Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Elżbieta Zarzecka (spr.)

Sędziowie: SA Marek Szymanowski

SA Bożena Szponar – Jarocka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 lutego 2018 r. w B.

sprawy z odwołania W. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 marca 2017 r. sygn. akt IV U 104/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

II.  odstępuje od obciążania W. J. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w I i II instancji.

SSA Marek Szymanowski SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Bożena Szponar - Jarocka

Sygn. akt III AUa 376/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 19 listopada 2016 r., wydaną na podstawie przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 748) i rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił W. J. prawa do emerytury z art. 184 ww. ustawy. Organ odwołał się do art. 114 ww. ustawy wskazując, że wnioskodawca nie przedłożył żadnych nowych dowodów, które miałyby wpływ na prawo do świadczenia.

W odwołaniu od tej decyzji W. J. wniósł o jej zmianę i przyznanie mu prawa do emerytury, gdyż w jego ocenie posiada on ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Argumentował, że pracował w szczególnych warunkach w okresie zasadniczej służby wojskowej jako kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Ponadto, w okresie od 6 września 1972 r. do 3 czerwca 1992 r. był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie (...) w B. i pracował w szczególnych warunkach na stanowisku operatora koparki.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 30 marca 2017 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał W. J. prawo do emerytury od 13 listopada 2015 r. zaliczając następujące okresy pracy w szczególnych warunkach w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w B. (w tym okres zasadniczej służby wojskowej): od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r.; od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r.; od 1 lutego 1977 r. do 30 marca 1977 r.; od 1 kwietnia 1977 r. do 2 kwietnia 1990 r. (punkt I). Ponadto Sąd ten zasądził od ZUS na rzecz wnioskodawcy 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że W. J., urodzony (...), w dniu 13 listopada 2016 r. złożył wniosek o emeryturę, do którego załączył zaświadczenie z 20 października 2015 r. z Wojskowej Komendy Uzupełnień w O. potwierdzające, że w okresie od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. odbył zasadniczą służbę wojskową w Wojsku Polskim, przy czym w okresie od 5 kwietnia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. pełnił ją na stanowisku kierowcy. Odwołujący już wcześniej składał wniosek o emeryturę na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wówczas ZUS decyzją z 18 grudnia 2013 r. odmówił mu prawa do tego świadczenia, a Sąd Okręgowy w Olsztynie, w sprawie o sygn. akt IV U 155/14 oddalił odwołanie ubezpieczonego. W toku tego postępowania Sąd dopuścił dowód z zeznań świadków oraz z akt osobowych i nie znalazł podstaw do uznania, że wnioskodawca w trakcie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Budowlanym w B. od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. oraz od 17 lutego 1976 r. do 2 kwietnia 1990 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach.

