Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III Ca 1678/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 września 2017 roku, w sprawie o sygn. akt VIII C 168/17, z powództwa A. C. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W., Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi VIII Wydział Cywilny:

1. oddalił powództwo;

2. przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi na rzecz adwokata R. G. kwotę 1.107 zł tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu.

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał, że powódka A. C., reprezentowana przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu i zwolniona w całości od kosztów sądowych, wytoczyła przeciwko pozwanemu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. powództwo o ustalenie, że postanowienia umowy pożyczki z dnia 6 lutego 2016 roku zamieszczone w pkt B, C, I oraz J tejże umowy są sprzeczne z dobrymi obyczajami i nie wiążą powódki oraz wniosła o zasądzenie zwrotu kosztów udzielonej z urzędu nieopłaconej pomocy prawnej.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:

W dniu 6 lutego 2016 roku powódka A. C. wystąpiła do pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. z wnioskiem o udzielenie pożyczki gotówkowej w kwocie 3.000 zł, której spłata zostałaby rozłożona na 90 rat, płatnych co tydzień. We wniosku powódka zaznaczyła, że chce przystąpić do ubezpieczenia grupowego (...), a więc dodatkowego ubezpieczenia do pakietów Standard, Standard (...) i Elastycznego, w ramach którego pożyczkobiorca przystępował do umowy grupowego ubezpieczenia dla klientów (...) Spółki Akcyjnej. Koszt związany z przystąpieniem do ubezpieczenia został we wniosku oznaczony jako suma składki za ubezpieczenie w kwocie 1 zł/tydzień i kosztu stałego w kwocie 90 zł (dla pożyczki zawieranej na 90 tygodni) ponoszonego przez pożyczkodawcę z tytułu czynności związanych z obsługą ubezpieczenia. W deklaracji przystąpienia do umowy grupowego ubezpieczenia powódka oświadczyła m.in. iż zostały jej doręczone Szczegółowe Warunki (...) P. Medyczny dla Klientów P.”, deklaruje wolę przystąpienia do umowy grupowego ubezpieczenia na zasadach określonych w (...) oraz wyraża zgodę na objęcie ochroną ubezpieczeniową, wyraża zgodę na wysokość sum ubezpieczenia i limitów świadczeń dla zdarzeń medycznych wskazanych w (...).

Ponadto powódka wyraziła zgodę na skorzystanie z P. Elastycznego, w skład którego wchodziło:

1. dostarczenie przez doradcę klienta całkowitej kwoty pożyczki w gotówce do domu (koszt stały – 50 zł);

2. wizyty doradcy klienta w miejscu zamieszkania klienta celem umożliwienia mu spłaty odpowiedniej części kwoty brutto pożyczki oraz łącznej kwoty odsetek wchodzących w skład należnej raty; opłata za świadczenie spłat w domu stanowiła sumę, przypadającej na jedną zakontraktowaną wizytę domową, kwoty 5 zł oraz liczby wszystkich zakontraktowanych umownie cotygodniowych wizyt przy założeniu jednej wizyty tygodniowo przez cały zakontraktowany okres trwania umowy;

3. pakiet świadczeń w ramach Elastycznego Planu Spłat, w ramach którego pożyczkobiorcy przysługiwały następujące świadczenia: okresowa przerwa w spłacie polegająca na uprawnieniu do odroczenia terminu spłaty rat wynikających z pierwotnego harmonogramu określonego w umowie w wymiarze od 1 do 4 rat tygodniowych bez podania przyczyny, okresowe zamrożenie spłaty polegające na uprawnieniu do odroczenia terminu spłaty rat wynikających z pierwotnego harmonogramu określonego w umowie w wymiarze od 1 do 4 rat tygodniowych w przypadku zajścia określonego zdarzenia losowego, gwarancja zniesienia obowiązku spłaty polegająca na tym, że w przypadku zgonu pożyczkobiorcy w trakcie trwania umowy, pożyczkodawca zwalniał pożyczkobiorcę z długu w odniesieniu do jakichkolwiek jeszcze nie niezapłaconych na dzień zgonu zobowiązań wynikających z umowy.

Koszt P. był skalkulowany jako 33% całkowitej kwoty pożyczki (dla okresu pożyczki 90 tygodni). W opisie P. Elastycznego znalazł się zapis, że w każdym momencie trwania umowy klient może zrezygnować ze świadczeń dodatkowych w ramach tego P. z zachowaniem dwutygodniowego okresu wypowiedzenia. Jednocześnie powódka wskazała we wniosku, iż nie chce skorzystać z P. Standard (...) oraz nie chce opłacić z własnych środków kosztów pobieranych w chwili zawarcia umowy pożyczki.

