Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 441/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2017 roku

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSA Agnieszka Bednarek - Moraś

Sędziowie:

SSA Artur Kowalewski

SSA Krzysztof Górski (spr.)

Protokolant:

sekr.sądowy Emilia Startek

po rozpoznaniu w dniu 26 października 2017 roku na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa (...) . spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim

z dnia 3 marca 2017 roku, sygn. akt I C 852/16

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Krzysztof Górski Agnieszka Bednarek – Moraś Artur Kowalewski

Sygn. akt ACa 441/17

UZASADNIENIE

Powód (...) . spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w G. kwoty 235 776,04 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Powód wniósł również o zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że z dniem przekształcenia tj. 06 września 2013 r. wstąpił w prawa i obowiązki Samodzielnego Publicznego Szpitala (...) w G. Powód podał, że ówczesny Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Gorzowie Wlkp. J. A. prowadził przeciwko powodowi postępowania egzekucyjne. W toku prowadzonych egzekucji ustalono i pobrano opłaty stosunkowe. Działanie ówczesnego Komornika Sądowego J. A. polegające na pobraniu opłaty od czynności egzekucyjnych podjętych w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego (w okresie restrukturyzacji) należy uznać za niezgodne z prawem. Na skutek tych czynności powód poniósł szkodę w wysokości dochodzonej pozwem. W sprawach I C 382/11, I C 445/11, I C 408/11, I C 423/11, I C 460/11 przed Sądem Okręgowym w Gorzowie Wlkp. powód zawarł z Komornikiem J. A. ugody sądowe, na podstawie których zostały zapłacone przez J. A. należności główne oraz część odsetek ustawowych. Powód w przedmiotowych sprawach podtrzymał roszczenie o odsetki ustawowe przeciwko Skarbowi Państwa, które obecnie są dochodzone niniejszym pozwem. Sąd Okręgowy w przedmiotowych sprawach nie rozstrzygnął o dochodzonych odsetkach. Powód dochodzi od pozwanego odsetek ustawowych, które nie zostały rozstrzygnięte
i zapłacone przez pozwanego. Łączna kwota odsetek ustawowych wynosi 235 776,04 zł. Odsetki ustawowe od należności głównej przysługują powodowi od dnia następnego po upływie terminu do zapłaty zakreślonego w wezwaniach do zapłaty. Kwota dochodzona pozwem stanowi uszczerbek w mieniu powoda, a więc poniesioną szkodę i pozwany jest odpowiedzialny za jej naprawienie. W dniu 31.03.2016 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty dochodzonej pozwem kwoty, jednakże pozwany nie zaspokoił roszczenia powoda.

W odpowiedzi na pozew z dn. 13.10.2016 r. pozwany Skarb Państwa – Prezes Sądu Okręgowego w G. wniósł o oddalenie powództwa w całości; zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, iż powództwo zasługuje na oddalenie w całości. Zdaniem pozwanego powód nie poniósł szkody i nie przysługuje mu roszczenie odszkodowawcze. Pozwany podał, że powód nie wykazał szkody, niezgodności z prawem w działaniu lub zaniechaniu pozwanego, ani adekwatnego związku przyczynowego. Powód nie wnosił o uzupełnienie wyroków sądów I instancji w zakresie roszczeń odsetkowych objętych pozwem w niniejszym postępowaniu. Doszło do świadomego zaniechania przez profesjonalnego pełnomocnika powoda. Korzystanie z uprawnień przyznanych wierzycielowi na mocy art. 481 k.c. zależy wyłącznie od woli wierzyciela. Odsetki są świadczeniem ubocznym, zależnym od istnienia i wymagalności długu podstawowego. Pozwany wskazał, że sądy prawomocnie rozstrzygnęły o roszczeniu głównym powodowej spółki, oddalając jej powództwa, a następnie apelacje, tym samym nie udzielając ochrony prawnej tym żądaniom. Skoro w sprawach zakończonych prawomocnie
(I ACa 805/13 i I ACa 806/13) roszczenia główne zostały uznane za przedawnione, to przedawnione są roszczenia odsetkowe od tych roszczeń głównych.

W piśmie procesowym z dn. 05.12.2016 r. powód wskazał, iż wszystkie przesłanki odpowiedzialności pozwanego zostały w sposób oczywisty spełnione. Zdarzeniem, z którym powód łączy obowiązek odszkodowawczy, jest ustalenie i pobranie opłat egzekucyjnych przez komornika sądowego sprzecznych z prawem. Działanie ówczesnego komornika sądowego należy uznać za niezgodne z prawem. Na skutek tych czynności powód poniósł szkodę. Wobec tego, że należność główna została przez J. A. zapłacona ze znacznym opóźnieniem, powód dochodzi jedynie niezapłaconych odsetek ustawowych do dnia zapłaty. Powód podał, że odsetki ustawowe od należności głównej przysługują mu od dnia następnego po upływie terminu do zapłaty zakreślonego w wezwaniach do zapłaty. Prezes Sądu Okręgowego w G. odmówił zapłaty żądanych kwot.