W. J. po ukończeniu szkoły podstawowej w 1970 r. pracował w gospodarstwie rolnym rodziców. Pracę zawodową rozpoczął w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym ( (...)) w B. od 6 września 1972 r. Według umowy o pracę powierzono mu obowiązki ślusarza remontowego. W pierwszym okresie tej pracy, czyli od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. (do powołania do zasadniczej służby wojskowej) skarżący pracował w (...) w B. Baza Kruszyw w J. jako operator kruszarki. W J. znajdowała się żwirownia, w skład której wchodziły taśmociągi oraz wsypy na żwir i kamień. Wnioskodawca sam obsługiwał kruszarkę i musiał ręcznie wrzucać do niej kamienie. Kruszarka miała ok. 4-5 m wysokości. Do leja maszyny spadały kamienie, które następnie były rozdrabniane. W razie awarii pogotowie techniczne naprawiało kruszarkę. Wnioskodawca powyższą pracę wykonywał codziennie przez 8 godzin. Od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. W. J. odbywał zasadniczą służbę wojskową, będąc kierowcą (...) o ładowności 6 ton. Przed poborem do wojska (...) skierowała go na kurs prawa jazdy na samochody ciężarowe. Kategoria C prawa jazdy w wojsku pozwalała na prowadzenie samochodu ciężarowego z przyczepą. W czasie służby w wojsku wnioskodawca odbył szkolenie i zdał egzaminy na prawo jazdy kategorii E. Po służbie wojskowej powrócił do pracy w (...) w B. i został zatrudniony od 17 lutego 1976 r. na stanowisku ślusarza remontowego. Odwołujący obsługiwał dwa agregaty prądotwórcze, które zasilały kruszarkę i taśmociągi. Do pracy przy agregatach prądotwórczych posiadał prawo jazdy kat. C, co uprawniało go do pracy przy silnikach wysokoprężnych. Wnioskodawca uruchamiał agregaty, tankował ropę, wlewał wodę do chłodzenia, dokonywał codziennego przeglądu agregatów oraz dbał o ich dobry stan techniczny. W razie awarii zajmował się naprawą tego sprzętu. Od 1 lutego 1977 r. skarżący został przeniesiony z tego stanowiska do pracy w dziale głównego mechanika w (...) na stanowisko pomocnika operatora koparki gąsienicowej. Wówczas pracował już jako operator koparki, ale także wykonywał wszelkie czynności związane z jej obsługą, w tym sprawdzał stan paliwa i oleju, dokonywał bieżącego przeglądu, przesmarowywał części maszyny. Na terenie żwirowni (gdzie nie było dróg publicznych) mógł obsługiwać koparkę bez uprawnień. W okresie od 17 lutego 1977 r. do 30 marca 1977 r. odwołujący uczestniczył w kursie maszynistów koparek jednonaczyniowych i uzyskał uprawnienia klasy III o specjalności koparki jednonaczyniowe i od 1 kwietnia 1977 r. do 2 kwietnia 1990 r. pracował jako operator koparki. W dniu 11 stycznia 1978 r. otrzymał pozytywne orzeczenie psychologiczne o braku przeciwwskazań do pracy na tym stanowisku. Skarżący ładował koparką żwir ze ściany, woził żwir na zsyp oraz wykonywał inne prace załadunkowe i wyładunkowe.

W. J. wniósł o uwzględnienie pracy w szczególnych warunkach w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w B.:

- od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. na stanowisku operatora kruszarki,

- okresu zasadniczej służby wojskowej od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r.,

- okresu pracy po powrocie z wojska przy obsłudze agregatów prądotwórczych, to jest od 17 lutego 1976 r. do 31 stycznia 1977 r.,

- od 1 lutego 1977 r. do 30 marca 1977 r. jako pomocnik operatora koparki,

- od 1 kwietnia 1977 r. jako operator koparki z uprawnieniami.

Oceniając zasadność uwzględnienia tych okresów do stażu pracy w warunkach szczególnych Sąd Okręgowy odwołał się do art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Do kategorii prac w szczególnych warunkach należą m.in. prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych - dział V, poz. 3 wykazu A. Ponadto, w wykazie tym wymienione są prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony (dział VIII, poz. 2). Na wykonywanie właśnie tychże prac wskazywał wnioskodawca.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wnioskodawca będąc zatrudnionym w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w B. wykonywał prace w szczególnych warunkach w wymiarze ponad 15 lat, to jest: od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. (1 rok, 4 miesiące i 20 dni) na stanowisku operatora kruszarki; od 1 lutego 1977 r. do 30 marca 1977 r. (2 miesiące) na stanowisku pomocnika operatora koparki; od 1 kwietnia 1977 r. do 2 kwietnia 1990 r., (13 lat i 2 dni) na stanowisku operatora koparki. Do powyższych okresów pracy Sąd doliczył również okres zasadniczej służby wojskowej od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. (1 rok, 11 miesięcy i 23 dni) na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Powyższe uzasadnione było w ocenie Sądu z uwagi na zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności w postaci akt osobowych skarżącego z okresu zatrudnienia w (...) w B. oraz zeznań świadków: W. G., S. J., A. K. i J. S. (1), a także zeznań samego wnioskodawcy. Świadkowie: J. S. (1), S. J. i A. K., którzy pracowali z wnioskodawcą w wymienionych przedsiębiorstwie przekonująco potwierdzili charakter wykonywanej przez niego pracy. Sąd Okręgowy uznał, że dokumentacja osobowa dotycząca zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie (...) w B. nie odzwierciedlała rzeczywistego charakteru jego pracy. Pracodawca nieprecyzyjnie stosował określenia odnoszące się do stanowisk pracy. W umowie o pracę wskazywał, że zatrudnia skarżącego na stanowisku ślusarza remontowego, podczas gdy ubezpieczony w rzeczywistości był operatorem kruszarki, a po powrocie z wojska zajmował się obsługą agregatów prądotwórczych.

Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu BHP w celu zaopiniowania, czy wnioskodawca wykonując pracę przy obsłudze agregatów prądotwórczych wykonywał pracę w szczególnych warunkach. Biegły stwierdził, że W. J. w okresie zatrudnienia od 17 lutego 1976 r. do 31 stycznia 1977 r. wykonując prace przy obsłudze agregatów prądotwórczych na stanowisku ślusarza remontowego, nie świadczył pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Biegły zaliczył jako okresy pracy w szczególnych warunkach zatrudnienie wnioskodawcy na stanowisku pomocnika operatora koparki jednonaczyniowej i operatora koparki jednonaczyniowej. W świetle opinii biegłego Sąd uznał, że nie było podstaw aby do okresu pracy w szczególnych warunkach zaliczyć okres pracy wnioskodawcy przy obsłudze agregatów prądotwórczych po powrocie ze służby wojskowej, to jest od 17 lutego 1976 r. do 31 stycznia 1977 r. Zdaniem Sądu pierwszej instancji nie można było zakwalifikować tego stanowiska zgodnie z wnioskiem pełnomocnika wnioskodawcy do działu II wykaz A, to jest prace w energetyce – prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej, albowiem skarżący świadczył pracę w przedsiębiorstwie budowlanym. Sąd Okręgowy nie uwzględnił wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego z zakresu BHP na okoliczność ustalenia charakteru pracy wykonywanej przez wnioskodawcę przy obsłudze agregatów prądotwórczych, gdyż biegły udzielił odpowiedzi na pytanie Sądu zawarte w tezie dowodowej.

Mając na uwadze orzecznictwo Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy doliczył okres służby wojskowej od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. do pracy w warunkach szczególnych. Kwestia zaliczenia okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do stażu uprawniającego do wcześniejszej emerytury była przedmiotem uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 16 października 2013 r., II UZP 6/13. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy jednoznacznie, na korzyść ubezpieczonych, rozstrzygnął wątpliwości prawne w przedmiocie zaliczania zasadniczej służby wojskowej do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym. Zdaniem tego Sądu, W. J. przed rozpoczęciem zasadniczej służby wojskowej, tj. w okresie od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. pracował w szczególnych warunkach. Bez wątpienia też po zakończeniu tej służby 17 stycznia 1976 r., w ustawowym terminie 30 dni, powrócił do pracy u uprzednio zatrudniającego go pracodawcy. Od 17 lutego 1976 r. rozpoczął pracę przy obsłudze agregatów prądotwórczych. W konsekwencji wymienione okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach na stanowiskach: operatora kruszarki, pomocnika operatora koparki i operatora koparki, wraz z okresem służby wojskowej od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. stanowiły zdaniem Sądu Okręgowego wymagane przepisami ponad 15 lat zatrudnienia, uprawniające do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy ocenił, że odwołujący spełnił warunki do przyznania emerytury z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Dlatego też na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od tego wyroku wniósł organ rentowy. Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił naruszenie:

- art. 232 i art. 233 k.p.c. z uwagi na przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, skutkujące uznaniem do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w B. od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. oraz okresu służby wojskowej od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r.,

- art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku § 4 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z uwagi na uznanie, że ubezpieczony legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, a tym samym spełnia wszystkie przesłanki do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury od 13 listopada 2015 r.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę w całości zaskarżonego wyroku tj. o oddalenie odwołania lub ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się zasadna.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż sprawa W. J. o emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych została już prawomocnie rozstrzygnięta wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 23 kwietnia 2014 r., sygn. IV U 155/14, w którym Sąd oddalił odwołanie W. J. od decyzji ZUS z 18 grudnia 2013 r. odmawiającej mu prawa do emerytury z art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Niniejsza sprawa toczy się więc w trybie art. 114 ust. 1 ww. ustawy, zgodnie z którym w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, między innymi jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość (pkt 1). Nowym dowodem w sprawie było przedłożone w toku postępowania przed organem rentowym przez wnioskodawcę zaświadczenia nr 155/15 z 20 października 2015 r. wystawionego przez Wojskowego Komendanta Uzupełnień w O. (k. 7 akt ZUS). W zaświadczeniu tym wskazano, że W. J. w okresie od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. odbył zasadniczą służbę wojskową w Wojsku Polskim, przy czym w okresie od 5 kwietnia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. - na stanowisku kierowcy. Wnioskodawca podnosił ponadto, iż nowymi, istotnymi okolicznościami mającymi wpływ na jego prawo do wcześniejszej emerytury było zatrudnienie w szczególnych warunkach w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w B. na stanowisku maszynisty przy obsłudze kruszarki oraz w charakterze kierowcy w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, informacje wskazane w ww. zaświadczeniu Wojskowego Komendanta Uzupełnień w O., jak też okoliczności podnoszone przez wnioskodawcę, nie uzasadniały przyznania mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Sąd Apelacyjny podziela zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie wadliwej oceny zgromadzonych w sprawie dowodów. W ocenie Sądu odwoławczego całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, oceniony wszechstronnie oraz zgodnie z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego nie pozwala na przyjęcie, iż W. J. udowodnił legitymowanie się na dzień 1 stycznia 1999 r. stażem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat. W konsekwencji Sąd Okręgowy nieprawidłowo uznał, że wnioskodawca spełnia wszystkie warunki określone w art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, niezbędne do nabycia prawa do emerytury.