Pozwany uwzględnił wniosek powódki, o którym mowa wyżej i w dniu 6 lutego 2016 roku pomiędzy stronami doszło do zawarcia umowy pożyczki gotówkowej nr (...), na mocy której pozwany udzielił powódce pożyczki w kwocie 3.000 zł. Opłata przygotowawcza została w umowie ustalona na kwotę 40 zł, prowizja za udzielenie pożyczki – na kwotę 890,40 zł, łączna kwota odsetek (10% w skali roku) – na kwotę 460,89 zł. Ponadto, w związku z wnioskiem powódki o objęcie jej P. Medycznym w ramach umowy grupowego ubezpieczenia i P. Elastycznym, w umowie naliczono koszt związany z przystąpieniem do (...) P. Medyczny w kwocie 180 zł oraz koszt P. Elastycznego – 1.490 zł, w tym 50 zł za dostarczenie gotówki, 450 zł (90 wizyt x 5 zł) za świadczenie spłaty w domu oraz 990 zł z tytułu Elastycznego Planu Spłat. Łączne zobowiązanie do spłaty zostało w umowie oznaczone na kwotę 6.061,29 zł, którą powódka zobowiązała się spłacić w 90 tygodniowych ratach w kwocie po 67,35 zł pierwsze 89 rat i 67,14 zł ostatnia rata. W umowie zaznaczono, że wybrane przez powódkę P. mają charakter opcjonalny. Umowa poza w/w P. przewidywała możliwość udzielenia pożyczki bez usług dodatkowych, wówczas umowa była zawierana w ramach P. Standard. W umowie zastrzeżono ponadto, że pożyczkobiorcy przysługuje prawo do rezygnacji z P. Elastycznego w dowolnym momencie obowiązywania umowy z dwutygodniowym okresem wypowiedzenia. Po upływie okresu wypowiedzenia umowa przekształcała się w umowę w P. Standard (a więc bezpłatnym, bez dodatkowych usług) albo w umowę w P. Standard (...), w zależności od decyzji pożyczkobiorcy. W przypadku braku oświadczenia pożyczkobiorcy w powyższym zakresie umowa ulegała przekształceniu w umowę w P. Standard. W sytuacji takiego przekształcenia (na skutek oświadczenia pożyczkobiorcy albo w razie braku takiego oświadczenia) pozwany według stanu na dzień upływu okresu wypowiedzenia umowy w zakresie P. Elastycznego dokonywał przeliczenia pozostałej do spłaty pożyczki tj. kwoty pożyczki brutto, łącznej kwoty odsetek, całkowitego kosztu pożyczki, całkowitej kwoty do zapłaty przez konsumenta, łącznego zobowiązania do spłaty oraz wysokości pozostałych do spłaty rat. Przeliczenie uwzględniało obniżenie kwoty pożyczki brutto w zakresie części opłaty za P. Elastyczny dotyczącej Elastycznego Planu Spłat wskazanej w poz. I3 w wysokości uwzględniającej niewykorzystany okres świadczenia usługi z zastrzeżeniem uwzględnienia również zakresu już wykorzystanych świadczeń oraz obniżenia łącznej kwoty odsetek o sumę wynikającą z obniżenia kwoty pożyczki brutto od dnia upływu okresu wypowiedzenia P. Elastycznego i co za tym idzie odpowiednie obniżenie wysokości całkowitego kosztu pożyczki oraz łącznego zobowiązania do spłaty. Pożyczkobiorca przestawał być ponadto zobowiązany do zapłaty części opłaty za P. Elastyczny dotyczącej świadczenia spłaty w domu, która nie stała się jeszcze wymagalna po upływie okresu wypowiedzenia P.. W tym zakresie, z chwilą upływu okresu wypowiedzenia, kwota łącznego zobowiązania do spłaty (poz. K) ulegała pomniejszeniu proporcjonalnie o tę część kwoty wynagrodzenia za świadczenie spłaty w domu w P. Elastycznym, która byłaby należna i wymagalna za okres od dnia upływu okresu wypowiedzenia do końca okresu, na jaki została zawarta umowa. Kwota pomniejszenia łącznego zobowiązania do spłaty stanowiła iloczyn pierwotnie zakontraktowanych wizyt domowych przypadających na okres po upływie okresu wypowiedzenia do końca okresu obowiązywania umowy oraz kosztu jednej wizyty równego 5 zł.