W piśmie procesowym z dn. 16.01.2017 r. pozwany podał, iż nie sposób uwzględnić roszczenia odsetkowe w niniejszym postępowaniu z uwagi na prawomocne oddalenie roszczeń głównych. Powództwo w niniejszej sprawie należy oddalić w całości z uwagi na nieistnienie prawa do odsetek. Nie sposób przyjąć istnienie odsetek w sytuacji, gdy nie istnieje należność główna. Takie roszczenie może mieć samodzielny byt w sytuacji, gdy prawomocnie stwierdzono istnienie należności głównej. Wskazał, że za oddaleniem powództwa przemawiają zasady współżycia społecznego, powodowa spółka dochodzi bowiem odsetek dopiero po kilku latach po prawomocnym oddaleniu jej roszczeń o należności główne. Możność powództwa jest wynikiem zaniedbania po jej stronie polegającego na niewniesieniu o uzupełnienie wyroków sądów I instancji. Powodowi nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze, pozwany kwestionuje także żądanie co do wysokości oraz istnienie wezwania do zapłaty z dn. 31.03.2016 r.

Na rozprawie w dn. 03.03.2017 r. powód wniósł jak dotychczas podając, iż wnosi o odsetki należne w myśl przepisu art. 481 § 1 k.c.

Wyrokiem z dnia 3 marca 2017 roku Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego w G. na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. kwotę 235.776,04 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20.07.2016 r. do dnia zapłaty (pkt 1), zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 26.206 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 14.417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Powyższe rozstrzygnięcie wydano w oparciu o następujące ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne.

(...) . Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. z dniem przekształcenia tj. 06.09.2013 r. wstąpił w prawa i obowiązki, których podmiotem był Samodzielny Publiczny Szpital (...) w G.

J. A. będący komornikiem sądowym przy Sądzie Rejonowym w Gorzowie Wielkopolskim prowadził przeciwko powodowi liczne postępowania egzekucyjne z wniosku wierzyciela Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G..

W toku egzekucji komornik ustalił i pobrał opłaty egzekucyjne w kwotach 26 919,16 zł (KM 2180/05); 27 988,11 zł (KM 2182/05); 20 878,97 zł (KM 5555/05); 26 396,50 zł (KM 8234/04); 23 484,02 zł (KM 6241/04); 7 724,53 zł (KM 6242/04); 22 048,46 zł (KM 6265/04); 23 204,65 zł (KM 6266/04); 21 434,85 zł (KM 6268/04); 23 663,33 zł (KM 6269/04); 22 529,77 zł (KM 6270/04); 23 176,51 zł (KM 6271/04); 22 128,17 zł (KM 6272/04); 21 854,70 zł (KM 6273/04); 22 409,71 zł (KM 6274/04); 21 566,96 zł (KM 6275/04); 33 334,73 zł (KM 8231/04); 22 434,02 zł (KM 9230/04); 18 672,36 zł (KM 9232/04); 21 569,70 zł (KM 2175/05); 21 177,78 zł (KM 2176/05); 20 628,43 zł (KM 2177/05); 8 348,76 zł (KM 2183/05); 26 569,44 zł (KM 5554/05); 20 538,46 zł (KM 6276/04); 35 066,36 zł (KM 8227/04); 33 900,56 zł (KM 8229/04); 33 961,82 zł (KM 8230/04); 36 947,17 zł (KM 9227/04); 23 160,25 zł (KM 9228/04); 21 913,01 zł (KM 2178/05); 22 456,48 zł (KM 2179/05); 59 316 zł (KM 3218/05); 26 086,24 zł (KM 5553/05); 49 903,68 zł (KM 2617/03); 57 090,90 zł (KM 2345/03) oraz 29 157,19 zł (KM 6284/04).

We wszystkich tych sprawach zastępcy komornika sądowego wydali postanowienia, w których orzekli o zakończeniu postępowań egzekucyjnych i ustalili, że opłaty egzekucyjne w każdej z nich zostały pobrane przez odwołanego komornika J. A.. Odpisy tych postanowień doręczono powodowi, który każdorazowo zaskarżył je skargą na te czynności komornika, a następnie zażaleniami na postanowienia Sądu Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim oddalającymi te skargi.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. na skutek zażaleń powoda zmienił postanowienia Sądu Rejonowego w Gorzowie Wlkp. w ten sposób, że uchylił postanowienia komornika w całości w przedmiocie kosztów egzekucyjnych, polecając ich ponowne ustalenie.

Ostatecznie komornik w każdej z tych spraw wydał postanowienia na mocy, których ustalił w odmienny sposób koszty prowadzonego postępowania egzekucyjnego. W uzasadnieniu postanowienia wskazał, że komornikowi nie przysługuje opłata egzekucyjna od czynności podjętych w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego.

Powyższe postępowania egzekucyjne dotyczą spraw rozpoznanych przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. pod sygn. akt I C 382/11, I C 445/11, I C 408/11, I C 423/11, I C 460/11.