Zgodnie z treścią art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu niższego wieku emerytalnego, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj. w dniu 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat - dla mężczyzn oraz posiadają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. co najmniej 25 lat dla mężczyzn. Warunkiem uzyskania emerytury wcześniejszej jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 2).

Zgodnie z art. 32 ust. 4 ww. ustawy, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których ubezpieczonym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. W tym względzie ustawa odsyła do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z § 4 rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Bezsporne jest osiągnięcie przez wnioskodawcę wieku emerytalnego 60 lat oraz spełnienie przesłanki posiadania ogólnego okresu składkowego i nieskładkowego w wymaganym wymiarze 25 lat. Sporna jest natomiast wyłącznie przesłanka legitymowania się 15 - letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Jak słusznie wskazał Sąd pierwszej instancji, w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008/21-22/325; z 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329; z 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009/5-6/75). Wymogi stawiane przez ustawodawcę, które należy spełnić w celu uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, należy interpretować ściśle. W wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. określono wprost, jakie rodzaje prac kwalifikują się do prac w szczególnych warunkach. Dochodzone świadczenie jest emeryturą wcześniejszą, czyli niejako przywilejem dla osób wykonujących określone w przepisach prace i spełniającym inne warunki niezbędne do jego przyznania. W celu skutecznego ubiegania się o to świadczenie należy spełnić m.in. przesłankę wykonywania prac wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku, stosownie do wymogu wynikającego z § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia.