W zakresie P. Medycznego w umowie zastrzeżono, że w przypadku odstąpienia pożyczkobiorcy od umowy grupowego ubezpieczenia w terminie 30 dni od dnia przystąpienia do ubezpieczenia pozwany zwróci pożyczkobiorcy całość kosztu związanego z przystąpieniem do ubezpieczenia w zakresie kosztu czynności związanych z obsługą ubezpieczenia (poz. J2). W przypadku rezygnacji z P. Medycznego, co zgodnie z (...) mogło nastąpić w każdym czasie po upływie terminu na odstąpienie od umowy, zwrotowi podlegała część w/w kosztu, proporcjonalnie do okresu, w którym klient nie był objęty ochroną ubezpieczeniową. Zarówno w przypadku odstąpienia od umowy ubezpieczenia, jak i rezygnacji z tejże umowy, na rzecz pożyczkobiorcy był również dokonywany zwrot składki za ubezpieczenie (poz. J1) za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.

Podpisując umowę pożyczki powódka potwierdziła, że przed zawarciem umowy udzielono jej wszelkich wyjaśnień dotyczących treści informacji przekazanych jej przed zawarciem umowy oraz postanowień zawartych w umowie, a także udzielono odpowiedzi na wszystkie zadane pytania odnośnie powyższych kwestii w sposób umożliwiający podjęcie decyzji dotyczącej umowy. Potwierdziła ponadto, że nie ma wątpliwości odnośnie znaczenia poszczególnych postanowień umowy. Zgodnie z postanowieniami zawartej umowy przedstawiciel pozwanego przekazał powódce w miejscu jej zamieszkania udzieloną kwotę pożyczki, a następnie w odstępach cotygodniowych przyjeżdżał do mieszkania powódki celem odbioru kolejnych rat pożyczki. W okresie do 14 tygodnia 2017 roku trzykrotnie zdarzyło się, iż powódka dokonała wpłaty w biurze pozwanego, jednak w każdym z tych przypadków w danym tygodniu dodatkowo odbyła się wizyta domowa przedstawiciela pozwanego. W piśmie z dnia 27 października 2016 roku powódka poinformowała pozwanego, że uznaje opłaty wymienione w punktach B, C, I1, I3 oraz J za sprzeczne z dobrymi obyczajami i przepisami o ochronie konsumentów, wobec czego żąda ich anulowania. W odpowiedzi na pismo powódki, pozwany uznał zgłoszone żądanie za bezzasadne.

Decyzją nr (...) z dnia 20 kwietnia 2015 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na pozwanego obowiązek zaniechania stosowania zakazanych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, poprzez:

1. wprowadzenie opłaty za obsługę w domu w wysokości stałej (zryczałtowanej), określonej w tabeli opłat, na podstawie której zawierane będą umowy pożyczki dla konsumentów, naliczanej za każde zdarzenie, tj. za każdą zakontraktowaną wizytę domową;

2. wprowadzenie – zamiast dodatkowej opłaty przygotowawczej – opłaty za usługę dostarczenia kwoty pożyczki (gotówki) do domu pożyczkobiorcy w wysokości stałej (zryczałtowanej), określonej w tabeli opłat, na podstawie której zawierane będą umowy pożyczki dla konsumentów, pobieranej jednokrotnie;

3. wprowadzenie opłaty przygotowawczej w wysokości stałej (zryczałtowanej), określonej w tabeli opłat, na podstawie której zawierane będą umowy pożyczki dla konsumentów, pobieranej jednokrotnie za czynności bezpośrednio związane z przygotowaniem pożyczki,

w terminie do dnia 1 sierpnia 2015 roku. Zobowiązanie to zostało przez pozwanego wykonane.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dowody z powołanych dokumentów, których prawdziwości ani rzetelności ich sporządzenia nie kwestionowała żadna ze stron oraz o dowód z przesłuchania powódki.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest bezzasadne i podlega oddaleniu.

