Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Beata Michalska

Sędziowie: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

SSA Joanna Baranowska

Protokolant: Sekretarz sądowy Aleksandra Białecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 lutego 2018 r. w Ł.

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

o odpowiedzialność za długi składkowe

na skutek apelacji M. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 22 lutego 2017 r. sygn. akt VIII U 2454/15

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 729/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 lipca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. stwierdził, że M. K. jako były członek zarządu (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2011 r. do lipca 2012 r. Zadłużenie spółki z tytułu nieopłaconych składek za ten okres wynosi odpowiednio:

- na ubezpieczenia społeczne: za miesiące: 03.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r.- 07.2012 r. należność główna w wysokości 290.753,89 zł, odsetki liczone na dzień 21lipva 2015 r. - 115.314,00 zł, koszty postępowania egzekucyjnego w kwocie 22.314,90 zł, razem 428.382,79 zł;

- na ubezpieczenie zdrowotne: za miesiąc: 01.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r.- 07.2012 r. należność główna w wysokości 104.654,68 zł, odsetki liczone na dzień 21 lipca 2015r. 42.534,00 zł, koszty postępowania egzekucyjnego w kwocie 8.018,40 zł, razem 155.207,08 zł;

- na Fundusz Pracy i FGŚP: za miesiące: 01.201l r.- 01 2012r., 03.2012 r. - 07.2012 r. należność główna w wysokości 29.268,76 zł, odsetki liczone na dzień 21 lipca 2015 r. 11.880,00 zł, koszty postępowania egzekucyjnego w kwocie 2.246,30 zł, razem 43.395.06zł.

Zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek łącznie - 626.984,93 zł.

Odwołanie od tej decyzji złożył M. K. wnosząc o jej zmianę oraz zasądzenie od ZUS kosztów postępowania według norm przepisanych. Skarżący podniósł zarzut naruszenia przez organ rentowy procedury administracyjnej, w tym art. 107 k.p.a. przez błędne oznaczenie stron i wskazanie błędnej podstawy prawnej. Ponadto podniósł, że mógłby odpowiadać tylko za odsetki powstałe w okresie od lutego 2011 r. do 30 sierpnia 2012 r., a więc powstałe w czasie gdy był prezesem. Zakwestionował też wysokość należności głównej, która została znacznie zawyżona. Odwołujący się podkreślił, że jako członek zarządu spółki pod firmą (...) Sp. z o.o. w likwidacji w Ł. nie przewidywał i nie mógł w żaden sposób przewidzieć, iż zaistniała w danym momencie, tj. w chwili podjęcia uchwały o rozwiązaniu spółki i postawieniu jej w stan likwidacji, sytuacja finansowa w spółce wymaga zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości bądź wszczęcia postępowania układowego w celu zapewnienia ochrony interesów jej wierzycieli przed niewypłacalnością.

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 22 lutego 2017 r. odwołanie M. K. oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że Spółka z o.o. (...) z siedzibą w Ł. została zawiązana w dniu 10 lutego 2010 r., a przedmiotem jej działalności była w szczególności opieka zdrowotna, sprzedaż detaliczna wyrobów farmaceutycznych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, sprzedaż detaliczna wyrobów medycznych. W dniu 25 marca 2010 r. spółkę wpisano do Krajowego Rejestru Sądowego, a M. K. jako sprawującego funkcję prezesa zarządu. Z tytułu przedmiotowej działalności od 1 września 2010 r. Spółka z o.o. (...) w Ł. zgłosiła się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako płatnik składek.

Już od stycznia 2011 r. spółka zaległa z płatnościami składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W maju 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wszczął egzekucję przeciwko Spółce z o.o. (...) w Ł.. W dniach 24 maja 2012 r., 4 lutego 2013 r., 12 lutego 2013 r. organ rentowy dokonał zajęcia rachunku bankowego na poczet składek: na FUS za okres: 01.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 08.2012 r.; na FUZ za okres: 01.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 08.2012 r.; na FP i FGŚP za okres: 01.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 08.2012 r.

Spółka z o.o. (...) w Ł. poniosła stratę w wysokości: za 2010 r. - 210.021,52 zł, za 2011r. - 275.804,32 zł. W maju 2012 r. sytuacja finansowa spółki uległa drastycznemu pogorszeniu z uwagi na zajęcie jej rachunku bankowego przez ZUS. Od maja 2012 r. nie wypłacano wynagrodzeń. Zaległości w stosunku do ZUS wynosiły około 400.000 zł, a zaległości wobec US Ł. za 2011 r. około 5.000.00 zł. Zobowiązania wobec pracowników wynosiły 67.356,09 zł. Zobowiązania wynikające z umów cywilnoprawnych za czynsz dzierżawny, energię elektryczną, telefon, Internet itp. dawały w 2012 r. kwotę około l4.000,00 zł. Straty wynikłe w maju 2012 r., wobec zajęcia rachunku bankowego, wyniosły około 81.400,00 zł. W lipcu 2012 r. spółka nie miała zdolności kredytowej, a jej majątek stanowiło tylko kilka biurek lekarskich, kilka starych komputerów i programy do obsługi pacjentów warte około 15.000 zł.