W sprawach prowadzonych przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. (sygn. akt I C 382/11, I C 445/11, I C 408/11, I C 423/11, I C 460/11) z powództwa powodowej spółki przeciwko J. A. oraz Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Okręgowego w G. powód domagał się zasądzenia kwot niesłusznie pobranych przez J. A. tytułem opłat egzekucyjnych wraz z odsetkami ustawowymi. W sprawach tych powód zawarł z J. A. ugody sądowe, na podstawie których zostały uiszczone przez J. A. należności główne oraz część odsetek ustawowych określonych szczegółowo w tych ugodach. Powód w przedmiotowych sprawach podtrzymał żądanie zasądzenia na jego rzecz odsetek ustawowych od pozwanego Skarbu Państwa. Sąd Okręgowy w przedmiotowych sprawach wyrokami z dnia 2.08.2013 r. w sprawie IC 382/11 (obejmująca IC 445/11 i IC 408/11) oraz wyrokiem z dnia 2.08.2013 r. w sprawie IC 423/11 (obejmująca IC 460/11) oddalił powództwa w zakresie należności głównych, nie rozstrzygnął o dochodzonych odsetkach ustawowych od Skarbu Państwa. W dacie tych wyroków zapłacone były już przez komornika należności główne, których dotyczyły sprawy. W uzasadnieniu tych wyroków sąd wskazał, iż roszczenia o zapłatę należności przedawniły się z upływem 3 letniego terminu przedawnienia.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z dn. 15.05.2014 r., sygn. akt I ACa 806/13 oraz wyrokiem z dn. 29.05.2014 r., sygn. akt I ACa 805/13, I ACz 269/14 odrzucił apelacje powoda w zakresie w jakim dotyczyły one braku rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. o odsetkach ustawowych. Sąd Apelacyjny oddalił apelacje powoda w zakresie dotyczącym należności głównych. W uzasadnieniu wyroków Sąd Apelacyjny wskazał, iż powód nie cofnął pozwu ze skutkiem prawnym. Nadto podał, iż w skutek braku popierania przez stronę powodową powództwa względem pozwanego w tej części, w której jednak nie zrzekła się roszczenia, potrzeba wyrokowania nie odpadła, a jedynie wobec braku przedmiotowego uszczerbku majątkowego po stronie powoda okazało się już ono niezasadne i musiało podlegać oddaleniu. Sąd Apelacyjny nie odniósł się do instytucji przedawnienia roszczeń.

W dniu 15.03.2011 r. powód wezwał Prezesa Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. do zapłaty kwoty 102 182,74 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Pismem z dn. 23.03.2011 r. Prezes Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. odmówił zapłaty. W dniu 29.03.2011 r. powód wezwał Prezesa Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. do zapłaty kwoty 531 281,77 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Pismem z dn. 29.03.2011 r. Prezes Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. odmówił zapłaty. W dniu 13.04.2011 r. powód wezwał Prezesa Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. do zapłaty kwoty 313 355,35 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Pismem z dn. 18.04.2011 r. Prezes Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. odmówił zapłaty. W dniu 14.04.2011 r. powód wezwał Prezesa Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. do zapłaty kwoty 162 413,95 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Pismem z dn. 18.04.2011 r. Prezes Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. odmówił zapłaty. W dniu 18.04.2011 r. powód wezwał Prezesa Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. do zapłaty kwoty 75 469,93 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Pismem z dn. 27.04.2011 r. Prezes Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. odmówił zapłaty.

W wykonaniu zawartych ugód sądowych J. A. uiścił na rzecz powoda: w dniu 31.12.2012 r. kwotę 102 182,74 zł; w dniu 31.12.2012 r. kwotę 427 960,88 zł; w dniu 02.01.2013 r. kwotę 103 097,95 zł; w dniu 27.02.2013 r. kwotę 313 355,35 zł; w dniu 31.12.2012 r. kwotę 75 469,93 zł.

Powód dochodzi od pozwanego odsetek ustawowych w łącznej kwocie 235 776,04 zł, na którą składają się odsetki ustawowe: od kwoty 102 182,74 zł od dnia 23.03.2011 r. do dnia 31.12.2012 r.; od kwoty 427 960,88 zł od dnia 06.04.2011 r. do dnia 31.12.2012 r.; od kwoty 103 097,95 zł od dnia 22.04.2011 r. do dnia 02.01.2013 r.; od kwoty 313 355,35 zł od dnia 21.04.2011 r. do dnia 27.02.2013 r.; od kwoty 75 469,93 zł od dnia 26.04.2011 r. do dnia 31.12.2012 r. Pismem z dn. 30.03.2016 r. powód wezwał Prezesa Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. do zapłaty kwoty 235 776,04 zł w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Pismem z dn. 06.04.2016 r. Prezes Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. odmówił zapłaty.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Przywołując treść przepisów art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tj. Dz.U. z 2016 r. poz. 1138) Sąd wskazał, że komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności. Skarb Państwa jest odpowiedzialny za szkodę solidarnie z komornikiem. W sprawach dotyczących solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa z komornikiem czynności procesowe powinien podejmować za Skarb Państwa organ sądu, w tym przypadku Prezes Sądu Okręgowego.