Sąd pierwszej instancji uwzględnił do pracy w warunkach szczególnych okresy zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym ( (...)) w B.: od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. (1 rok, 4 miesiące i 20 dni) na stanowisku operatora kruszarki; od 1 lutego 1977 r. do 30 marca 1977 r. (2 miesiące) na stanowisku pomocnika operatora koparki; od 1 kwietnia 1977 r. do 2 kwietnia 1990 r., (13 lat i 2 dni) na stanowisku operatora koparki. Do powyższych okresów pracy Sąd doliczył również okres zasadniczej służby wojskowej od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. (1 rok, 11 miesięcy i 23 dni) na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu pierwszej instancji odnośnie uwzględnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów zatrudnienia wnioskodawcy na stanowiskach pomocnika operatora koparki (od 1 lutego 1977 r. do 30 marca 1977 r.) i operatora koparki (od 1 kwietnia 1977 r. do 2 kwietnia 1990 r.). Pracę na tych stanowiskach potwierdzają jednoznacznie dokumenty z akt osobowych wnioskodawcy. Okresy te należy uznać za okresy zatrudnienia na stanowisku wymienionym w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., w dziale V – „w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych”, poz. 3 - prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych. W sprawie przedstawione zostało zaświadczenie z 30 marca 1977 r. o ukończeniu kursu maszynisty koparek jednonaczyniowych oraz dokument potwierdzający uzyskanie uprawnień (k. 55, 58), jednak z zeznań świadków wynikało, że już w okresie wcześniejszym, będąc zatrudnionym jako pomocnik operatora koparki wnioskodawca zajmował się kierowaniem koparką. Zdaniem Sądu zeznania świadków zasługują na uwzględnienie. Również wnioskodawca zeznał, że w okresie tym ładował koparką żwir ze ściany i przewoził żwir na zsyp, a operator jedynie nadzorował jego pracę. Pracując jako pomocnik operatora koparki wykonywał te same obowiązki, co operator koparki (k. 69). Ponadto, okresy te nie zostały zakwestionowane przez organ rentowy w apelacji. Ich zaliczenie oznacza jednak, że skarżący wykazał jedynie 13 lat i 2 miesiące pracy w warunkach szczególnych, zamiast wymaganych 15 lat. Dopiero zatem ustalenie, że do pracy w warunkach szczególnych można zaliczyć również okres od początku zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym ( (...)) w B., tj. od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. (1 rok, 4 miesiące i 20 dni) wraz z okresem odbywania zasadniczej służby wojskowej od 26 stycznia 1974 r. do 17 stycznia 1976 r. (1 rok, 11 miesięcy i 23 dni), pozwoliłoby na stwierdzenie, że wnioskodawca posiada 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Podkreślić trzeba, że okres odbywania zasadniczej służby wojskowej nie może zostać uwzględniony na tych samych zasadach, co pozostałe sporne okresy. Przede wszystkim, okres służby wojskowej nie jest okresem zatrudnienia pracowniczego, a tylko takie okresy mogą zostać uznane za okresy pracy w warunkach szczególnych na podstawie wymienionych wyżej przepisów. Bez znaczenia jest zatem to, jakie czynności wykonywał wówczas skarżący, bowiem z punktu widzenia ww. przepisów nie był on pracownikiem. Zatem, pomimo że w tym okresie był on kierowcą samochodu ciężarowego, to nie ma możliwości uznania, że pracował on wówczas na stanowisku wymienionym w Wykazie A, dziale VIII pod poz. 2 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16 października 2013 r., III UZP 6/13 stwierdzono jednak, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). W późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych przyjmuje się, że zaliczenie okresu niezawodowej służby wojskowej do okresu pracy w szczególnych warunkach, od czego zależy ustalenie prawa do emerytury w obniżonym wieku, jest możliwe w sytuacji, gdy pracownik wykonujący pracę w szczególnych warunkach został powołany do wojska i po zwolnieniu ze służby wojskowej w przepisanym terminie zgłosił powrót do tej samej pracy, którą wykonywał bezpośrednio przed rozpoczęciem służby. Dobitnie ta kwestia została wyartykułowana przez Sąd Najwyższy w wyroku z 4 grudnia 2013 r., II UK 217/13 (LEX nr 1408683).

Ponadto, Sąd Najwyższy w wyroku z 5 sierpnia 2014 r., I UK 442/13, LEX nr 1491097 uznał, że czas zasadniczej służby wojskowej zalicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia emerytury w niższym wieku emerytalnym także wtedy, gdy żołnierz przed powołaniem do zasadniczej służby wojskowej nie był zatrudniony, ale po zwolnieniu z tej służby w ciągu 30 dni podjął zatrudnienie i pracował w szczególnych warunkach pracy. Pogląd ten znalazł również aprobatę w uchwale Sądu Najwyższego z 2 lipca 2015 r., (III UZP 4/15, Biul.SN 2015/7/18-19), w której uzasadnieniu dokonano szczegółowej analizy dotychczasowego orzecznictwa w omawianej materii i w której m.in. jednoznacznie zaakceptowano stanowisko (uznane już zresztą w orzecznictwie sądów powszechnych) o wliczeniu czasu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalnych żołnierzowi, który przed służbą nie był zatrudniony, a po zwolnieniu przystąpił do wykonywania zatrudnienia kwalifikowanego jako praca w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze powyższe rozważania należy w pierwszej kolejności stwierdzić, że prawidłowo uznał Sąd pierwszej instancji, iż bezpośrednio po zakończeniu służby wojskowej (od 17 lutego 1976 r. do 31 stycznia 1977 r.) wnioskodawca zajmował stanowisko nie zaliczane do stanowisk pracy w warunkach szczególnych. Co prawda w świadectwie pracy z 8 lipca 1992 r. zostało wskazane, że w całym okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w B. od 6 września 1972 r. do 3 czerwca 1992 r. W. J. pracował na stanowisku operatora koparki, jednak w świetle treści pozostałych dokumentów znajdujących się w jego aktach osobowych należy uznać, że świadectwo pracy nie opisuje całego okresu zatrudnienia precyzyjnie i wskazano w nim jedynie ostatnio zajmowane stanowisko pracy.