Pismem z dnia 6 lipca 2012 r. Spółka z o.o. (...) w Ł., reprezentowana przez M. K., zwróciła się do organu rentowego z prośbą o zawieszenie postępowania egzekucyjnego na czas spłaty zaległości niepodlegających ulgom oraz odblokowanie rachunku bankowego. Postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2012 r. ZUS odmówił zawieszenia postępowania egzekucyjnego z uwagi na fakt, że spółka nie dokonała bieżących wpłat składek za czerwiec 2012 r. na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

W dniu 31 sierpnia 2012 r. wspólnicy podjęli uchwałę o rozwiązaniu umowy spółki i dokonano otwarcia likwidacji Spółki z o.o. (...) w Ł., a likwidatorem ustanowiono skarżącego.

Wpłaty egzekucyjne z rachunku bankowego z dnia 04 czerwca 2012 r., 27 lipca 2012 r., 20 września 2012 r., 25 września 2012 r., 10 października 2012 r. na łączną kwotę 45.264,88 zł pokryły nieuregulowane należności za okres od stycznia 2011 r. do lutego 2011 r. na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w zakresie składek na ubezpieczenie społeczne.

W dniu 23 kwietnia 2013 r., w związku z informacją o zbiegu egzekucji administracyjnej, przekazano tytuły wykonawcze obejmujące należności z tytułu nieopłaconych składek do Naczelnika I Urzędu Skarbowego Ł.. Pismem z dnia 25 czerwca 2013 r. Naczelnik I Urzędu Skarbowego Ł. zwrócił przedmiotowe tytuły wykonawcze z uwagi na błędny adres spółki. Organ rentowy postanowieniem z dnia 16 sierpnia 2013 r. umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie tytułów wykonawczych z dnia 24 maja 2012 r., z dnia 4 lutego 2013 r. oraz z dnia 12 lutego 2013 r., gdyż postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte bez uprzedniego doręczenia spółce upomnień. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, po prawidłowym dokonaniu doręczeń upomnień, wszczął ponownie egzekucję przeciwko Spółce z o.o. (...) w Ł. i w dniu 16 października 2013 r. dokonał zajęcia rachunku spółki odnośnie składek na: FUS za okres 03.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 08.2012 r.; FUZ za okres 03.2012 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 08.2012 r.; na FP i FGŚP za okres 03.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 08.2012 r. Z uwagi na bezskuteczność prowadzonego postępowania, żądania należności za wskazane wyżej okresy zostały w dniu 28 kwietnia 2013 r. skierowane do Naczelnika I Urzędu Skarbowego Ł. celem dalszego prowadzenia postępowania.

Postanowieniem z dnia 26 sierpnia 2014 r. Naczelnik I Urzędu Skarbowego Ł. w Ł. umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec spółki z uwagi na brak środków na pokrycie zaległości. W trakcie prowadzonego postępowania egzekucyjnego ustalono, iż pod adresem spółki podmiot nie prowadzi działalności gospodarczej. Organ egzekucyjny nie ustalił żadnego majątku spółki.

W spornym okresie pełnienia przez M. K. funkcji prezesa zarządu nie występował on do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości Spółki z o.o. (...) w Ł.. Odwołujący nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości składkowych.

Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2014 r. Spółka z o.o. (...) w Ł. została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego .

Z dalszych ustaleń Sądu wynika, że Spółka z o.o. (...) w Ł. nie opłaciła składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2011 r. do lipca 2012 r. Zadłużenie spółki z tytułu nieopłaconych składek za przedmiotowy okres wynosi odpowiednio:

- na ubezpieczenia społeczne za miesiące: 03.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 07.2012 r. w wysokości 290.753,89 zł plus odsetki liczone na dzień 21 lipca 2015 r. - 115.314,00 zł, koszty postępowania egzekucyjnego w kwocie 22.314,90 zł, razem: 428.382,79 zł;

- na ubezpieczenie zdrowotne za miesiące: 01.2011 r. - 01.2012 r., 03.2012 r. - 07.2012 r. w wysokości 104.654,68 zł, odsetki liczone na dzień 21 lipca 2015 r. - 42.534,00 zł, koszty postępowania egzekucyjnego w kwocie 8.018,40 zł, razem: 155.207,08 zł;

- na Fundusz Pracy i FGŚP za miesiące: 01.201l r.- 01.2012 r., 03.2012 r.- 07.2012 r. w wysokości 29.268,76 zł, odsetki liczone na dzień 21 lipca 2015 r. - 11.880,00 zł, koszty postępowania egzekucyjnego w kwocie 2.246,30 zł, razem: 43.395.06 zł.

Zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od 01.2011 r. do 07.2012 r. wyniosło łącznie 626.984,93 zł.

Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w szczególności na podstawie dowodów z dokumentów zawartych w aktach ZUS z przebiegu kontroli u płatnika składek firmy (...) Spółka z o.o. w Ł. oraz dokumentów z postępowania egzekucyjnego przeciwko tej spółce.

Dokonując oceny materiału dowodowego Sąd miał na względzie, że odwołujący, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie przedstawił w toku procesu dowodów na poparcie swoich twierdzeń, nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych.

Sąd podniósł także, iż dopuszczenie dowodu z opinii biegłego księgowego z urzędu (jedyny dowód, który mógłby być rozważany urzędu, gdyby skarżący nie miał fachowego pełnomocnika) byłoby w rozpatrywanej sprawie bezprzedmiotowe w sytuacji, skoro odwołujący się przyznał, że nie jest w posiadaniu żadnych dokumentów firmy, a jego pełnomocnik podał, że nie wie, gdzie znajdują się dokumenty finansowe spółki i kto zajmował się obsługą księgową tego podmiotu. Sąd podkreślił, że biegły nie miałby oparcia w dokumentach do oceny sytuacji spółki i decyzji ekonomicznych M. K. na stanowisku prezesa zarządu spółki (art. 232 k.p.c.).

Sąd pierwszej instancji zaznaczył nadto, że pomimo prawidłowego wezwania do osobistego stawiennictwa w celu złożenia zeznań, M. K. nie stawiał się na terminach rozprawy bez usprawiedliwienia swojej nieobecności, pozbawiając się możliwości złożenia zeznań czy udzielenia odpowiedzi na pytania Sądu, jak i pełnomocników stron, a zatem dodatkowych jeszcze możliwości dowodzenia swoich racji, z których być może wyniknęłyby jakieś przesłanki do gromadzenia dodatkowego materiału dowodowego.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne. Sąd przywołał treść przepisu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, w myśl którego za zaległości składkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie, całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba, że członek zarządu wykaże, iż we właściwym czasie zgłoszono wniosek o upadłość albo, że niezgłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy bądź wskaże mienie, z którego egzekucja jest możliwa. Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 116 Ordynacji podatkowej stosuje się odpowiednio do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, a na podstawie art. 32 powołanej ustawy - także do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wykazał wszystkie przesłanki do ustalenia odpowiedzialności członka zarządu spółki za zobowiązania składkowe, tj. fakt pełnienia przez M. K. w spornym okresie funkcji prezesa zarządu, powstanie zaległości składkowych za sporny okres oraz bezskuteczność egzekucji wobec spółki. Pomimo ciążącego na Spółce (...) z o.o. w Ł. obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i FGŚP, spółka od stycznia 2011 r. zaprzestała uiszczania składek wobec ZUS. Organ rentowy dostatecznie tez wykazał bezskuteczność egzekucji wobec spółki. Sąd pierwszej instancji wskazał, że postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, w wyniku którego nie doszło do zaspokojenia należności ZUS, jak też wykreślenie spółki z KRS, są wystarczające do stwierdzenia bezskuteczności egzekucji.

Czyniąc rozważania w przedmiocie odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki Sąd Okręgowy wskazał, że z reguły postępowanie dowodowe w takich sprawach zmierza do ustalenia, kiedy sytuacja finansowa spółki uzasadniała zgłoszenie skutecznego wniosku o upadłość. W przedmiotowej sprawie odwołujący, zastąpiony profesjonalnie, powołał się na brak winy w zgłoszeniu upadłości, jednakże nie przedstawił żadnych, chociażby pośrednich dowodów uzasadniających to stanowisko, a w szczególności dokumentacji finansowej firmy, która mogłaby prowadzić do wniosku o słuszności jego twierdzeń oraz posłużyć do wydania opinii przez biegłego z zakresu ekonomiki przedsiębiorstw. Również nie wskazał żadnych innych, weryfikowalnych przyczyn zaniedbania obowiązku wystąpienia z wnioskiem o upadłość. Samo oświadczenie, nie poparte dowodami, że skarżący „nie mógł przewidywać” potrzeby zgłoszenia wniosku o upadłość, nie zasługuje na wiarę. Sytuacja finansowa spółki przez dłuższy czas wskazywała na konieczność zgłoszenia wniosku o upadłość i zabezpieczenia na ten cel niezbędnych środków. Zrzucanie przy tym odpowiedzialności za wszystkie błędne decyzje zarządu na ZUS, a zwłaszcza na zajęcie konta bankowego, nie jest skuteczną linią obrony przed przeniesieniem odpowiedzialności na członka zarządu spółki. Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma obowiązek racjonalnego działania i w sytuacji, gdy firma przez wiele miesięcy nie odprowadza składak (jak i innych danin), to winien podejmować czynności zmierzające do zabezpieczenia publicznych środków. W tym stanie rzeczy samo twierdzenie strony nie jest wystarczającym dowodem. Twierdzenia dotyczące istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinny być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą (art. 232 k.p.c.).