Sąd Rejonowy argumentował, że bezspornym jest w niniejszej sprawie, że strony łączyła umowa pożyczki, na mocy której powódka otrzymała kwotę 3.000 zł, którą zobowiązała się spłacić wraz z prowizją, opłatą przygotowawczą, odsetkami, opłatą za P. Elastyczny i kosztem przystąpienia do ubezpieczenia P. Medyczny, w łącznej kwocie 6.061,29 zł w 90 tygodniowych ratach. Powódka nie kwestionowała wysokości poszczególnych opłat, składających się na łączne zobowiązanie do spłaty, podnosiła wyłącznie, że prowizja za udzielenie pożyczki (poz. B umowy), opłata przygotowawcza (poz. C umowy), opłata za P. Elastyczny (poz. I umowy) oraz koszt związany z przystąpieniem do ubezpieczenia (poz. J umowy), są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Zdaniem Sądu należało więc ustalić, czy kwestionowanie przez powódkę postanowienia umowy, były dla jej stron wiążące. Sąd I instancji podkreślił, że sąd może, a nawet powinien dokonywać oceny postanowień zawartych umów, a także postanowień samych wzorców umów, co do ich zgodności z prawem. Ocena ta może zostać dokonana również in concreto w toczącym się miedzy przedsiębiorcą, a konsumentem sporze, którego przedmiotem są skutki prawne określone postanowieniami umowy. Umowy konsumenckie podlegają bowiem ocenie w świetle klauzuli generalnej z art. 385 1 § 1 k.c. z wyłączeniem jedynie jednoznacznie sformułowanych postanowień określających główne świadczenia stron oraz tych postanowień, na których treść konsument miał rzeczywisty wpływ, co musi zostać wykazane przez proferenta. Sąd podkreślił, że w myśl powyższego przepisu, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§4). Sąd meriti argumentował, że przytoczony przepis, reguluje materię niedozwolonych postanowień umownych, a w tym skutki wprowadzenia ich do umowy z udziałem konsumentów. R. legis omawianego przepisu jest zatem ochrona konsumenta jako słabszego uczestnika obrotu w relacjach z przedsiębiorcą - profesjonalistą w danej dziedzinie. Sąd wskazał, że w judykaturze uznaje się, że pod pojęciem działania wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - kryje się wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku, natomiast przez rażące naruszenie interesów konsumenta rozumie się nieusprawiedliwioną dysproporcję - na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, Biul. SN 2005, Nr 11, poz. 13 oraz z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, Biul. SN 2006, nr 5-6, poz. 12, z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06,Lex nr 395247). Sąd podkreślił, że dokonując oceny rzetelności określonego postanowienia umowy konsumenckiej należy zawsze rozważyć indywidualnie rozkład obciążeń, kosztów i ryzyka, jaki wiąże się z przyjętymi rozwiązaniami oraz zbadać jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone, pamiętając jednocześnie podczas dokonywania kontroli o tym, że każdorazowo istotny jest charakter stosunku prawnego regulowanego umową, który w konkretnej sytuacji może usprawiedliwiać zastosowaną konstrukcję i odejście do typowych reguł wyznaczonych przepisami dyspozytywnymi. Sąd wskazał, że umowa jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, jeśli wykracza przeciw uznanym w społeczeństwie zasadom moralnym lub przyjętej w obrocie uczciwości. Przedsiębiorca będzie działać nieuczciwie, tj. wbrew dobrym obyczajom, gdy sporządzone przez niego klauzule umowne będą godzić w równowagę stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2013 r. VI ACa 1571/12 LEX nr 1339417).

Przenosząc powyższe na grunt rozpatrywanego stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał, że kwestionowane prowizja za udzielenie pożyczki oraz opłata przygotowawcza, nie mogą być postrzegane w kategorii postanowień mieszczących się w dyspozycji art. 385 1 § 1 k.c., jak również postrzegane, jako próba obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Odnosząc się do opłaty przygotowawczej Sąd wskazał, że jej wysokość jest obiektywnie niewygórowana (40 zł), a nadto ma charakter stały, a więc jej wysokość nie jest uzależniona od kwoty udzielanej pożyczki. Opłata ta wiąże się z przygotowaniem dokumentów związanych z pożyczką, a także weryfikacją zdolności kredytowej pożyczkobiorcy, oceną ryzyka kredytowego, i jest powszechnie stosowana przez instytucje finansowe, w tym banki. Sąd podkreślił, że kwestia stosowania przez pozwanego opłat przygotowawczych była przedmiotem postępowania prowadzonego przez Prezesa UOKiK, który nie stwierdził ich sprzeczności z dobrymi obyczajami co do zasady, a jedynie wskazał, że winne być one wyrażone kwotą stałą, zryczałtowaną, niezależną od kwoty udzielanej pożyczki, czy też okresu jej spłaty. W przypadku przedmiotowej umowy opłata przygotowawcza była stała dla każdej kwoty pożyczki i okresu zobowiązania, a zatem – w ocenie Sądu I instancji - zarzuty powódki nie mogą się ostać. Sąd argumentował, że nie ulega wątpliwości, że podmiot udzielający pożyczek, przygotowując się do zawarcia umowy ponosi pewne nakłady finansowe związane ze zbadaniem sytuacji klienta, przeprowadzeniem wstępnego wywiadu, czy też kosztami współpracy z pośrednikami, w konsekwencji koszty te, zwłaszcza w tak nieznacznej wysokości, jak na gruncie przedmiotowej sprawy, nie mogą być uznane za niedozwolone postanowienia umowne.

