, nie był sprawny technicznie, musiał być przyholowany, zepsuta była instalacja elektryczna, uszkodzony zderzak przedni i oświetlenie, ogumienie nadawało się do wymiany, a samochód do częściowego malowania, podczas gdy dobry stan techniczny pojazdu potwierdza zaświadczenie o przeprowadzeniu badania technicznego z dnia 14 września 2006 roku, którym posłużył się w dniu 31 października 2007 roku w Starostwie Powiatowym w C. aby dokonać rejestracji tego pojazdu;

- w dniu 27 stycznia 2008 roku w C. będąc przesłuchiwanym w charakterze świadka w Urzędzie Kontroli Skarbowej w C. po uprzedzeniu go o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy co do okoliczności mających służyć za dowód w postępowaniu podatkowym karnym zeznał nieprawdę, że samochód był w złym stanie technicznym, szczegółów nie pamięta, ale samochód był poobijany, został przyholowany a po drodze na stacji paliw uzupełnione zostały światła awaryjne, oraz nie pamięta jaką kwotę zapłacił za ten samochód, tj. o czyn z art. 233 § 1 kk.

T. K. oskarżona została o to, że:

- w dniu 27 stycznia 2009 roku w C. woj. (...) w trakcie postępowania prowadzonego przez Urząd Skarbowy w C. po uprzedzeniu o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy co do okoliczności mających służyć za dowód w postępowaniu podatkowym zeznała nieprawdę, że nabyty w dniu 24 października 2006 roku w R. samochód osobowy T. (...) był w złym stanie technicznym, został przywieziony na holu podczas gdy dobry stan techniczny pojazdu potwierdza zaświadczenie o przeprowadzeniu badania technicznego z dnia 14 września 2006 roku, którym posłużył się M. K. w dniu 31 października 2007 roku w Starostwie Powiatowym w C. aby dokonać rejestracji jego pojazdu; tj. o czyn z art. 233 § 1 k.k.

Sąd Rejonowy w Chełmie wyrokiem z dnia 29 maja 2013 r. oskarżonych M. K. i T. K. uznał za winnych dokonania zarzucanych im czynów wyczerpujących dyspozycję art. 233 § l k.k., przy czym odnośnie M. K. ustalił, iż drugi z czynów miał miejsce w dniu 27 stycznia 2009 roku, nadto, iż każdy z przypisanych oskarżonemu czynów wyczerpał dyspozycję art. 233 § l k.k. i za to na podstawie:

-wobec M. K. art. 233 § l k.k. w zw. z art. 91 § l k.k.,

-wobec T. K. art. 233 § l k.k. wymierzył każdemu z oskarżonych karę l ( jednego) roku pozbawienia wolności; na podstawie art. 69 § l i 2 k.k. w zw. z art. 70 § l pkt l k.k. wykonanie orzeczonych kar pozbawienia wolności warunkowo zawiesił oskarżonym tytułem próby na okres 2 (dwóch) lat; na podstawie art. 71 § l k.k. wymierzył każdemu z oskarżonych karę grzywny w ilości 70 (siedemdziesięciu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki w kwocie 15,- (piętnastu) złotych; zwolnił oskarżonych od ponoszenia kosztów sądowych w zakresie opłaty oraz wydatków, którymi obciążył Skarb Państwa.

Od powyższego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonych. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, tj.:

1. 4 k.p.k. w zw. z art. 92 k.p.k. i art. 410 k.p.k. poprzez wydanie wyroku w oparciu o dokumenty nieujawnione w toku rozprawy tj. protokół przesłuchania T. K. przed US w C. k. 10 - 12, protokoły przesłuchań M. K. przed US w C. k. 5-6, 7-9; dowody te Sąd Rejonowy przyjął za podstawę ustaleń faktycznych (vide uzasadnienie s. 3), choć nie zostały one ujawnione na rozprawie (vide protokół rozprawy głównej z dnia 11 stycznia 2013 r. oraz protokół rozprawy głównej z dnia 22 maja 2013 r. k. 234);

2. art. 410 k.p.k. w zw. z art. 394 § 2 k.p.k. poprzez:

-wadliwe przeprowadzenie dowodu z „akt Urzędu Skarbowego w R." poprzez ich „zbiorcze ujawnienie" na rozprawie (vide protokół rozprawy głównej z dnia 11 stycznia 2013 r. oraz protokół rozprawy głównej z dnia 22 maja 2013 r. - k. 234) bez wskazania, które konkretne dokumenty spośród zalegających w 21 tomach akt zostały ujawnione przez Sąd Rejonowy, jako istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;