W ocenie Sądu Okręgowego, dwa fakty wskazują na to, że w okresie prezesury M. K. powinien być zgłoszony wniosek o upadłość spółki. Przede wszystkim trwałe zaprzestanie regulowania przez spółkę należności składkowych, a po wtóre fakt, że już w 2012 r. wartość bilansowa majątku była znacznie niższa, niż ciążące zobowiązania. Tym samym stwierdzić należy, że podstawy do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wystąpiły w okresie pełnienia przez odwołującego funkcji prezesa zarządu. Działalność spółki była finansowana wyłącznie z zadłużenia. Wystąpiła sytuacja trwałego nieregulowania przez spółkę należności. Spółka nie płaciła zobowiązań wobec ZUS od stycznia 2011 r. Nieznaczne wpłaty dokonywane później przez spółkę zostały zaliczone najstarsze wymagalne zobowiązania, a stan zadłużenia na bieżąco się zwiększał.

Zdaniem Sądu Okręgowego, kondycja finansowa firmy (...), jej zadłużenie i brak skutecznych działań ekonomicznych powinny skłonić M. K. do zgłoszenia wniosku o upadłość spółki. Przesłanki do ogłoszenia upadłości spółki polegające na rejestrowaniu ujemnych funduszy własnych (wartości firmy) występowały przynajmniej już od początku 2012 r., skoro działalność spółki była wówczas finansowana wyłącznie z zadłużenia. Już wcześniej nastąpił stan trwałego nieregulowania przez spółkę należności. Prezes zarządu był zorientowany w sytuacji finansowej spółki, co wynika z jego pisma z dnia 6 lipca 2012 r. skierowanego do ZUS o zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący się miał pełną świadomość, że sytuacja finansowa spółki jest zła. Pomimo to nie rozpatrywał możliwości złożenia wniosku o upadłość i nigdy takiego wniosku nie złożył. Ostateczna odmowa przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawieszenia postępowania egzekucyjnego i odblokowania rachunku bankowego firmy nie zmieniła sytuacji finansowej spółki. Decyzja odmienna co najwyżej doprowadziłaby do wykorzystania środków pieniężnych na inny cel niż zaspokojenie wierzycieli. W konsekwencji nie ma podstaw aby przyjąć, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłość spółki lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez winy jedynego członka zarządu M. K.. Raz jeszcze Sąd Okręgowy podkreślił, że stanowisko to procesowo wzmacnia fakt, że ubezpieczony, reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, nie złożył żadnych wniosków dowodowych ani nie stawił się na rozprawie w celu złożenia wyjaśnień i udzielenia odpowiedzi na pytania Sądu, jak i na zarzuty stawiane ZUS.

Sąd Okręgowy podniósł, że M. K. nie spełnił także kolejnej przesłanki eliminującej odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania składkowe, bowiem nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległych należności z tytułu składek w znacznej części. Domaganie się wypełniania jakiś obowiązków przez ZUS, np. w sferze odbierania oświadczenia o wyjawienia majątku spółki, może być racjonalne tylko wtedy gdy istnieje podejrzenie, że taki majątek istnieje. Natomiast w postępowaniu egzekucyjnym przeciw spółce brał udział odwołujący i nie wyjawił żadnego majątku spółki. Również organ egzekucyjny nie ustalił istnienia takiego majątku, którego wartość pozwalałaby na zaspokojenie długu w znacznej części. Sąd ocenił, że zarzuty podnoszone w tej kwestii stanowią całkowicie bezpodstawną polemikę i linię obrony nie popartą żadnymi dowodami.