W ocenie Sądu Rejonowego brak jest również podstaw do zakwalifikowania, jako sprzecznej z dobrymi obyczajami, prowizji za udzielenie pożyczki. Sąd argumentował, że prowizję należy definiować jako formę wynagrodzenia za dokonanie czynności prawnej, może ona również pełnić funkcję wynagrodzenia za ryzyko, ponoszone przez pożyczkodawcę w związku z udzieleniem pożyczki. Nie ma w obowiązujących przepisach zakazu umawiania się o prowizję, a obydwie strony przedmiotowej umowy pożyczki taką prowizję zaakceptowały. Tak jak w przypadku opłaty przygotowawczej, prowizja jest opłatą powszechnie stosowaną przez instytucje finansowe, a jej wysokość nie jest limitowana przepisami prawa. Brak limitowania wysokości prowizji nie oznacza dowolności w kształtowaniu jej wysokości, niewątpliwie nie może być uznana za zgodną z dobrymi obyczajami prowizja równa, czy też przewyższająca kwotę wypłacanego konsumentowi kapitału, w niniejszej sprawie jednak prowizja ta wynosiła ok. 29 % całkowitej kwoty pożyczki, co czyni ją wprawdzie znaczną, ale - zdaniem Sądu – jest to niewystarczające do uznania, że pozostaje ona w sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy powódki jako konsumenta.

Odnosząc się do opłat związanych ze skorzystaniem przez powódkę z P. Medycznego i P. Elastycznego Sąd I instancji wskazał, że miały one charakter dobrowolny i nie warunkowały udzielenia powódce pożyczki, co wprost wynika z postanowień umowy. W ocenie Sądu nawet jeśli przyjąć, że przedstawiciel pozwanego przekazał inne informacje w tym zakresie, A. C. miała realną, obiektywną możliwość zapoznania się z umową pożyczki, której treść nie miała przy tym skomplikowanego charakteru. W umowie tej zastrzeżono zaś nie tylko fakultatywność skorzystania z przedmiotowych P., ale także uprawnienie do rezygnacji z nich w każdym czasie, z tym zastrzeżeniem, że w przypadku P. Elastycznego zastosowanie znajdował dwutygodniowy termin wypowiedzenia. Rezygnacja z P. pociągała za sobą obniżenie związanych z nimi opłat proporcjonalnie do czasu, przez który pożyczkobiorca nie korzystał z P. Elastycznego i ochrony ubezpieczeniowej. Powyższe implikuje jednoznaczną konstatację, że powódka miała realną możliwość rezygnacji z wybranych P. nawet tego samego dnia, w którym sygnowała umowę, a samo uprawnienie było uzależnione wyłącznie od złożenia przez powódkę stosownego oświadczenia. W ocenie Sądu I instancji zupełnie chybione są przy tym twierdzenia powódki, że P. te w rzeczywistości miały pozorny charakter i nie dawały jej żadnych korzyści, a także, że opłata za P. Medyczny w rzeczywistości nie pociągała za sobą objęcia powódki ochroną ubezpieczeniową. Sąd argumentował, że powódka zdaje się nie zauważać, że część opłaty za P. Elastyczny dotyczyła obsługi spłaty pożyczki w domu i dostarczenia do domu powódki kwoty udzielonej pożyczki, co niewątpliwie wiązało się z kosztami po stronie pożyczkodawcy. Koszt ten, w przypadku obsługi spłaty pożyczki, miał charakter stały (wynosił 5 zł) i był naliczany wyłącznie w przypadku odbycia zakontraktowanej wizyty. Taki sposób naliczania kosztów jest zgodny z decyzją Prezesa UOKiK z dnia 20 kwietnia 2015 roku. Sąd meriti podkreślił, że pozwany przedłożył wykaz zrealizowanych wizyt w domu powódki, które miały cotygodniowy charakter, którego prawdziwości A. C. nie kwestionowała. Nie może również budzić wątpliwości, że obsługa spłaty pożyczki w domu pożyczkobiorcy nie jest powszechnie stosowana przez instytucje finansowe, niewątpliwie wymaga znacznego zaangażowania w proces spłaty pożyczkodawcy, w konsekwencji może on żądać z powyższego tytułu stosownego wynagrodzenia. Odnosząc się do pozostałych świadczeń wchodzących w skład (...) Sąd Rejonowy podkreślił, że umożliwiały one powódce m.in. zamrożenie spłaty rat na okres do 4 tygodni w przypadku zajścia określonego w umowie zdarzenia, a także odroczenie terminu spłaty od 1 do 4 tygodniowych rat. Sąd dodał, że pozwany wymagał w tym zakresie wyłącznie złożenia wniosku oraz dochowania oznaczonego w umowie terminu, dodatkowo, w przypadku okresowej przerwy w spłacie, powódka nie musiała podawać przyczyny złożenia wniosku. W ramach omawianego P. powódka otrzymała zatem określone uprawnienia, które w przypadku trudności ze spłatą rat pożyczki, dawały jej realne możliwości uniknięcia popadnięcia w zwłokę ze spłatą, a co za tym idzie, wypowiedzenia umowy przez pożyczkodawcę i postawienia zadłużenia w stan natychmiastowej wymagalności. P. Elastyczny był wyłącznie opcją przy umowie zawartej przez strony, jego wykupienie nie warunkowało udzielenie powódce pożyczki i w każdym czasie A. C. mogła z niego zrezygnować. W takim stanie rzeczy – zdaniem Sądu - nie można uznać, że nałożenie na powódkę obowiązku spłaty na rzecz pozwanego kwoty 1.490 zł za P. Elastyczny, było działaniem sprzecznym z dobrymi obyczajami. W tożsamy sposób Sąd Rejonowy ocenił przystąpienie powódki do umowy grupowego ubezpieczenia, podkreślając, że P. Medyczny również był opcjonalny, z możliwością odstąpienia od niego w terminie 30 dni, a następnie po upływie tego terminu, rezygnacji w każdym czasie. P. ten, wbrew twierdzeniom powódki, wiązał się przy tym z objęciem jej ochroną ubezpieczeniową, która nie miała charakteru pozornego, zaś uiszczony koszt związany z P. nie stanowił wyłącznie wynagrodzenia dla pozwanego za złożenie wniosku, ale zawierał w sobie ponadto koszty związane z obsługą ubezpieczenia oraz składkę ubezpieczeniową.