-wadliwe przeprowadzenie dowodu z akt pojazdu zalegających w kopercie oznaczonej jako k. 82 poprzez ich zbiorcze ujawnienie w toku rozprawy (vide protokół rozprawy głównej z dnia 11 stycznia 2013 r. oraz protokół rozprawy głównej z dnia 22 maja 2013 r. - k. 234) bez wskazania, które konkretnie dokumenty zostały ujawnione przez Sąd Rejonowy, jako istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;

3. art. 424 § l pkt l k.p.k. poprzez ogólne wskazanie, jako podstawy rozstrzygnięcia „akt pojazdu (k.82)" oraz „akt nadesłanych przez Urząd Skarbowy w R." (vide uzasadnienie s. 3), co nie spełnia wymogu wyjaśnienia jakie fakty i na podstawie, jakich konkretnie dowodów Sąd uznał określone fakty za udowodnione; w tym miejscu należy podkreślić, że powołując się na zeznania oskarżonych złożone przed Urzędem Skarbowymi w C. Sąd Rejonowy odwołuje się do kopii tych dokumentów zalegających w aktach sądowych, na co wskazuje jednoznacznie przywoływana numeracja kart (5-6,7-9,10 -12); na podstawie analizy uzasadnienia wyroku nie można zatem ustalić, które z dokumentów znajdujących się w „akt nadesłanych przez Urząd Skarbowy w R. " stanowiły podstawę wydania zaskarżonego wyroku;

4. art. 4 k.p.k., 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. polegające na wadliwej ocenie wyjaśnień oskarżonych T. K. i M. K. oraz zeznań M. D. i Z. Ł. i przyjęciu, że są one niewiarygodne, albowiem wzajemnie sprzeczne, nieprecyzyjne i sprzeczne z wyjaśnieniami M. K.; ocena ta godzi w reguły logiki i zasady doświadczenia życiowego, albowiem świadkowie jednoznacznie wskazali, że byli proszeni o dokonanie naprawy samochodu bezpośrednio po jego zakupie przez oskarżonych, wskazali na szereg usterek, a opisy ich były zgodne w zasadniczych kwestiach (naprawa silnika, naprawy blacharskie), a ewentualne drobne rozbieżności wobec upływu czasu nie mogą uzasadniać odmowy wiarygodności tychże zeznań; ponadto świadek D. wskazał, że widział, jak oskarżeni jeździli tym samochodem, ale po dokonaniu napraw, a nie przed tym faktem, jak ustalił Sąd Rejonowy odwołując się zeznań M. D.;

II. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, tj.

1. ustalenie, że T. K. zeznała w dniu 27 stycznia 2009 r., że samochód osobowy T. (...) w chwili zakupu był w złym stanie technicznym podczas gdy okoliczności tej przeczy treść protokołu sporządzonego z tego przesłuchania; T. K. na pytanie o stan techniczny pojazdu zeznała: „Nie wiem, bo ja się na tym nie znam, pamiętam, że samochód przywieźliśmy na holu" (k.5 v, odpowiedź na pytanie nr 6), a z treści jej zeznań wynika jednoznacznie, że nie była zorientowana, co do stanu technicznego pojazdu, ani też co do szczegółów całej transakcji (cena, dokumentacja itd.);

1.  ustalenie na podstawie zeznań B. R. stanu technicznego pojazdu T. (...) (w tej części Sąd obdarzył wiarą zeznania świadka - uzasadnienie s. 6), jako dobrego podczas gdy zeznając w dochodzeniu B. R. zeznała, że choć nie pamięta szczegółów transakcji z udziałem oskarżonych to zdarzały się takie sytuacje, że samochody sprzedawane przez jej firmę były uszkodzone i trzeba było je holować (k.32v), a więc dowód ten nie daje podstawy do odmowy wiary zeznaniom oskarżonych w części dotyczącej holowania pojazdu;

III. Na wypadek nieuwzględnienia zarzutów podniesionych w pkt I i II apelacji zaskarżonemu wyrokowi zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, tj.:

1.art. 233 § l k.k. w zw. z art. l § 2 k.p.k. polegającej na błędnej jego wykładni i przyjęciu, że osoba składając zeznania w charakterze świadka, co do okoliczności mogących stanowić podstawę przedstawienia jej zarzutów w postępowaniu karnym, a więc osoba podejrzana w sensie faktycznym w przypadku podania nieprawdziwych faktów lub ich zatajenia wyczerpuje swoim zachowaniem znamiona przestępstwa fałszywych zeznań, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu wskazuje, że działa wówczas w ramach kontratypu prawa do obrony, a więc wyłączona jest bezprawność czynu w myśl zasady nemo se ipsum accusare tenetur, a tym samym nie dochodzi do popełnienia przestępstwa;

Podnosząc powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uniewinnienie oskarżonych M. K. i T. K. od zarzucanych im czynów ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy T. K. i M. K. do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji;

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonych jest zasadna w zakresie zarzutu obrazy prawa materialnego tj. art. 233 § 1 k.k., tym samym zasługuje na uwzględnienie zawarty w niej wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonych od popełnienia zarzuconych im czynów.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że chybiony jest zarzut obrazy wskazanych przez obrońcę przepisów prawa procesowego i będący jego konsekwencją zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia.

Lektura akt sprawy oraz pisemne motywy zaskarżonego wyroku nie dają żadnej podstawy do przyjęcia trafności zarzutu oparcia wyroku o dokumenty nieujawnione w toku rozprawy. Jakkolwiek protokoły przesłuchania oskarżonych z 3 grudnia 2007r. i 27 stycznia 2009r. , które stały się podstawą czynienia ustaleń faktycznych przez Sąd Rejonowy, nie zostały ujawnione, to jednak podkreślić trzeba, że Sąd I instancji ujawnił całość akt Urzędu Skarbowego w R., a dotyczących B. R., tj. sprawy w której w charakterze świadków przesłuchani zostali M. K. i T. K.. Nie ulega zatem wątpliwość, że ujawnione zostały również protokoły z dnia 3 grudnia 2007r. i 27 stycznia 2009r. Bez wpływu na treść orzeczenia pozostaje także uchybienie podniesione przez obrońcę, a dotyczące ,,zbiorczego” ujawnienia całych akt oraz dokumentów pojazdu oraz powoływanie się przez Sąd Rejonowy w pisemnych motywach wyroku na te dowody.

W ocenie Sądu Odwoławczego zakres tak przeprowadzonego przez Sąd I instancji postępowania dowodowego jest wystarczający dla ujawnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy.

Analizując wyniki zebranego materiału dowodowego należy stwierdzić, że jego ocena – wbrew stanowisku obrońcy- została dokonana prawidłowo, w oparciu o dowody przeprowadzone w toku przewodu sądowego.

Sąd I instancji z całokształtu ujawnionych okoliczności wyprowadził racjonalne wnioski, kierując się przy tym wskazaniami wiedzy, doświadczenia życiowego jak i zasadami logicznego rozumowania. Dokonanej ocenie dowodów nie można zarzucić dowolności. Sąd I instancji w sposób uporządkowany przedstawił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jakie fakty i na podstawie jakich dowodów uznał za udowodnione oraz nieudowodnione, a w tym dlaczego obdarzył wiarą poszczególne dowody. Ocena zarówno wyjaśnień oskarżonego jak i zeznań świadków, a także pozostałych dowodów poprzedzona została należytym ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy. Stwierdzić przy tym należy, iż Sąd Rejonowy swe stanowisko co do oceny poszczególnych dowodów (ich wiarygodności lub niewiarygodności) wyczerpująco i logicznie (z uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego) uargumentował w uzasadnieniu. Z tych względów ocena materiału dowodowego dokonana przez Sąd I instancji podlega ochronie z art. 7 kpk. Było to niewątpliwie działanie w ramach swobodnej oceny dowodów, przez co Sąd Odwoławczy nie stwierdził, by ramy tejże oceny zostały przekroczone.

Wobec tego, że przekonanie Sądu Rejonowego o wiarygodności jednych dowodów i odmówienie wiary innym poprzedzone zostało ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy (art. 410 kpk) i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 2 kpk) oraz stanowiło wynik rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 kpk), co zostało wyczerpująco i logicznie – z uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego – uargumentowane w uzasadnieniu wyroku /por. OSNKW 1991, z. 7-9, poz. 41/nietrafny jest również zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, skoro skarżący nie wykazał jakich konkretnych uchybień w zakresie logicznego rozumowania dopuścił się Sąd Rejonowy w ocenie materiału dowodowego zebranego w sprawie.