Odnosząc się do zarzutów naruszenia procedury administracyjnej przez organ rentowy Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd co do zasady nie bada naruszeń przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, a sprawy z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, w których wydawane są decyzje administracyjne, są rozpoznawane przez sądy powszechne w procedurze cywilnej. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł M. K. przez swego pełnomocnika. Zaskarżył wyrok w całości zarzucając mu naruszenie:

1.  przepisów postępowania:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, polegające na przyjęciu, że przedłożony przez ZUS dowód w postaci postanowienia o umorzeniu egzekucji składek za sporny okres prowadzonej wobec (...) Sp. z o.o. w likwidacji z siedzibą w Ł. oraz fakt, że spółka została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego, świadczy o bezskuteczności postępowania egzekucyjnego oraz że odwołujący nie wykazał, jakoby złożenie wniosku o upadłość spółki nie nastąpiło z jego winy;

b.  art. 382 § 2 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia zawierającego braki co dowodów, z których Sąd wyprowadził wniosek, iż wykreślenie spółki (...) z KRS świadczy o bezskuteczności egzekucji prowadzonej przez ZUS, przez co skarżony wyrok w tym zakresie jest niemożliwy do weryfikacji;

2.  prawa materialnego:

a.  116 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez ich błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że w przedmiotowej sprawie zachodzą przesłanki do uznania, że odwołujący ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne za okres od stycznia 2011 r. do lipca 2012 r.;

b.  116 § 1 pkt. 1 lit. b ustawy Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez jego błędne niezastosowanie i przyjęcie, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie nastąpiło z bez winy odwołującego.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji ZUS z dnia 21 lipca 2015 r. nr (...) przez ustalenie, że odwołujący jako były członek zarządu (...) Sp. z o.o. z siedzibą w Ł. nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania tejże spółki z tytułu nieopłaconych składek za okres od stycznia 2011 r. do lipca 2012 r. oraz przyznanie odwołującemu kosztów postępowania apelacyjnego. w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Trafnie wskazał Sąd pierwszej instancji, że odpowiedzialność członków zarządu spółek handlowych za należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz wskazane w decyzji Fundusze wynika z odpowiedniego stosowania, na podstawie art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. 2017 r. poz. 1778 ze zm.), przepisu art. 116 Ordynacji podatkowej - ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 201). Zgodnie z art. 116 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej, za zaległości spółki członkowie jej zarządu odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem. Odpowiedzialność ta obejmuje zobowiązania, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członków zarządu i jest możliwa, jeżeli egzekucja należności z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Ustawodawca przewidział przy tym trzy przesłanki egzoneracyjne które pozwalają członkowi zarządu uwolnić się od owej odpowiedzialności. Może on wykazać, że we właściwym czasie zgłoszony został wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe albo że niezgłoszenie takiego wniosku nastąpiło nie z jego winy lub też wskazać może mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości w znacznej części.

Przedmiotem sporu między stronami była kwestia, czy M. K. ponosi, na podstawie przywołanych regulacji, odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania (...) Spółki z o.o. z siedzibą w Ł. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2011 r. do stycznia 2012 r. oraz od marca 2012 r. do lipca 2012 r.

We wskazanym zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień co do ustalonych faktów oraz ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. Wobec wszechstronnej analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego i rzeczowych wywodów Sądu a quo w przedmiocie oceny bierności dowodowej skarżącego, Sąd Apelacyjny nie dostrzegł uzasadnienia dla podnoszonego w apelacji zarzutu przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, czy też poczynienia ustaleń sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich powtórne szczegółowe powtarzanie jako ustaleń własnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999 r. nr 24, poz. 776, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 r., I CSK 72/12, LEX nr 1215604).

Sąd Apelacyjny nie podzielił także stanowiska skarżącego w zakresie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia wyroku, zawierającego braki co do dowodów, z których Sąd wyprowadził wniosek, iż wykreślenie spółki z KRS świadczy o bezskuteczności egzekucji prowadzonej przez ZUS. W orzecznictwie jednomyślnie wskazuje się, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2009 r., I UK 129/09, LEX nr 558286). Zatem o uchybieniu przepisowi art. 328 § 2 k.p.c. można mówić jedynie wówczas, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie zawiera danych, pozwalających na kontrolę tego orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r., I CKN 185/01, LEX nr 52726, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, LEX nr 109420, z dnia 5 października 2005 r., I UK 49/05, OSNP 2006 nr 17-18, poz. 280). Odnosząc te zapatrywania do okoliczności przedmiotowego przypadku stwierdzić należy, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera wszystkie niezbędne elementy składowe i treści pozwalające na kontrolę prawidłowości rozstrzygnięcia. Sfera motywacyjna została ujawniona i jest zrozumiała. Uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego zawiera ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, w tym dowodów z dokumentów, ze wskazaniem, jakie na ich podstawie zostały poczynione ustalenia. Sąd pierwszej instancji wskazał także materialnoprawne podstawy rozstrzygnięcia w sposób poddający się kontroli. W tej sytuacji całkowicie chybiony jest apelacyjny zarzut obrazy art. 328 § 2 k.p.c. Zauważyć należy, że pełnomocnik apelującego swój zarzut oparł na twierdzeniach wyprowadzonych fragmentarycznie z kontekstu uzasadnienia, całkowicie pominął pierwszą część wywodu Sądu pierwszej instancji, z którego wynika, iż o bezskuteczności egzekucji wobec spółki świadczy wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, w wyniku którego nie doszło do zaspokojenia ZUS oraz wykreślenie spółki z KRS. Sąd Apelacyjny w takim twierdzeniu Sądu pierwszej instancji nie dopatrzył braku logiki. Okoliczności wydania postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego oraz wykreślenia spółki z KRS apelujący nie kwestionował. Wbrew stanowisku skarżącego, Sąd Okręgowy nie miał obowiązku szczegółowo omawiać mocy dowodowej, jaką przypisał poszczególnym dowodom. Taka ocena co do zasady jest konieczna w sytuacji kiedy sąd porównuje dwa lub więcej zasadniczo wiarygodnych dowodów, wskazujących jednak odmiennie okoliczności. Wówczas sąd powinien dokładnie uzasadnić, z jakich względów jeden z nich, choć wiarygodny, nie stał się podstawą dla ustaleń.