Ze znajdującej się w aktach osobowych wnioskodawcy umowy o pracę z 17 lutego 1976 r. wynika, że po powrocie z wojska został on zatrudniony na stanowisku ślusarza remontowego, zaś z pisma z 12 stycznia 1977 r. wynika, że z dniem 1 lutego 1977 r. przeniesiono go ze stanowiska ślusarza remontowego z Bazy Kruszyw J. do pracy na D. Głównego Mechanika w (...) jako pomocnik operatora koparki (koperta, k. 13). Oznacza to, że od 17 lutego 1976 r. do 31 stycznia 1977 r. wnioskodawca formalnie zajmował stanowisko ślusarza remontowego. Zeznania wnioskodawcy i świadków: J. S. (2) i S. J. świadczą jednak o tym, że w okresie tym obsługiwał on agregaty prądotwórcze – uruchamiał je, tankował paliwo, kontrolował poziom paliwa i wody, dbał o ich stan techniczny (k. 47odw. – 48). Z uzupełniających zeznań wnioskodawcy złożonych w postępowaniu apelacyjnym wynika natomiast, że był on wówczas dozorcą agregatu i nie zajmował się prądem, ponieważ nie posiadał stosownych uprawnień (k. 134odw.). Zdaniem Sądu, zatrudnienie w takim charakterze nie było pracą w warunkach szczególnych, nie można go bowiem zakwalifikować pod żadną z pozycji wymienionych w wykazie A, dziale VIII (w branży budownictwa), załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Również z opinii biegłego z zakresu bhp wynika, że praca wnioskodawcy w okresie od 17 lutego 1976 r. do 31 stycznia 1977 r. na stanowisku ślusarza remontowego nie była pracą w warunkach szczególnych (opinia, k. 73-83). Sąd podziela stanowisko Sądu Okręgowego w tym zakresie.

Zatem, istotne znaczenie w sprawie miała ocena zatrudnienia W. J. przed odbywaniem zasadniczej służby wojskowej w okresie od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. Uznanie, że pracował on wówczas w warunkach szczególnych pozwoliłoby na doliczenie do tych okresów również zasadniczej służby wojskowej. Rozważyć zatem należało, czy skarżący wykonywał wówczas prace wymienione w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. - wykazie A, dziale V – „w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych” pod poz. 3, tj. prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, brak jest dowodów na wykonywanie tego typu pracy. Wnioskodawca twierdził, że pracował wówczas jako maszynista kruszarki w Bazie Kruszyw w J.. Praca kruszarki polegała na kruszeniu kamieni. Kamienie z urobku podawane były do sita. Na sicie były płukane pod ciśnieniem a następnie na taśmie podawane były do kruszenia. Kamienie, które spadły z taśmy trzeba było podnieść i ręcznie wrzucić do leja. Z zeznań świadka J. S. (1), który pracował w tym okresie razem z wnioskodawcą w J. (k. 47odw.) oraz zeznań samego wnioskodawcy (k. 46, 68odw.-69) wynikało, że wnioskodawca zajmował się wówczas obsługą kruszarki. Praca jego polegała głównie na ręcznym wrzucaniu do kruszarki kamieni, które spadały z taśmociągu. W przypadku gdy kruszarka ulegała awarii, naprawą zajmowało się pogotowie techniczne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zeznania świadka i wnioskodawcy złożone przed Sądem Okręgowym świadczyły o tym, że wnioskodawca wykonywał w tym okresie proste prace fizyczne pracownika (robotnika) budowlanego. Pomimo tego, że praca ta odbywała się w dużym zapyleniu i w hałasie, a przenoszone przez niego kamienie były ciężkie, nie można uznać, że była to praca w warunkach szczególnych. Wnioskodawca nie wykonywał pracy operatora ciężkich maszyn budowlanych, w rozumieniu załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Wykaz A dział V poz. 3