Sąd Okręgowy dodatkowo przytoczył treść przepisu art. 481 § 1 k.c. wskazując, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Na potrzebę wydania przedmiotowego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przeanalizował dokumentację przedłożoną przez powoda. Sąd miał na względzie także dokumentację zawartą w aktach spraw połączonych pod sygn. I C 382/11 (dotyczącą kwot 102 182,74 zł, 427 960,88 zł oraz 103 097,95 zł) oraz pod sygn. I C 423/11 (dotyczącą kwot 313 355,35 zł oraz 75 469,93 zł). Sąd miał na uwadze rozstrzygnięcia zapadłe w powyższych sprawach w I instancji oraz w II instancji pod sygn. akt I ACa 806/13 oraz I ACa 805/13.

W kontekście argumentacji podnoszonej przez stronę pozwaną mającej wykazać niezasadność roszczenia powoda wskazał, że istotne znaczenie w niniejszej sprawie mają zarówno rozstrzygnięcia sądu I instancji jakie zapadły w przedmiotowych dwóch postępowaniach (sygn. akt I C 382/11 oraz I C 423/11), jak również rozstrzygnięcia sądu II instancji tj. Sądu Apelacyjnego w Szczecinie (sygn. I ACa 806/13 oraz I ACa 805/13). Istotne bowiem było to, jakie stanowiska procesowe strony zajęły ostatecznie przed sądem I instancji. Sąd wskazał, że powód nie cofnął pozwu ze skutkiem prawnym, natomiast wskutek braku popierania przez stronę powodową powództwa względem pozwanego w tej części, w której jednak nie zrzekła się roszczenia, potrzeba wyrokowania nie odpadła, a jedynie wobec braku przedmiotowego uszczerbku majątkowego po stronie powoda okazało się już ono niezasadne i musiało podlegać oddaleniu. Umorzenie postępowania było niedopuszczalne wobec braku cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia i braku zgody drugiej strony na umorzenie postępowania. To spowodowało konieczność oddalenia powództwa co do należności głównych w związku z zaspokojeniem roszczeń w tym zakresie.

W ocenie Sądu Okręgowego, w sytuacji kiedy rozstrzygnięcie sądu I instancji nie obejmowało odsetek ustawowych, a odnosiło się tylko do należności głównej, powinny być złożone wnioski o uzupełnienie wyroków wydanych przez sąd I instancji (sygn. akt I C 382/11 oraz I C 423/11). Wniosków takich powód nie złożył. W takiej sytuacji rozstrzygnięcia sądu II instancji – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie nie mogły być inne, niż odrzucające apelacje powodowego szpitala co do odsetek ustawowych. W ocenie Sądu I instancji przyczyną oddalenia powództw (gdyż postępowania nie mogły być umorzone) przez sąd I instancji było zawarcie w trakcie tych procesów ugód sądowych powoda z J. A. i uiszczenie przez J. A. należności głównych. Fakt uiszczenia tych należności przesądzał o tym, że powództwa zostały oddalone. Jednocześnie nie było podstaw do umorzenia postępowania w tych sprawach. W ocenie Sądu Okręgowego nie można zatem było przyjąć, że Sąd nie mógł rozstrzygać o odsetkach ustawowych w niniejszej sprawie.

Wystarczającym argumentem dla oddalenia powództwa nie jest okoliczność podnoszona przez stronę pozwaną, że strona powodowa sama zaniechała odpowiednich czynności bowiem mogła złożyć wnioski o uzupełnienie wyroków co do rozstrzygnięcia o odsetkach ustawowych. Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że niezłożenie wniosku o uzupełnienie wyroku nie zamyka później drogi do dochodzenia w odrębnym procesie roszczeń z tego tytułu. Jest to pogląd aprobowany w doktrynie i piśmiennictwie.

Sąd Okręgowy uznał, że pobieranie opłat egzekucyjnych od czynności podjętych w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego było niezasadne. W związku z tym czynności komornika były niezgodne z prawem, a po stronie powoda wystąpiła szkoda. Powyższe wynikało z dokumentacji przedłożonej przez powoda w postaci postanowień komornika sądowego, w których naliczono nienależne opłaty egzekucyjne oraz w postaci wydanych następnie postanowień komornika sądowego korygujących wcześniejsze postanowienia i ustalających opłaty egzekucyjne w poprawnej wysokości (dokumentacja ta została szczegółowo opisana we wcześniejszej części uzasadnienia). Przedmiotowa dokumentacja oraz zawarte następnie ugody sądowe potwierdziły, że w takim zakresie powstała szkoda, a należności powinny zostać zwrócone i że w tym zakresie roszczenia były nieprzedawnione. Sąd wskazał, że termin przedawnienia należy liczyć od momentu, kiedy wydane zostały postanowienia ostatecznie i prawidłowo ustalające opłaty egzekucyjne, które powinny być pobrane w postępowaniach egzekucyjnych (por. wyrok SN z dnia 27 stycznia 2016 r., sygn. akt II CSK 777/14, opubl. Legalis; wyrok SN z dnia 24 czerwca 2015 r., sygn. akt II CSK 544/14, opubl. Legalis, www.sn.pl, Biul. SN 2015 nr 9, OSNC 2016 nr 6, poz. 76, str. 70).