Przechodząc do meritum, przypomnieć należy, że kształtujący odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej za jej zaległości podatkowe i składkowe przepis art. 116 Ordynacji podatkowej zakreśla ramy normatywne osobistej odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej za składki na ubezpieczenia, których spółka ta nie uregulowała. Przepis ów stanowi źródło samoistnych roszczeń wynikających z nałożenia na członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki o charakterze publicznoprawnym. Odpowiedzialność ta, jako uzależniona od istnienia zobowiązania publicznoprawnego, ma charakter akcesoryjny i następczy, gdyż nie może powstać bez uprzedniego powstania obowiązku w stosunku do pierwotnego dłużnika. Jest to także odpowiedzialność subsydiarna (posiłkowa) biorąc pod uwagę, że wierzyciel podatkowy (składkowy) nie ma swobody w kolejności zgłaszania roszczenia do podatnika lub osoby trzeciej, lecz w pierwszej kolejności musi dochodzić należności od podatnika.

Przepis art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej określa dwie pozytywne i trzy negatywne przesłanki odpowiedzialności członków zarządu spółki kapitałowej za jej zobowiązania publicznoprawne powstałe w czasie pełnienia przez nich funkcji w zarządzie spółki. Przesłanki pozytywne tej odpowiedzialności, których zaistnienie wykazać musi Zakład Ubezpieczeń Społecznych, to: bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko samej spółce oraz powstanie zobowiązania składkowego, które przerodziło się w zaległość składkową w czasie pełnienia przez daną osobę obowiązków członka zarządu spółki. Obie przesłanki winny być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przenoszącej odpowiedzialność na osobę trzecią. Zatem powstanie po stronie osoby trzeciej odpowiedzialności za zaległości składkowe jest uzależnione od czynności organu rentowego, który obciąża wykazanie istnienia wskazanych przesłanek - ich udowodnienie bowiem jest warunkiem wydania decyzji, mającej charakter konstytutywny i stanowiącej źródło odpowiedzialności osoby trzeciej za zobowiązania składkowe spółki.

Natomiast przesłanki negatywne tej odpowiedzialności zdefiniowane zostały następująco: wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowania układowe) albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez winy członka zarządu, jak również wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości spółki w znacznej mierze. Tak, jak na organie rentowym spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności pozytywnych, tak członek zarządu, aby uwolnić się od odpowiedzialności, powinien wykazać którąkolwiek z okoliczności negatywnych wskazanych powyżej - świadczą o tym słowa „…chyba, że członek zarządu wykaże, że…” (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 26 października 2005 r., I (...) 30/05, LEX nr 187813; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 14 września 2005 r., (...), LEX nr 173087).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji stosując prawo materialne nie dopuścił naruszenia norm tego prawa.