Z dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych W. J. wynikało, że był on wówczas zatrudniony jako ślusarz remontowy maszyn budowlanych (koperta k. 13: pismo o przyjęciu do pracy z 6 września 1972 r., zaświadczenie kwalifikacyjne z 14 kwietnia 1973 r.). Stanowisko takie nie jest wymienione w resortowym wykazie A stanowisk pracy w warunkach szczególnych stanowiącym załącznik numer 1 do zarządzanie nr 9 z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ani też w wykazie A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Niemniej jednak, mając na uwadze adnotację znajdującą się na podaniu o przyjęcie do pracy z 6 września 1972 r., o treści: „przyjmuję do pracy na stanowisku operatora przenośników” (czyli taśmociągu), Sąd Apelacyjny, na okoliczność faktycznie wykonywanej przez wnioskodawcę pracy w spornym okresie przeprowadził uzupełniające postępowanie dopuszczając dowód z przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony oraz dowód z zeznań świadków: J. S. (1) i A. K.. Zeznania te są zbieżne z zeznaniami złożonymi przed Sądem pierwszej instancji. Świadek A. K. nie miał wiedzy na temat zatrudnienia wnioskodawcy bezpośrednio przed i po odbyciu zasadniczej służby wojskowej. Wyjaśnił jednak, że praca operatora taśmociągu polegała na tym, że pracownik musiał podnieść kamień, który spadł z taśmy i wrzucić go ponownie do maszyny (k. 133odw.). Świadek J. S. (1) zeznał, że wnioskodawca w spornym okresie zatrudnienia pracował jako robotnik. Nie kierował kruszarką i nie był odpowiedzialny za uruchomienie maszyny. Praca jego polegała na wrzucaniu kamieni, które spadły na taśmę (k. 134). Podobnie zeznał sam wnioskodawca, że obsługiwanie kruszarki polegało na wrzucaniu kamieni, które spadły z taśmy i czynności te były wykonywane przez niego ręcznie. Czyszczeniem maszyny zajmował się operator przenośnika, taśmociąg i kruszarkę włączał elektryk z uprawnieniami, zaś naprawami zajmowało się pogotowie techniczne. Wnioskodawca nie miał w tym spornym okresie żadnych uprawnień i nie mógł włączać kruszarki (zeznania, k. 134odw.). W ocenie Sądu Apelacyjnego zeznania świadków i wnioskodawcy zasługują na uwzględnienie, są bowiem jednomyślne.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego z całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w pierwszej instancji oraz uzupełnionego w postępowaniu apelacyjnym wynika, że w okresie od 6 września 1972 r. do 25 stycznia 1974 r. W. J. nie pracował w warunkach szczególnych. Na podstawie dokumentów z akt osobowych, jak i zeznań wnioskodawcy oraz świadków nie można stwierdzić, aby w okresie tym był on operatorem ciężkiej maszyny budowlanej, w tym również kruszarki. Wykonywane przez niego czynności stanowiły proste prace fizyczne i nie wiązały się z obsługą maszyny. Ponadto, nie posiadał on wówczas żadnych uprawnień, nawet do uruchamiania i wyłączania kruszarki.

Skoro zatem zarówno przed odbywaniem służby wojskowej, jak i po jej odbyciu wnioskodawca nie był zatrudniony w warunkach szczególnych, to również okres służby wojskowej nie może zostać zaliczony do okresów pracy w warunkach szczególnych.

Reasumując, zdaniem Sądu Apelacyjnego do okresów pracy w warunkach szczególnych można zaliczyć wyłącznie okresy zatrudnienia wnioskodawcy na stanowiskach pomocnika operatora koparki (od 1 lutego 1977 r. do 30 marca 1977 r.) i operatora koparki (od 1 kwietnia 1977 r. do 2 kwietnia 1990 r.), w łącznym wymiarze 13 lat i 2 miesięcy, jako pracę maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych (wymienioną w wykazie A, dziale V pod poz. 3 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.).

Materiał dowodowy zebrany w rozpoznawanej sprawie nie potwierdził, aby W. J. legitymował się okresem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat, nie spełnił więc przesłanki określonej w art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, niezbędnej do przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Dlatego też Sąd Apelacyjny, uwzględniając apelację organu rentowego zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. – punkt I sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z wyrażoną w art. 102 k.p.c. zasadą słuszności, stanowiącą odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 1 k.p.c.). W myśl tego przepisu w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej spór tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Sąd Apelacyjny miał na uwadze charakter sprawy (o emeryturę) oraz sytuację materialną wnioskodawcy, który utrzymuje się ze świadczenia przedemerytalnego w niewysokiej kwocie. Okoliczności te w ocenie Sądu uzasadniały zastosowanie zasady słuszności i odstąpienie od obciążania go kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za I i II instancję – punkt II sentencji wyroku.

SSA Marek Szymanowski SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Bożena Szponar - Jarocka