Sąd ustalił, że postanowienia poprawnie ustalające opłaty egzekucyjne były wydawane od marca 2009 r., były też daty późniejsze tych postanowień. Biorąc zatem nawet pod uwagę najwcześniejszą datę tj. marzec 2009 r. i mając na względzie późniejsze sprawy wszczęte w 2011 r., orzeczenia zapadłe w II instancji w maju 2014 r. oraz datę wniesienia pozwu w przedmiotowej sprawie (tj. 20.07.2016 r.), Sąd uznał, że nie można było przyjąć w odniesieniu do roszczenia głównego a tym samym do roszczenia dot. odsetek ustawowych, wystąpienia przedawnienia.

W związku z powyższym mając na względzie zawarte ugody sądowe i daty, w jakich zostały opłacone należności przez J. A., a także daty wezwań do zapłaty kierowanych pod adresem pozwanego Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w G., w ocenie Sądu wyliczenie należnych odsetek ustawowych przedstawione przez powoda, zostało sporządzone poprawnie. Sama metoda wyliczenia nie była przez pozwanego kwestionowana, pozwany nie wskazywał na jakiekolwiek błędy rachunkowe w tym zakresie. Wobec powyższego Sąd Okręgowy uznał, iż kwota 235 776,04 zł została wyliczona poprawnie przy zastosowaniu przepisu art. 481 § 1 k.c. Natomiast w świetle przepisu art. 482 k.c. żądanie zasądzenia od powyższej kwoty ustawowych odsetek za opóźnienie liczonych od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty okazało się zasadne.

Sąd nie znalazł też podstaw do oddalenie powództwa z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

O kosztach Sąd Okręgowy orzekł działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany zaskarżając orzeczenie w całości. Jednocześnie zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 386 § 4 k.p.c. polegające na

nierozpoznaniu istoty sprawy przez:

- nieodniesienie się do zarzutu pozwanego nieistnienia roszczenia odsetkowego w przypadku gdy prawomocnym wyrokiem sądu uprzednio oddalono roszczenie główne, a więc z uwagi na nieistnienie należności głównej,

- rozstrzygnięcie o roszczeniu odszkodowawczym w sytuacji gdy nie wiadomo, na czym polegała szkoda,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- niewłaściwe zastosowanie art. 481 § 1 k.c., polegające na przyjęciu, że istnieje samodzielne roszczenie odsetkowe od należności głównej, której żądanie zapłaty uprzednio prawomocnie oddalono wyrokiem sądu, a więc w sytuacji gdy nie istnieje należność główna,

- niewłaściwe zastosowanie art. 481 § 1 k.c., polegające na uwzględnieniu żądania odsetek, pomimo że powodowa spółka nie poniosła szkody w związku z tym, że świadomie zaniechała dochodzenia tych odsetek w odrębnym, prawomocnie zakończonym, postępowaniu sądowym.

W oparciu o powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości oraz rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed sądem pierwszej instancji, a nadto o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego. Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jego oddalenia, a nadto o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Wstępnie zaznaczenia wymaga, że Sąd I instancji w sposób prawidłowy zgromadził w sprawie materiał dowodowy, a następnie dokonał jego oceny zgodnie z dyrektywami wynikającymi art. 233 §1 k.p.c.. W konsekwencji ustalił stan faktyczny, odpowiadający treści tych dowodów. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego uczynił częścią uzasadnienia własnego rozstrzygnięcia nie znajdując potrzeby ponownego ich przytaczania.

Prawidłowa jest też ocena roszczeń w świetle podlegających zastosowaniu w sprawie przepisów prawa materialnego. Stąd też także w tej części argumentacji wystarczające jest odwołanie się do wyczerpująco zaprezentowanej przez Sąd Okręgowy wykładni przepisów prawa. Niezbędne uzupełnienia wywodu zostaną przedstawione w tramach odnoszenia się do zarzutów apelacji.

Jak jednolicie wskazuje się w judykaturze, obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.), oznacza związanie sądu odwoławczego zarzutami prawa procesowego (tak Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07), za wyjątkiem oczywiście tego rodzaju naruszeń, które skutkują nieważnością postępowania. Sąd Apelacyjny nie stwierdził wystąpienia w niniejszej sprawie takich naruszeń prawa procesowego, które skutkowałyby nieważnością postępowania .

Odnosząc się do zarzutów apelacji, w pierwszej kolejności wziąć należało pod uwagę to, że skarżący w petitum swojego środka odwoławczego jako pierwszorzędny umieścił zarzut nierozpoznania sprawy co do istoty, wywodząc, że Sąd nie zbadał zarzutów merytorycznych, dotyczących nieistnienia roszczenia o odsetki wywodzonych z uwagi na stwierdzoną we wcześniejszych wyrokach bezzasadność żądania należności głównej (od której odsetki miały przypadać).

Zgodnie z porządkiem zaprezentowanym przez skarżącego odnieść się należało więc najpierw do tego zarzutu jako najdalej idącego.