Wobec sformułowanych w apelacji zarzutów kluczowe znaczenie ma niewątpliwie wykładnia terminu „bezskuteczność egzekucji z majątku spółki”, który nie został zdefiniowany ani w przepisach prawa podatkowego, ani w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. Przesłankę „bezskutecznej egzekucji” należy rozumieć jako sytuację, w której nie ma jakichkolwiek wątpliwości, że nie zachodzi możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki (por. uchwałę 7 s. Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2009 r., I UZP 4/09, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 319). W judykaturze jednolicie wskazuje się, że bezskuteczność egzekucji w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej oznacza, że w wyniku wszczęcia i przeprowadzenia przez organ egzekucyjny egzekucji skierowanej do majątku spółki nie doszło do przymusowego zaspokojenia wierzyciela, nie zachodzi zatem żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki. Nadto zważyć trzeba, że bezskuteczność egzekucji rozumiana jako brak możliwości przymusowego zaspokojenia wierzyciela publicznoprawnego w toku wszczętej i przeprowadzonej przez organ egzekucyjny egzekucji skierowanej do majątku spółki może być wykazana nie tylko na podstawie postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, ale i w inny sposób. Znajduje to potwierdzenie zarówno w wykładni językowej art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, z którego nie wynikają żadne wymogi co do formalnego stwierdzenia bezskuteczności egzekucji z majątku spółki, jak i wykładni systemowej, opartej na analizie art. 59 § 1 i 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym. Bezskuteczność egzekucji jest więc stanem obiektywnym, a przyczyny, jakie doprowadziły do jego powstania, pozostają bez znaczenia dla stwierdzenia jego zaistnienia. Stwierdzenie bezskuteczności egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu, stwierdzenie to jednak powinno być dokonane po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego. Nie jest przy tym konieczne uprzednie wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego (por. uchwałę 7 s. Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 grudnia 2008 r., (...) 6/08, LEX nr 465091, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 czerwca 2013 r., I (...), LEX nr 1376070).

Mając na uwadze przywołane zapatrywania, które Sąd Apelacyjny aprobuje, należy stwierdzić, że Sąd pierwszej instancji dokonując w zebranym materiale dowodowym oceny legalności zaskarżonej decyzji prawidłowo ocenił, że organ rentowy udowodnił spełnienie na dzień wydania zaskarżonej decyzji przesłanki bezskuteczności egzekucji z majątku spółki - w rozumieniu braku majątku spółki, który realnie pozwala na przeprowadzenie egzekucji i zaspokojenie roszczeń w całości lub znacznej części. Z poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń, opartych na dowodach z dokumentów wynika, iż Dyrektor II Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Ł. prowadził postępowanie w trybie egzekucji administracyjnej z rachunku bankowego spółki w Banku (...) SA, przy czym egzekucja ta nie doprowadziła do skutecznego wyegzekwowania należności składkowych. W dniu 26 sierpnia 2014 r. Naczelnik I Urzędu Skarbowego Ł. w Ł. umorzył postępowanie egzekucyjne w stosunku do Spółki z o.o. (...) z siedzibą w Ł. z uwagi na brak majątku, z którego można prowadzić skuteczną egzekucję. Na dowód powyższego Sąd pierwszej instancji wskazał postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego znajdujące się w aktach ZUS. W konsekwencji podjętych przez organ rentowy działań, zmierzających do wyegzekwowania od spółki nieopłaconych składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz należnych odsetek, Zakład jedynie w nieznacznym stopniu uzyskał zaspokojenie egzekwowanej należności. Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko organu rentowego uznając, że egzekucja z majątku spółki jest bezskuteczna, gdyż egzekucja z tego majątku nie doprowadziła do zaspokojenia wierzycieli, nie jest możliwe uzyskanie w postępowaniu egzekucyjnym kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne, spółka nie prowadzi działalności gospodarczej, nie posiada żadnych środków finansowych na rachunkach bankowych, ani żadnych nieruchomości bądź ruchomości. W przedmiotowej sprawie ZUS wykazał zatem, że na dzień wydania decyzji orzekającej o odpowiedzialności M. K. wyczerpał środki prawne służące do wyegzekwowania świadczenia od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. i egzekucja z majątku tego dłużnika okazała się bezskuteczna.