W związku z powyższym Sąd Rejonowy uznał, że kwestionowane postanowienia umowne nie mają charakteru niedozwolonych, nie naruszają rażąco interesów konsumenta, nie są również sprzeczne z dobrymi obyczajami, a przez to są wiążące dla stron umowy pożyczki z dnia 6 lutego 2016 roku. Podkreślił, że prowizja i opłata przygotowawcza znajdują uzasadnienie w przepisach prawa, są powszechnie stosowane przez instytucje finansowe, a ich wysokość nie była zawyżona, nieproporcjonalna do kwoty udzielonej pożyczki. Z kolei opłata za P. Elastyczny i P. Medyczny była uiszczana przez pożyczkobiorcę dobrowolnie, w ramach tych P. pożyczkobiorca otrzymywał określone profity, był także objęty ochroną ubezpieczeniową przez czas trwania umowy, nadto z P. tych powódka mogła zrezygnować w każdym czasie, bez ponoszenia dodatkowych kosztów, przy czym skorzystanie z tej opcji obligowało pozwanego do przeliczenia łącznego zobowiązania do spłaty w ten sposób, że na rzecz pożyczkobiorcy podlegały zwrotowi opłaty w wysokości proporcjonalnej do okresu, w którym nie korzystał on z P.. Z tych względów Sąd Rejonowy oddalił powództwo w całości.

Jednocześnie Sąd Rejonowy przyznał i nakazał wypłacić adwokatowi R. G. ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi - Widzewa w Łodzi kwotę 1.107 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu, obejmującą wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej (900 zł), powiększone o stawkę podatku VAT (23%).

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając orzeczenie w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi apelująca zarzuciła:

1. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że umowa zawarta pomiędzy powódką a pozwanym była negocjowana, w sytuacji, gdy z wyjaśnień powódki wynika, że wzorzec umowny przygotowany został przed podpisaniem umowy przez stronę pozwaną, a następnie był wypełniany przez pracownika pozwanego i powódka nie miała realnego wpływu na jego treść ani nawet na wybór poszczególnych opcji takich jak skorzystanie lub nie z P. Elastycznego lub kosztu P. Medycznego;

2. naruszenie art. 385 1 k.c., art. 385 2 k.c. oraz art. 385 3 k.c. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy przewidziane w umowie zawartej przez powódkę z pozwanym klauzule przewidujące „prowizję za udzielenie pożyczki” w kwocie 890,40 zł, „Opłatę przygotowawczą” w kwocie 40 zł; „Opłatę za P. Elastyczny” w kwocie 1.490 zł oraz „Koszt związany z przystąpieniem do (...) P. Medyczny” w kwocie 180 zł rażąco naruszają interes powódki jako konsumentki przez swoją wygórowaną wysokość i brak ekwiwalentnego świadczenia na rzecz konsumentki i przez to powódki nie wiążą.

W konsekwencji zgłoszonych zarzutów apelująca wniosła o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości;

2. zasądzenie na rzecz adwokata R. G. kosztów udzielonej z urzędu pomocy prawnej za drugą instancję (pełnomocnik powódki złożył oświadczenie, że koszty te nie zostały dotychczas uiszczone w całości ani w jakiejkolwiek części);

3. nieobciążanie powódki kosztami postępowania.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna w tym znaczeniu, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temuż Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga, że niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym, w związku z czym Sąd Okręgowy na podstawie art. 505 10 § 1 i § 2 k.p.c. rozpoznał apelację na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.