Wskazać wstępnie należy, że pozwany zarzut nierozpoznania istoty sprawy błędnie (względnie w sposób nazbyt uproszczony) powiązał z naruszeniem przepisu art. 386 § 4 k.p.c. Przepis ten jest adresowany w istocie wyłącznie do Sądu II instancji (przyznając Sądowi temu kompetencję do wydania wyroku kasatoryjnego, jeśli stwierdzone zostanie w wyniku kontroli instancyjnej nierozpoznanie przez Sąd I instancji istoty sprawy albo gdy prawidłowa ocena żądań stron wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. O naruszeniu tego przepisu przez Sąd I instancji nie może być zatem mowy (skoro Sąd ten normy art. 386 §4 k.p.c nie stosuje). Z tego względu zarzut naruszenia art. 386 §4 k.p.c. nie może stanowić prawidłowej podstawy apelacji.

Odnosząc się dalej do argumentacji przytaczanej przez pozwanego przypomnieć należy, że w świetle poglądów dominujących w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi w przypadku niezbadania merytorycznej podstawy dochodzonego roszczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 895/97, "Biuletyn SN" 1999, nr 2, s. 4), nierozpoznania merytorycznego zgłoszonych w sprawie roszczeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1998 r., I CKN 804/97, nie publ.) lub zaniechania przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu albo całkowitego pominięcia merytorycznych zarzutów pozwanego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22).

Zatem wywodząc tezę o nierozpoznaniu sprawy co do istoty i żądając w oparciu o tą tezę wydania wyroku kasatoryjnego na podstawie art. 386 §4 k.p.c.) skarżący winien wskazać na tego rodzaju naruszenia przepisów prawa procesowego lub materialnego które skutkowały dopiero wadą wyroku polegającą na nieodniesieniu się do żądań pozwu lub zaniechaniu zbadania zarzutów merytorycznych podnoszonych przez stronę pozwaną.

W uzasadnieniu rozpoznawanego środka odwoławczego takie znaczenie przypisuje skarżący wyłącznie zaniechaniu odniesienia się przez Sąd do tej części jego argumentacji, która zmierza do uzasadnienia tezy, że wskutek oddalenia żądania głównego we wcześniejszych sprawach jako bezzasadne musi być oceniane również żądanie zapłaty odsetek za opóźnienie.

W treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd I instancji w sposób wyczerpujący przeanalizował zaszłości wskazujące na istnienie odpowiedzialności pozwanego zgodnie z at. 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji za szkodę wyrządzoną przez komornika sądowego przy wykonywaniu jego czynności polegającą na pobraniu nienależnych (nie mających uzasadnienia w świetle przepisów prawa) opłat egzekucyjnych od poprzednika prawnego powoda. Sąd wskazał też jasno na podstawę obecnie dochodzonego roszczenia o odsetki za opóźnienie (przedstawiając kryteria, które zastosował dla oceny powstania stanu opóźnienia po stronie pozwanego w spełnieniu świadczenia odszkodowawczego i zdarzenia z którym wiązał ustanie tego stanu). Odniósł się też Sąd szczegółowo do podnoszonego przez pozwanego pierwotnie zarzutu przedawnienia roszczenia głównego i związanej z tym bezzasadności roszczeń akcesoryjnych. Pozwany nie wywodził w sporze żadnych zarzutów ze swoich praw podmiotowych, skutecznych przeciwko powodowi i unicestwiających dochodzone roszczenie.

W tym kontekście więc nie sposób uznać, by doszło do nierozpoznania sprawy co do istoty (niezbadania podstawy prawnej powództwa lub zaniechania zbadania merytorycznych zarzutów pozwanego). W istocie Sądowi zarzucić można jedynie zaniechanie wyraźnego odniesienia się do części argumentacji prawnej powoda mającej wykazać (w oparciu o wnioski wywodzone przezeń z akcesoryjnego charakteru roszczenia o odsetki za opóźnienie), ścisły związek miedzy tym roszczeniem a roszczeniem głównym. Pozwany zarzucił nadto Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o roszczeniu odszkodowawczym w sytuacji, gdy nie jest wiadomym na czym polegała szkoda.

Z uwagi na ścisły związek uzasadnienia omawianego zarzutu z dalszymi zarzutami skarżącego dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, argumentacja odnosząca się do stanowiska skarżącego zostanie przedstawiona wspólnie.

Zarzutu naruszenia przepisów prawa materialnego pozwany upatrywał w niewłaściwym zastosowaniu art. 481 § 1 k.c. polegającym na przyjęciu, że istnieje samodzielne roszczenie odsetkowe od należności głównej, której żądanie zapłaty uprzednio prawomocnie oddalono wyrokiem sądu, a więc w sytuacji gdy nie istnieje należność główna.

Odnosząc się do tej części argumentacji, zważyć należy na następujące kwestie. Po pierwsze, pozwany był odpowiedzialny za zapłatę należności głównej, od której przypadały dochodzone w sprawie odsetki, jako współdłużnik solidarny. Przedmiotem odpowiedzialności solidarnej było żądanie naprawienia szkody (roszczenie odszkodowawcze).