Apelacja opiera się także na założeniu, iż niezgłoszenie wniosku o upadłość spółki nastąpiło bez winy M. K., a zatem nie istnieją podstawy do przypisania mu odpowiedzialności. Ten zarzut nie stanowi usprawiedliwionej podstawy do jakiejkolwiek ingerencji w zaskarżone rozstrzygniecie, a w szczególności w przyjętą przez Sąd pierwszej instancji wykładnię prawa materialnego. Skarżący nie kwestionował okoliczności, iż w spornym okresie był prezesem zarządu Spółki z o.o. (...) w Ł.. Z odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego Nr (...) (w aktach ZUS) wynika, iż M. K. pozostawał w składzie zarządu spółki w okresie objętym zaskarżoną decyzją. Objęcie stanowiska prezesa zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest dobrowolne i wiąże się z ryzykiem prowadzonej działalności gospodarczej. Konsekwencje przyjęcia na siebie obowiązków członka zarządu implikują określone skutki, a odpowiedzialność wynika z samego faktu bycia członkiem zarządu od chwili powołania do zarządu do czasu skutecznego wygaśnięcia mandatu. Z racji statusu członkowi zarządu spółki kapitałowej należy przypisać miarę podwyższonej staranności, co wynika jednoznacznie z art. 293 § 2 kodeksu spółek handlowych. Brzmienie przywołanego przepisu upoważnia do twierdzenia, że nie wyłącza odpowiedzialności członka zarządu nieznajomość stanu finansów spółki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2008 r., II UK 100/07, OSNP 2009 nr 9, poz. 127), czy też subiektywna ocena sytuacji majątkowej spółki, a w szczególności nadzieja na przyszłe wpływy i zyski (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 r., II UK 265/10, Legalis 512914). Subiektywne przekonanie członka zarządu, że mimo niepłacenia długów spółce uda się jeszcze poprawić kondycję, a więc przekonanie, że niespłacanie długów jest spowodowane przejściowymi trudnościami, nie ma znaczenia dla oceny przesłanki egzoneracyjnej członka zarządu w kwestii jego odpowiedzialności. To bowiem na zarządzie spoczywa obowiązek monitorowania spraw spółki i oceny, czy dochodzi do krótkotrwałego wstrzymania płacenia długów na skutek przejściowych trudności, czy też dochodzi do zaprzestania płacenia długów w sposób trwały. Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość nie może polegać na samej nadziei na wpływy i zyski. Nie może też wynikać z przekonania o braku potrzeby zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości bądź wszczęcia postępowania układowego. Takie nieodpowiedzialne podejście osób zarządzających spółką kapitałową naraża wierzycieli, którymi - w tym przypadku - jest nie tylko organ ubezpieczeń społecznych, ale przede wszystkim ubezpieczeni, za których spółka nie zapłaciła należnych składek na składkowe okresy ubezpieczenia społecznego. Nieprofesjonalne zarządzanie spółką przekłada się na życiowe interesy i uprawnienia ubezpieczonych, którzy ubiegają się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego z uwzględnieniem składek nieuregulowanych przez płatnika.

Wina w ujęciu art. 116 § 1 pkt 1 lit. b Ordynacji podatkowej to zarówno wina umyślna i związana z nią świadomość istnienia wymagalnych zobowiązań podatkowych, jak i wina nieumyślna w postaci niedbalstwa, które zakłada brak świadomości, ale opiera się na powinności i możliwości przewidywania istnienia wymagalnych zobowiązań podatkowych, a rozważając kryterium winy należy przyjąć obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony należycie dbającej o swoje interesy. Brak winy może być odnoszony jedynie do wyjątkowych sytuacji, w których członek zarządu nie ma wiedzy co do rzeczywistej sytuacji w zakresie płacenia zobowiązań przez spółkę z obiektywnie uzasadnionych przyczyn i przy dołożeniu należytej staranności nie może tej wiedzy uzyskać albo podjąć stosownych działań (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 lipca 2011 r., I (...), Legalis 369769). Rozważając kryterium braku winy jako przesłanki zwalniającej od odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki należy zatem, jak wyżej wskazano, przyjąć obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony należycie dbającej o swoje interesy. M. K. żadnej z przesłanek braku winy nie wykazał. „Brak podejrzeń” co do złej kondycji finansowej (...) Spółki z o.o. w Ł. nie świadczy o tym, że niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy, gdyż w świetle narastających zaległości publicznoprawnych spółki taki „brak podejrzeń” jawi się jako całkowicie nieracjonalny. Z materiału sprawy wynika, że odwołujący, pozostając w spornym okresie prezesem zarządu (...) Spółki z o.o. z siedzibą w Ł., nie zgłosił wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, nie dowiódł, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy, ani też nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości składkowych w całości lub w znacznej części. Skarżący nie wykazał zatem w procesie żadnej z przesłanek egzoneracyjnych wymienionych w art. 116 § 1 pkt 1 oraz pkt 2 Ordynacji podatkowej.

Sumując, zasadnie Sąd Okręgowy przyjął, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych podjął wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i w konsekwencji zebrany przez niego materiał dowodowy był wystarczający do orzeczenia o odpowiedzialności skarżącego za zaległości składkowe (...) Spółki z o.o. w Ł.. M. K. nie dostarczył jakiegokolwiek materiału dowodowego do poczynienia ustaleń odmiennych. Z podstawy faktycznej wynika, że zaistniały wszystkie przesłanki pozytywne warunkujące odpowiedzialność członka zarządu za zaległości spółki kapitałowej. Termin płatności zobowiązań składkowych, które wobec ich nieuregulowania przekształciły się w zaległości składkowe, przypadł na okres, kiedy skarżący pełnił funkcję członka zarządu. Prowadzona egzekucja administracyjna, gdy spółka jeszcze istniała, okazała się bezskuteczna. Jednocześnie skarżący nie wykazał, aby wystąpiła którakolwiek z przesłanek negatywnych warunkujących wyłączenie jego odpowiedzialności, nie wskazał on także mienia, które umożliwiłoby zaspokojenie zaległości składkowych.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny polemiczną apelację M. K. oddalił z mocy art. 385 k.p.c.