Zaznaczyć należy również, że w postępowaniu uproszczonym zgodnie z art. 505 9 § 1 1 k.p.c. apelację można oprzeć tylko na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy. Natomiast stosownie do art. 505 13 § 2 k.p.c. jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Wyjaśnieniem pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy” zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy Sąd I instancji nie orzekł merytorycznie o żądaniu strony, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego i w swoim rozstrzygnięciu w istocie nie odniósł się do tego co było przedmiotem sprawy ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 roku, sygn. akt II CKN 897/97, LexOmega; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 roku, sygn. akt II CKN 838/97, LEX nr 50750; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1999 roku, sygn. akt III CKN 151/98, LEX nr 519260; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 roku, sygn. akt I CKN 486/00, LEX nr 54355; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2005 roku, sygn. akt III CK 161/05, LEX nr 178635; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2007 roku, sygn. akt I PK 140/07, LexOmega).

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy rozpoznał sprawę jako powództwo o ustalenie, że postanowienia umowy pożyczki zamieszczone w pkt B, C, I oraz J nie wiążą powódki. Tymczasem powódka dochodziła od pozwanego zasądzenia kwoty 2.560,40 zł, co w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wynika z treści pozwu (k. 32 odwrót), sporządzonego przez profesjonalnego pełnomocnika. Świadczy o tym sformułowanie roszczenia (pkt 6.1. formularza) na nadto niewypełnienie pkt. 6.2. formularza. Sprecyzowanego w ten sposób roszczenia nie zmienia uzasadnienie pozwu, wskazujące, że „powódka posiada interes prawny w ustaleniu, że jej zobowiązanie jest realnie niższe niż to by wynikało z niedozwolonych postanowień umowy” (k. 34 odwrót).

W tym miejscu należy wskazać, że powództwo identyfikowane jest przez żądanie i jego podstawę faktyczną. Przedmiotowa zmiana powództwa może polegać na przekształceniu obu tych elementów składowych, bądź jednego z nich. Może zatem wyrażać się w zmianie ilościowej, polegającej na rozszerzeniu albo ograniczeniu pierwotnego żądania, bądź jakościowej prowadzącej do zmiany żądania - jego przedmiotu albo rodzaju żądanej ochrony prawnej - lub polegać na przekształceniu podstawy faktycznej powództwa ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2004 r. w sprawie II CK 144/04, podobnie w wyroku z dnia 20 października 2005 r. w sprawie IV CK 298/05). Jest oczywistym, że w toku postępowania powód może dokonać zmiany powództwa pod względem przedmiotowym. Zmiana ta może polegać na wystąpieniu przez powoda z nowym roszczeniem zamiast roszczenia pierwotnego lub obok niego. Zmiana powództwa może dotyczyć podstawy faktycznej żądania. Zmiana nie musi obejmować ani całości powództwa, ani wszystkich wskazanych elementów i może ograniczać się do części sformułowanego żądania, jednego lub kilku innych elementów powództwa ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 r., IV CK 298/05). Zmiana podstawy faktycznej żądania polega na uzasadnieniu tego samego żądania innymi okolicznościami faktycznymi. O zastąpieniu podanej pierwotnie podstawy faktycznej, nową podstawą w sprawie o świadczenie można mówić wtedy, gdy zmiana okoliczności faktycznych powoduje, że żądanie (choć tak samo sformułowane, np. dotyczące zapłaty takiej samej sumy pieniężnej) nie jest już tym samym, gdyż inne jest materialnoprawne źródło obowiązku, którego realizacji powód dochodzi ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2004 r., V CK 246/04, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1998 r., III CKN 32/98, OSNC 1999, Nr 5, poz. 96). Zmianą powództwa może być bądź zastąpienie dotychczasowej podstawy faktycznej inną, przy zachowaniu niezmienionego żądania, bądź zmiana żądania przy niezmienionej podstawie faktycznej, bądź też zmiana obu tych elementów.

Zmiany powództwa powód może dokonać jedynie w formie pisma procesowego, które powinno spełniać wymagania przewidziane dla pozwu w art. 187 k.p.c. w związku z art. 193 § 2 k.p.c. Ustnie do protokołu można dokonać zmiany jedynie roszczeń alimentacyjnych.

Zachowanie tego wymogu formalnego jest konieczne nawet wtedy, gdy powód występuje z nowym roszczeniem na rozprawie w obecności strony pozwanej ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 sierpnia 2013 r. w sprawie I ACA 377/13, podobnie Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I pod red. H. Doleckiego i T. Wiśniewskiego, teza 10 do art. 193k.p.c.).

Zatem brak jest podstaw do uznania, że na rozprawie w dniu 21 sierpnia 2017 roku pełnomocnik powódki zmienił pierwotne żądanie zasądzenia na żądanie ustalenia ( e-protokół (...):01:30- płyta CD- k. 111 oraz k. 108).