Pozwany został przy tym bezspornie (odrębnie od współdłużnika) wezwany do zapłaty tej należności przez wierzyciela a zatem (nie spełniwszy świadczenia niezwłocznie po wezwaniu) popadł w opóźnienie w dacie ustalonej zgodnie z art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c.

Po wtóre żądanie zapłaty odszkodowania wobec pozwanego zostało oddalone (jak wynika z prejudycjalnych w niniejszej sprawie wyroków Sądu Apelacyjnego wydanych w wymienionych wyżej sprawach I ACa 805/13 i I ACa 806/13) wyłącznie z tej przyczyny, że roszczenie to zostało zaspokojone w całości wskutek zapłaty uzyskanej przez drugiego z dłużników solidarnych (w wykonaniu zawartej ugody sądowej).

Zgodnie z art. 366 §1 k.c. istotą stosunku solidarności dłużników jest to że zaspokojenia wierzyciela przez jednego z nich zwalnia pozostałych. Jednakże w myśl art. 368 k.c. zobowiązanie pozostanie solidarne nawet jeśli każdy z dłużników będzie zobowiązany w sposób odmienny. Z kolei norma art. 373 k.c. indywidualizuje odpowiedzialność dłużników stanowiąc, że czynności dyspozytywne dokonane przez wierzyciela względnie jednego z nich nie zwalniają pozostałych.

W tych realiach odnieść się należy do wywodów skarżącego dotyczących zwłaszcza pojmowania przezeń zakresu akcesoryjnego związku między roszczeniem głównym i roszczeniem o odsetki za opóźnienie. Teza skarżącego zdaje się opierać o założenie, że w każdej sytuacji, gdy żądanie zapłaty długu głównego okaże się bezzasadne, dłużnik jest zwolniony od obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie.

Powołując się na poglądy judykatury wyrażane w cytowanym w apelacji postanowieniu V CSK 231/14, skarżący wyjmuje z kontekstu fragment wywodu Sądu Najwyższego pomijając, że opisując istotę więzi akcesoryjnej miedzy roszczeniem głównym i odsetkowym, Sąd Najwyższy wyłącznie ponowił wielokrotnie wcześniej prezentowany w judykaturze i nauce pogląd, zgodnie z którym akcesoryjność dotyczy wyłącznie chwili powstania roszczenia. Po powstaniu obowiązku zapłaty odsetek, roszczenie to nabiera charakteru samoistnego (samodzielnego) wobec roszczenia głównego. Wyraźnie wskazano w cytowanym przez skarżącego judykacie, że roszczenie to, po jego powstaniu, może być dochodzone oddzielnie – niezależnie od wytoczenia powództwa o roszczenie główne. Roszczenie o odsetki z chwilą jego powstania (a więc popadnięcia przez dłużnika w opóźnienie) może być więc samodzielnym przedmiotem obrotu cywilnoprawnego. Zdarzenia powodujące wygaśnięcie długu głównego (np. zapłata, czy też potrącenie), nie powodują eo ipso wygaśnięcia roszczenia o odsetki wymagalne (lecz jedynie skutkują ustaniem stanu opóźnienia - a co się z tym wiąże – wyłączeniem prawa żądania odsetek za okres dalszy – następujący po dacie, w której opóźnienie ustaje. Zatem oceniając związek akcesoryjny między omawianymi roszczeniami nie sposób pominąć tych uwag.

Zarazem dla oceny argumentacji pozwanego zasadnicze znaczenie posiada kwestia przyczyny oddalenia powództwa o żądanie główne. Jak wskazano wyżej z prejudycjalnych dla rozstrzygnięcia objętego zaskarżeniem sporu wyroków Sądu Apelacyjnego wynika, że przyczyną oddalenia powództwa było uzyskanie przez wierzyciela zaspokojenia roszczenia głównego od współdłużnika solidarnego. Zatem podstawę prawną wygaśnięcia zobowiązania do zapłaty odszkodowania przez pozwanego jako dłużnika solidarnego stanowił przepis art. 366 §1 k.p.c. Nie podniósł pozwany w apelacji żadnych zarzutów i argumentów wskazujących na to, by nie spoczywa na nim solidarny obowiązek zapłaty tej należności. W tym świetle uznać należy, że zapłata należności głównej przez współdłużnika nie może skutkować wygaszeniem roszczenia o odsetki za okres opóźnienia liczony wobec pozwanego do daty uzyskania zaspokojenia roszczenia głównego.

Konstatacja ta jest skutkiem opisanej wyżej ograniczonej akcesoryjności (względnej samodzielności) roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie od chwili jego powstania, oraz wniosków płynących z indywidualizacji odpowiedzialności każdego z dłużników solidarnych. W literaturze przedmiotu także wskazywano już na konieczność indywidulanej oceny skutków opóźnienia każdego z dłużników solidarnych i nabywania przez wierzyciela odrębnie wobec każdego z dłużników roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie w sytuacji gdy termin świadczenia nie jest oznaczony ( por. np. M. Berek, Solidarność bierna w stosunkach dłużnika z wierzycielem, Wolters Kluwer 2016, rozdział 5.3.3. Brak spełnienia świadczenia w terminie).