Rację natomiast należy przyznać skarżącemu gdy podnosi zarzut obrazy art. 233 § 1 k.k., polegający na błędnej wykładni tego przepisu.

Skoro z ustaleń Sądu Rejonowego ponad wszelką wątpliwość wynika, że faktura potwierdzająca zakup samochodu była nierzetelna, bowiem podana w niej cena nie odpowiadała wartości rynkowej samochodu jak również kwocie rzeczywiście uiszczonej, to tym samym w czasie składania zeznań w Urzędzie Skarbowym w C. oskarżeni mieli obiektywnie uzasadnione obawy, że mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej lub karnoskarbowej jako współsprawcy albo pomocnicy B. R.. Słusznym jest zatem stwierdzenie, że działali oni w ramach prawa do obrony gwarantowanego nie tylko przez art. 6 k.p.k., ale zapisanego wprost w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP, co powoduje, że bezprawność ich czynów, polegających na złożeniu fałszywych zeznań, jest wyłączona w ramach pozaustawowego kontratypu działania w ramach prawa do obrony.

Sąd Okręgowy w pełni podziela utrwalone stanowisko doktryny i orzecznictwa, zgodnie z którym nie popełnia przestępstwa składania fałszywych zeznań osoba, która umyślnie składa nieprawdziwe zeznania dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji jej prawa do obrony (vide V KK 265/12 wyrok SN 2012-11-22 LEX nr 1231653 uchwała z dnia 20 września 2007 r., I KZP 26/07, OSNKW 2007, z. 10, poz. 71, wyrok z dnia 12 lutego 2009 r., III KK 339/08, LEX 486545, postanowienie z dnia 22 września 2008 r., IV KK 241/08, Biuletyn Prawa Karnego 2008 nr 12 poz. 13; co do ewolucji orzecznictwa w tej materii - por. m.in. M. Bielski "Wyłączenie przestępności składania fałszywych zeznań w związku z przysługującym sprawcy czynu zabronionego prawem do obrony" CzPKiNP Rok XV: 2011 z. 3 s. 73-92)

Zasadę prawa do obrony w polskim procesie karnym statuuje przede wszystkim art. 6 k.p.k. Jedną z gwarancji tak rozumianego prawa do obrony jest ustanowione w art. 175 § 1 k.p.k. prawo oskarżonego do milczenia w procesie, wyrażające się w uprawnieniu do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania lub do odmowy składania wyjaśnień, a także unormowana w art. 74 § 1 k.p.k. reguła nemo se ipsum accusare tenetur. Stosownie do treści tego ostatniego przepisu oskarżony (podejrzany) nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Z obu tych unormowań wynika zatem brak obowiązku samooskarżania się, a więc i dostarczania dowodów przeciwko sobie. Zauważyć przy tym należy, że ostatni z przepisów stanowi realizację wymogu wynikającego z art. 14 ust. 3 lit. g ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ, otwartego do podpisu 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), w myśl którego każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo, na zasadzie równości, do niezmuszania do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu należy zatem przyjąć, że zakres zastosowania zasady nemo tenetur jest szerszy niż gwarancje procesowe oskarżonego (podejrzanego). Chroni ona bowiem także każdego uczestnika postępowania karnego, który zobowiązany jest do składania oświadczeń procesowych (świadka, biegłego, strony postępowania), a który w razie ujawnienia przestępstwa mógłby być narażony na odpowiedzialność karną. Zatem chroni potencjalnego podejrzanego jeszcze przed postawieniem mu jakiegokolwiek zarzutu, od momentu popełnienia czynu (por. Z. Sobolewski: Samooskarżenie w świetle prawa karnego (nemo ipsum accusare tenetur) Warszawa 1982 r., s. 11; P. Wiliński: Zasada prawa do obrony w polskim procesie karnym, Kraków 2006 r., s. 356].

Mając zatem powyższe na uwadze, należało na podstawie art.437 § 2 kpk zmienić zaskarżony wyrok i uniewinnić oskarżonych od popełnienia zarzuconych im czynów.

Konsekwencją powyższej zmiany w wyroku było rozstrzygnięcie o wydatkach, które zgodnie z art. 632 pkt2 k.p.k. ponosi Skarb Państwa.