Ten warunek formalny nie został w rozpoznawanej sprawie spełniony, co prowadzi do wniosku, że pierwotne żądanie pozwu nie zostało skutecznie zmienione w toku postępowania przed Sądem I instancji.

W ocenie Sądu Odwoławczego, oświadczenie pełnomocnika powódki złożone ustnie na rozprawie w dniu 21 sierpnia 2017 roku, nie było w świetle przytoczonych przepisów kodeksu postępowania cywilnego skutecznie dokonaną zmianą powództwa. Nie była to też czynność procesowa polegająca na sprostowaniu, doprecyzowaniu czy też bliższym określeniu żądania.

Powyższa konstatacja sama w sobie wykluczała możliwość rozpoznanie przez Sąd I instancji roszczenia o ustalenie, a Sąd Odwoławczy nie mógł orzec merytorycznie wobec nierozstrzygnięcia przez Sąd a quo o istocie sprawy.

Rozpoznanie istoty sprawy jest pojęciem węższym, niż samo rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w ogóle. Oznacza ono zbadanie materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu oraz merytorycznych zarzutów pozwanego. Z kolei nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd badania tych właśnie elementów. Rozpoznanie istoty sprawy ma miejsce wtedy, gdy sąd wydaje wyrok stanowiący odpowiedź na żądanie powoda. Oceny, czy sąd rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu (odwołania) i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia. Dlatego nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji: 1) rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy; 2) zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania; 3) pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę; 4) rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie; 5) nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2012 r. III SZ 3/12).

Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi więc wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, a więc sąd ten nie rozpoznał istoty roszczenia będącego podstawą powództwa, tj. zaniechał merytorycznego rozpoznania podstaw powództwa w zgłoszonym przez powoda kształcie ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2016 r., II CZ 93/16, niepubl.; wyroki Sądu Najwyższego z dni: 12 listopada 2007, I PK 140/07, OSNP 2009/2/2; 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, niepubl.; 12 stycznia 2012 r., II CSK 74/11, niepubl.).

Jak wyższej wskazano istotą zgłoszonego przez powódkę roszczenia było żądanie zapłaty. Sąd pierwszej instancji orzekł natomiast o roszczeniu o ustalenie.

Reasumują, w zaistniałym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że nie została rozpoznana istota sprawy, gdyż Sąd I instancji orzekł o innym roszczeniu, niż dochodzone przez powódkę.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

Mimo, że zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. uchylenie wyroku ma charakter fakultatywny i sąd drugiej instancji może orzec merytorycznie w razie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji, bądź też w razie konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, w rozstrzyganej sprawie zmiana merytoryczna zaskarżonego orzeczenia nie jest jednak możliwa. Wyjaśnić bowiem należy, że w doktrynie i orzecznictwie słusznie zwraca się uwagę na związane z taką sytuacją ryzyko pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 roku, sygn. akt I CKN 1149/00, LEX nr 75293). Oznaczałoby to w rzeczywistości rozpoznanie sprawy tylko w jednej instancji, co uniemożliwiałoby poddanie orzeczenia kontroli instancyjnej przez sąd odwoławczy. Zmiana rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy mogłaby dać stronie podstawę do postawienia zarzutu pozbawienia jej prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego w rozumieniu wynikającej z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady kontroli orzeczeń i postępowania sądowego. Nadto merytoryczny charakter postępowania odwoławczego, nie oznacza, że sąd drugiej instancji pełni taką samą rolę, jak sąd orzekający w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, mimo że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym, to ma ono przede wszystkim charakter kontrolny. Rozstrzyganie zatem po raz pierwszy określonych kwestii przez sąd odwoławczy, prowadzi do pozbawienia stron możliwości zgłoszenia ewentualnych zarzutów dopuszczalnych tylko w ramach zaskarżenia w toku postępowania dwuinstancyjnego ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 września 2015 r., I ACa 338/15, LEX nr 1950661). Uwzględnienie konstytucyjnych standardów w zakresie prawa do sądu i dwuinstancyjnego postępowania nakazywało zatem uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien rozpoznać dochodzone przez powódkę roszczenie, przeprowadzając postępowanie dowodowe, stosownie do inicjatywy dowodowej stron postępowania. Dopiero tak poczynione ustalenia pozwolą Sądowi Rejonowemu na wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia o żądaniu powódki.

Mając na uwadze, iż w przedmiotowej sprawie doszło do nierozpoznania istoty sprawy, co w konsekwencji skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i jej przekazaniem do ponownego rozpoznania ocena przez Sąd Odwoławczy podniesionych w apelacji pozostałych zarzutów stała się tym samym zbędna.

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13