Innymi słowy zarzuty skarżącego opierane o związek akcesoryjny między roszczeniem głównym i odsetkowym byłyby uzasadnione gdyby wyrok oddalający powództwo o żądanie główne został wydany z uwagi na brak tego roszczenia. Jeśli zaś przyczyną oddalenia powództwa było jedynie uzyskanie zaspokojenia w toku sporu i zaniechanie skutecznego cofnięcia pozwu, to nie można wywodzić wyłącznie z treści takiego wyroku wniosków o niepostaniu roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie.

W rezultacie za bezzasadne poczytać należy zarzuty naruszenia art. 481 k.c.

Pozwany podniósł również w uzasadnieniu zarzutu naruszenia art. 481 § 1 k.c. polegający na uwzględnieniu żądania odsetek, pomimo że powodowa spółka nie poniosła szkody, w związku z tym, że świadomie zaniechała dochodzenia tych odsetek w odrębnym, prawomocnie zakończonym postepowaniu sądowym.

Przepis art. 481 § 1 k.c. stanowi, że jeśli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Z treści art. 481 § 1 k.c. wynika jasno, że odsetki za opóźnienie należą się wierzycielowi chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Skoro jasno wynika z treści powództwa, że powód dochodzi w sprawie wyłącznie zapłaty odsetek za opóźnienie to obojętne dla orzeczenia o żądaniach pozwu pozostawało to czy powód rzeczywiście szkodę tę poniósł. Wobec wytycznych pozwem przedmiotowych granic powództwa zbędnym było odnoszenie się przez Sąd Okręgowy do nieistotnych dla rozstrzygnięcia wywodów prawnych zawartych w uzasadnieniu pozwu. Przypomnieć należy że Sąd stosując z urzędu właściwą normę prawa materialnego, nie jest związany zapatrywaniami prawnymi prezentowanymi przez strony. Skoro więc z faktów przytaczanych w sprawie jasno wynikało, że przedmiotem żądania w sprawie są odsetki, to wywody dotyczące poniesienia przez powoda uszczerbku majątkowego nie mogą wpływać na ocenę prawidłowości rozstrzygnięcia.

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał nadto, że wobec niewniesienia przez powoda wniosków o uzupełnienie wyroków Sądu I instancji w zakresie roszczeń odsetkowych objętych pozwem w niniejszym postępowaniu, doszło do szkody wynikłej ze świadomego zaniechania przez profesjonalnego pełnomocnika powódki. Ponieważ zaś roszczenie objęte niniejszym postępowaniem ma charakter odszkodowawczy, to pojęciem szkody nie można obejmować takiego uszczerbku, który jest skutkiem celowych i świadomych czynności poszkodowanego, choćby były niezgodne z zasadami racjonalnego działania

Jak wskazano wyżej obowiązujące przepisy prawa nie nakładają na stronę obowiązku łącznego dochodzenia przysługującej jej roszczeń. Niewątpliwie w świetle uregulowania art. 481 k.c. odsetki ustawowe za opóźnienie są odrębnym roszczeniem w stosunku do roszczenie głównego. Zatem zarzut odnoszący się do braku łącznego dochodzenia praw przez powoda jest chybiony.

Co więcej w realiach sprawy wobec nieorzeczenia w sprawach wcześniejszych o odsetkach mimo zgłoszonych tam żądań i zaniechania złożenia wniosków o uzupełnienie wyroków powód dla dochodzenia roszczenia o odsetki musiał wytoczyć odrębne powództwo. Dopuszczalność (czy też konieczność) odrębnego dochodzenia żądania w takiej sytuacji jaka zaistniała w sprawach rozpatrywanych przez Sąd Apelacyjny pod sygnaturami I ACa 805/13 i I ACa 806/13, była wielokrotnie potwierdzana w dotychczasowym orzecznictwie i nie budzi kontrowersji w doktrynie prawa. W tym kontekście wywody skarżącego sugerujące, że zaniechanie złożenia wniosku o uzupełnienie wyroków we wcześniejszych sprawach powinno mieć wpływ na ocenę roszczenia w niniejszej sprawie nie może by uzasadnione. Pomija skarżący, że powód nie dochodzi szkody wywołanej w wyniku wydania wyroków nieuwzględniających wszystkich ze zgłoszonych wówczas roszczeń, lecz roszczenia, o którym dotychczas nie rozstrzygnięto prawomocnie. Stąd też wywód skarżącego wskazujący na brak szkody jako wynikłej z zaniechania złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku, nie może wpływać na zasadność zaskarżonego orzeczenia.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego w oparciu o art. 385 k.p.c., o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c. zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Pozwany przegrał sprawę, winien zatem zwrócić powodowi koszty postępowania apelacyjnego, na które złożyły się koszty zastępstwa procesowego w kwocie 8.100 zł ustalone w stawce minimalnej stosownie do § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804).

Krzysztof Górski Agnieszka Bednarek – Moraś Artur Kowalewski